GOSPODARKA DEFINICJE DEFINICJE PRODUKCJA FINALNA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO, DOCHÓD NARODOWY, PRODUKT SPOŁECZNY

Transkrypt

1 rolnictwo przemysł wydobywczy przemysł przetwórczy budownictwo usługi. 1-5 Przepływy międzygałęzio we produkcja finalna produkcja globalna GOSPODARKA Dział PRODUKT KRAJOWY BRUTTO, DOCHÓD NARODOWY, PRODUKT SPOŁECZNY rolnictwo przemysł wydobywczy przemysł przetwórczy budownictwo usługi Nakłady Wartość dodana Produkcja globalna TABLICA PRZEPŁYWÓW MIĘDZYGAŁĘZIOWYCH LEONTIEWA DEFINICJE Xi produkcja globalna xi produkcja finalna prod. globalna przepływy międzygałęziowe prod. finalna Xi n xi X1 = x11 + x12 + x x1n + x1 X2 = x21 + x22 + x x2n + x2 Xn = xn1 + xn2 + xn3 + + xnn + xn n X i xij xi (i = 1, 2, 3,, n) postać ogólna dla każdej gałęzi j 1 xij jaka część produktu gałęzi i-tej jest przekazywana do gałęzi j-tej Produkcja globalna - wartość całej produkcji wytworzonej w danej gospodarce na ogół w ciągu roku. Zużycie pośrednie (wartość przeniesiona, przepływ międzygałęziowy) wartość nabytych przez przedsiębiorstwa od kontrahentów materiałów, surowców i półproduktów, które w kolejnych procesach produkcji stanowią nakład (materiałowy). DEFINICJE PRODUKCJA FINALNA Wartość dodana suma nowopowstałych wartości w procesie produkcji Wartość dodana brutto wartość dodana powiększona o wartość amortyzacji (zużycia środków trwałych). Produkcja finalna wartość produktów, które są technicznie ukończone i nie podlegają dalszej obróbce technicznej (wszystkie dobra konsumpcyjne). Produkcja finalna = Produkcja globalna zużycie pośrednie 1

2 DLA CAŁEJ GOSPODARKI: WARTOŚĆ DODANA = PRODUKCJA FINALNA PRODUKT KRAJOWY BRUTTO PKB = wartość produkcji finalnej wytworzonej w danym roku z czynników produkcji na terenie danego kraju bez względu na to, kto jest właścicielem zasobów (suma wydatków poniesionych na zakup produktów finalnych) obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statystycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i na własne potrzeby w gospodarstwie domowym, jak również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej strefy) PRODUKT NARODOWY BRUTTO PNB = dochód narodowy brutto PNB = miara dochodów otrzymanych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tyt. własności zasobów za granicą. 1) PKB = PNB dochody netto = 0 2) PKB > PNB dochody netto <0 3) PKB < PNB dochody netto >0 DOCHÓD NARODOWY NETTO produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce, ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. SPOSOBY LICZENIA PKB WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO (chleb) PKB to suma wartości dodanej. Wartość dodana Koszty rzeczowe (mąka) W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej. Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich kolejnych rzędów. Gdy schodzimy w głąb, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych. Wartość dodana Koszty rzeczowe (zboże) Koszty rzeczowe = 0 Wartość dodana 2

3 SPOSOBY LICZENIA PKB WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO (chleb) PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji. W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów właścicieli czynników produkcji. Gdy schodzimy w głąb procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych. Płaca Płaca Koszty rzeczowe (mąka) Koszty rzeczowe (zboże) Koszty rzeczowe = 0 Płaca Zysk Zysk Zysk SPOSOBY LICZENIA PKB SPOSOBY LICZENIA PKB suma wydatków na dobra finalne (PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych). W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie: wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C), wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I), wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G), wydatki netto zagranicy (X M). PKB = Y = C + I + G + X M Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów (Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową pozycję (Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas następującą postać: PKB = Y = C + I + DZ + G + X M wartość dóbr finalnych = suma wartości dodanej = suma dochodów właścicieli czynników produkcji = PKB TWORZENIE I PODZIAŁ PKB STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) PKB PKN DN CW -Tb -Tp -Am Nz IN WESTYCJE Bt PRZEDSIĘBIO RSTWA PAŃ STWO WYDATKI RZĄDOWE O DL DDL Tb GOSPO DARSTWA DO MO WE PNB Am = PNN - produkt narodowy netto Amortyzacja - zużycia środków trwałych PNN - Tp = DNCW Tp = podatki pośrednie (VAT i akcyza) DNCW = dochód narodowy w cenach czynników wytwórczych OSZCZĘDNOSCI LUDNOSCI KO N SUMPCJA 3

4 STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) DNCW = suma z dochodów właścicieli zasobów w kraju z tyt. usług świadczonych przez te zasoby DNCW = Wp + R + Z + Dw Wp = wynagrodzenie z pracy R = renty dzierżawne i czynsze Z = zyski z kapitału Dw = dochód z samozatrudnienia STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) DNCW = Wp + R + Z + Dw = PNN - Tp DNCW - Nz - Tbc + Bt = ODL ODL = osobiste dochody ludności Nz = nierozdzielone zyski przedsiębiorstw Tbc = podatki dochodowe płacone przez korporacje Bt = transfery budżetowe (bezpośrednie) STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) ODL Tb = DDL DDL = dochody dyspozycyjne ludności Tb = podatek od osób fiz. DDL = K + Ol K = konsumpcja bieżąca Ol = oszczędności ludności STRUKTURA POWSTAWANIA PRODUKTU (DOCHODU NARODOWEGO) K+G+I=PKB RODZAJ E PKB PKB potencjalny PKB wytworzony przy wykorzystaniu wszystkich zasobów PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza tj. w cenach rynkowych PKB realny oblicza się według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Mierzy się go w cenach stałych z roku bazowego Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen (deflator). W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego. WADY PKB nieuwzględnianie produkcji nierejestrowanej w gospodarce (tzw. "szarej strefy" oraz produkcji gospodarstw domowych na własne potrzeby - np. praca gospodyń domowych), nierejestrowanie tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. skutki zanieczyszczenia środowiska), nieujmowanie wartości czasu wolnego, nieujmowanie skutków różnic cen w poszczególnych krajach (problem dotyczy szczególnie porównań międzynarodowych), nieuwzględnianie zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (możliwe duże dysproporcje w podziale dochodu narodowego), nieuwzględnianie liczebności społeczeństwa (czynnik ten może być uwzględniony poprzez zastosowanie wskaźnika "PKB per capita", czyli wielkości PKB przypadającej na jedną osobę). 4

5 MIERNIK DOBROBYTU EKONOMICZNEGO (MED) Etap I: Podział PNB na : wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, wydatki instrumentalne Etap II: (+) Korzyści z majątku, czasu wolnego, dodatnich efektów zewnętrznych (-) Nieuniknione straty, wydatki instrumentalne = PNN+(czas wolny + produkcja nie rejestrowana + infrastruktura publiczna + prywatne dobra trwałego użytku) - (zanieczyszczenie środowiska + obrona narodowa + dojazdy do pracy) MIERNIK KRAJOWEGO DOBROBYTU NETTO (NNW) Produkt Narodowy Brutto (+) konsumpcja rządowa, (+) konsumpcja prywatna sensu stricte (+) usługi kapitału dóbr konsumpcyjnych (+) wartość czasu wolnego (+) efekty działalności w gospodarstwach domowych (-) nakłady na ochronę środowiska (-) Straty z tytułu zanieczyszczenia środowiska (-) straty z tytułu urbanizacji MIERNIK EKONOMICZNYCH ASPEKTÓW DOBROBYTU EAW Indywidualna konsumpcja (+) wartość budynków publicznych (+) Wartość konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku (+) wartość pracy w gospodarstwie domowym (+) wartość czasu wolnego (+) wydatki na służbę zdrowia (+) wydatki edukacyjne (-) wydatki ochronne (-) koszty zanieczyszczenia środowiska (-) ubytek zasobów naturalnych HUMAN DEVELOPMENT INDEX HDI - stworzony w 1990 r. przez ONZ Obejmuje: liczbę dorosłej ludności umiejącej czytać i pisać liczbę lat nauki średnią długość życia poziom dochodów HUMAN DEVELOPMENT INDEX opiera się na skali 0-1. państwa bardzo wysoko rozwinięte - pierwsze 42, państwa wysoko rozwinięte - miejsca 43-85, państwa średnio rozwinięte - miejsca , państwa słabo rozwinięte - miejsca INNE MIERNIKI Poziom życia - stan zaspokojenia potrzeb materialnych (zaspokajanych przy użyciu dóbr) Jakość życia to różnica między poziomem aspiracji a postrzeganą rzeczywistością Niedawno opublikowany został ranking "zadowolenia z życia", w którym zwyciężyli Kostarykańczycy 5

6 przeciętny poziom cen WSKAŹNIK JAKOŚCI ŻYCIA Sytuacja materialna - PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej. Zdrowie - oczekiwana długość życia Stabilność polityczna i bezpieczeństwo - ocena stabilności politycznej i bezpieczeństwa. Życie rodzinne - wskaźnik rozwodów (na 1000 mieszkańców), Życie wspólnotowe - zmienna ta otrzymuje wartość 1, jeśli kraj ma wysoki wskaźnik uczęszczania do kościoła albo członkostwa w związkach zawodowych; w przeciwnym razie zero. Klimat i geografia - szerokość geograficzna, dla rozróżnienia między klimatami gorącym i zimnym. Bezpieczeństwo zatrudnienia - stopa bezrobocia, w procentach. Wolność polityczna - przeciętne wskaźniki wolności politycznych i praw obywatelskich. Skala od 1 (całkowicie wolny) do 7 (bez wolności). Równość płci MODEL ZAGREGOWANEGO POPYTU I ZAGREGOWANEJ PODAŻY Neoklasycyzm a keynesizm ZAŁOŻENIA OGÓLNA RÓWNOWAGA RYNKU Dochód narodowy (Y) jest równy produktowi krajowemu brutto (PKB). Y = K + I + G P a S a Badamy zależność pomiędzy przeciętnym poziomem cen rynkowych a dochodem narodowym. realny dochód narodowy STRONA POPYTOWA (ZAGREGOWANY POPYT P a ): obniżka przeciętnego poziomu cen rynkowych powoduje wzrost siły nabywczej pieniądza oraz spadek stopy procentowej; wzrost siły nabywczej pieniądza stwarza możliwość zakupienia większej ilości dóbr i usług; spadek stopy procentowej zachęca przedsiębiorców do zwiększenia inwestycji a gospodarstwa do zwiększenia konsumpcji. Wniosek spadek przeciętnego poziomu cen powoduje wzrost realnego dochodu narodowego STRONA PODAŻOWA (ZAGREGOWANA PODAŻ S a ) wzrost przeciętnego poziomu cen powoduje zwiększenie produkcji. Wniosek wzrost przeciętnego poziomu cen powoduje wzrost realnego dochodu narodowego 6

7 TEORIA OGÓLNEJ RÓWNOWAGI GOSPODARKI Jakie czynniki (podażowe czy popytowe) decydują o poziomie dochodu narodowego? Czy równowaga możliwa jest tylko w punkcie pełnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji? KLASYCZNA TEORIA RÓWNOWAGI PRAWO RYNKÓW J. B. SAYA koszty produkcji ponoszone przez producentów są jednocześnie wynagrodzeniem za czynniki produkcji (płaca, zysk, renta), a tym samym są przeznaczone na konsumpcję. wzrost produkcji (podaży) stwarza dla siebie taki sam wzrost popytu ponieważ wartość produkcji tworzy dochody, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr; ZAGREGOWANY POPYT = ZAGREGOWANA PODAŻ WNIOSKI oszczędności gromadzone przez podmioty są niczym innym jak odroczoną konsumpcją; niemożliwa ogólna nadprodukcja; niemożliwa niedostateczna produkcja; pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych; brak przymusowego bezrobocia Z uwagi na elastyczność realnej stopy procentowej i realnej płacy nie jest możliwe trwałe odchylenie od stanu równowagi globalnej w warunkach doskonałej konkurencji TEORIA REALNEJ STOPY PROCENTOWEJ Realna stopa procentowa stopa procentowa obowiązująca w bankach komercyjnych, skorygowana zmianami cen (nominalna stopa procentowa minus inflacja). Spadek realnej stopy procentowej Inwestycje zwiększenie popytu na kredyt, zwiększenie popytu na dobra inwestycyjne, Oszczędności zmniejszenie oszczędności, zwiększenie konsumpcji. STOPA RÓWNOWAGI I = O s 7

8 Ogólny poziom cen płaca realna realna stopa procentowa STOPA RÓWNOWAGI STOPA RÓWNOWAGI I O s Zmiana stopy procentowej koryguje niedostosowanie inwestycji i oszczędności. Wniosek: OSZCZĘDNOŚCI AUTOMATYCZNIE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ W INWESTYCJE; oszczędzanie jest zjawiskiem pozytywnym, sprzyja wzrostowi produkcji. oszczędności, inwestycje TEORIA RYNKU PRACY TEORIA RYNKU PRACY Bezrobocie przymusowe sytuacja w której pracownik nie jest w stanie znaleźć pracy za aprobowaną płacę Również na rynku pracy działa mechanizm korygujący liczba pracowników ZAŁOŻENIA RÓWNOWAGA GLOBALNA Os = I Popyt na pracę = podaż pracy przy poziomie równości płacy realnej z produkcyjnością krańcową i pełnym zatrudnieniem POPYT1 POPYT 0 G, t PODAŻ E* E Ymax PKB 8

9 WNIOSEK dochód narodowy jest wytwarzany w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych; krzywa podaży jest pionowa i nie zależy od przeciętnego poziomu cen rynkowych WNIOSEK Ceny mogą zmieniać się pod wpływem zmian podaży pieniądza ale zawsze pociąga to za sobą identyczną zmianę płac nominalnych. Płace realne nie ulegają zatem zmianie. Popyt realny nie ulega zmianie Realny dochód narodowy nie ulega zmianie WNIOSEK Mechanizm elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej w warunkach doskonałej konkurencji utrzyma realny dochód narodowy na nie zmienionym poziomie w granicach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych. Nie istnieją nadmierne oszczędności ani nadmierne inwestycje. Gospodarka jest w stanie wchłonąć każdy rozmiar oszczędności ponieważ możliwości inwestycyjne są nieograniczone. Zmiana podaży pieniądza nie wpływa na wielkości realne (poziom produkcji i dochód narodowy). Pieniądz w gospodarce jest neutralny. KEYNESOWSKA TEORIA RÓWNOWAGI John Maynard Keynes John Maynard Keynes od 1909 roku wykładowca ekonomii na Uniwersytecie w Cambridge, w latach redaktor Economic Journal, od 1921 roku prezes wielkiego towarzystwa ubezpieczeniowego; prowadził też własne przedsiębiorstwo finansowe. W uporządkowany sposób przedstawił popytową teorię dochodu narodowego (tzw. teoria Keynesa). Był doradcą rządu brytyjskiego w czasie I Wojny Światowej. Uczestniczył w konferencji wersalskiej jako doradca Lloyda George a. Wywołał znaczne poruszenie opuszczając konferencję w proteście przeciw nałożeniu reparacji wojennych na Niemcy. Jeden z twórców Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Główne prace: A Treatise on Money (t. 1 The Pure Theory of Money, 1930; t. 2 The Applied Theory of Money, 1930); Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936, wydanie polskie 1956). TEZY KEYNESA Prawo Saya jest niesłuszne mechanizm napędzający działalność gospodarczą nie jest związany z wytwarzaniem i otrzymywaniem dochodu ale z jego wydawaniem (to co jeden wyda, drugi zarobi). W gospodarce nie ma doskonałej konkurencji ceny i płace są w wysokim stopniu sztywne. Krzywa podaży jest odwróconą literą L. Jeżeli spada globalny popyt, spada również produkcja (realny dochód narodowy) a ceny pozostają stałe. 9

10 RÓWNOWAGA OGÓLNA TEZY KEYNESA P POPYT0 POPYT1 G, t E E* PODAŻ LUKA RECESYJNA Tylko spadek cen poszczególnych dóbr zwiększa ich popyt; spadek cen wszystkich dóbr nie zwiększa popytu. Możliwa jest równowaga przy bardzo różnym stopniu wykorzystania czynników produkcji (w szczególności przy różnym bezrobociu). Jeżeli efektywny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny będzie wzrastał w wystarczającym stopniu, będzie wzrastał dochód narodowy i będzie zmniejszało się bezrobocie. Dopiero gdy gospodarka osiągnie stan pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, dalsze zwiększanie popytu będzie powodowało wzrost cen, a nie dochodu realnego. PKB TEZY KEYNESA Mechanizm rynkowy jest niedoskonały samoczynnie nie jest w stanie zapewnić ani pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych ani pełnego zatrudnienia. Konieczne jest wspieranie tego mechanizmu przez zwiększenie konsumpcji i inwestycji oraz wydatków rządowych. TEZY KEYNESA Oszczędności są stałym procesem, który zmienia się powoli w czasie, pod wpływem poważniejszych zmian w wysokości otrzymywanych dochodów. Inwestycje charakteryzują się bardzo dużą zmiennością, gdyż narażone są na: zmiany oczekiwań przedsiębiorców, zmiany popytu, zmiany cen, zmiany stopy procentowej. Nie ma automatyzmu w przekształcaniu się oszczędności w inwestycje. CO DECYDUJE O WYDATKACH KONSUMPCYJNYCH I INWESTYCYJNYCH? PKB = K+ I + G PKB = DDL + A m + N z + T B t G + B t = T DDL = O L + K O s = O L + A m + N z K+ I + G = DDL + A m + N z + T B t K+ I = DDL + A m + N z K+ I = O L + K + A m + N z K + I = O s + K I = Os ROZBIEŻNOŚCI MIĘDZY OSZCZĘDNOŚCIAMI A INWESTYCJAMI EX ANTE O s > I mechanizm depresyjny wzrost oszczędności zmniejszenie konsumpcji spadek sprzedaży, wzrost zapasów zniechęcenie przedsiębiorców do dalszego inwestowania, zmniejszenie produkcji, spadek zatrudniania, spadek dochodów zmniejszenie inwestycji RECESJA O s < I spirala ekspansji spadek oszczędności wzrost konsumpcji wzrost produkcji, wzrost inwestycji OŻYWIENIA... EX POST I = O s 10

11 OSZCZĘDNOŚCI A INWESTYCJE Skoro oszczędności są nadwyżką dochodów nad konsumpcją a inwestycje nadwyżką bieżącej produkcji, która nie została skonsumowana. Inwestycje przez zmianę poziomu dochodu narodowego uruchamiają proces dostosowawczy oszczędności MNOŻNIK INWESTYCYJNY wzrost inwestycji wzrost popytu na dobra kapitałowe wzrost produkcji wzrost zatrudnienia wzrost dochodów wzrost konsumpcji (i oszczędności) wzrost produkcji wzrost zatrudnienia wzrost dochodów MNOŻNIK INWESTYCYJNY Y = m i I wskaźnik, który pokazuje o ile przyrośnie dochód narodowy jeśli inwestycje w gospodarce przyrosną o jedną jednostkę MNOŻNIK INWESTYCYJNY Krańcowa skłonność do oszczędzania KSO = O/ Y jest to relacja która pokazuje o ile przyrosną oszczędności jeżeli dochód przyrośnie o jedną jednostkę, Krańcowa skłonność do konsumpcji KSK = K/ Y jest to relacja która pokazuje o ile przyrośnie konsumpcja jeżeli dochód przyrośnie o jedną jednostkę Y = O + K / Y Y/ Y = O/ Y + K/ Y 1 = O/ Y + K/ Y KSO + KSK = 1 MNOŻNIK INWESTYCYJNY MNOŻNIK INWESTYCYJNY I = KSK = 0,8 KSO = 0,2 Y =? (a 1 ) (a 2 ) (a 3 ) (a 4 ) itd... Y = =? = a 1 + a 2 + a 3 + +a n a 1 =?a 2 a n =?a 1 a 1 = = I q = 0,8 = KSK Σ = Y Y = 1/(1-KSK) * I Y = m i I m i = 1/(1-KSK) KSO + KSK = 1 KSO = 1 - KSK mi = 1/KSO 11

12 MNOŻNIK INWESTYCYJNY Wielkość m i jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącą funkcją krańcowej skłonności do oszczędzania. 12