Rola etykiet w obrocie mięsem

64 temat wydania Rola etykiet w obrocie mięsem Etykiety w branży mięsnej mają bardzo duże znaczenie - nie tylko ze względów informacyjnych, ale także wizerunkowych i promocyjnych. Postawy konsumentów wobec roli i znaczenia znakowania i etykiet nie uległy zasadniczym zmianom. Nie od dziś też wiadomo, że odpowiednio skonstruowana reklama wpływa na decyzje zakupowe konsumentów. Klienci dość jasno i zdecydowanie określają czynniki, które przesądzają o dokonywanych zakupach, a są nimi: data przydatności do spożycia, jakość i cena oraz marka. Widoczne przemiany w zachowaniu i stylu życia konsumentów dotyczą głównie poziomu i struktury spożycia. Natomiast w procesie podejmowania decyzji o zakupie (wyborze), pojawia się kwestia wiedzy czy znajomości produktu - nazwa producenta, data przydatności, waga i cena wpływają na budowanie zasobu wiedzy konsumenta o produkcie i uwarunkowaniach w procesach nabywczych. Konsumenci chcąc uchodzić za racjonalnych, świadomych i nowoczesnych deklarują zwracanie bacznej uwagi na oznakowania na opakowaniach i etykietach. Trudno jednoznacznie powiedzieć, czy w przypadku mięsa i jego przetworów tak naprawdę ich poszukują oraz uważają je za przesłanki wyboru. Niewątpliwie można powiedzieć, że poziom świadomości konsumenckiej w tym zakresie rośnie wraz z upływem wieku, wzrostem poziomu wykształcenia, co jak można sądzić wypływa bezpośrednio z edukacji konsumenckiej będącej sumą doświadczeń zakupowych i wiedzy ogólnej. Czynnik świadomości jest niewątpliwie silnie skorelowany z rozumieniem treści informacyjnych zawieranych na opakowaniach produktów i może wpływać na procesy zakupowe. Jednak zachowania nabywcze konsumentów ulegają permanentnym zmianom w wyniku globalizacji rynków, powszechności zastosowań technologii informacyjnej, rozwoju społeczeństwa, Internetu czy kreowania nowych wartości konsumenckich jako rezultatu procesów konkurencji w procesach obrotu towarowego. Ponadto wejście Polski do Unii Europejskiej wpłynęło na zachowania i preferencje konsumenckie na wielu rynkach, głównie żywnościowych. Stało się to, szczególnie widoczne w zakresie nabywania i spożywania mięsa i jego przetworów. Na rynku mięsa po stronie podaży i popytu konsumenci otrzymali możliwość poszukiwania wielu produktów nowych, o bardzo dobrej jakości, atrakcyjnych pod względem sensorycznym i zapewniających bezpieczeństwo zdrowotne. Prowadzone badania konsumentów mięsa i jego przetworów nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach europejskich potwierdzają ich zainteresowanie i sprecyzowane oczekiwania względem umieszczania różnych informacji na opakowaniach. Coraz częściej spostrzegane jest dążenie konsumentów do bycia świadomym jakości oraz składu spożywanego mięsa i jego przetworów. Jest to wynikiem konieczności dokonywania wyboru produktów mięsnych przez konsumenta z szerokiej oferty rynkowej produktów oraz postępującej edukacji rynkowej nabywców. Na uwagę zasługuje fakt, że pojęcie jakości jest różnie rozumiane w poszczególnych państwach. W Europie widoczne są rozbieżności pomiędzy państwami leżącymi na północy kontynentu, postrzegających jakość przez wymagania i standardy bezpieczeństwa zdrowej żywności (np. Anglia, Szwecja), a jego południem (np. Włochy, Hiszpania), gdzie jakość to wyjątkowa i unikalna specyfika produktu gwarantowana jego pochodzeniem. Natomiast w krajach pełniących rolę rzecznika wolnej konkurencji w skali globalnej (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii) ogólne postrzeganie jakości jest przeciwne poglądowi reprezentowanemu przez większość państw europejskich oraz odnosi się ono przede wszystkim do wypracowania własnej marki produktu, w tym jego innowacyjności na wolnym rynku bez przeszkód prawnych w tym zakresie. Na świadomość konsumentów, odnośnie jakości cd. str. 66

66 temat wydania produktów, wpływa zakres informacji im przekazywany przez producentów. Konsumenci powinni otrzymywać taką informację o produktach spożywczych, aby mogli dokonywać świadomego wyboru w szerokiej ofercie rynkowej. Podkreśla się, że przepisy w dziedzinie znakowania powinny przede wszystkim gwarantować konsumentom otrzymanie informacji o składzie, warunkach przechowywania, sposobie użycia i innych cechach, które decydują o wyborze produktu. Przeprowadzone badania wśród konsumentów jednoznacznie wskazują, że znakowanie produktów mięsnych odgrywa znaczącą rolę w konsumenckim procesie zakupowym. Jednocześnie umieszczanie różnorodnych informacji o produkcie na etykiecie stanowi przesłankę do wnioskowania o tym, że znakowanie powinno być uwzględniane przez przedsiębiorstwa uczestniczące w obrocie mięsem w ich strategii produktu. Ważne informacje dla konsumentów przy zakupie mięsa i jego przetworów to: 1. data przydatności do spożycia Zazwyczaj można się spotkać ze sformułowaniem Należy spożyć do określającym termin, po upływie którego produkt spożywczy traci przydatność do spożycia. Informację taką znaleźć można przeważnie na towarach szybko psujących się - po wskazanej dacie nie należy już spożywać produktu. Ponadto spotkać można się jeszcze ze wskazaniem Daty minimalnej trwałości. Termin ten oznacza Fot. 1. Etykiety obrazujące świeżość mięsa zaprojektowane przez To-Genkyo [foto: To-Genkyo] datę, do której prawidłowo przechowywany produkt spożywczy zachowuje wszystkie swoje właściwości. Należy pamiętać o postępowaniu zgodnie z zaleceniami producenta - informacje dotyczące miejsca, temperatury i sposobu przechowywania również znajdziemy na etykiecie. Nowością na rynku są inteligentne etykiety świeżości produktów mięsnych w kształcie klepsydry (zaprojektowane przez japońską grupę projektantów To-Genkyo). Etykieta zawiera specjalny atrament, który zmienia kolor w zależności od ilości amoniaku emitowanego przez mięso (starsze mięso wyzwala więcej amoniaku). Podobnie jak prawdziwa klepsydra z biegiem czasu wypełnia się piaskiem, dolna część etykiety wypełnia się atramentem, gdy mięso się starzeje. Konsumenci mogą ocenić świeżość produktu na podstawie wyglądu etykiety. Gdy mięso już nie nadaje się do sprzedaży, atrament przenika bloki kodu kreskowego tak, że produkt nie może być zeskanowany przy kasie. 2. cena produktu Powinna być ona podana konsumentowi jako cena brutto, to znaczy zawierać wszystkie podatki, opłaty, narzuty. Przyjęcie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom handlowym oznacza, że utrwalone zostało dążenie ustawodawcy - zarówno polskiego, jak i wspólnotowego - do wyeliminowania z obrotu gospodarczego z udziałem konsumentów tak zwanych gwiazdek. Co do zasady, w cenie uwidacznianej na produkcie, półce sklepowej czy w reklamie, powinny być ujęte wszystkie jej składowe. Jedynie w drodze wyjątku - na przykład w sytuacjach, gdy na koszt towaru lub usługi wpływają okoliczności zmienne w czasie - dopuszczalne jest umieszczenie w reklamie wyraźnego odesłania do innych kanałów informacyjnych, gdzie zainteresowany może poznać pełną cenę oferowanego dobra: 3. producent Ta informacja, pośrednio wskazuje firmę/osobę fizyczną wytwarzającą lub dystrybuującą produkt oraz miejsce i źródło pochodzenia danego produktu spożywczego. cd. str. 68

68 temat wydania 4. skład-składniki produktu Producenci są zobligowani do jego podawania zgodnie z zasadą od największego do najmniejszego, tzn. na pierwszym miejscu podajemy składniki, których w produkcie jest najwięcej. Zwracanie uwagi na pierwszą pozycję w składzie jest niezwykle istotne w przypadku wyrobów mięsnych. Producenci często podają procentową zawartość mięsa w produkcie, jednak wskazanie na pierwszym miejscu MOM, czyli mięsa oddzielonego mechaniczne, nie wróży niczego dobrego. Dobry wyrób mięsny poznamy m.in. po wysokiej zawartości samego mięsa oraz jak najmniejszej ilości sztucznych dodatków. Do nowości, jakie wprowadzają przepisy dotyczące znakowania żywności, można również zaliczyć obowiązek podawania w przypadku: produktów mięsnych, surowych wyrobów mięsnych i produktów rybołówstwa, które mogą sprawiać wrażenie, że stanowią jeden kawałek mięsa lub ryby, dodatkowych informacji: z połączonych kawałków mięsa lub z połączonych kawałków ryby. Innym przykładem jest wprowadzenie wymogu podawania konkretnej rośliny, z której pochodzi olej lub tłuszcz stosowane jako składniki w produkcie spożywczym. Do tej pory można było je znakować przez podanie w wykazie składników nazwy kategorii, tj.: olej roślinny, tłuszcz roślinny lub dodatkowe wskazanie konkretnego pochodzenia roślinnego. Wśród innych informacji obowiązkowych, które powinny znaleźć się na opakowaniu, jest podawanie w przypadku zamrożonego mięsa, zamrożonych surowych wyrobów mięsnych i zamrożonych nieprzetworzonych produktów rybołówstwa daty zamrożenia lub daty pierwszego zamrożenia (w przypadku produktów zamrażanych więcej niż jednokrotnie). Kolejną ważną informacją, jaką otrzyma konsument, jest wskazanie w nazwie produktów mięsnych, surowych wyrobów mięsnych i produktów rybołówstwa zawierających dodatek białka (w tym hydrolizatów białkowych) z różnych źródeł zwierzęcych, informacji o obecności tych białek i ich pochodzeniu, np. filet z piersi kurczaka parzony, wędzony z dodatkiem białka wieprzowego. 5. źródło pochodzenia surowca Choroba szalonych krów spowodowała zmiany wymagań prawnych związanych z oznaczaniem pochodzenia mięsa wołowego w tym mielonego mięsa wołowego. Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 ustanowiony został na terenie UE obowiązek identyfikowalności i rejestracji bydła. System ten umożliwia jednoznaczne stwierdzenie miejsca pochodzenia zwierząt, miejsca uboju oraz jego rozbioru. Artykuł 13.2 rozporządzenia wskazuje na konieczność podania takich informacji jak: nazwę Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym znajduje się ta ubojnia, numer zatwierdzenia masarni, w której dokonano podziału mięsa na tusze lub grupy tusz oraz nazwę Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym znajduje się ta masarnia. Dodatkowo, zgodnie z artykułem 13.5 rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 istnieje obowiązek wskazania informacji dotyczących hodowli zwierząt, takich jak: Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym dane zwierzę się urodziło, wszystkich Państw Członkowskich lub państw trzecich, w których odbywała się hodowla. Wymagania powyższe mogą zostać podane w sposób uproszczony poprzez umieszczenie na produkcie lub etykiecie informacji: Pochodzenie: (nazwa Państwa Członkowskiego), Pochodzenie: (nazwa państwa trzeciego), Rozporządzenie (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 lipca 2000 r., ustanawiające system identyfikacji i rejestracji bydła i dotyczące etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 820/97 w przypadku, gdy produkt pochodzi od zwierząt urodzonych, hodowanych i ubitych w jednym kraju UE lub wszystkie powyższe wymagania miały miejsce poza UE. Jeżeli brak jest informacji o miejscu wykonania wszystkich etapów hodowli w krajach trzecich oznaczenie na produkcie przyjmuje postać: Pochodzenie: spoza WE oraz Ubój w: (nazwa państwa trzeciego). Rozporządzenie cd. str. 68

70 temat wydania (UE) nr 1169/2011 w zał. XI wprowadza również wymagania dotyczące podawania kraju pochodzenia w przypadku innych gatunków mięsa, np. świń, owiec, kóz i drobiu. Wymagania te podlegają dwuletniemu okresowi przejściowemu. 6. masa produktu Pakowane produkty powinny zawierać na opakowaniu lub etykiecie informację o ilości sztuk, objętości (płyny) albo masie netto, która często nie jest adekwatna do wielkości opakowania. Waga netto jest istotna m.in. w przypadku przetworów przechowywanych w słoikach czy soków sprzedawanych w szklanych butelkach. 7. wartość zdrowotna W związku z rosnącym zainteresowaniem konsumentów zależnością zdrowia od diety oraz wyborem właściwej diety dostosowanej do indywidualnych potrzeb, wprowadzono obowiązek znakowania wszystkich środków spożywczych wartością odżywczą. Do wyjątków, zwolnionych z tego wymogu, należą m.in. produkty nieprzetworzone, zawierające pojedynczy składnik lub kategorię składników, drożdże, wody przeznaczone do spożycia przez ludzi, zioła, przyprawy lub ich mieszaniny, napoje alkoholowe, sól i substytuty soli, a także żywność w opakowaniach, których największa powierzchnia jest mniejsza niż 25 cm 2. Czasami producenci umieszczają na etykietach produktów oświadczenie żywieniowe. Oświadczenie żywieniowe to każda informacja sugerująca, że dany produkt spożywczy ma szczególne cechy odżywcze, np. niski poziom cukru, bogaty w błonnik, bez tłuszczu, niska zawartość sodu, źródło wapnia itp. Umieszczając oświadczenie żywieniowe, producent zobowiązany jest do podania na etykiecie wartości odżywczej. Oświadczenie żywieniowe to informacja dobrowolnie podawana na etykiecie produktu. Jeśli jednak producent decyduje się na jej umieszczenie, musi umieć udowodnić działanie czy właściwości produktu zakomunikowane w oświadczeniu poprzez podanie wartości odżywczej (ilości składników pokarmowych i dostarczanej wartości energetycznej). Na etykiecie produktu spożywczego nie wolno umieszczać oświadczeń zdrowotnych, które odwołują się do szybkości obniżania masy ciała przez dany produkt, mówią o właściwościach zapobiegania chorobom ludzi, powołują się na rekomendację produktu przez konkretnych lekarzy albo sugerują, że niespożycie produktu miałoby niekorzystny wpływ na zdrowie. Do pozostałych czynników decydujących o wyborze produktu możemy zaliczyć: 8. pochodzenie produktu Określenie miejsca pochodzenia jest obecnie obowiązkowe m.in. w przypadku wołowiny i produktów z wołowiny, ryb, oliwy z oliwek, miodu, owoców i warzyw. Teraz obowiązek ten będzie dotyczył również mięsa ze świń, owiec, kóz oraz drobiu. Ponadto informację o kraju lub miejscu pochodzenia należy podać w przypadku, gdy brak jego wskazania mógłby wprowadzać konsumenta w błąd w szczególności, gdy informacje towarzyszące środkowi spożywczemu lub sama etykieta mogłyby sugerować, że dany produkt pochodzi z innego miejsca, np. w odniesieniu do produktów, w nazwie których wskazana jest nazwa kraju lub miejsca, a rzeczywiste źródło ich pochodzenia jest zupełnie inne lub w przypadku, gdy nazwa produktu jest podana w języku obcym. Nowością jest również wymóg podawania kraju lub miejsca pochodzenia składnika podstawowego w sytuacji, gdy podany jest kraj lub miejsce pochodzenia danego produktu, i nie jest on taki sam jak kraj lub miejsce pochodzenia podstawowego składnika. W przyszłości może zostać podjęta decyzja o rozszerzeniu obowiązku wskazywania kraju lub miejsca pochodzenia na inne rodzaje żywności, w tym mleko i mięso wykorzystywane jako składnik, a także żywność nieprzetworzoną. 9. ilość konserwantów itp. Zapoznając się ze składem artykułów należy również zwrócić uwagę na sztuczne dodatki z literką E. To nie tylko konserwanty, ale również barwnicd. str. 72

72 temat wydania ki czy przeciwutleniacze, które znacząco wpływają na smak i zapach spożywanych potraw. Jeśli poszukujemy naturalnych, zdrowych i bezpiecznych produktów wybierajmy te, które w składzie mają jak najmniej podobnych składników, a najlepiej - nie mają ich wcale. Obok składu producenci zobowiązani są również podawać informacje dotyczące zawartych w produktach alergenów. Niektórzy jasno wskazują na brak określonych substancji. Dobrym przykładem są produkty z linii Natura marki Nove, które nie zawierają glutenu, co podkreśla nie tylko odpowiedni napis na etykiecie, ale również symbol przekreślonego kłosa. Dzięki temu osoby poszukujące właśnie produktów bezglutenowych z łatwością znajdą je na sklepowych półkach. 10. wartość energetyczna Na etykietach środków spożywczych znajdują się informacje o wartości energetycznej, ilości tłuszczu, kwasów tłuszczów nasyconych, węglowodanów, cukrów, białek i soli. Przy czym treść obowiązkowej informacji o wartości odżywczej może zostać uzupełniona informacją o ilości innych składników odżywczych. Zawartość poszczególnych elementów wartości odżywczej, oprócz formy wyrażania w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml, może być podana w przeliczeniu na porcję lub jednostkową ilość żywności łatwo rozpoznawalną dla konsumenta (pod warunkiem, że na etykiecie podana jest liczba porcji lub jednostkowych ilości zawartych w opakowaniu oraz gdy informacje te są zgodne). Dodatkowo producent, na zasadzie dobrowolności, najważniejsze elementy informacji o wartości odżywczej, tj. wartość energetyczną, ilość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów oraz soli, może powtórzyć w głównym polu widzenia, by pomóc konsumentom łatwo dostrzec podstawowe informacje o wartości odżywczej produktu. 11. sposób przygotowania Informacja w formie opisowej lub obrazkowej, instruuje jak postępować z produktem spożywczym, kiedy niewłaściwe postępowanie mogłoby zagrozić zdrowiu konsumenta. Wyróżnione ze względu na znaczenie dla konsumenta zakresy (rodzaje) informacji nie budzą specjalnych wątpliwości jeśli chodzi o kwestię roli i znaczenia w procesie decyzyjnym konsumenta, albowiem pozwalają mu na pełną identyfikację produktu i jego ocenę z punktu widzenia dopasowania do jego oczekiwań tzw. wartości indywidualnych, których poszukuje. Należy jednak pamiętać, że kolejność poszczególnych determinantów wpływających na zakup zależy od: wieku, płci, miejsca zamieszkania, zamożności i wiedzy (świadomości) konsumentów, np.: data przydatności do spożycia jest najistotniejsza zarówno dla kobiet jak i dla mężczyzn, przy czym w przypadku kobiet odsetek wskazań jest wyższy niż dla mężczyzn, którzy z kolei w większym stopniu niż kobiety wykazują zainteresowanie producentem, natomiast w niższym stopniu składem i informacjami zdrowotnymi; bardziej zamożni konsumenci pragną mieć możliwość poszerzenia wiedzy na temat receptury, a tym samym dokonywać wyboru produktu zgodnie z własnym przekonaniem; dla osób o niższych dochodach ważna jest informacja o wadze/masie produktu. Eksperci porównują wagę czytania etykiet produktów spożywczych do konieczności zapoznawania się z ulotkami przy lekach. Nic w tym dziwnego - skład tego, co jemy w dużym stopniu wpływa na nasze zdrowie, samopoczucie, wygląd. Na pewno nie raz kupiłeś wędlinę drobiową, której większość masy stanowiło mięso wieprzowe. Warto zatem sięgać po artykuły, których opisy są jasne i dobrze widoczne. Producenci stosują różne zabiegi, żeby sprzedać swoje produkty - to od Ciebie zależy, co kupujesz, bądź więc świadomym konsumentem. mgr inż. Agnieszka Starek Literatura dostępna u autorki