LASY BOHEMII tajga w środku Europy Park Narodowy w Szumawie martwe świerki i regeneracja lasu. Fot. Adam Bohdan Adam Bohdan Położone wzdłuż granicy czesko-niemieckiej Lasy Bohemii, w skład których wchodzą Las Bawarski i Lasy Szumawy o łącznej powierzchni ponad 2 mln ha, są największym zwartym obszarem leśnym w Europie Centralnej i jednym z większych na całym kontynencie. Dla leśników stanowią martwy las sztandarowy przykład klęski będącej dziełem demonizowanego kornika drukarza. Dla przyrodników są to unikalne obiekty badawcze, modelowe przykłady ekosystemu, który podlega samoczynnej regeneracji po antropogenicznych i naturalnych zaburzeniach, zwłaszcza wielkoobszarowych gradacjach owadów. Od wielu lat na temat Lasu Bohemii krążą kontrowersyjne opinie. Dlatego też Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot postanowiło sprawdzić, jakie w rzeczywistości zachodzą w nich procesy. W tym celu odbyły się dwa międzynarodowe spotkania w Czechach i w Niemczech, w których wzięło udział łącznie 19 osób z naszego kraju, w tym pracownicy i doktoranci Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Spędziliśmy w terenie kilkanaście dni, oglądając lasy o różnej randze ochronnej. Wysłuchaliśmy wykładów przewodników i osób prowadzących badania, zapoznaliśmy się z publikacjami naukowymi przedstawiającymi wyniki badań zrealizowanych w lasach Szumawy i Bawarii. Lasy Bohemii położone są w obrębie kontynentalnego regionu biogeograficznego, jednak niska temperatura, częste zachmurzenie i opady, mgły, dość monotonny krajobraz zdominowany przez torfowiska, żyjące i martwe świerczyny wraz z charakterystyczną fauną (głuszec, dzięcioł trójpalczasty, włochatka) nieodparcie kojarzą się z tajgą i regionem borealnym. Średnia roczna temperatura w najwyższych partiach gór wynosi 2 5 C, natomiast opad 830 2280 mm na rok. Pokrywa śnieżna utrzymuje się w wyższych piętrach przez 7 miesięcy w roku, choć w ostatnich latach okres ten ulega skróceniu. W górach Bohemii, rozciągających się na wysokości 600 1453 m n.p.m., wyróżnia się kilka stref wysokościowych, różniących się pod względem klimatu i gatunków drzew: szczyty gór, zbocza oraz doliny. W górnych piętrach dominuje świerk, wraz ze spadkiem wysokości swój udział zwiększają jodła, buk, jarząb, klon jawor. Obserwując z oddali wyższe piętra gór poddane intensywnemu oddziaływaniu wiatru i gradacjom 7
kornika można faktycznie odnieść wrażenie, że obserwujemy martwy, suchy las. Dlatego z takiej też perspektywy (często z helikopterów) jest on prezentowany politykom i decydentom przez zwolenników ochrony aktywnej. Procesy zachodzące w Lasach Bohemii były w ostatnich latach przedmiotem intensywnych badań, prowadzonych metodą teledetekcji, ponadto co dziesięć lat na stałych powierzchniach prowadzony jest monitoring geobotaniczny. Badania obejmują: dynamikę lasu w warunkach zbliżonych do pierwotnych (w starych rezerwatach, drzewostanach >100 lat); rozwój i regenerację lasu w miejscach wiatrołomów, na obszarach czyszczonych i nieczyszczonych w różnych strefach wysokościowych; różnorodność gatunkową: roślin naczyniowych, paprotników, mchów, porostów, grzybów, chrząszczy ksylobiontycznych i innych stawonogów, mięczaków, ptaków lęgowych, małych ssaków, nietoperzy; zasobność martwego drewna. Kornik gatunek kluczowy Najwięcej tematów badawczych dostarczają wielkoobszarowe gradacje kornika drukarza, który właśnie tu, jak nigdzie indziej w Europie, może swobodnie działać na ogromnych powierzchniach. Istnieje szereg uzasadnionych przyczyn dla masowego zamierania świerka na Bawarii i w Szumawie oraz związanych z tym gradacji kornika. Przede wszystkim, ze względu na gospodarkę leśną prowadzoną w XIX wieku, udział świerka w Lasach Bohemii wzrósł do 70% kosztem buka oraz jodły gatunków, na które była silna presja ze strony dobrze rozwiniętego w tym regionie przemysłu hutniczego. Na przestrzeni ostatnich lat nienaturalnie zagęszczona populacja świerka (gatunku zaadaptowanego do chłodnych i wilgotnych warunków) uległa znacznemu osłabieniu, głównie na skutek zjawisk związanych z anomaliami klimatycznymi i zaburzeniami antropogenicznymi: wyjątkowo suche lata w okresie 1992 2003 osłabiły żywotność świerka; również w tym okresie miały miejsce szczególnie gwałtowne i silne burze śnieżne, w wyniku których pojawiła się duża ilość martwych i osłabionych świerków, stanowiących optymalne siedlisko dla kornika; częstotliwość kwitnienia i obradzania świerka wzrosła znacząco (najprawdopodobniej w wyniku kwaśnych deszczy i wyższych temperatur) w porównaniu do okresu sprzed 1988 r., co osłabiło odporność tego gatunku na patogeny; wyższe niż we wcześniejszych latach temperatury w lecie wydłużyły okres rozrodczy kornika i sprzyjały sukcesowi reprodukcyjnemu, podczas gdy śmiertelność związana z czynnikami ograniczającymi populacje kornika (chłodne i mokre lata) spadła. Pomimo nasilenia wymienionych, niekorzystnych zjawisk związanych z anomaliami klimatycznymi prowadzone badania wykazały, że populacja świerka w Lasach Bohemii jest w stanie sukcesywnie się regenerować. Towarzyszy temu poprawa stanu czystości powietrza w ostatnich latach. Dopiero po wejściu do pozornie martwego lasu turysta uświadamia sobie, że jest on pełen życia. Oszałamiające wrażenie sprawia zwłaszcza liczebność i zagęszczenie młodego pokolenia świerków. Z przeprowadzonych badań wynika, że gradacje kornika drukarza przyczyniły się do niemal pięciokrotnego wzrostu udziału młodych świerków o wysokości >20 cm. Ich zagęszczenie w piętrze subalpejskim osiągnęło 4500 sztuk na hektar! Ochrona bierna wpłynęła również na wzrost zagęszczenia większych drzew, o wysokości 3 5 m. Odnowienia nie odnotowano na zaledwie 0,9% z 572 powierzchni. W Lasach Bawarii potwierdzono fascynujące koewolucyjne interakcje polegające na zbieżności w czasie wytwarzania przez świerki nasion i występowania gradacji kornika. Oba procesy stymulowane są przez te same czynniki pogodowe i klimatyczne. W ten sposób kornik drukarz poprzez przerzedzenie górnego piętra lasu stwarza młodym drzewom warunki niezbędne do dalszego wzrostu. Inną ciekawą zależnością jest wytwarzanie przez świerki szyszek w zwartych drzewostanach w wieku 50 60 lat przy jedynie sporadycznym zasiedlaniu świerków w tak młodym wieku przez kornika. Umożliwia to rozmnożenie się świerka przed gradacją kornika i śmiercią drzew macierzystych, przy jednoczesnym stworzeniu lepszych warunków do rozwoju młodego pokolenia. Wykazano też, że bujne odnowienia świerkowe uwarunkowane były obecnością martwych drzew. Podobnie jak w innych lasach naturalnych martwe drewno, karpy i misy wykrotów okazały się ważnym miejscem osiedlania się siewek drzew. Ma to szczególne znaczenie w obszarach zdominowanych przez trzcinnik Calamagrostis canescens, który zwarcie pokrywa w najwyższych partiach gór rozległe powierzchnie, utrudniając naturalną sukcesję drzewostanu. W drzewostanach ponadstuletnich Bawarskiego Parku Narodowego kornik drukarz przebudował strukturę lasu, upodabniając ją do stanu z XIX wieku. Po gradacji znacznie wzrósł udział gatunków uznawanych za pożądane buka i jodły. Najpowszechniejsze są drzewostany zróżnicowane wiekowo, obfitujące w martwe drewno, którego udział zwiększył się aktualnie do 42% w Bawarskim PN. Przerzedzenie drzewostanu na skutek wiatrołomów oraz gradacji wpłynęło na spadek liczebności ptaków, takich jak krzyżodziób, mysikrólik, czubatka, sosnówka. Zaniechanie ingerencji i zwiększenie zasobności martwego drewna wpłynęło natomiast na zwiększenie liczebności pokrzywnicy, bogatki, kosa, ale również dzięcioła trójpalczastego, głuszca, jarząbka, puszczyka uralskiego, sóweczki i włochatki. Generalnie ilość gatunków ptaków w obszarze zboczy i szczytów wzrosła z 48 do 73. Dotychczas w lesie zwartym notowano 26 drobnych ssaków/ha, natomiast w lasach po gradacji kornika drukarza ich zagęszczenie sięgnęło 70 szt./ha, co z pewnością ma znaczenie dla zachowania we właściwym stanie populacji wymienionych ptaków drapieżnych oraz głównego dużego drapieżnika tego obszaru rysia. Zwiększenie zasobności martwego drewna poskutkowało zwiększeniem liczebności chrząszczy saproksylicznych i skoczogonków, natomiast luki w drzewostanie zostały wykorzystane przez motyle i muchówki. Gigantyczne martwe świerki okazały się optymalnym podłożem długich, wrażliwych porostów z rodzaju Bryoria (włostki), które pokrywają drzewa gęstą pajęczyną. Jeden transgraniczny obszar, dwa parki, różne podejścia Niestety, tylko niewielka część utworzonego w 1991 r. Parku Narodowego w Szumawie (SNP) objęta jest należytą ochroną. Park narodowy zajmujący powierzchnię 68 000 ha podzielony jest na 4 strefy (kategorie ochrony). Jedynie pierwsza strefa (zajmująca zaledwie 13% powierzchni parku) jest wyłączona z użytkowania. W pozostałych strefach prowadzi się pozyskanie drewna, co spotyka się z krytyczną reakcją organizacji pozarządowych i środowisk naukowych dwa lata temu wycinka drzew w parku narodowym została zablokowana przez organizację Hnutí Duha. Stosowane są również na masową skalę pestycydy mające na celu ograniczenie populacji kornika drukarza. Na skraju lasu oraz przy szlakach turystycznych 8 Dzikie Życie wrzesień 2013
Park Narodowy w Szumawie martwy las i regeneracja świerka w dolnym piętrze. Fot. Adam Bohdan świerki oplecione są gęstą pajęczyną włostek i brodaczek. Fot. Adam Bohdan Bawarski Park Narodowy zimą. Fot. Adam Bohdan Stojące świerki pozbawione kory w Szumawie. Fot. Adam Bohdan rozstawione i rozłożone są kłody i dłużyce świerkowe nasączone środkami owadobójczymi, które nie są obojętne również dla zwierząt kręgowych. Szumawa zaskoczyła nas też kilkoma innymi absurdami. Nie mogliśmy uwierzyć własnym oczom, gdy zobaczyliśmy grupę pilarzy zawieszonych w uprzężach alpinistycznych na szczytach świerków. Ich praca polegała na okorowywaniu stojących drzew bez ich ścinania. Pozbawione kory świerki z pozostawionymi kilkoma gałęziami szczytowymi wyglądały bardzo egzotycznie, przypominając z daleka palmy. Okazało się, że takie postępowanie było kompromisem zawartym między przyrodnikami a władzami parku, której zależy na walce z kornikiem drukarzem za wszelką cenę. W różnych częściach parku rozstawione są mniejsze i większe płoty i ogrodzenia mające ochronić drzewostan przed zwierzętami. Podobnie jak w Bawarskim Parku Narodowym w okresie zimowym jelenie schodzą do dolin, gdzie są zamykane w zagrodach, liczone, karmione i częściowo zabijane. Mieliśmy wrażenie, iż izolowanie jeleni od drapieżników stanowi powód braku stałej obecności wilka na tym obszarze. Po powrocie do kraju podzieliliśmy się naszymi refleksjami z pobytu w Szumawie z czeskim ministrem środowiska. Zwróciliśmy mu uwagę na archaiczne i nieadekwatne metody ochrony przyrody stosowane w Parku Narodowym w Szumawie. Jako przykład właściwego podejścia do kornika drukarza podaliśmy Białowieski Park Narodowy, gdzie brak ingerencji nie zagraża świerkowi i sprzyja wysokiemu zagęszczeniu gatunków priorytetowych. Wyraziliśmy także nasze zaniepokojenie powszechnym stosowaniem pestycydów, czego świadomości nie mają turyści. W odpowiedzi minister poinformował nas, że sytuacja jest skomplikowana, zarządzanie musi uwzględniać interesy różnych grup, a aktualnie przygotowywane są nowe regulacje prawne dotyczące SNP. W tym samym czasie czeska inspekcja ochrony środowiska nałożyła karę finansową na dyrektora SNP za nieuzasadnione wyręby drewna i stosowanie pestycydów na obszarze parku narodowego. Bawarski Park Narodowy utworzono w 1970 r., choć już w latach trzydziestych istniały plany jego powołania. Plany te pokrzyżowała wojna, a następnie zwolennicy wykorzystania obszaru w celach narciarskich. Aktualnie zajmuje on powierzchnię 24 000 ha. Bawarczycy, a zwłaszcza administracja parku narodowego, reprezentują zdecydowanie bardziej ochroniarskie podejście do 9
Martwe drewno i wykroty stanowią często w wyższych partiach gór jedyne podłoże na którym mogą wzrastać młode świerki. Fot. Adam Bohdan zarządzania parkiem, niż czescy sąsiedzi. W 1983 r. wichura pozostawiła w parku narodowym ogromne połacie złamanych świerków. Podjęto decyzję o ich pozostawieniu, co zapoczątkowało model ochrony bez ingerencji, spełniający kryteria Wilderness area według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Przewodnicy w parku z dumą opowiadają, że ich las staje się powoli pierwotny, a hasłem parku jest Pozwolić naturze być naturalną. Prawie 56% obszaru pozostaje bez ingerencji człowieka. Na 20% obszaru prowadzi się przebudowę drzewostanu, jednak docelowo planuje się rezygnację z zabiegów na tym obszarze. Pozostała część parku to strefa buforowa, w której prowadzi się zabiegi mające na celu ochronę przed kornikiem lasów sąsiadujących z parkiem. Brak wilka, a co za tym idzie naturalnej regulacji populacji dużych roślinożerców, skłonił dyrekcję parku do podjęcia decyzji o odstrzałach części populacji dużych zwierząt roślinożernych. Odstrzały wykonywane są tylko przez administrację parku bez udziału myśliwych z zewnątrz, jedynie w zagrodach w okresie zimowym. Nie poluje się w otwartych obszarach leśnych w obrębie parku. Imponująca jest infrastruktura oraz oferta turystyczna parku, która z pewnością pozwala zatrzymać turystę, jak również prowadzić edukację przyrodniczą społeczeństwa z wykorzystaniem atrakcyjnych metod. W parku narodowym wybudowano kładkę na wysokości koron najwyższych drzew, z której można podziwiać zarówno krajobrazy, jak również wszystkie piętra lasu i zachodzące w nim procesy. Wizyty w parku organizowane są tak, by turysta mógł przejść pieszo lub przejechać rowerem przez cały park narodowy jedynie przez atrakcyjne obszary, nocując każdego dnia w innym miejscu. Okazuje się, że pierwotność Bawarskiego Parku Narodowego jest w stanie przyciągnąć około miliona turystów rocznie. Stosunkowo nową inicjatywą obu parków narodowych jest utworzenie transgranicznego, dzikiego obszaru o nazwie Dzikie serce Europy (Wilderness area Europe s Wild Heart ). Jest to największy w Europie Środkowej formalnie chroniony obszar leśny. Lasy Bohemii a Puszcza Białowieska Okazuje się, że Lasy Bohemii i Puszczę Białowieską łączy wiele podobieństw: oba kompleksy są pozostałościami lasów pierwotnych w Europie i jako takie pełnią niezastąpioną funkcję dla zachowania bioróżnorodności kontynentu; w obu kompleksach (przynajmniej w ich najcenniejszych fragmentach) zastosowano ochronę bierną, rozumianą jako zaniechanie ingerencji człowieka w procesy przyrodnicze; w obu przypadkach zaowocowało to lepszym zrozumieniem długofalowych procesów ekologicznych zachodzących w lasach naturalnych; zarówno Lasy Bohemii, jak i Puszcza Białowieska stanowią obszary kluczowe i unikalne dla prowadzenia badań dotyczących ekologii oraz regeneracji lasu; w obu lasach martwe drewno, rygory ochronne i związane z nimi zmiany w gospodarce lasem powodowały konflikty z miejscową ludnością. Niemniej jednak ocena działalności Bawarskiego Parku Narodowego przez społeczność lokalną znacznie się poprawiła m.in. w wyniku działalności edukacyjnej. Z badań czeskich i niemieckich naukowców wynikają następujące wnioski (w dużej mierze zbieżne z wnioskami płynącymi z badań naukowców prowadzących badania w Puszczy Białowieskiej): kornik w lasach naturalnych podlegających ochronie nie może być gatunkiem zwalczanym i kontrolowanym; Lasy Bohemii są zasiedlone przez kornika znacznie dłużej niż przez człowieka; gradacje kornika przyczyniły się do pożądanej przebudowy drzewostanu w Lasach Bohemii; regeneracja świerka następująca po lub w czasie gradacji dowodzi, że ten gatunek jest doskonale zaadaptowany do masowych pojawów kornika. Oba gatunki w wyniku ewolucji wytworzyły wzajemne zależności, które zapewniają ich przetrwanie; kornik jako gatunek kluczowy ( key species ) stanowi naturalne zaburzenie w dobrze zachowanych drzewostanach iglastych, i pełni podobną funkcję jak ogień na północy; kornik warunkuje utrzymanie bioróżnorodności naturalnych obszarów leśnych, jest szczególnie ważny dla gatunków priorytetowych. Więcej zdjęć i informacji na temat Lasów Bohemii na: pracownia.org.pl/grundtvig Bibliografia: Alters, PAN Parks Foundation, Eurosite. 2011. Guidelines for the management of wilderness and wild areas in Natura 2000. Heurich, M., Progress of forest regeneration after a large-scale Ips typographus outbreak in the subalpine Picea abies forests of the Bavarian Forest National Park. Silva Gabreta. vol. 15 (1).2009. Heurich M. & Karl Heinz K. 2010. He development of tree species composition in the Rachel Lusen region of the Bavarian Forest National Park. Silva Gabreta Heurich M., B. Beudert, H. Rall & Z. Krenova. 2010. National Parks as Model Regions for Interdisciplinary LTER: The Bavarian Forest and Šumava National Parks Underway to Transboundary Ecosystem Research. 327 344 In: Müller, F. et al. (ed.). Long-Term Ecological Research. Between Theory and Application. Springer Kiener H., Křenová Z. 2011. Europe s Wild Heart New Transboundary Wilderness in the Middle of the Old Continent. USDA Forest Service Proceedings RMRS-P-64. Křenová Z. and Hruška J. 2012. Proper zonation an essential tool for the future conservation of the Šumava National Park. European Journal of Environmental Sciences, Vol. 2, No. 1, pp. 62 72 http://www.nationalpark-bayerischer-wald. de/english/index.htm Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i KE nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną 10 Dzikie Życie wrzesień 2013
Problemy ochrony przyrody w Parku Narodowym w Szumawie z Miroslavem Kutalem z Hnutí DUHA rozmawia Adam Bohdan Większość lasów Szumawy oficjalnie jest chroniona w formie parku narodowego, jednak jak widzieliśmy w niektórych fragmentach parku jest prowadzone intensywne pozyskanie drewna. Kilka lat temu organizowaliście głośną akcję przeciwko wycinaniu lasów w parku narodowym. Czy przyniosła ona oczekiwane efekty? Czy udało się dzięki niej coś zmienić? Miroslav Kutal: Blokada obywatelska w Parku Narodowym w Szumawie NPS (dokładnie w miejscu nazywanym Strumieniem ptaków ) była ostatnią próbą powstrzymania wyrębu, który odbył się pod fałszywym pretekstem ochrony lasów przed kornikiem drukarzem. Nawet jeśli do końca nie ochroniliśmy konkretnego fragmentu lasu tak jak chcieliśmy (akcja bezpośrednia bez przemocy została stłumiona przez bezprawne działania policji), udało nam się zainteresować media tematem nielegalnego wyrębu drzew wykonywanego na zlecenie administracji parku narodowego. W efekcie udało nam się ocalić inne powierzchnie leśne przed wyrębem. Blokada pomogła zmobilizować środowisko naukowe, organizacje pozarządowe i społeczeństwo obywatelskie, a nawet niektórych polityków i VIP-ów. Okazało się to bardzo pomocne w przygotowaniu nowych regulacji prawnych dotyczących Parku Narodowego w Szumawie, które obecnie wciąż czekają w parlamencie. Ochrona Parku Narodowego w Szumawie opiera się na strefowaniu i wyznaczaniu obszarów bez interwencji (strefa I), przy pozyskiwaniu drewna z innych stref. Czy podejście, gdzie w parku narodowym na wybranych obszarach dopuszczone jest pozyskanie drewna, to właściwe rozwiązanie? Głównym problemem jest to, że strefa I parku narodowego jest podzielona na 135 wysp, otoczonych II strefą, w której wycinka drzew jest generalnie dozwolona. Zarządzanie tymi 135 fragmentami bez interwencji w nie jest iluzją, ponadto mamy do czynienia ze wzmożonym efektem krawędzi powierzchnia niektórych fragmentów I strefy jest mniejsza niż jeden hektar. Nawet gdybyśmy chcieli, nie możemy zapewnić trwania naturalnych procesów i zaburzeń w tak izolowanych fragmentach lasu. Friends of the Earth oraz naukowcy sugerują, by 50% powierzchni parku narodowego w Szumawie stanowiła podzielona na kilka części strefa wyłączona z użytkowania, otoczona przez strefę buforową, w której wycinka drzew byłaby dozwolona. Podobnie jest w lesie bawarskim, gdzie jest tylko jeden duży obszar ochrony ścisłej. Czym podyktowane jest pozyskanie drewna z obszarów chronionych w Szumawie? Czy są to powody czysto ekonomiczne? Czy też może powodem jest kwestia podejścia ideologicznego do sposobu ochrony lasów? Istnieją silne ekonomiczne powody. Po pierwsze lasy Szumawy pozostały jedną z ostatnich niedogryzionych kości w czeskim majątku narodowym, więc istnieje duże zainteresowanie wycinką ze strony niektórych firm leśnych zajmujących się wyrębem drewna. Po drugie, istnieje silna presja na budowę wyciągów narciarskich i obiektów turystycznych w samym sercu parku narodowego pomysł wspierany przez lokalnych polityków z korupcją w tle. Oczywiście istnieje także silna tradycja czeskiego leśnictwa i jego wojny z kornikiem w lasach zagospodarowanych. Niektórzy ludzie nie mogą zaakceptować tego, że istnieją inne przyczyny uśmiercania drzewa niż ścinanie go piłą motorową. Uzasadnieniem wycinek w Parku Narodowym w Szumawie są wszystkie wymienione powody. Czy dotychczasowa wycinka lasów Szumawy pogorszyła właściwy stan ochrony obszarów sieci Natura 2000? Istnieją mocne dowody naukowe, potwierdzające, że wycinka zagraża świerkowym lasom górskim, zwłaszcza w terenach bagiennych i torfowiskowych, stanowiących siedliska sieci Natura 2000. Pozyskanie drewna wywarło również negatywne skutki na populacje rysia, głuszca, dzięcioła trójpalczastego i innych gatunków priorytetowych w Szumawie. Ze względu na negatywny wpływ na wspomniane przedmioty nadrzędne organy ochrony przyrody oraz sąd potwierdziły nielegalny charakter wycinek prowadzonych w Strumieniu ptaków w NPS. Rok temu dyrektorowi Parku Narodowego w Szumawie groziła Miroslav Kutal pracuje w organizacji Friends of the Earth Czechy oddział Ołomuniec (Hnutí DUHA Olomouc). Ukończył studia z biologii i ekologii, a obecnie jest doktorantem w Instytucie Ekologii Lasu Uniwersytetu Mendla w Brnie. Zajmuje się ochroną dużych drapieżników, monitoringiem i niektórymi problemami dotyczącymi leśnictwa. Jest liderem kilku projektów ukierunkowanych na ochronę wilka, rysia i niedźwiedzia oraz korytarzy migracyjnych. Członek specjalistycznej grupy IUCN ds. dużych drapieżników. 11
kara finansowa ze strony czeskiej inspekcji ochrony środowiska za niewłaściwe gospodarowanie parkiem. Jakie konkretnie były zarzuty inspekcji i jak zakończyła się ta sprawa? Czy kara zmieniła dotychczasowe gospodarowanie? Kara wyniosła 20 000 euro i została nałożona za nielegalny wyręb oraz używanie pestycydów w parku narodowym. Więc jest to raczej śmieszna kwota, nieadekwatna do stopnia szkody. Nowy dyrektor NPS nie przyznał się do błędu. Administracja parku złożyła odwołanie, ostateczna decyzja o ukaraniu parku nie została podjęta do tej pory. W tym roku dyrektor NPS zwrócił się o kilka zezwoleń na stosowania pestycydów. Nam udało się skutecznie zablokować prawnie wydanie tych zezwoleń. Pozytywną zmianą jest to, że aktualnie dyrektor musi przynajmniej prosić o zezwolenie na stosowanie pestycydów. Wcześniej po prostu rozpylał pestycydy w lesie według swojego uznania. Widokiem, który wprawia w osłupienie, jest korowanie stojących świerków przez robotników wykwalifikowanych do prac na wysokościach. Jak słyszeliśmy, jest to pewien kompromis zawarty między przyrodnikami a władzami parku, pozwalający na pozostawienie drzew w lesie i jednoczesne pozbycie się mikrosiedliska podkorowego, potrzebnego do rozwoju kornika. Czy wasza organizacja jest również stroną tego kompromisu i jakie korzyści widzicie z pozostawiania w lesie świerków pozbawionych kory warunkującej obecność owadów, grzybów i innych organizmów? Zdajemy sobie sprawę, że to niekorzystny i bardzo kosztowny kompromis, ale jest to lepsze rozwiązanie niż zręby i czyszczenie lasu z martwego drewna. Koncentrujemy się na zapobieganiu wycinkom w pierwszej strefie oraz zapobieganiu stosowania pestycydów. Nie starcza nam zasobów, by również przeciwdziałać korowaniu stojących drzew. Przynajmniej część społeczności lokalnej z Szumawy nie jest pozytywnie nastawiona do ochrony naturalnych procesów zachodzących w parku narodowym. Czy wy oraz park narodowy prowadziliście jakieś działania uświadamiająco- -edukacyjne skierowane do społeczności lokalnej? Jeśli tak to, na czym one polegały i czy okazały się skuteczne? Tak, prowadzimy szereg działań edukacyjnych, skierowanych zarówno do turystów, jak i do lokalnych mieszkańców. Jednak komunikacja z mieszkańcami jest bardziej skomplikowana, ponieważ ci ludzie są pod stałym wpływem miejscowych leśników i innych jednostek opiniotwórczych, które nie są przychylne ochronie przyrody bez ingerencji. Najlepszą metodą edukacyjną jest pokazanie prawdziwej sytuacji w lesie. Ale wielu mieszkańców nie chce oglądać tego, co nie jest zgodne z ich opiniami. Zaskakujący jest brak wilka w Szumawie. Czy jako specjalista od dużych drapieżników nie uważasz, że powodem braku tego gatunku jest zamykanie jeleni w zagrodach, a tym samym izolowanie ich od drapieżników w okresie zimowym? Nie wszystkie jelenie przebywają w zagrodzie przez całą zimę. Sądzę, że zamykanie jeleni w zagrodzie na zimę jest nonsensem, jednak nie uważam, że stanowi to główny powód braku wilka w Szumawie. Głównym problemem jest kłusownictwo w Czechach i ewentualne mylenie wilków z dzikimi psami przez myśliwych. Musimy czekać na wilki z Niemiec, Polski i Słowacji i mieć nadzieję, że w końcu doczekamy się tu watahy. Wtedy nie będą potrzebne żadne zagrody: las będzie chroniony przed jeleniami przez wilka, a nie przez płoty. Dziękuję za rozmowę. Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i KE nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną Gospodarka prowadzona w Parku Narodowym w Szumawie. Fot. Adam Bohdan Policja usuwa aktywistów sprzeciwiających się wycince drzew w Parku Narodowym w Szumawie. Fot. Archiwum Hnutí Duha 12 Dzikie Życie wrzesień 2013