Budowanie kompetencji dla przedsiębiorczości społecznej. pod redakcją Doroty Kwiecińskiej i Agnieszki Pacut. yllabusy do szkoleń

6 Budowanie kompetencji dla przedsiębiorczości społecznej pod redakcją Doroty Kwiecińskiej i Agnieszki Pacut S yllabusy do szkoleń

6 Budowanie kompetencji dla przedsiębiorczości społecznej autorzy: Joanna Brzozowska Konrad Dudzik Aleksandra Fandrejewska-Tomczyk Jakub Głowacki Dorota Góźdź Hubert Guz Dorota Kwiecińska (red.) Ambroży Mituś Agnieszka Pacut (red.) Jolanta Perek-Białas Barbara Worek S yllabusy do szkoleń Kraków 2008

Publikacja zosta a wydana w ramach projektów W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej i Krakowska Inicjatywa na rzecz Gospodarki Spo ecznej COGITO realizowanych przy udziale rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal. Tre ci zawarte w publikacji s pogl dami jej autorów i mog nie odzwierciedla pogl dów Unii Europejskiej lub rz du polskiego. Wydawca: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Ma opolska Szko a Administracji Publicznej ul. Szewska 20/3, 31-009 Kraków tel.: +48 12 421 76 68, +48 12 292 68 98 e-mail: msap@uek.krakow.pl www.msap.uek.krakow.pl Redakcja j zykowa i korekta: Beata Janik Opracowanie graficzne, sk ad, korekta typograficzna, druk: Olison s Project www.olisons.pl ISBN: 978-83-89410-51-1 Kraków 2008

Europejski Fundusz Spo eczny jako ród o finansowania... Syllabus Spis tre ci Wst p............................................................... 5 Uwagi metodyczne i organizacyjne........................................ 7 KONRAD DUDZIK 1. Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej...................................... 9 2. Analiza dobrych praktyk w zakresie tworzenia i dzia ania przedsi biorstw spo ecznych.... 19 JOANNA BRZOZOWSKA 3. Spó dzielnia socjalna szansa powrotu na rynek pracy.......................... 29 4. Spó dzielnia pracy jako jedna z form prowadzenia dzia alno ci gospodarczej............ 44 JAKUB G OWACKI 5. Metody i procedury pozyskiwania rodków finansowych przez organizacje spo eczne...... 56 06. ród a finansowania przedsi wzi spo ecznych............................... 67 HUBERT GUZ 07. Europejski Fundusz Spo eczny jako ród o finansowania Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013.............................................. 76 AMBRO Y MITU 08. Prawne aspekty zarz dzania przedsi wzi ciami spo ecznymi....................... 100 09. Zamówienia publiczne i pomoc publiczna.................................... 113 3

Syllabus Spis tre ci HUBERT GUZ 10. Zarz dzanie projektami spo ecznymi....................................... 125 JOLANTA PEREK-BIA AS, BARBARA WOREK 11. Ocena projektów i przedsi wzi.......................................... 144 12. Metody i techniki bada ewaluacyjnych..................................... 161 ALEKSANDRA FANDREJEWSKA-TOMCZYK 13. Sposoby skutecznej komunikacji podmiotów ekonomii spo ecznej z mediami........... 177 14. Public relations, marketing spo eczny, promocja podmiotów ekonomii spo ecznej........ 190 DOROTA GÓ D Wyja nienie podstawowych poj z dziedziny ekonomii spo ecznej i przedsi biorczo ci spo ecznej............................................... 203 Informacje o autorach.................................................. 210 4

Europejski Fundusz Spo eczny jako ród o finansowania... Syllabus Wst p Niniejsza publikacja jest jednym z wyników projektów W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej oraz Krakowska Inicjatywa na Rzecz Gospodarki Spo- ecznej COGITO, realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, finansowanych ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego (EFS). Jej nadrz dnym celem jest upowszechnianie wyników dzia a szkoleniowych zaprojektowanych, przetestowanych i przeprowadzonych przez Ma opolsk Szko Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (MSAP) w ramach obu projektów w latach 2006-2008. Celem projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej jest okre lenie i wspieranie optymalnych warunków wewn trznych i zewn trznych dla rozwoju sektora ekonomii spo ecznej w Polsce, ze szczególnym uwzgl dnieniem roli, jak pe ni i mog yby w nim pe ni organizacje pozarz dowe. Dzia ania partnerów projektu s wielop aszczyznowe i swoim zasi giem obejmuj zagadnienia legislacji i regulacji finansowych, ewaluacji i weryfikacji przedsi wzi spo ecznych oraz funkcjonowania ca o ci sektora ekonomii spo ecznej. Jednym z podstawowych celów projektu jest upowszechnianie wiedzy i wzrost wiadomo ci spo ecznej w tym w a nie zakresie, co jest niezb dne przede wszystkim w procesie rozwi zywania problemów wykluczenia spo ecznego. Beneficjentem projektu jest ca y sektor ekonomii spo ecznej ze wszystkimi jego uczestnikami, jednak szczególny akcent po o ony zosta na funkcjonowanie organizacji pozarz dowych. Partnerami MSAP w realizacji tego przedsi wzi cia s nast puj ce instytucje: Fundacja Inicjatyw Spo eczno-ekonomicznych (administrator projektu), Bank DnB Nord, Fundacja Rozwoju Spo ecze stwa Obywatelskiego, Instytut Rozwoju S u b Spo ecznych, Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Sie Wspierania Organizacji Pozarz dowych SPLOT, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Stowarzyszenie na Rzecz Forum Inicjatyw Pozarz dowych. Projekt Krakowska Inicjatywa na Rzecz Gospodarki Spo ecznej COGITO adresowany jest do osób pozostaj cych bez pracy z powodu chorób psychicznych oraz niezatrudnionych, u których wyst pi y psychiczne konsekwencje d ugotrwa ego bezrobocia i zale no ci od systemu pomocy spo ecznej. Realizacja tego projektu wspiera orientacj w polityce spo ecznej, uwzgl dniaj c aktywny udzia osób wykluczonych w dzia aniach na rzecz integracji spo eczno-zawodowej. Celem projektu jest wypracowywanie mechanizmów tworzenia i funkcjonowania przedsi biorstw spo ecznych w polskich warunkach gospodarczych i prawnych. Dlatego w sk ad partnerstwa wchodz zarówno organizacje obywatelskie, prowadz ce projekty spo eczne i projekty za- 5

Syllabus Wst p trudnienia (Stowarzyszenie Rodzin Zdrowie Psychiczne, Chrze c a skie Stowarzyszenie Osób Niepe nosprawnych ich Rodzin i Przyjació Ognisko, Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego Wzajemna Pomoc w Radomiu), jak i organizacja posiadaj ca do wiadczenie w dziedzinie zarz dzania i finansowania przedsi wzi komercyjnych (Dom Maklerski PENETRATOR SA, administrator projektu). Znaczenie ma udzia w partnerstwie organizacji, które znaj sytuacj i potrzeby osób z grupy docelowej (Miejski O rodek Pomocy Spo ecznej w Krakowie, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki rodowiskowej, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne), jak równie kompetentnych, aby bada lokalne rynki, prowadzi szkolenia i doradztwo oraz posiadaj cych potencja w upowszechnianiu rezultatów projektu na szczeblu regionalnym i lokalnym (Ma opolska Szko a Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Zwi zek Powiatów Polskich). Specjalno ci MSAP w obu projektach by y dzia ania skierowane do rodowisk akademickich, w szczególno ci odpowiada a ona za prace badawcze i eksperckie, które mia y na celu m.in. zdefiniowanie w drodze bada i analiz optymalnych warunków oraz narz dzi tworzenia przedsi biorstw spo ecznych w Polsce oraz wypracowanie katalogu mo liwo ci finansowania rozwoju przedsi biorczo ci spo ecznej. Wa nym obszarem aktywno ci MSAP by komponent dotycz cy edukacji kadr dla sektora ekonomii spo ecznej. Zespó szko y opracowa autorsk koncepcj Studiów podyplomowych Ekonomia spo eczna oraz profilowanego seminarium magisterskiego, po wi conego zagadnieniom ekonomii spo ecznej, które uruchomiono na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. W ramach obu projektów MSAP wdro y a cykl bezp atnych szkole, które mia y na celu zapoznanie uczestników z ide ekonomii spo ecznej, przyk adami przedsi biorczo ci spo ecznej oraz zapewnienie zdobycia konkretnych kwalifikacji i wiedzy przydatnych dla osób, które zechc si w czy w ten sektor lub ju pracuj na jego rzecz. Uczestnikami szkole byli tak e studenci uczelni krakowskich zainteresowani przedsi biorczo- ci spo eczn i zdobyciem nowych kwalifikacji oraz pracownicy organizacji tworz cych przedsi biorstwa spo eczne, którzy chcieli zdoby nowe kompetencje przydatne w zarz dzaniu tak firm. W tym kontek cie warto wspomnie tak e o koordynuj cej i inicjuj cej wiele innowacyjnych przedsi wzi roli Regionalnego Centrum Ekonomii Spo ecznej w Krakowie rodzaju inkubatora akademickiego utworzonego w ramach projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej. Ogó em, w latach 2006-2008 w MSAP przeszkolono ok. 850 osób w ramach szkole i warsztatów doradczych. Poza osi gni ciem zaplanowanych rezultatów, jakimi by y wzrost wiedzy na temat przedsi biorczo ci spo ecznej (w tym mo liwo ci, jakie niesie jej rozwój dla poprawy szans grupy docelowej na rynku pracy) oraz zwi kszenie liczby osób przygotowanych do pracy w przedsi biorstwach spo ecznych, MSAP jako instytucja zwi kszy a swoje do wiadczenia i kompetencje w zakresie wspó pracy z przedstawicielami sektora spo ecznego. Wi cej informacji na temat rezultatów MSAP wypracowanych w ramach projektów W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej oraz Krakowska Inicjaty- 6

Wst p Syllabus wa na Rzecz Gospodarki Spo ecznej COGITO znajduje si na stronie internetowej: www.ekonomiaspoleczna.msap.pl. Prezentowana publikacja sk ada si 14 z cz ci podstawowych, czyli syllabusów szkoleniowych opracowanych przez do wiadczonych wyk adowców i trenerów, którzy na zlecenie MSAP takie szkolenia prowadzili. W wyniku ewaluacji szkole dokonali oni ostatecznej korekty materia ów i dlatego warto ci dodan proponowanego materia u s bezpo rednie i aktualne do wiadczenia, odzwierciedlaj ce specyfik i potrzeby grupy docelowej szkole rodowiska ekonomii spo ecznej. Oprócz wiedzy metodycznej polecamy uwadze czytelników tak e form organizacyjn proponowanych zaj, wynikaj c z do wiadczenia MSAP w zakresie prowadzenia wielu szkole finansowanych przy u yciu rodków EFS. Uwzgl dnili my w naszym materiale wszystkie podstawowe wymogi koordynacji takich projektów. W uzupe nieniu zamie cili my kompendium podstawowych poj z dziedziny ekonomii spo ecznej i przedsi biorczo ci spo ecznej, które u atwi samodzielne studiowanie materia u lub przygotowanie zaj od strony definicyjnej. Naszym celem jest tak e stworzenie ustandaryzowanego zasobu materia ów szkoleniowych, s u cego do samodzielnej nauki b d do prowadzenia podobnych szkole w przysz o ci. Publikacja adresowana jest do osób, rodowisk i instytucji zainteresowanych formu ekonomii i przedsi biorczo ci spo ecznej jako sposobem na rozwi zywanie problemów zwi zanych ze zjawiskami wykluczenia spo ecznego, a tak e do organizacji dzia aj cych na rynku edukacyjnym, które zamierzaj podj lub profesjonalizowa dzia ania szkoleniowe skierowane do sektora spo ecznego. Uwagi metodyczne i organizacyjne Na zaj cia w ramach ka dego z opisywanych modu ów powinno si po wi ci minimum sze do o miu godzin i przy takim za o eniu opracowano zakres materia u ka dego przedmiotu. Szkolenia prowadzone przez MSAP w ostatnich latach mia y posta ca odziennych spotka, ale materia y s tak przygotowane, by zaj cia mo na by o podzieli na dwu-, trzygodzinne modu y. Ze wzgl du na specyfik zagadnie merytorycznych, które s przedmiotem niniejszego materia u, szkolenia zosta y zaplanowane jako warsztaty, zawieraj ce zarówno cz ci teoretyczne ukierunkowane wprost na przekazanie wiedzy z danego zakresu tematycznego, jak równie cz ci praktyczne ukierunkowane na zrozumienie zaprezentowanej teorii i nabycie umiej tno ci rzeczywistego zastosowania modeli, metod i zasad omawianych podczas zaj. Wybór 7

Syllabus Uwagi metodyczne i organizacyjne warsztatowej formy prowadzenia zaj uzasadniony jest mi dzy innymi samym zakresem merytorycznym (zagadnienia ekonomiczne, spo eczne, prawne i biznesowe), jak równie specyfik uczenia si doros ych. Forma ta zosta a uznana za najbardziej sprzyjaj c nabywaniu nowej wiedzy i kszta ceniu innowacyjnych kompetencji zarówno przez reprezentantów rodowiska pozarz dowego (spo ecznego), jak i studentów, czyli dwóch podstawowych grup b d cych odbiorcami dotychczasowych szkole. Zaj cia sk adaj si z cz ci o charakterze wyk adowym (wyk ad jest uzupe niany analizowaniem studiów przypadków lub rozwi zywaniem kazusów) i dyskusyjnym. Uczestnicy szkolenia maj mo liwo kontaktu z wyk adowc i konsultowania z nim ewentualnych problemów z zakresu warsztatu. S uchacze wykonuj w ramach warsztatu wiczenia i testy, które pomog im doskonali umiej tno ci. Zadaniem organizatorów jest dostarczenie niezb dnych materia ów do tych wicze, np. tekstów ustaw czy tre ci prezentacji medialnych. Niektóre wiczenia praktyczne, np. dotycz ce wniosku aplikacyjnego, mog by zorganizowane w formie pracy w laboratorium komputerowym ( wiczenia on-line z wykorzystaniem generatora wniosków). W zwi zku z przyj tymi powy ej za o eniami dotycz cymi metodyki i formy zaj, autorzy syllabusów zak adaj wymogi techniczne, z którymi musz si liczy organizatorzy potencjalnych szkole. Przede wszystkim, nale y dobra odpowiedni sal do liczby uczestników szkolenia (maksymalna wielko grupy w oparciu o dotychczasowe procedury, obowi zuj ce dla projektów finansowanych przy udziale rodków EFS to 25 osób na takim za o eniu opar y si te zasady organizacji szkole MSAP). Wskazany jest taki dobór aran acji i umeblowania sali, aby mo na by o dokonywa podzia u na mniejsze grupy robocze, pracuj ce swobodnie. W pomieszczeniu powinny si znajdowa : tablica, komputer lub laptop z odpowiednim oprogramowaniem multimedialnym, rzutnik multimedialny do wy wietlenia prezentacji, na której oparte s wyk ady i prezentacje oraz ekran projekcyjny. Tam, gdzie to jest wskazane w przebiegu zaj, wskazany jest dost p do Internetu w trakcie szkolenia lub nawet kilka stanowisk komputerowych do wykonywania wicze on-line. Przy omawianiu metod i technik ewaluacyjnych mo e przyda si tak e telewizor, aby pokaza przyk ad wywiadu grupowego. Telewizor i odtwarzacz DVD mog by alternatyw dla komputera i rzutnika w tych cz ciach zaj (np. z wst pu do ekonomii spo ecznej), gdzie planowany jest pokaz filmu. Ka dy z uczestników powinien mie przybory do pisania, a w sali powinien znajdowa si zapas papieru do robienia notatek. Na koniec nale y wspomnie o wymogu umieszczenia informacji o wspó finansowaniu szkole przez Uni Europejsk (w przypadku szkole organizowanych w ramach projektów finansowanych ze rodków EFS) na materia ach szkoleniowych, zaproszeniach, korespondencji z uczestnikami, tak e za po rednictwem poczty elektronicznej, przynajmniej na pierwszym i ostatnim slajdzie prezentacji, je eli ta forma jest wykorzystywana, nast pnie przynajmniej na pierwszej stronie w przypadku publikacji multimedialnych czy certyfikatach uczestnictwa w szkoleniach. Zalecan form informowania o udziale UE w projekcie jest przygotowanie odpowiedniego bannera reklamowego. 8

Europejski Fundusz Spo eczny jako ród o finansowania... KONRAD DUDZIKSyllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Cel: Informacje podstawowe celem zaj jest zapoznanie uczestników z poj ciem ekonomii spo ecznej, przes ankami jej kszta towania si na przestrzeni lat w ró nych krajach, miejscem oraz uwarunkowaniami funkcjonowania tego sektora we wspó czesnej gospodarce rynkowej oraz rol jak odgrywa w yciu spo eczno-gospodarczym ponadto w trakcie zaj zostan zaprezentowane informacje, dotycz ce podmiotów tworz cych sektor ekonomii spo ecznej, a w szczególno ci formy prawnej ich dzia ania, rodzajów dzia alno ci przez nie prowadzonych oraz ich liczebno ci w Polsce i na wiecie przybli enie zagadnienia ekonomii spo ecznej jest bardzo istotne przede wszystkim ze wzgl du na dynamiczny rozwój tego sektora w Europie oraz jego bardzo wa n rol w uzupe nianiu luki, jaka wyst puje pomi dzy dzia aniami podejmowanymi przez sektor publiczny i prywatny oraz zaspakajaniem istotnych potrzeb spo ecznych S owa kluczowe: dzia alno po ytku publicznego ekonomia spo eczna fundacja kapita spo eczny lokalna spo- eczno organizacja pozarz dowa organizacja po ytku publicznego pomoc spo eczna przedsi biorstwo spo eczne reintegracja rozwój lokalny spo ecze stwo obywatelskie spó dzielnia stowarzyszenie trzeci sektor wolontariat wolontariusz wykluczenie Program przedmiotu 1. Wprowadzenie do tematyki zaj. 2. Prezentacja filmu Ekonomia solidarno ci. 3. Praca uczestników zaj w grupach, w trakcie której próbuj oni zdefiniowa poj cia kluczowe dla ekonomii spo ecznej na podstawie zaprezentowanego materia u filmowego. 4. Prezentacja przez ka d z grup informacji na temat inicjatyw z zakresu ekonomii spo ecznej przedstawionych w filmie oraz wypracowanych definicji poj kluczowych. 5. Przedstawienie definicji ekonomii spo ecznej oraz funkcji, jakie pe ni. 6. Omówienie statusu sektora ekonomii spo ecznej w Polsce. 7. Przedstawienie definicji oraz istoty przedsi biorstwa spo ecznego. 8. Kszta towanie si sektora ekonomii spo ecznej na przestrzeni lat na wiecie i jego obecny stan. 9. Kszta towanie si sektora ekonomii spo ecznej na przestrzeni lat w Polsce i jego obecny stan. 10. Prezentacja róde informacji na temat sektora ekonomii spo ecznej. 11. Podsumowanie. 9

Syllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Przebieg zaj 1. Wprowadzenie do tematyki zaj Prowadz cy informuje s uchaczy o celu zaj oraz przedstawia harmonogram i g ówne tematy, które b d poruszane w trakcie spotkania, a tak e prosi o krótkie przedstawienie si uczestników oraz pyta o ich ewentualne dotychczasowe do wiadczenie zwi zane z tematyk ekonomii spo ecznej. 2. Prezentacja filmu Ekonomia solidarno ci Przed projekcj filmu prowadz cy dzieli s uchaczy na 4-, 5-osobowe grupy i przyporz dkowuje ka dej z grup jedn inicjatyw spo ród tych, które b d prezentowane na filmie. Zadaniem ka dej z grup jest dok adny opis tej inicjatywy, a w szczególno ci odpowied na pytania dotycz ce: lokalizacji danego przedsi wzi cia, przes anek podj cia dzia alno ci, rodzajów prowadzonej dzia alno ci, beneficjentów prowadzonej dzia alno ci, finansowania dzia alno ci, efektów dotychczasowej dzia alno ci. 3. Praca uczestników w grupach, w trakcie której próbuj oni zdefiniowa poj cia kluczowe dla ekonomii spo ecznej na podstawie zaprezentowanego materia u filmowego 4. Prezentacja przez ka d z grup informacji na temat inicjatyw z zakresu ekonomii spo ecznej, przedstawionych w filmie oraz wypracowanych definicji poj kluczowych wiczenie: po projekcji filmu uczestnicy w grupach opisuj jedn przydzielon przez prowadz cego inicjatyw, odpowiadaj c na przytoczone w punkcie 2 pytania. Grupy 10

Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Syllabus zapisuj wyniki swojej pracy na tablicy b d na du ych arkuszach papieru i przedstawiaj je pozosta ym uczestnikom. Czas na wykonanie wiczenia ok. 15 min. Po zako czeniu tego wiczenia i prezentacji wyników, uczestnicy przyst puj do kolejnego zadania, polegaj cego na zdefiniowaniu na podstawie zaprezentowanego materia u filmowego i wykonanego opisu inicjatyw, dwóch poj kluczowych: ekonomii spo ecznej (definicja i funkcje, jakie pe ni) oraz przedsi biorstwa spo- ecznego (definicja, cechy, formy prawne). Czas na wykonanie wiczenia ok. 10 min. Po zako czeniu poszczególne grupy prezentuj opracowane definicje poj kluczowych. 5. Przedstawienie definicji ekonomii spo ecznej i jej funkcji oraz jej usytuowania w gospodarce wyk ad wykorzystuj cy prezentacj multimedialn Ekonomia spo eczna jako: prymat dzia ania na rzecz ludzi (cz onków, podopiecznych itp.) nad maksymalizacj zysku, cz gospodarki, gdzie przedsi biorstwa s tworzone przez i dla tych, którzy maj wspólne potrzeby oraz s odpowiedzialne za tych, którym maj s u y, sektor gospodarki, w którym organizacje s zorientowane na spo eczn u yteczno, a wypracowywana przez nie nadwy ka s u y realizacji celu spo ecznego. Taka ich misja wynika i jest chroniona przez autonomi zarz dzania, demokratyczne decydowanie oraz lokalne zakorzenienie tych organizacji. Nadrz dn funkcj ekonomii spo ecznej jest przeciwdzia anie wykluczeniu spo ecznemu, nale y jednak podkre li, e ekonomia spo eczna spe nia szereg innych dodatkowych funkcji prorozwojowych, m.in.: tworzy materialn baz dla dzia ania organizacji obywatelskich, promuje alternatywne formy kredytowania, wzmacnia kapita spo eczny, s u y regeneracji lokalnej przestrzeni publicznej, sprzyja urzeczywistnieniu idei obywatelsko ci, u atwia reformowanie sektora us ug publicznych. Ekonomia spo eczna jawi si jako obszar, w którym wzajemnie przenikaj si sektor publiczny, prywatny i tzw. trzeci sektor. Stanowi wi c niejako uzupe nienie luki, powstaj cej mi dzy wspomnianymi sektorami oraz swoistego rodzaju odpowied na potrzeby realizacji celów spo ecznych, które nie s, b d nie mog by, zaspokojone przez pa stwo czy rynek. 11

Syllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej RYSUNEK 1. Systemowe usytuowanie ekonomii spo ecznej PAŃSTWO publiczne prywatne Ekonomia społeczna formalne Przedsiębiorstwo społeczne nieformalne Trzeci sektor SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE społeczne komercyjne RYNEK ród o: Hausner (2007, s. 5). 6. Omówienie statusu sektora ekonomii spo ecznej w Polsce wyk ad wykorzystuj cy prezentacj multimedialn Zwrócenie uwagi na fakt, i w aktualnie obowi zuj cych dokumentach rz dowych, problematyka ekonomii spo ecznej jest obecna w niewielkim stopniu. Bezpo rednie odniesienie do sektora ekonomii spo ecznej mo na znale w zasadzie tylko w przyj tej w 2004 roku Narodowej Strategii Integracji Spo ecznej (NSIS), która jest bezpo- rednim nawi zaniem do Strategii Lizbo skiej i wynikaj cych z niej celów nicejskich. Jednym z jej priorytetów jest wykorzystanie mo liwo ci istniej cych ju form integracji spo ecznej (przez prac zarówno w sektorze pozarynkowym, jak i o charakterze spo- ecznym firmy i praca spo eczna, wolontariat) w celu unikni cia zjawiska trwale zmarginalizowanej klasy ludzi niezdolnych do funkcjonowania w spo ecze stwie opartym na wiedzy. W przyj tych programach operacyjnych na lata 2007-2013, które b d stanowi realizacj zapisów Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 oraz Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, brak jest jednoznacznego i bezpo redniego od- 12

Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Syllabus wo ania do problematyki ekonomii spo ecznej. Co prawda omawiane s zagadnienia spo eczne, w tym kwestia wykluczenia spo ecznego, ale praktycznie dotycz one systemu opieki i infrastruktury spo ecznej, przez co zazwyczaj rozumie si sie domów opieki spo ecznej i placówek opieku czych. Rzadko kiedy rozwi zywanie zagadnie spo ecznych jest rozpatrywane w kontek cie dzia alno ci organizacji pozarz dowych. Najwi cej odniesie do tematyki zwi zanej z ekonomi spo eczn mo emy odnale w Programie Operacyjnym Kapita Ludzki. 7. Przedstawienie definicji oraz istoty przedsi biorstwa spo ecznego wyk ad wykorzystuj cy prezentacj multimedialn Przedsi biorstwo spo eczne jako: podmiot gospodarczy i spo eczny aktywny we wszystkich sektorach, który wyró nia si ze wzgl du na swoje cele oraz szczególn form przedsi biorczo ci, dzia alno gospodarcza, która wyznacza sobie cele ci le spo eczne i ponownie inwestuje nadwy ki w dzia alno lub we wspólnot, zamiast kierowa si potrzeb osi gania maksymalne go zysku na rzecz akcjonariuszy lub w a cicieli, podmiot gospodarczy, który ma spo eczny cel, nie jest zorientowany na tworzenie i dystrybucj kapita u oraz ma struktur demokratyczn, opart na wspólnym zarz dzaniu. Na podstawie przytoczonych definicji mo emy stwierdzi zatem, i przedsi biorstwa spo eczne charakteryzuj si : prymatem celów indywidualnych i spo ecznych nad zyskiem, otwartym i dobrowolnym cz onkostwem, demokratyczn kontrol sprawowan przez cz onków, po czeniem potrzeb cz onków i potrzeb ogólnych, obron i rozw aniem solidarno ci i odpowiedzialno ci, autonomicznym zarz dzaniem i niezale no ci od w adz publicznych, przeznaczaniem wypracowanego zysku na realizacj celów stabilnego rozwoju oraz realizacj us ug. 13

Syllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej 8. Kszta towanie si sektora ekonomii spo ecznej na przestrzeni lat na wiecie oraz jego obecny stan wyk ad wykorzystuj cy prezentacj multimedialn Wspó czesna ekonomia spo eczna, podobnie jak ruch spó dzielczy, posiada korzenie mocno osadzone w koncepcji filozofii spo ecznej, która pojawi a si w XIX wieku i przetrwa a do dnia dzisiejszego, b d c podmiotem d ugo trwaj cej ewolucji. Trudno mówi o jednym europejskim modelu ekonomii spo ecznej. W wymiarze krajowym koncepcja ekonomii spo ecznej zosta a po raz pierwszy uznana przez rz d Francji w 1980 roku. Kolejnymi wa niejszymi etapami jej rozwoju by y: uruchomienie w USA na pocz tku lat 90. XX wieku programów szkoleniowych i programów wsparcia dla przedsi biorstw spo ecznych (np. Social Enterprise Initiative w 1993 roku przez Harvard Business School), przyj cie przez w oski parlament w 1991 roku ustawy, zapewniaj cej specjalny status spó dzielniom spo ecznym, powstanie w 1996 roku europejskiej sieci badaczy, zajmuj cych si studiami nad organizacjami spo ecznymi w Europie, nawi zanie po raz pierwszy do ekonomii spo ecznej w oficjalnym dokumencie UE na szczycie w Luksemburgu w 1997 roku i wpisanie jej do zbioru g ównych zagadnie polityki na rzecz zatrudnienia, przyj cie w 2003 roku przez UE statutu Europejskiej Spó ki Spó dzielczej i publikacja komunikatu dla rz dów i instytucji europejskich na temat promocji spó dzielczo ci w Europie, w czenie ekonomii spo ecznej jako specyficznej metody dzia ania w ramach inicjatywy wspólnotowej EQUAL. Przyk ady przedsi biorstw spo ecznych w Europie: Francja obki rodzicielskie struktury opieki nad ma ymi dzie mi w cz ci kierowane i zarz dzane przez rodziców, Anglia spó dzielnie opieki domowej, zatrudniaj ce swoich cz onków, Niemcy przedsi biorstwa spo eczne, maj ce na celu tworzenie miejsc pracy dla osób d ugotrwale bezrobotnych, niepe nosprawnych oraz wspieranie rozwoju lokalnego, W ochy spó dzielnie socjalne typu A (us ugowe: ukierunkowane na realizacj us ug zdrowotnych, edukacyjnych i socjalnych dla osób starszych, uzale nionych, niepe nosprawnych, ma oletnich, imigrantów i bezdomnych, np. opieka nad osobami niepe nosprawnymi w domach) i typu B (socjalne: na rzecz reintegracji zawodowej grup wykluczonych spo ecznie), 14

Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Syllabus Belgia przedsi biorstwa integracji zawodowej dla m odzie y (ok. 1 tys. miejsc nauki zawodu i 2 tys. uczestników rocznie) oraz przedsi biorstwa integracyjne, dzia aj ce w formie prawnej spó ki dla d ugotrwale bezrobotnych o niskich kwalifikacjach, które cz cel spo eczny z orientacj rynkow, Finlandia przedsi biorstwa spo eczne wyst puj w formie warsztatów dla m odzie y bezrobotnej, stowarzysze mieszkaniowych oraz spó dzielni wiejskich, które prowadz wiejskie sklepy, szko y podstawowe, us ugi pocztowe i zdrowotne. 9. Kszta towanie si sektora ekonomii spo ecznej na przestrzeni lat w Polsce i jego obecny stan wyk ad wykorzystuj cy prezentacj multimedialn Zal kami ekonomii spo ecznej na ziemiach polskich by y powstaj ce ju XVII wieku porz dki ogniowe organizacje wzajemnej pomocy przeciwpo arowej mieszka ców miast. Po 1860 roku w zaborze pruskim powsta y pierwsze stowarzyszenia rolnicze o charakterze samopomocowym, które mia y za zadanie podnoszenie kultury rolnej oraz propagowanie polskiej kultury i j zyka. Pod koniec XIX wieku na wsi rozpowszechnione by y równie spó dzielnie handlowe oraz spó dzielnie przetwórstwa i zbytu produktów rolnych. W okresie mi dzywojennym nast pi w Polsce dynamiczny rozwój form, uznawanych za klasyczne mechanizmy ekonomii spo ecznej, czyli towarzystw ubezpiecze wzajemnych oraz spó dzielni. Po zako czeniu II wojny wiatowej nast pi a likwidacja wi kszo ci organizacji sektora ekonomii spo ecznej lub przymusowe ich upa stwowienie, a ich powrót na scen publiczn nast pi po 1989 roku. W chwili obecnej w Polsce do najcz ciej spotykanych form dzia ania przedsi biorstw spo ecznych nale : stowarzyszenia, fundacje, spó dzielnie, spó dzielnie socjalne, towarzystwa ubezpiecze wzajemnych, zak ady aktywno ci zawodowej, centra i kluby integracji spo ecznej. 15

Syllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej 10. Prezentacja róde informacji na temat sektora ekonomii spo ecznej wyk ad wykorzystuj cy prezentacj wybranych stron internetowych Przedstawienie przez prowadz cego stron internetowych po wi conych tematyce ekonomii spo ecznej oraz opracowa, czasopism i podr czników dost pnych w tym zakresie. ród a informacji: www.ekonomiaspoleczna.pl www.ngo.pl www.cogito.msap.pl www.pozytek.gov.pl 11. Podsumowanie Podsumowanie tematyki wyk adu oraz odpowied na ewentualne pytania ze strony uczestników. Literatura 01. Aiken M., Przedsi biorstwo spo eczne w ekonomii spo ecznej. Rozwi zania brytyjskie na tle tradycji europejskiej, Trzeci Sektor 2005, nr 2. 02. Cohen J. L., Arato A., Civil Society and Political Theory, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts 1999. 03. Defourny J., Przedsi biorstwo spo eczne w poszerzonej Europie: koncepcja i rzeczywisto, [w:] Ekonomia spo eczna: II Europejska Konferencja Ekonomii Spo ecznej, Kraków 2004: materia y, Ministerstwo Polityki Spo ecznej, Warszawa 2005, s. 43-65. 04. Defourny J., Develtere P., Ekonomia spo eczna: ogólno wiatowy trzeci sektor, [w:] Trzeci sektor dla zaawansowanych: wspó czesne teorie trzeciego sektora: wybór tekstów, red. A. Ga zka, J. Herbst, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006. 05. Ekonomia solidarno ci, Piramesse Film, MSAP UE, Kraków 2007 [film dokumentalny zrealizowany w ramach projektu Krakowska Inicjatywa na Rzecz Gospodarki Spo ecznej COGITO ]. 06. Ekonomia spo eczna: II Europejska Konferencja Ekonomii Spo ecznej, Kraków 2004: materia y, Ministerstwo Polityki Spo ecznej, Warszawa 2005. 07. Fr czak P., Szkic do historii ekonomii spo ecznej w Polsce, Fundacja Rozwoju Spo ecze stwa Obywatelskiego, Warszawa 2006. 08. Fr czak P., Trzeci sektor w III Rzeczypospolitej: wybór artyku ów 1989-2001, Fundacja Fundusz Wspó pracy, Warszawa 2002. 16

Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Syllabus 09. Gu M., Ekonomia spo eczna: szanse i zagro enia rozwoju z perspektywy samorz du, [on-line], Raport otwarcia projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej, FISE, Warszawa 2006, dost pny w: www.wiadomosci.ngo.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/raport_otwarcia/ Guc_Szanse_i_zagrozenia.pdf, [14.03.08]. 10. Gumkowska M., Herbst J., Podstawowe fakty o organizacjach pozarz dowych: raport z badania 2004, [on-line], Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2005, dost pny w: www.portal.ngo.pl/files/ badania.ngo.pl/public/badania2004/podstawowe_fakty_2004_last.pdf, [14.03.08]. 11. Hausner J., Ekonomia spo eczna jako kategoria rozwoju, MSAP UE, Kraków 2007. 12. Herbst J., Geografia polskiej ekonomii spo ecznej, [on-line], Raport otwarcia, dz.cyt., dost pny w: www.wiadomosci.ngo.pl/fi les/ekonomiaspoleczna.pl/public/raport_otwarcia/herbst_geografi a.pdf, [14.03.08]. 13. Izdebski H., Ma ek M., Formy prawne podejmowania i prowadzenia dzia alno ci s u cej realizacji celów spo ecznie u ytecznych poza sektorem finansów publicznych, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2005. 14. Krysiak I., Informacja o sektorze spó dzielczym w Polsce, [on-line], Bank Inicjatyw Spo eczno-ekonomicznych, Warszawa 2006, dost pny w: www.kuj-pom.ngo.pl/files/kuj-pom.ngo.pl/public/ses/ biblioteka/autorskiekrysiakinformacjaosektorze.pdf, [14.03.08]. 15. Kwa nicki W., Gospodarka spo eczna z perspektywy ekonomii liberalnej, Trzeci Sektor 2005, nr 2. 16. Leadbeater Ch., The Rise of the Social Entrepreneur, Demos, London 1997. 17. Le E., Nowa ekonomia spo eczna: wybrane koncepcje, Trzeci Sektor 2005, nr 2. 18. Mazur S., Pacut A., Ekonomia spo eczna i jej warto ci konstytutywne, [on-line], Raport otwarcia, dz.cyt., dost pny w: www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/raport_otwarcia/ Pacut_Mazur_Wartosci.pdf, [14.03.08]. 19. Narodowa Strategia Integracji Spo ecznej, [on-line], Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo- ecznej, Warszawa 2003, dost pny w: www.mps.gov.pl/userfiles/file/mps/nsis.pdf, [14.03.08]. 20. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, [on-line], Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, dost pny w: www.kprm.gov.pl/s.php?doc=162, [14.03.08]. 21. Pearce J., Social Enterprise in Anytown, Calouste Gulbenkian Foundation, London 2003. 22. Pie kowska D., Ekonomia spo eczna: podstawowe informacje, [on-line], dost pny w: www.ekonomiaspoleczna.pl/x/83813, [14.03.08]. 23. Praszkier R., Nowak A., Zmiany spo eczne powsta e pod wp ywem dzia alno ci przedsi biorców spo ecznych, Trzeci Sektor 2005, nr 2. 24. Raport otwarcia projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo ecznej, [on-line], FISE, Warszawa 2006, dost pny w: www.ekonomiaspoleczna.pl/x/235916, [14.03.08]. 25. Roelants B. (red.), Rozszerzenie ekonomii spo ecznej: dokument przygotowawczy na I Europejsk Konferencj Ekonomii Spo ecznej w Europie rodkowo-wschodniej, [on-line], CECOP, Praga 2002, dost pny w: www.abramowski.netstrefa.com.pl/ekspo2002.pdf, [09.03.2008]. 26. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o dzia alno ci po ytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2003 r., nr 96, poz. 873 pó n. zm. 27. Woolcock, M., Social Capital and Economic Development: Towards a Theoretical Synthesis and Policy Framework, Theory and Society 1998, v. 27, nr 2, s. 151-208. Polecane strony internetowe 22. www.cogito.msap.pl 22. www.ekonomiaspoleczna.pl 22. www.mrr.gov.pl/programyoperacyjne+2007-2013/ 22. www.ngo.pl 22. www.pozytek.gov.pl 17

Syllabus Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej Pytania sprawdzaj ce 1. Przedstaw istot ekonomii spo ecznej. 2. Jakie cechy wyró niaj sektor ekonomii spo ecznej spo ród pozosta ych sektorów gospodarki? 3. Czy problematyka ekonomii spo ecznej jest obecna w strategicznych dokumentach rz dowych, dotycz cych rozwoju Polski? Je li tak to w jakich i w jakim zakresie? 4. Przedstaw krótko histori rozwoju koncepcji ekonomii spo ecznej na wiecie i w Polsce. 5. Co jest istot dzia alno ci przedsi biorstw spo ecznych? 6. Jakie znasz formy prawne przedsi biorstw spo ecznych? 7. Omów obecny stan sektora ekonomii spo ecznej w Polsce (liczba podmiotów, zatrudnienie, g ówne obszary dzia alno ci). 8. Podaj przyk ady przedsi biorstw spo ecznych, dzia aj cych na terenie twojego miasta, gminy, powiatu, województwa. 18

Wprowadzenie do ekonomii spo ecznej KONRAD DUDZIKSyllabus A naliza dobrych praktyk w zakresie tworzenia i dzia ania przedsi biorstw spo ecznych Cel: Informacje podstawowe celem zaj jest zapoznanie uczestników z istot dzia ania przedsi biorstw spo ecznych, a tak e identyfikacja oraz opis przyk adów dobrych praktyk zarówno krajowych, jak i zagranicznych w zakresie tworzenia i dzia ania tych przedsi biorstw zaj cia te maj przybli y uczestnikom ide ekonomii spo ecznej w Polsce oraz zapozna ich z istniej cymi systemowymi rozwi zaniami prawno-finansowymi i organizacyjnymi dla rozwoju tego sektora gospodarki uzupe nieniem zaj jest empiryczne rozpoznanie materii przedsi biorczo ci spo ecznej, ze szczególnym uwzgl dnieniem prawnych i finansowych aspektów funkcjonowania podmiotów sektora ekonomii spo ecznej, a tak e g ównych obszarów ich dzia alno ci S owa kluczowe: beneficjent centrum integracji spo ecznej dzia alno po ytku publicznego ekonomia spo eczna fundacja kapita spo eczny lokalna spo eczno organizacja pozarz dowa organizacja po ytku publicznego pomoc spo eczna przedsi biorstwo spo eczne reintegracja rozwój lokalny spo ecze stwo obywatelskie spó dzielnia socjalna stowarzyszenie towarzystwo ubezpiecze wzajemnych trzeci sektor wolontariat wolontariusz wykluczenie zak ad aktywno ci zawodowej Program przedmiotu 1. Wprowadzenie do tematyki zaj. 2. Prezentacja filmu Ekonomia solidarno ci. 3. Praca uczestników zaj w grupach, w trakcie której próbuj oni zdefiniowa poj cie oraz ide przedsi biorstwa spo ecznego, a tak e przedstawi uwarunkowania jego funkcjonowania w otoczeniu spo eczno-gospodarczym. 4. Prezentacja przez ka d z grup informacji na temat inicjatyw z zakresu przedsi biorczo ci spo ecznej, przedstawionych w filmie oraz wypracowanych definicji przedsi biorstwa spo ecznego. 5. Przedstawienie definicji oraz istoty przedsi biorstwa spo ecznego. 6. Omówienie form prawnych przedsi biorstw spo ecznych. 7. Przedstawienie najwa niejszych faktów, dotycz cych funkcjonowania przedsi biorstw spo ecznych. 8. Praca uczestników zaj w grupach, podczas której zapoznaj si oni z przyk adami inicjatyw z zakresu ekonomii spo ecznej, otrzymanymi od prowadz cego. 9. Prezentacja przez przedstawiciela ka dej z grup przydzielonego przedsi biorstwa spo ecznego. 10. Podsumowanie przez prowadz cego prezentacji przedsi biorstw spo ecznych oraz przedstawienie szans i zagro e, przed którymi stoj te przedsi biorstwa. 11. Prezentacja róde informacji na temat przedsi biorstw spo ecznych. 12. Podsumowanie. 19