Izabela Rudnicka izrud@oeiizk.waw.pl Ośrodek Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów Warszawa Wybrane narzędzia internetowe jako wsparcie dydaktyki szkolnej w kształceniu kompetencji medialnych Informacja nie stanowi potencjału człowieka, który nie potrafi jej wykorzystać, spożytkować. Jedynie umiejętności połączenia wielu różnych danych, wykorzystanie ich w codziennym życiu, skonfrontowanie z innego rodzaju informacjami umożliwia zaklasyfikowanie danej informacji jako tej, która poszerza wiedzę jej posiadacza. [Nowina Konopka, 2006] Społeczeństwo informacyjne to pojęcie kluczowe, niezbędne do zrozumienia współczesnej cywilizacji. Niezwykle dynamiczny rozwój technologii informacyjnych spowodował, że przełamane zostały bariery, które wydawały się nie do pokonania. Przestały mieć znaczenie ograniczenia związane z odległością, czasem i miejscem, a kontakt z ludźmi w każdym niemal miejscu nie sprawia większego problemu. Rosnące znaczenie technologii w życiu generacji cyfrowych uczniów jest sygnałem, że wykorzystanie nowych technologii w szkole powinno wychodzić poza obszar pracowni, dostosowując się do nowych potrzeb edukacyjnych. Nauczanie oparte jedynie na przyswajaniu wiedzy treści zawartej w podręcznikach lub nośnikach elektronicznych nie odpowiada obecnym potrzebom. Konieczne stało się ciągłe aktualizowanie informacji. Wymogi współczesnego świata, dynamika zmian na niezwykłą skalę sprawiają, że poszukiwane są alternatywne formy przekazu wiedzy. Rozwój technik multimedialnych, poprzez możliwość symulacji zjawisk, obraz skojarzony z dźwiękiem oraz tekstem zwiększają praktyczne zastosowanie i wykorzystanie ich w procesie dydaktycznym. Poza zorganizowanymi formami nauczania Internet jest pomocą w procesie samokształcenia. Współczesny rynek pracy wymaga coraz większej wiedzy, szybkiego zdobywania, przetwarzania i wykorzystywania nowych informacji, umiejętności posługiwania się nowoczesnymi narzędziami i rozwiązaniami technologicznymi [Olczak, 2009]. Podstawą kształcenia jest młody człowiek i jego potrzeby. Związane są one z poszukiwaniem informacji, a co za tym idzie wiedzy, rozwiązywaniem problemów, rozwojem intelektualnym i emocjonalnym, a tym samym tworzeniem podstaw własnej przyszłości. Obok innego postrzegania wprowadzanych treści, a także nowych metod zmieniających się wraz ze zmianami technologicznymi, ważne jest wytyczenie właściwych celów strategicznych. Tylko holistyczne rozumienie procesu dydaktycznego funkcjonujące w obrębie szkoły XXI wieku, może wpłynąć na skuteczne jego oddziaływanie na uczniów. Punktem wyjścia potrzebnych zmian są cele zgodne z potrzebami ery informacyjnej. Zasadniczym celem jest kształcenie określonych kluczowych umiejętności, ważnych z punktu widzenia całożyciowej edukacji [Furgoł, Hojnacki, 2009]. Coraz częściej pojawia 11
się pytanie jak stosować nowoczesne technologie w nauczaniu? Obawy przed podjęciem nowego wyzwania istnieją niezależnie od nauczanego przedmiotu. Stosowanie nowoczesnych środków dydaktycznych wymaga zmian w mentalności i sposobie myślenia nauczyciela, będącego najważniejszym ogniwem procesu edukacyjnego. Z komputerem i Internetem jest związana nasza przyszłość, odpowiednie przygotowanie do korzystania jest najważniejszym zadaniem na najbliższe lata. Kompetencje kulturowe i umiejętność posługiwania się Internetem stanowią bardzo istotny, zwłaszcza dla pedagoga wymiar cyfrowego podziału. W dobie szybkiego i nieustannego rozwoju świata, umiejętność ustawicznego kształcenia się decyduje o sukcesie zawodowym i osobistym [Morbitzer, 2007]. Nauczycielom poszukującym nowych możliwości zainteresowania uczniów omawianym tematem, także tych, o szczególnych potrzebach edukacyjnych, przychodzą z pomocą nowe technologie. Dzięki ich wykorzystaniu, nie tylko podtrzymują zainteresowanie nauką, ale pobudzają do kreatywności i zaangażowania w tworzenie nowych form poznawania wiedzy, motywując do twórczego działania. Internet, dzięki swym zasobom daje możliwość przygotowania i przeprowadzenia zajęć na każdy temat. Rozwiązania w zakresie wykorzystania licznych narzędzi dostępnych w Internecie mogą być bardzo różne dostosowane do tematu, poziomu umiejętności uczniów, sprawności technicznych nauczycieli. Powinny być one jednak podporządkowane osiąganiu celów dydaktycznych. Edukacja ma dostarczać dopowiedzi nie tylko na pytanie jak się posługiwać konkretnym narzędziem, ale przede wszystkim po co go stosujemy, i jak racjonalnie dla dobra własnego i innych ludzi wykorzystywać narzędzie [Morbitzer, 2007]. Ogromny zasób narzędzi dostępnych w Internecie poszerza możliwości technologiczne, zmieniając formy pracy, uzupełniając dotychczasowe doświadczenia o nowe metody nauczania. Nauczyciele zainteresowani ich wykorzystaniem, poszukują pomocy najbardziej odpowiednich dla własnych działań, kładąc nacisk na wykorzystanie narzędzi typu free bezpłatnych, ogólnodostępnych serwisów społecznościowych, wspomagających nie tylko pojedyncze działania czy tematy, ale również grupowe konstruktywistyczne projekty edukacyjne. Dzięki łatwej, powszechnej dostępności, zawsze aktualnych danych, największy potencjał mają narzędzia Web 2.0. Jest to ta część Internetu, która opiera się na tworzeniu treści przez użytkowników Internetu, współpracy między nimi, współdzieleniu się zasobami. Poza gotowymi materiałami, daje możliwość publikowania własnych. Ponadto pozwala na interakcje między odbiorcami i twórcami. Web 2.0 ma charakter społecznościowy i proponuje nowe podejście do praw autorskich jako miejsce dzielenia się z innymi, na zasadzie wolnych licencji (o różnych poziomach dostępności i wykorzystania), daje dostęp szerszemu odbiorcy. Podstawowe możliwości udostępniane przez serwisy Web 2.0 są bezpłatne. Strony internetowe, blogi, aplikacje, oprogramowanie zmieniają się każdego dnia. Nadążanie za nowinkami, przy ich jednoczesnym wykorzystaniu nie jest możliwe bez współpracy i wsparcia. Poza poszukiwaniem w sieci nowości, warto pamiętać, że nawiązywanie kontaktów z innymi nauczycielami dzielenie się pomysłami, już odkrytymi nowymi zasobami, czy rozwiązaniami jest dla nauczyciela ważne w codziennej pracy, gdyż wykorzystanie nowych technologii jest istotnym elementem edukacji. 12
Wybrane formy Web 2.0 Wiki oprogramowanie umożliwiające współpracę wielu użytkowników przy tworzeniu treści internetowych (Media Wiki, Encyklopedia Wikipedia). Serwis wetpaint.com pokazuje możliwości wykorzystania tych narzędzi podczas zajęć lekcyjnych, podaje też przykłady zajęć i grupowych prezentacji. Blogi strony internetowe tworzone w trybie WYSIWYG bez konieczności znajomości sztuki webmasterskiej, na których można zamieszczać treści zapisane w rożnych formatach, a następnie udostępniać je przez Internet wybranej grupie osób lub wszystkim w sieci. Dając możliwość publikowania tekstu, prezentacji, zdjęć, filmów, a także podcastów i wideocastów w prosty i szybki sposób otwierają drogę dla nauczycieli humanistów, do wykorzystania w prezentowaniu własnych zagadnień, cykli tematycznych i całych projektów. Stronę taką może jednocześnie współtworzyć wielu autorów (grupa nauczycieli, klasa, koło zainteresowań, klub filmowy itp.). Blogi to narzędzie dotąd chętnie wykorzystywane przez osoby prywatne, instytucje i stowarzyszenia. W ostatnich latach coraz większy procent stanowią blogi edukacyjne. Jest to ten rodzaj blogów, który pobudza do aktywności twórców i odbiorców inspiruje ciekawe działania edukacyjne, w zagadnieniach trudnych do omówienia, czy realizacji na normalnych zajęciach. Poprzez interaktywne narzędzia, aplikacje i programy zamieszczane na blogach, jest atrakcyjną i skuteczną metodą wpływającą na podnoszenie kompetencji medialnych, zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Tak popularne na stronach witrynach fora dyskusyjne, tu zastąpione są możliwością komentarzy, co ułatwia kontakt z indywidualnym odbiorcą lub grupą współtworzącą projekt. Albumy fotograficzne w sieci dotyczą podstawowej obróbki zdjęć cyfrowych i ich publikacji w Internecie. Dzięki kreatorom krok po kroku możliwe jest tworzenie galerii zdjęć. Zdjęcia można edytować za pomocą podstawowych efektów jasność, kontrast, nasycenie, itd., dodawać tekst i obrazki. Wśród nich najbardziej popularny i przyjazny użytkownikowi Picasa Web Albums serwis internetowy uruchomiony przez Google, jako produkt siostrzany programu Picasa, umożliwiający publikację w Internecie albumów zdjęć cyfrowych i plików wideo. Dzięki galeriom Picasa Web Albums każda, nawet najmniejsza placówka ma szansę zaistnienia na szerszym forum. Każdy przedmiot może być zilustrowany graficznym albumem tematycznym. Szczególnie przydatny w realizacji cykli tematycznych i projektów przedmiotów humanistycznych, w połączeniu z bloggerem dostępnym w programie, stanowi doskonale narzędzie na każdym etapie edukacji. Media sharing services serwisy współdzielenia i wymiany plików. Mogą to być serwisy podcastingu i wideo castingu, współdzielenia wideo, fotografii, prezentacji oraz dokumentów w rożnych formatach. Wybrane z nich to: You Tube filmy, Flickr fotografie, Slide Share prezentacje i inne dokumenty, Scribd rożne rodzaje dokumentów, Jamendo muzyka, Skype rożne formy komunikacji (nagrywanie rozmów), Podomatic podcasty, Picasa fotografia, film, Blogger, Web Albums. Ciekawa i popularna forma multimedialna, w której można zaprezentować niektóre z tych narzędzi, to Digital Storytelling (cyfrowa narracja). Jest to metoda, która łączy sztukę opowiadania historii i różnorodne narzędzia multimedialne, wliczając w to grafikę, audio, animacje wideo, publikacje sieciowe. Cyfrowa narracja to sposób na zaangażowanie 13
uczniów i nauczycieli w opracowywanie różnych historii. Inną, najbardziej wykorzystywaną propozycja sieciową w edukacji, jest podcast i videocast. Może mieć różne formy: profesjonalnej audycji radiowej, bloga, kursu językowego lub hobbystycznego, czy odcinków ciekawej historii czytanej przez lektora. Podcast jest narzędziem, które pozwala zapisywać cykliczne audycje, subskrybować i samodzielnie nagrywać własne propozycje dla innych użytkowników. Serwisy społecznościowe prezentacja siebie, poglądów, zainteresowań, możliwość wspólnej zabawy lub wymiany informacji indywidualnie w grupach (My Space, Facebook, Classroom 2.0, Wetpaint). Forma spotkań grup, które tworzą ciekawe projekty wymiana prezentacji, pomysłów do wykorzystania. Social boomarking miejsca, które pozwalają użytkownikowi polecić odnalezione ciekawe strony innym (Del.icio.us, Wykop, Linkr, Gwar). Witryny Google (Google Sites) aplikacja internetowa, dzięki której tworzenie zespołowej strony internetowej jest łatwe i szybkie. Pozwala na tworzenie prostych witryn bez znajomości języków programowania publikowanie w jednym miejscu informacji z wykorzystaniem tekstu, grafiki, filmu, prezentacji czy kalendarzy zdarzeń. Umożliwia udostępnianie przygotowanych zagadnień wybranej grupie, dowolnym osobom lub wszystkim w sieci. To nowa szansa dla humanistów, których projekty mogą być realizowane samodzielnie bądź z uczniami, szybko i bezproblemowo. Nowoczesne kształcenie to nie tylko wysokiej klasy hardware, środki komunikacji (Internet), materiały edukacyjne w technologii cyfrowej. To przede wszystkim nieustanna praca nauczyciela z uczniem, mająca na celu lepsze wykorzystanie jego potencjału poznawczego. [ ] w nowoczesnym podejściu do edukacji nauczyciel ma być doradcą ucznia w zdobywaniu umiejętności, facyliatorem, przewodnikiem po coraz bardziej skomplikowanych, często hipermedialnych strukturach informacyjnych [Wrońska, 2004]. Technologie, wspierając proces nauczania, służą nie tylko zdobywaniu wiedzy, jej upowszechnianiu. Musi być zachowana równowaga między przekazywaną treścią, wartościami, a procesami wdrażania technologii, ich technicznym opracowaniem. Należałoby pamiętać o traktowaniu multimedialnych pomocy, głównie jako uzupełnienie propozycji tematycznych, wspomagających nauczanie, nie jako jedynego sposobu zdobywania wiedzy [Rudnicka, 2009]. Zaangażowanie w poszukiwanie nowych metod oraz form pracy, nowych środków dydaktycznych wzbogacających warsztat nauczyciela, to niezbędny element nauczania opartego na zasadach konstruktywizmu. Otwarcie na nowe wyzwania coraz częściej widoczne w szkołach, świadczy o zachodzących zmianach w sposobie myślenia nauczycieli, a także postrzeganiu ich przez środowisko. Kolejnym etapem zmian powinno być dostosowywanie procesu edukacyjnego do istniejących możliwości, jakie stwarza rozwój technologiczny. Prowadzenie edukacji opartej na narzędziach dostępnych w Internecie w wersji free, wymaga testowania nowych propozycji, eksperymentowania w pracy. Potrzeba użytkowania programów, łatwych w obsłudze, nie wymagających skomplikowanych procedur w instalacji, to najbardziej pożądane narzędzia w codziennej pracy nauczyciela. Warunkiem pozytywnych rezultatów w edukacji informatycznej jest zatem umiejętne, tj. godne człowieka, oparte na zasadach moralnych, 14
korzystanie z osiągnięć nowoczesnej techniki oraz integrowanie treści technicznych z treściami humanistycznymi i wychowawczymi [Morbitzer, 2007]. Podsumowanie Na każdym etapie życia człowiek nabywa nowe umiejętności, które wykorzystywane są w rozwijaniu kluczowych kompetencji, charakterystycznych dla danej społeczności. Media elektroniczne pełnią dominującą rolę w edukacji: instytucjonalnej, równoległej i ustawicznej, edukacji bez granic wiekowych, społeczno-kulturowych, narodowych. Orientują odbiorców w globalnych problemach świata, rozszerzają horyzonty i rekompensują brak kontaktu bezpośredniego ze szkołą. [ ] jeżeli w kształceniu nie wykorzystamy w pełni możliwości, jakie daje nam natychmiastowa komunikacja elektroniczna, znajdziemy się w takiej sytuacji, jakby nasi przodkowie nie zastosowali alfabetu i zrezygnowali z drukowania książek lub z uporem pocierali dwa patyczki, żeby rozniecić ogień, a nasz naród nigdy nie doścignie innych państw przodujących w dziedzinie edukacji [Dryden, Vos, 2003]. Społeczeństwo informacyjne wymaga przejścia od uczenia się faktów do jak stwierdza M. Castells nauczenia się tego, jak się uczyć, jako że większość informacji jest dostępna w sieci, a sztuka polega na tym, jak ją znaleźć, jak ją z niej wydobyć, jak ją przetworzyć i wykorzystać w określonym zadaniu, które wymagało jej poszukiwania. Innymi słowy, nowe nauczanie jest nakierowane na rozwój umiejętności uczenia się przekształcenia informacji w wiedzę, a wiedzy w działanie [Castells, 2003]. [ ] edukacja nie jest bowiem myślana lecz wykonywana. Źle toleruje założenia, gdyż kocha praktykę. Polega bowiem na ustawicznym porównywaniu wychowanka ze światem. Osobliwe w niej jest to, że wciąż jej świat jest zarówno przeszły, jak i teraźniejszy i przyszły. W zależności od tego, jak będziemy oceniać świat i rolę człowieka w nim, tak będziemy kształtować działania edukacyjne [Nalaskowski, 1998]. Nowoczesne media mogą być wykorzystywane nie tylko na zajęciach z uczniami, także jako tworzone własne pomoce dydaktyczne. Od kreatywności nauczyciela zależeć będzie, w jakim stopniu zastosuje w praktyce zdobyte kompetencje. Literatura Baron-Polańczyk E.: Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji technicznoinformacyjnej w szkole podstawowej i gimnazjum. Raport z badań. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2007 Beksińska E.: Komputer w nauczaniu przedmiotowym. http://www.eid.edu.pl/archiwum/2006,104/grudzien,224/komputer_w_nauczaniu_przedmioto wym,2054.html [dostęp 10.05.2009] Castells M.: Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem. REBIS, Poznań 2003 Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu. Zysk & S-ka, Poznań 2003 15
Dziecko mały uczeń w świecie współczesnym. http://szkolenia.oeiizk.waw.pl/ [dostęp 15.04.2009] Edukacyjne wykorzystanie blogu. http://dorjan.edublogs.org/ [dostęp 23.04.2009] Furgoł S., Hojnacki L.: Informatyzacja szkoły może być krokiem wstecz. http://www.eid.edu.pl/archiwum/2009,261/kwiecien,301/edukacja_interaktywna,307/informat yzacja_szkoly_moze_byc_krokiem_wstecz,2195.html [dostęp 4.05.2009] Morbitzer J.: Edukacja wspierana komputerowo a humanistyczne wartości pedagogiki. Wydaw. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007 Nalaskowski A.: Nauczyciele z prowincji u progu reformy edukacyjnej. Wydaw. Adam Marszałek, Toruń 1998, s. 115 Narzędzia internetowe. http://www.enauczanie.com/; http://www.eportfolio.pedagogika.net/ [dostęp 24.04.2009] Nowina Konopka M.: Społeczeństwo informacyjne a globalizacja. Problemy edukacji kulturowe i etyczne. [W:] Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój wyzwania. Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 184 Olczak M.: Kwalifikacje i kompetencje nauczyciela. http://www.eid.edu.pl/archiwum/2009,261/kwiecien,301/klucz_do_oswiaty,305/kwalifikacje_i _kompetencje_nauczyciela,2191.html [dostęp 30.04.2009] Rudnicka I.: Wykorzystanie multimedialnych pomocy dydaktycznych w nauczaniu przedmiotów humanistycznych. [W:] Edukacyjne zagrożenia i wezwania młodego pokolenia. Red. D. Czajkowska-Ziobrowska, A. Zduniak. Wydanie konferencyjne Edukacja XXI wieku. Wydaw. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2009 Serwisy społecznościowe i ich rola w edukacji. http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=364&itemid=15 [dostęp 12.03.2009] Wrońska M.: Skuteczny nauczyciel czy skuteczne technologie informacyjne? racjonalizm czy moda w edukacji? http://archiwum.gazeta-it.pl/2,4,421,index.html, marzec 2004 [dostęp 10.05.2009] 16