3 GÜNTHER PÖLTNER ESTETYKA FILOZOFICZNA Tłumaczenie Juliusz Zychowicz Wydawnictwo WAM Kraków 2011
5 SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1 Problem określenia przedmiotu estetyki filozoficznej 11 1.1 Potoczne określenie estetyki i jego krytyka 11 1.2 Współczesne zadanie estetyki filozoficznej 14 2 Klasycznie metafizyczne zapytywanie o piękno 19 2.1 Pytanie PLATONA o to, na czym polega bycie pięknym tego, co piękne 19 2.1.1 Pytanie o bytową podstawę piękna: samo piękno 19 2.1.2 Uszczęśliwiające oglądanie idei piękna 23 2.1.3 Piękno jako przebłysk w sferze zmysłowej tego, co prawdziwie istnieje 26 2.1.4 Jedność bycia dobrym i bycia pięknym. Piękno jako określona miarą jedność 28 2.1.5 Piękne przedstawienie jako przedstawienie piękna. Relacja między pięknem, prawdą i sztuką 31 2.2 Rozdzielenie przedstawienia i rzeczy przedstawianej. ARYSTOTELES 34 2.3 PLOTYNA metafizyka piękna 37 3 Piękno jako przejrzystość bytu 44 3.1 Piękno jako przemawianie bytu. AUGUSTYN 44 3.1.1 Podstawa istnienia piękna 45 3.1.2 Warunek możliwości sądu o pięknie 48 3.1.3 Piękno jako budząca zdumienie samoprezentacja bytu 50 3.2 Piękno jako blask dobra. PSEUDO-DIONIZY AREOPAGITA 51 3.3 Piękno w kontekście transcendentaliów. TOMASZ Z AKWINU 53 3.3.1 Tożsamość bonum i pulchrum oraz różnica między nimi 54 3.3.1.1 Tożsamość bonum i pulchrum 54 3.3.1.2 Różnica między bonum a pulchrum 55 3.3.2 Convenientia bona (ratio boni) 56 3.3.3 Convenientia pulchri (ratio pulchri) 58 3.3.4 Claritas i debita proportio 59 3.3.5 Piękno jako doskonałe przedstawienie (Tomasz, Bonawentura) 61 4 Sztuka jako naturalne miejsce piękna 63 5 Subiektywizacja i estetyczna interpretacja piękna 66 5.1 Piękno jako wyobrażenie zmysłowe. HUTCHESON 66 5.2 BERKELEYA krytyka. Piękno jako poznana celowość 69
6 Spis treści 5.3 Piękno jako jakość zmysłowa piękno a wzniosłość. BURKE 70 5.3.1 Empirystyczna krytyka racjonalistycznych zasad piękna 71 5.3.2 Sensualistyczne określenie piękna i wzniosłości 73 5.4 Piękno jako prawda estetyczna. BAUMGARTEN 75 5.4.1 Piękno jako przedmiot doskonałego poznania zmysłowego 75 5.4.2 Piękno sztuki jako przedstawienie doskonałości świata 79 5.4.2.1 Subiektywne warunki prawdy estetycznej. Felix aestheticus 79 5.4.2.2 Piękno jako przedstawienie harmonii świata 80 5.4.3 Napięcie między pięknem a prawdą 81 5.5 Subiektywizacja piękna na gruncie filozofii transcendentalnej. KANT 83 5.5.1 Jedność konieczności wynikającej z przyrody i wolności 83 5.5.2 Estetyczna interpretacja piękna przyrody i wzniosłości 84 5.5.2.1 Piękno 85 5.5.2.2 Wzniosłość 92 5.5.3 Wyższość piękna przyrody. Sfera estetyczna a sfera moralna 97 5.5.4 Sztuka piękna jako sztuka genialności 100 5.5.5 Ideał piękna. Piękno jako symbol tego, co moralnie dobre 103 5.5.5.1 Sztuka jako piękne przedstawienie piękny pozór 103 5.5.5.2 Ideał piękna 104 5.5.5.3 Piękno jako symbol tego, co etycznie dobre 106 5.6 Królestwo pięknego pozoru. SCHILLER 107 5.6.1 Piękno jako wolność w zjawisku 107 5.6.2 Piękno jako konieczny warunek człowieczeństwa 113 5.6.2.1 Estetyczny pozór 116 5.6.2.2 Estetyczne państwo jako cel estetycznego wychowania 118 5.6.3 Rozdzielenie piękna i prawdy 119 6 Piękno jako skończone przedstawienie tego, co nieskończone. SCHELLING 121 6.1 Filozofia sztuki jako organon filozofii 121 6.2 Ogląd estetyczny jako ogląd intelektualny, który stał się przedmiotowy 124 6.2.1 Pojęcie piękna sztuki 124 6.2.2 Poezja jako spełnienie filozofii 128 6.2.2.1 Piękno przyrody. Sztuka jako wytwór geniuszu 128 6.2.2.2 Stosunek między sztuką i filozofią 128 6.3 Piękno sztuki jako odbicie 130
Spis treści 7 7 Estetyka jako filozofia sztuki pięknej. HEGEL 139 7.1 Wyższość piękna sztuki. Sztuka jako zmysłowe przedstawienie idei 139 7.2 Pozór sztuki pięknej 140 7.3 Sztuka jako miniona przeszłość 144 8 Estetyka brzydoty. ROSENKRANZ 150 9 Kontemplacja estetyczna jako chwilowe wyzwolenie od bólu istnienia. SCHOPENHAUER 156 9.1 Podstawowy problem metafizyki piękna 156 9.1.1 Świat jako przedstawienie 156 9.1.2 Świat jako wola 157 9.1.3 Idee jako uprzedmiotowienia woli 158 9.1.4 Kontemplacja piękna jako od-indywidualizowanie 160 9.2 Piękno (sztuki) jako to, co prowadzi do ukojenia woli 163 10 Piękny pozór jako stymulator życia. NIETZSCHE 165 10.1 Sztuka jako wola pozoru 165 10.2 Sztuka jako ruch przeciwstawny nihilizmowi 168 10.3 Estetyka jako fizjologia stosowana 172 10.4 Antagonizm między prawdą, dobrem i pięknem 176 11 Rozdzielenie piękna i istnienia. Piękno jako sfera czysto estetyczna 177 11.1 Estetyka od dołu. FECHNER 178 11.2 Piękno jako idealna treść świadomości. EDUARD VON HARTMANN 180 11.3 Piękno jako fakt świadomości. LIPPS 183 11.4 Piękno jako fenomen wyrazu. CROCE 187 11.5 Piękno jako wartość estetyczna 189 11.5.1 Ukonstytuowanie przedmiotu estetycznego. Ingarden 189 11.5.2 Piękno jako przedmiot irrealny. Nicolai Hartmann 192 12 Piękno jako przypomnienie o przyszłości. ADORNO 195 13 Problematyka nowej koncepcji estetyki filozoficznej 204 13.1 Doświadczenie źródłowe jako doświadczenie źródłowego fenomenu piękna 204 13.1.1 Ukierunkowanie na doświadczenie źródłowe 204 13.1.2 Konieczność zadawania pytań filozoficznych 206 13.1.3 Sens postawienia pytania wstępne rozgraniczenia 209
8 Spis treści 13.2 Strukturalne momenty doświadczenia 210 13.2.1 Przydarzenie 211 13.2.2 Odsłonięcie samo z siebie 211 13.2.3 Otwartość na doświadczenie 212 13.2.4 Zawsze tylko moje 213 13.2.5 Konieczność interpretacji: fenomenologia doświadczenia źródłowego 214 13.3 Problematyczność estetycznej interpretacji piękna 215 13.3.1 Pospolite rozumienie piękna 215 13.3.2 Cechy charakterystyczne estetycznej interpretacji piękna 216 13.3.3 Odzyskanie szerokiego pola problemu 219 13.3.3.1 Z historii słowa 220 13.3.3.2 Wskazanie na rozumienie zgodne z praktyką życiową 221 14 Strukturalne momenty źródłowego doświadczenia piękna 223 14.1 Piękno doskonały sposób przejawiania się bytu 223 14.1.1 Blask piękna 223 14.1.1.1 Bycie pięknym jako modus obecności 223 14.1.1.2 Wielorakie znaczenie słowa Schein 225 14.2 Piękno jako dokonująca się obecność 227 14.2.1 Przejaw (obecność) jako tożsamość dokonania 227 14.2.2 Charakter doświadczenia jako odpowiedzi 228 14.2.3 Miejsce piękna 229 14.3 Źródłowe doświadczenie piękna zdumienie 230 14.3.1 Piękno jako doświadczenie wyjątkowej obecności 230 14.3.2 Piękno jako temat skupienia 233 14.3.2.1 Piękno jako obecność sensownego bytu 233 14.3.2.2 Skupienie 234 14.3.2.3 Czas jako dar czasu 236 14.3.3 Zdumienie jako doświadczenie źródłowe piękna 237 14.3.3.1 Podziw zdziwienie 237 14.3.3.2 Zdumienie 238 Wykaz wykorzystanej literatury 243 Indeks rzeczowy 255 Indeks osób 259