Anna Rosa * Anna Rosa Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce Wstêp Spó³dzielczy sektor bankowy, który sk³ada siê z banków spó³dzielczych i banków je zrzeszaj¹cych, stanowi trwa³y element systemu finansowego w Polsce. Banki te wykazuj¹ zdolnoœæ przystosowywania siê do zmieniaj¹cych siê warunków gospodarczych, o czym œwiadczy fakt, e dzia³aj¹ na rynku polskim ju od ponad 150 lat. Istot¹ konkurencyjnoœci banku spó³dzielczego jest umiejêtnoœæ przetrwania i funkcjonowania w warunkach konkurencji rynkowej [Gorynia, aÿniewska, 2010, s. 50]. Formalne przes³anki umo liwiaj¹ce powstanie konkurencji rynkowej w systemie bankowym w Polsce pojawi³y siê w wyniku reform ustrojowych w 1989 r. Charakter konkurencji i konkurencyjnoœci w sektorze bankowym jest zdeterminowany przede wszystkim czynnikami formalnoprawnymi. To w³aœnie presja regulacyjna powoduje koniecznoœæ dokonywania wybory pomiêdzy poziomem regulowania dzia³alnoœci banków, który gwarantuje stabilnoœæ i bezpieczeñstwo systemu bankowego, a swobod¹ konkurencji. Problem ten w swoich pracach poruszaj¹ Wies³awa Przybylska-Kapuœciñska, Przemys³aw Stodulny. Autorzy formu³uj¹ pogl¹d, e polityka pañstwa wobec tego sektora powinna byæ kompromisem miêdzy oczekiwaniami rygorystycznego dzia³ania mechanizmów konkurencji, a koniecznoœci¹ zapewnienia bezpieczeñstwa depozytów i stabilnoœci banków [Przybylska-Kapuœciñska, Stodulny, 2007, s. 2006-229]. Charakter konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych w Polsce wynika tak e z przes³anek historycznych oraz z tradycji ruchu spó³dzielczego. Banki te dzia³aj¹ w ramach dwuszczeblowej struktury organizacyjnej i musz¹ spe³niæ okreœlone regulacjami wymogi dotycz¹ce progów kapita³owych samych banków spó³dzielczych oraz banków zrzeszaj¹cych. Wzrost znaczenia kategorii konkurencyjnoœci banków wynika z zaostrzaj¹cej siê konkurencji, która zmusza banki do podejmowania dzia³añ * Dr, Katedra Finansów, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych, Politechnika Koszaliñska, e-mail: anna.rosa@tu.koszalin.pl, ul. Kwiatkowskiego 6E, 75-343 Koszalin
518 Anna Rosa na rzecz poprawy konkurencyjnoœci, czyli umiejêtnoœci wytworzenia i utrzymania w czasie przewagi konkurencyjnej na rynku us³ug i produktów bankowych w Polsce. Badanie konkurencyjnoœci ma szczególne znaczenie w przypadku banków ze wzglêdu na swoiste cechy determinuj¹ce ich funkcjonowanie oraz strukturê rynku us³ug bankowych. Celem artyku³u jest analiza konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych w Polsce w aspekcie wybranych determinant konkurencyjnoœci. Czynniki przyczyniaj¹ce siê do wzrostu konkurencyjnoœci banków mo na m.in. podzieliæ na takie, których charakter jest mierzalny (tzw. czynniki iloœciowe), np. wielkoœæ kapita³u, zysk, rentownoœæ, zasiêg oddzia³ywania banku, mar a odsetkowa, b¹dÿ czynniki niemierzalne (jakoœciowe) np. kwalifikacje kadry, jakoœæ obs³ugi, wyposa enie banków w nowoczesne technologie informatyczne [WoŸniewska, 2002, s. 12]. Na podstawie przegl¹du literatury i analizy mierników, uznawanych w teorii i w praktyce za przydatne do oceny konkurencyjnoœci banków, dokonano wyboru instrumentów, które pozwol¹ na zrealizowanie celu opracowania. Do analizy konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych wybrano nastêpuj¹ce miary iloœciowe: zasiêg oddzia³ywania banku (mierzony liczb¹ placówek bankowych), udzia³ w rynku (mierzony udzia³em w podstawowych wielkoœciach sektora bankowego w Polsce), mar ê odsetkow¹, wskaÿniki dochodowoœci wskaÿnik ROA (return on assets) i ROE (return on equity) oraz wskaÿnik efektywnoœci kosztowej C/I (cost-to-income). Powy sze kryteria badania konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych zosta³y wybrane, poniewa istnieje mo- liwoœæ ich jednoznacznego okreœlenia, s¹ wymierne i porównywalne, a ich wzrost œwiadczy o aktywnoœci banku. ród³em materia³ów empirycznych by³y dane statystyczne Narodowego Banku Polski (NBP), a od 2008 r. Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). W artykule materia³ badawczy poddano analizie liczbowej i opisowej. Jej zakres czasowy obejmowa³ okres od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. Projekt zosta³ sfinansowany ze œrodków Narodowego Centrum Nauki. 1. Istota konkurencji i konkurencyjnoœci banków Konkurencja opiera siê na eliminacji rywali dzia³aj¹cych w tej samej bran y i pozyskiwaniu obs³ugiwanych przez nich klientów [Jonas, 2002, s. 10]. Mo na j¹ równie zdefiniowaæ jako akt b¹dÿ proces dzia³ania jednostek, które d¹ ¹ do osi¹gniêcia takich korzyœci, o które w tym sa-
Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce 519 mym czasie, przy tych samych warunkach i regu³ach ubiegaj¹ siê inni [Noga, 1993, s. 9]. O charakterze i natê eniu konkurencji na danym rynku decyduje jego struktura podmiotowa, a wiêc zarówno wielkoœæ, jak i liczba sprzedawców oraz nabywców. Konkurencja miêdzy bankami mo e mieæ dwa wymiary. Pierwszy z nich to walka rynkowa bezpoœrednio miêdzy konkurentami (rywalizacja ta dotyczy unikatowych, niepodzielnych zasobów, takich jak np. kadra pracownicza, zasoby technologiczne), drugi natomiast wariant dotyczy rywalizacji poœrednio o klienta (zmierza do opanowania czêœci rynku niepodzielnie przez jeden bank) [Bogdan, Iwaszkiewicz, 1998]. Banki dzia³aj¹ce w systemie bankowym w Polsce funkcjonuj¹ w warunkach konkurencji monopolistycznej. Charakteryzuje siê ona tym, e wiele banków oferuje zró nicowane produkty, a poziom konkurencji jest wysoki [Paw³owska, 2004, s. 250; Paw³owska, Kozak, 2008, s. 8]. Nale y podkreœliæ, e konkurencja miêdzy bankami ma specyficzny charakter i wystêpuje w pewnej z³agodzonej formie. Nie przybiera ona formy ostrego wspó³zawodnictwa, a konkurenci nie siêgaj¹ do drastycznych form dzia³ania i nie usi³uj¹ doprowadziæ do zniszczenia swoich partnerów, poniewa istnieje koniecznoœæ utrzymania sta³ej wspó³pracy z pozosta- ³ymi partnerami [Stêpieñ, 2004, s. 54]. Trzy g³ówne przyczyny, które maj¹ wp³yw na szczególne cechy konkurencji miêdzy bankami, to [Kosiñski, 2000, s. 129]: banki s¹ instytucjami zaufania publicznego [Zaleska, 2002, s. 105], funkcjonowanie wszystkich banków jest uzale nione od panuj¹cej w kraju atmosfery stabilizacji i zaufania wobec sektora bankowego. Banki przestrzegaj¹ zasad lojalnoœci, a w pewnych sytuacjach udzielaj¹ pomocy jednostkom, które znalaz³y siê w trudnej sytuacji finansowej, charakter pracy banków stwarza koniecznoœæ utrzymywania sta³ej wspó³pracy z pozosta³ymi partnerami, równie konkurencyjnymi m.in. w zakresie wzajemnych rozliczeñ. Z konkurencji wywodzi siê konkurencyjnoœæ, która niekiedy jest z ni¹ uto samiana. Konkurencyjnoœæ jest przedmiotem licznych badañ i dyskusji, ale mimo to nadal nie jest jednoznacznie zdefiniowane jej pojêcie. W ekonomii konkurencyjnoœæ okreœla siê jako zdolnoœæ podmiotów dzia³aj¹cych w gospodarce rynkowej do osi¹gania sukcesów w tocz¹cej siê miêdzy nimi rywalizacji ekonomicznej [Begg, Fischer, Dornbusch, 1996, s. 446]. Wed³ug Michaela E. Portera konkurencyjnoœæ
520 Anna Rosa jest wynikiem efektywnoœci, z jak¹ przedsiêbiorstwa zlokalizowane na danym terenie mog¹ wykorzystywaæ nak³ady do wytworzenia wartoœciowych wyrobów i us³ug [Porter, 2001, s. 207]. Konkurencyjnoœæ to zdolnoœæ do projektowania, wytwarzania i sprzedawania produktów (us³ug), których ceny oraz jakoœæ s¹ bardziej atrakcyjne od odpowiednich produktów (us³ug) oferowanych przez konkurentów krajowych i zagranicznych [Flejterski, 1999, s. 39]. Konkurencyjnoœæ jest zjawiskiem relatywnym pochodz¹cym od konkurencji i zwi¹zanej z ni¹ walki konkurencyjnej, dlatego te mo e byæ równie rozumiana jako zdolnoœæ do konkurowania. Nale y traktowaæ j¹ jako system z³o ony z czterech elementów [Stankiewicz 2000, s. 96]: potencja³u konkurencyjnoœci, przewagi konkurencyjnej, instrumentów konkurowania, pozycji konkurencyjnej. Ka dy bank bêd¹cy uczestnikiem rynku bankowego d¹ y do odniesienia na nim sukcesu, a wiêc uzyskania pozycji na rynku korzystniejszej ni konkurenci. Pomiêdzy wskazanymi elementami zachodz¹ relacje przyczynowo-skutkowe, a pozycja konkurencyjna jest wynikiem i miernikiem zdolnoœci przedsiêbiorstwa bankowego do konkurowania. 2. Analiza wybranych czynników konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych w Polsce Czynnikiem konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych jest rozbudowana sieæ placówek, która pozwala na bezpoœredni kontakt klienta z pracownikiem banku i przyczynia siê do ³atwiejszego dostêpu do produktów i us³ug bankowych. Liczbê placówek bankowych oraz zatrudnienie w sektorze banków komercyjnych i spó³dzielczych przedstawiono na rysunku 1. Zachodz¹ce w systemie bankowym w Polsce procesy konsolidacyjne doprowadzi³y do zmniejszenia siê liczby funkcjonuj¹cych banków i w konsekwencji do zmniejszania siê liczby placówek bankowych. Jednak e zmiany te nie dotycz¹ banków spó³dzielczych, poniewa w sektorze banków spó³dzielczych utrzymuje siê tendencja do rozbudowy ich sieci (w 2011 r. banki te posiada³y ponad 1/3 wszystkich placówek bankowych). Na koniec 1999 r. sektor banków spó³dzielczych dysponowa³ 2619 placówkami, podczas gdy na koniec 2010 r. sieæ placówek sk³ada³a siê
Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce 521 Rysunek 1. Liczba placówek bankowych i zatrudnienie w bankowoœci w Polsce od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. ród³o: Opracowano na podstawie danych NBP, KNF. z 3864 jednostek, co oznacza wzrost w stosunku do koñca 1999 r. o 1245 placówek bankowych. Mimo tego wzrostu nale y zwróciæ uwagê na fakt, e zmienia siê rola bankowych placówek, poniewa coraz wiêksza liczba klientów czêœæ operacji bankowych takich jak np. przelewy, zlecenia sta³e wykonuje, wykorzystuj¹c w tym celu bankowoœæ elektroniczn¹. Wp³ywa to bezpoœrednio na wielkoœæ zatrudnienia w sektorze bankowym, która spad³a z 181 114 osób w roku 2008, do 175 069 zatrudnionych na koniec 2012 r. Zmiany zatrudnienia w sektorze bankowym nie pokrywaj¹ siê z tendencjami zachodz¹cymi w sektorze banków spó³dzielczych, poniewa w sektorze tym zauwa a siê systematyczny wzrost liczby osób zatrudnionych. Rozbudowana sieæ placówek banków spó³dzielczych u³atwia dostêp do oferowanych przez banki produktów i us³ug bankowych, w szczególnoœci do depozytów i kredytów. W literaturze mo na spotkaæ siê z opini¹, e zdolnoœæ banku do pozyskiwania i utrzymania depozytów detalicznych stanowi g³ówn¹ przewagê konkurencyjn¹ banków spó³dzielczych [Fonteyne, 2007, s. 13]. Dane dotycz¹ce udzia³u sektora bankowoœci spó³dzielczej (udzia³ w rynku to kolejna miara pozycji konkurencyjnej) w rynku depozytów i kredytów bankowych w Polsce przedstawione na rysunku 2 potwierdzaj¹ to zjawisko. W okresie od pocz¹tku 1999 r. do czerwca 2012 r. sektor banków spó³dzielczych zwiêkszy³ swój udzia³ w rynku i mo na stwierdziæ, e stopniowo umocni³ swoj¹ pozycjê konkurencyjn¹. Analizuj¹c dane, nale y zwróciæ uwagê, na fakt, e wartoœci dotycz¹ce udzia³u sektora ban-
522 Anna Rosa Rysunek 2. Udzia³ sektora banków spó³dzielczych w sektorze bankowym w Polsce od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. (w %) ród³o: Opracowano na podstawie danych NBP, KNF. ków spó³dzielczych w sektorze bankowym w Polsce s¹ ni sze od udzia³u sektora banków komercyjnych w wybranych wartoœciach. Jednak e o pozycji banków spó³dzielczych œwiadcz¹ nie tyle osi¹gniête wartoœci, ale stale rosn¹cy udzia³ wybranych wielkoœciach bilansowych banków spó³dzielczych w ca³ym sektorze bankowym. Od 2006 r. zauwa alny jest wiêkszy udzia³ sektora banków spó³dzielczych w rynku depozytów ni w rynku kredytów. Konkurencja cenowa na rynku depozytów skutkowa³a w sektorze banków komercyjnych wyraÿnie wy szymi kosztami odsetkowymi, natomiast tañsze depozyty pozwala³y bankom spó³dzielczym na udzielanie ni ej oprocentowanych kredytów kierowanych do w³asnych cz³onków. Obserwowany spadek udzia³u sektora banków spó³dzielczych w rynku kredytów œwiadczy o s³abszej pozycji rynkowej tych banków w tym obszarze, choæ nale y podkreœliæ, e portfele tych banków charakteryzuj¹ siê wy sz¹ jakoœci¹ w stosunku do banków komercyjnych, co mo e byæ traktowane jako czynnik konkurencyjnoœci [WoŸniewska, 2011, s. 129]. Kolejnym analizowanym czynnikiem jest mar a odsetkowa (NIM, net inerest margin), która wp³ywa na wzmocnienie konkurencyjnoœci polskiego sektora bankowego. Obserwowany na rysunku 3 malej¹cy poziom mar y odsetkowej œwiadczy o wzrastaj¹cym poziomie konkurencji w polskim sektorze bankowym. Do zmniejszenia mar y odsetkowej
Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce 523 netto przyczyni³ siê g³ównie spadek nominalnych stóp procentowych, bêd¹cy efektem obni ania siê wskaÿnika inflacji [Paw³owska, 2010, s. 378]. Relacjê mar y odsetkowej banków spó³dzielczych do banków komercyjnych prezentuje rysunek 3. Rysunek 3. Mar a odsetkowa banków spó³dzielczych i banków komercyjnych od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. (w %) ród³o: [Pruski, 2012, s. 9]. Jeszcze w 2000 r. ró nica miêdzy mar ¹ w bankach spó³dzielczych a mar ¹ w bankach komercyjnych wynosi³a ok. 5 p.p. na korzyœæ banków spó³dzielczych. Podczas gdy na koniec pierwszego pó³rocza 2012 r. ró - nica ta wynosi³a 1 p.p. Na taki stan rzeczy ma niew¹tpliwie wp³yw presja konkurencyjna ze strony banków komercyjnych, które to otwieraj¹ placówki bankowe w ma³ych miejscowoœciach i podjê³y dzia³ania w celu przejmowania zamo niejszych klientów od banków spó³dzielczych. Narastaj¹ca konkurencja ze strony banków komercyjnych wp³ywa równie na efektywnoœæ finansow¹ banków spó³dzielczych. Na rysunkach 4 i 5 przedstawiono wskaÿniki rentownoœci ROA i ROE osi¹gniête przez banki spó³dzielcze i komercyjne od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. Na rentownoœæ banków w Polsce w omawianym okresie mia³y wp³yw zarówno czynniki wewnêtrzne, jak i zewnêtrzne, takie jak: wejœcie Polski do Unii Europejskiej (UE), procesy konsolidacyjne czy te technologiczne. Zmiany zachodz¹ce w otoczeniu zewnêtrznym (spowolnienie gospodarcze w latach 2001-2003) wp³ynê³y na rentownoœæ banków mierzon¹ wskaÿnikami ROA i ROE.
524 Anna Rosa Rysunek 4. Rentownoœæ aktywów (ROA) banków komercyjnych i spó³dzielczych od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. (w %) ród³o: Opracowano na podstawie danych NBP, KNF. Rysunek 5. Rentownoœæ kapita³ów (ROE) banków komercyjnych i spó³dzielczych od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. (w %) ród³o: Opracowano na podstawie danych NBP, KNF. Analizuj¹c rentownoœæ poszczególnych grup bankowych w Polsce, nale y zauwa yæ, i w latach 1999-2005 sektor banków spó³dzielczych osi¹ga³ wy sze wskaÿniki ROA i ROE ni sektor banków komercyjnych. Na podstawie osi¹gniêtych wyników mo na równie stwierdziæ, e zarówno banki komercyjne, jak i spó³dzielcze wykorzystuj¹ efekt dÿwigni finansowej, utrzymuj¹c wskaÿniki rentownoœci kapita³ów w³asnych na poziomie wy szym od wskaÿników rentownoœci aktywów.
Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce 525 Efektywnoœæ kosztowa C/I stanowi kolejny istotny miernik efektywnoœci banków. Z punktu widzenia konkurencyjnoœci,racjonalizacja kosztów dokonywana przez banki mo e staæ siê Ÿród³em przewagi konkurencyjnej i w konsekwencji bank osi¹gnie korzystniejsz¹ pozycjê na rynku us³ug i produktów bankowych. Relacjê kosztów (dzia³ania i amortyzacji) do wyniku na dzia³alnoœci bankowej w sektorze banków komercyjnych i spó³dzielczych przedstawiono na rysunku 6. Rysunek 6. WskaŸnik C/I od stycznia 1999 r. do czerwca 2012 r. (w %) ród³o: [Pruski, 2012, s. 12]. Przedstawione na rysunku 6 dane wskazuj¹, e relacja kosztów (dzia³ania i amortyzacji) do wyniku na dzia³alnoœci bankowej w sektorze banków spó³dzielczych utrzymuje siê na wysokim poziomie. W 2012 r. banki spó³dzielcze posiada³y ten wskaÿnik o ponad 18 p.p. wy szy ni w sektorze banków komercyjnych, co oznacza, e relacja kosztów do wyniku finansowego w bankach spó³dzielczych by³a mniej korzystna ni w bankach komercyjnych. Wp³ywa to niew¹tpliwie na mo liwoœci inwestycyjne tych banków. Zakoñczenie Oceniaj¹c konkurencyjnoœæ banków, nale y pamiêtaæ o tym, e ma ona wzglêdny charakter, poniewa zale y od tego, z czyjej perspektywy jest ona dokonywana: nabywców, partnerów, inwestorów czy pracowników [KoŸmiñski, 2004, s. 91]. Banki spó³dzielcze posiadaj¹ du y potencja³ rozwoju i ambitne plany zwiêkszania swojego udzia³u w sektorze bankowym, jednak e w zwi¹zku ze zmianami na rynku us³ug bankowych
526 Anna Rosa pojawiaj¹ siê wci¹ nowe wyzwania, z którymi banki te bêd¹ musia³y siê zmierzyæ. Polski sektor bankowoœci spó³dzielczej mimo dobrej kondycji finansowej w latach 1999-2012 nie zrealizowa³ za³o onego przez Krajowy Zwi¹zek Banków Spó³dzielczych celu strategicznego zwiêkszania udzia³u w rynku bankowym do 15% w 2010 r. [Pawlak, 2010, s. 7]. Sytuacja ta wskazuje na wystêpowanie pewnych barier, które nie pozwoli³y bankom spó³dzielczym na poprawê pozycji konkurencyjnej na tle banków komercyjnych. Pomimo e po 2000 r. w sektorze banków spó³dzielczych tempo wzrostu sumy bilansowej, depozytów czy kredytów by³o wy sze ni w sektorze bankowym (co wp³ynê³o na zwiêkszaj¹cy siê udzia³), to jednak nale y stwierdziæ, e ten udzia³ jest nieproporcjonalny do potencja³u dystrybucyjnego banków spó³dzielczych i nie ulega istotnej zmianie w przeci¹gu ostatnich lat [Szambelañczyk, 2012, s. 34]. Ponadto, narastaj¹ca konkurencja ze strony banków komercyjnych i SKOK-ów wymusza i bêdzie wymuszaæ na bakach spó³dzielczych zmiany, aby mog³y one sprostaæ oczekiwaniom zarówno obecnych, jak i potencjalnych klientów. Literatura 1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (1996), Makroekonomia, PWE, Warszawa. 2. Bogdan J., Iwaszkiewicz J. (1998), O skutecznoœci walki konkurencyjnej, Marketing i Rynek, nr 1. 3. Flejterski S. (1999), Konkurencyjnoœæ a dylematy dywersyfikacji struktury bankowoœci w Polsce, w: Finanse i bankowoœæ a wejœcie Polski do Unii Europejskiej, NBP, Warszawa-Pu³tusk. 4. Fonteyne W. (2007), Cooperative banks in Europe policy Issues, International Monetary Fund Working Paper. 5. Gorynia M., aÿniewska E. (2010), Kompendium wiedzy o konkurencyjnoœci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 6. Jonas A. (2002), Strategie konkurencyjne na rynku us³ug bankowych, Biblioteka Mened era i Bankowca, Warszawa. 7. Kosiñski B. (2000), Tendencje rozwojowe na rynku us³ug bankowych, w: Bankowoœæ na œwiecie i w Polsce, Orêziak L., Pietrzak B. (red.), Olimpus, Warszawa. 8. KoŸmiñski A.K. (2004), Zarz¹dzanie w warunkach niepewnoœci, podrêcznik dla zaawansowanych, PWN, Warszawa.
9. Sytuacja finansowa banków w 1999 i 2004 roku. Synteza, NBP (2005), GINB Warszawa. Konkurencyjnoœæ sektora banków spó³dzielczych w Polsce 527 10. Noga A. (1993), Dominacja a efektywna konkurencja, SGH, Warszawa. 11. Pawlak W. (2010), Wzmocnienie kapita³owe sektora bankowoœci spó³dzielczej szans¹ na wzmocnienie akcji kredytowej dla MŒP, konferencja KZBS Banki spó³dzielcze inkubatorami lokalnej przedsiêbiorczoœci, Ministerstwo Gospodarki, http://www.kzbs.pl/aktualizacja/data/pliki/ 104_RB101010.pdf. 12. Paw³owska M. (2004), Wp³yw zmian w sektorze bankowym na jego konkurencyjnoœæ w latach 1997-2003, w: Rozwój system finansowego w Polsce w latach 2002-2003, NBP, Warszawa. 13. Paw³owska M. (2010), Konkurencja na polskim rynku bankowym na tle zmian strukturalnych i technologicznych wyniki empiryczne, w: Bank na rynku finansowym. Problemy skali, efektywnoœci i nadzoru, Miklaszewska E. (red.), Wolters Kluwer Polska, Warszawa. 14. Paw³owska M., Kozak S. (2008), Przyst¹pienie Polski do strefy euro a efektywnoœæ, poziom konkurencji oraz wyniki polskiego sektora finansowego, Materia³y i Studia, z. 228. 15. Porter P.E. (2001), Porter o konkurencyjnoœci, PWE, Warszawa. 16. Pruski J. (2012), Uwarunkowania rozwoju banków spó³dzielczych, Forum Liderów Banków Spó³dzielczych, Warszawa. 17. Przybylska-Kapuœciñska W., Stodulny P. (2007), Podmiotowe i strukturalne uwarunkowania konkurencji w sektorze bankowym w Polsce, w: Konkurencja w gospodarce wspó³czesnej, Banasiñski C., Stawicki E., (red.), Urz¹d Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa. 18. Raporty o sytuacji banków z 2007, 2008, 2011 i z I pó³rocza 2012 roku, (2012), Urz¹d Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa. 19. Stankiewicz M.J. (2000), Istota i sposoby oceny konkurencyjnoœci przedsiêbiorstwa, Gospodarka Narodowa, nr 7-8. 20. Stêpieñ K. (2004), Konsolidacja a Efektywnoœæ Banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa. 21. Szambelañczyk J. (2012), Problem profesjonalizacji zarz¹dzania zasobami ludzkimi na tle diagnozy sytuacji ekonomiczno-finansowej banków spó³dzielczych, Informator SGB. 22. WoŸniewska G. (2002), Charakterystyki konkurencyjnoœci banków, w: Analiza i ocena banków oraz ich oddzia³ów, Gospodarowicz A. (red.) Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, Wroc³aw.
528 Anna Rosa 23. WoŸniewska G. (2011), Problemy konkurencyjnoœci banku spó³dzielczego, w: Wspó³czesna bankowoœæ spó³dzielcza, Szel¹gowska A. (red.), CeDeWu, Warszawa. 24. Zaleska M. (2002), Instytucjonalne uwarunkowania dzia³alnoœci przedsiêbiorstw bankowych, Studia i Prace Kolegium Zarz¹dzania i Finansów, z. 22. Streszczenie Artyku³ koncentruje siê na zagadnieniach zwi¹zanych z konkurencj¹ i konkurencyjnoœci¹ banków funkcjonuj¹cych w sektorze bankowym w Polsce. Banki w skutek reform ustrojowych w 1989 r. sta³y siê podmiotami musz¹cymi sprostaæ nasilaj¹cej siê konkurencji ze strony banków, Skok-ów oraz innych instytucji finansowych. W opracowaniu dokonano analizy konkurencyjnoœci sektora banków spó³dzielczych na podstawie (wybranych) nastêpuj¹cych miar iloœciowych: zasiêg oddzia³ywania banku (mierzony liczb¹ placówek bankowych), udzia³ w rynku (mierzony udzia³em w podstawowych wielkoœciach sektora bankowego w Polsce), mar a odsetkowa, wskaÿniki dochodowoœci wskaÿnik ROA i ROE oraz wskaÿnik efektywnoœci kosztowej C/I. W artykule wykorzystano dane statystyczne z NBP oraz KNF. S³owa kluczowe konkurencja, konkurencyjnoœæ, efektywnoœæ, banki spó³dzielcze The competitiveness of the cooperative banking sector in Poland (Summary) This article presents the subject of competition and competitiveness of banks operating in polish banking sector. Cooperative banks are important part of banking sector in Poland, which face increasing competition from private banks and other financial institutions. The competitiveness of cooperative banking sector has been analysed based on following criteria: number of branches, market share, net interest margin, profitability ratios ROA (return on assets), ROE (return on equity) and the cost-effectiveness ratio C /I (cost to income). The article is based on statistic data from National Bank of Poland and Polish Financial Supervision Authority. Keywords competition, competitive, efficiency, cooperative banks