Wzrost i rozwój gospodarczy Analiza z perspektywy okresu długiego i krótkiego
Wzrost a rozwój Wzrost gospodarczy Zwiększanie zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych Zmiany ilościowe w gospodarce Miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB) i PKB przypadającego na 1 mieszkańca. Rozwój proces zmian jakościowych, związanych ze zmianą struktury gospodarki UNDP definiuje rozwój społeczny jako proces poszerzania wyborów ludzkich, które prowadzą do długiego i zdrowego życia, zdobywania wiedzy i utrzymania przyzwoitego standardu życia Koncepcja rozwoju zrównoważonego Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Indeks, HDI)
Mierniki wzrostu gospodarczego: stopa wzrostu produkcji i indeks wzrostu produkcji Stopa wzrostu produkcji - stosunek przyrostu produkcji w badanym okresie (t₁) do poziomu produkcji w okresie wyjściowym (t₀) Y₁ - Y₀ g = Y/Y₀ = ---------- Y₀ g stopa (tempo) wzrostu produkcji, Yo wartość produkcji (mierzonej PKB bądź też dochodem narodowym) w okresie wyjściowym, Y₁ wartość produkcji w okresie badanym, Y przyrost produkcji między okresem badanym a okresem wyjściowym Indeks wzrostu produkcji - stosunek poziomu produkcji w badanym okresie do poziomu produkcji w okresie poprzednim Y₁ = ---------- Y₀ g = - 1
Dynamika PKB w cenach stałych Indeks PKB stopa zmiany PKB (%) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Rok poprzedni =100 1995 =100 2000 =100 2005 =100 2010 =100 105,0 101,6 101,4 103,3 103,8 102,9 226,6 174,9 150,5 119,4 5,0 1,6 126,6 Źródło: Rocznik Statystyczny 2017, GUS, s. 693.
Produkcja potencjalna i faktyczna Zdolności wytwórcze gospodarki i związana z nimi produkcja potencjalna zależą od dwóch czynników: 1) wielkości zasobów czynników produkcji istniejących w gospodarce, 2) efektywności wykorzystania tych czynników. Produkcja potencjalna to wielkość produkcji, jaką można wytworzyć w gospodarce przy pełnym efektywnym wykorzystaniu czynników produkcji.
Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego ujęcie klasyczne Wielkość zatrudnienia i wydajność pracy Podział pracy Akumulacja kapitału, oszczędzanie Warunki instytucjonalne: ustrój oparty na własności prywatnej, wolności i konkurencji.
Czynniki produkcji Zasoby pracy tworzą osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce. Wielkość tych zasobów zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz tzw. współczynnika aktywności zawodowej, wskazującego, jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć pracę. Zmiany pracy mogą być wynikiem wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym i zmiany współczynnika aktywności zawodowej Kapitał ludzki, oświata Kapitał - rzeczowe elementy procesu produkcji, jak maszyny, narzędzia i urządzenia produkcyjne, budynki i hale fabryczne. Technologia Organizacja Zasoby naturalne Zdolności wytwórcze wyznaczają wielkość produkcji, jeżeli A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. Nie ma trudności zbytu: prawo Say a
Agregatowa funkcja produkcji Założenia A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. Nie ma trudności zbytu: prawo Say a Y = F(K, Z) Y produkcja wytworzona w gospodarce (dochód narodowy), K nakłady kapitału, Z nakłady pracy (zatrudnienie) Agregatowa funkcja produkcji opisuje zależność między wielkością produkcji wytworzonej w całej gospodarce a nakładami czynników produkcji Y = A F(K, Z) A zasób wiedzy naukowotechnicznej
Produkcja a wydajność pracy Y = Z w Produkcja zależy od zatrudnienie (Z) i wydajności pracy (w). Wydajność pracy to produkcja na jednego zatrudnionego w = Y/Z Wydajność pracy jest funkcją technicznego uzbrojenia pracy czyli od wyposażenia pracy w kapitał w = f (K/Z)
Krzywa jednakowego produktu i postęp techniczny Istotą postępu technicznego jest zmniejszenie ogólnych nakładów niezbędnych do wyprodukowania danego produktu. Nakłady kapitału B D A C Nakłady pracy Postęp techniczny pracooszczędny - rośnie stosunek nakładu kapitału do pracy A B Postęp techniczny kapitałooszczędny zmniejsza się stosunek kapitału do pracy A C Postep techniczny neutralny w jednakowym stopniu oszczędza kapitał i pracę A D Y₁ Y₂ Krzywa Y₁ jest zbiorem punktów obrazujących kombinacje nakładów kapitału i pracy pozwalającym wyprodukowad dany produkt w okresie 1. Krzywa Y₂ obrazuje zbiór dostępnych technik produkcji w okresie 2. Przejście z każdego punktu krzywej Y₁ na krzywą Y₂ oznacza postęp techniczny.
Model Kaleckiego Uwaga: We wzorze Kaleckiego symbol D zastępuje nasze Y, k to współczynnik kapitałochłonności, a ubytek aparatu wytwórczego odpowiadający amortyzacji, u - współczynnik usprawnień organizacyjnych Stopa wzrostu gospodarczego zależy od współczynnika kapitałochłonności i stopy inwestycji k = K/Y Ile jednostek kapitału jest niezbędne do wyprodukowania jednostki DN Stopa inwestycji (I/Y) to udział inwestycji w dochodzie narodowym
Model wzrostu Solowa G = ΔY/Y= ΔA/A + α(δk/k) + (1-α)(ΔZ/Z) G = ΔY/Y stopa wzrostu gospodarczego ΔA/A stopa wzrostu produkcyjności czynników produkcji wskutek postępu technicznego ΔK/K stopa wzrostu kapitału ΔZ/Z stopa wzrostu zatrudnienia α udział kapitału we wzroście produkcji 1-α udział pracy we wzroście gospodarczym
Źródło: B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2002, s. 580
Analiza krótkookresowa Odrzucamy założenia, że A. zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. nie ma trudności zbytu: prawo Say a
Dwa stanowiska Problem to produkcja Produkcja jest źródłem dochodów i popytu Pieniądz jest tylko środkiem wymiany Mechanizmy gospodarki rynkowej zapewniają realizację wytworzonej produkcji Zgodność interesów -ludzie wzajemnie tworzą dla siebie popyt Problem to sprzedaż Gospodarkę kapitalistyczną cechuje sprzeczność między produkcją a konsumpcją Występuje problem nadprodukcji i sprzedaży Przyczyną jest niedostateczny popyt, co jest konsekwencją stosunków podziału i nadmiernego oszczędzania Sprzeczności interesów
Założenia krótkookresowego modelu dochodu narodowego John M. Keynes: w długim okresie wszyscy będziemy nieboszczykami Niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych Sztywne ceny Znaczenie globalnego popytu Oszczędności mogą być nadmierne Znaczenie popytowego efektu inwestycji i
Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu. Gospodarka może pozostawać w stanie, któremu towarzyszy mniejsze bądź większe bezrobocie przymusowe. Warunkiem równowagi gospodarczej jest równość zamierzonych oszczędności i inwestycji. Ponieważ Y = C + I i S = Y C zatem czyli S = (C + I) C S = I Trudność polega na tym, że nie zawsze wszystkie oszczędności przekształcają się w wydatki inwestycyjne. Jeżeli I<S, agregatowy popyt w gospodarce jest niewystarczający.
Następstwa nierówności I i S W okresie krótkim I>S Pp>Pd ożywienie I<S Pp<Pd kryzys W okresie długim I<S tendencja do stagnacji sekularnej
Cykl jest napędzany przez efekt popytowy, a hamowany przez ich efekt podażowy. Tragedia inwestycji polega na tym, że wywołują kryzysy, bo są pożyteczne. Niewątpliwie wielu uzna tę teorię za paradoksalną. Paradoksalna jest jednak nie teoria, ale jej przedmiot gospodarka kapitalistyczna. (Kalecki) Wznoszenie piramid, trzęsienia ziemi, nawet wojny mogą się przyczynić do wzrostu bogactwa, jeśli nasi mężowie stanu wychowani na zasadach ekonomii klasycznej nie potrafią zdobyć się na nic lepszego.( Keynes, 1985, s. 153, podkreśl.. J.G.L.)
Zmienne wpływające na wielkość konsumpcji i inwestycji krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodu Δ C/Δ Y = ksk krańcowa skłonność do oszczędzania - stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu ΔS/ΔY = kso ksk + kso =1 krańcowa rentowność kapitału - stosunek przewidywanego dochodu z nowobudowanego obiektu kapitałowego do kosztu jego wytworzenia. stopa procentowa
Popytowe ujęcie dochodu narodowego Zasada efektywnego popytu Y = APp = C+I+G+(Ex-Im) Wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od dochodu, Funkcja konsumpcji: C = Co + ksk Y Wydatki inwestycyjne zależą od krańcowej rentowności kapitału i stopy procentowej. Zał.: I = Ia Zmiany inwestycji powodują mnożnikowe zmiany dochodu i popytu Y = mi I Mnożnik inwestycyjny zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji 1 1 mi = ---------------- = -------------- 1 ksk kso
Teoria mnożnika inwestycyjnego Przyrost inwestycji prowadzi do wielokrotnego wzrostu dochodu. I = 100 000 c = 0.80 Y = m I Y m = ------ I 100 000 80 000 20 000 64 000 16 000 51 200 12 800 i td... Y =I+Ic+Ic 2 +Ic 3 +... = I ( 1 + c + c 2 + c 3 +... ) = I ( 1/1-c ) Uwaga: c = Ksk = C/ Y
Prosty model keynesowski Y = C+I C = CA + c Y I = I0 Wydatki C+I0+G C+I0 C Yb Y# Y Zb Z# Y/Z Zatrudnienie
Model keynesowski 1. Sztywne ceny 2. Niepełne wykorzystanie czynników produkcji Cena Pd Pp Y Y Y Dochód realny Zmiany popytu prowadzą do zmiany stopnia wykorzystania czynników wytwórczych i w efekcie do zmiany podaży i dochodów w ujęciu realnym. Dopiero przekroczenie poziomu dochodu Y odpowiadającego stanowi pełnego wykorzystania czynników wytwórczych spowoduje wzrost cen.
Model klasyczny; 1.Giętkie ceny 2.Szybki powrót rynku do równowagi 3.Pełne wykorzystanie czynników produkcji Dzięki giętkim cenom i szybkim dostosowaniom decyzji podmiotów gospodarczych do zmiany popytu gospodarka pozostaje w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji. O wielkości produkcji i dochodzie realnym decyduje zasób czynników produkcji. Zmiany popytu prowadzą tylko do zmiany poziomu cen. Pieniądz jest neutralny, tzn. nie ma wpływu na wielkości realne. Cena Pd Pp Y Dochód realny
Krzywe agregatowego popytu i podażyujęcie kompromisowe Poziom cen APd APp Yp Dochód narodowy
Czynniki popytowe Globalny popyt w gospodarce AD = C+I+G+(Ex-Im) Czynniki wpływające na AD Stopy procentowe Płace realne Ceny aktywów (akcji, domów) Kurs wymiany Podatki Oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców
Czynniki instytucjonalne Ustrój politycznogospodarczy Wolność i własność prywatna Kultura, postawy, przekonania Zasada rządów prawa Demokracja Stabilność polityczna Raport Doing Business (RDB) RDB jest przykładem badań pokazujących jak prawo wpływa na warunki działalności gospodarczej i w konsekwencji na PKB http://www.doingbusiness.org/ran kings https://pl.wikipedia.org/wiki/wska %C5%BAnik_%C5%82atwo%C 5%9Bci_prowadzenia_dzia%C5 %82alno%C5%9Bci_gospodarcz ej
Jak zmieniała się gospodarka z perspektywy stuleci? Spojrzenie Roberta Fogla
Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
Motto Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)
Stopa wzrostu PKB per capita 1000-1500 1500-1820 1820-70 1870-1913 1913-50 1950-73 1973-98 Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33
Stopa wzrostu dochodu per capita 1820-1989 1870-1989 Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9
Godziny pracy i PKB (w tys. $ z 1990) na 1 mieszkańca Rok W. Brytania USA Japonia Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk. 1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67 1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74 1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39 1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92 1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57 1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40 Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215
Zmiany czasu pracy i czasu wolnego (R.W. Fogel, s. ) 1880 1995 2040? Roczny czas pracy w godzinach Tygodniowy czas pracy (w godz.) Ilość dni urlopu w roku Ilość dni choroby w roku 3109 1730 1400 64 37,5 30 7 28 30 18 14 12
Skutki uwzględnienia czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego Znaczący wzrost szacunku dochodu capita per Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla Zmiana struktury konsumpcji
Średnia ilość chorób przewlekłych na 1 mężczyznę w USA Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna stopa spadku 50-54 3,3 1,0 1,3 55-59 4,5 1,4 1,2 60-64 5,6 1,6 1,3 65-69 6,2 1,9 1,3
Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison III-I w. p.n.e. 1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999 W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77 Francja 26 33 42 46 67 77 78 USA 50 51 56 43 48 68 76 77 Egipt 24 42 60 India 27 39 59 61 Chiny 41 70 71 Japonia 61 79 81 Świat 30 66
Miary nierówności społecznej Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów, płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini) Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość życia
Teoria ewolucji techno-fizjologicznej @ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty @ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń. @ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności @ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.
Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki
Struktura konsumpcji we Francji w końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal) Decyle Dzienna konsumpcja kcal Narastająco w % 10 3 672 100 9 2 981 84 8 2 676 71 7 2 457 59 6 2 276 48 5 2 114 38 4 1 958 29 3 1 798 21 2 1 614 13 1 1 310 6
Przyczyny wydłużenia ludzkiego życia Rozwój systemów państwowej opieki zdrowotnej Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia Demokratyzacja edukacji Rozwój medycyny
Struktura konsumpcji gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %) 1875 1995 $ % $ % Żywność 427 57 5 150 12 Ubranie 106 14 1 700 4 Mieszkanie 117 16 5 930 14 Zdrowie 12 1,6 9 600 23 Edukacja 8 1 4 900 12 Inne 77 10 15 060 36 Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń
Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i 2004 1875 1995 $ % $ % Żywność 427 48,6 5 150 4,8 Ubranie 106 12,1 1 700 1,6 Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5 Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9 Edukacja 8 0,9 4 900 4,6 Inne 48 5,5 7640 7,1 Czas wolny 161 18,3 72600 67,5 Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali ludzie korzystający z czasu wolnego
Możliwości samorealizacji 1880 człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie 1990 dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu