Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (2) Racjonalny vs empiryczny sposób konstrukcji testu Strategie konstruowania testów Strategia teoretyczna Celem strategii teoretycznej jest pomiar cech (konstruktów) postulowanych przez daną teorię psychologiczną. Punktem wyjścia jest zatem określona koncepcja teoretyczna i określone hipotezy dotyczące struktury mierzonego konstruktu. Planowanym przedmiotem pomiaru są cechy postulowane przez określoną teorie psychologiczną. 1
Strategie konstruowania testów Strategia empiryczna Celem strategii empirycznej jest pomiar zmiennych pozwalających na prognozę określonego realnego (pozapsychologicznego) kryterium (np. choroby, powodzenia szkolnego, zawodowego, itp.); celem jest określenie wskaźników najlepiej diagnozujących (czy prognozujących) dane kryterium. Zmienne te często trudno zdefiniować teoretycznie (np. brakuje modeli teoretycznych, są one niewystarczające lub zbyt pracochłonne do operacjonalizacji). Punktem wyjścia jest tu wiedza dotycząca zachowania osób wyodrębnionych ze względu na jakieś kryterium. Strategie konstruowania testów Strategia empiryczna W strategii empirycznej teoria jest zazwyczaj zastępowana przez wiedzę na temat kryterium. Założenie istnieje realne kryterium umożliwiające identyfikację badanych wskaźników i można to kryterium wskazać Konsekwencją tej strategii jest mnożenie konstruktów o niejasnym statusie psychologicznym Konstruowanie testu według strategii teoretycznej Podstawą podejścia teoretycznego jest dobrze określona teoria. Kluczowym aspektem procedury jest jest określenie (zdefiniowanie) wskaźników będących planowanym przedmiotem pomiaru Plan budowy narzędzia zostaje szczegółowo wyznaczony już na początku prac konstrukcyjnych. Klucz odpowiedzi jest teoretycznie uzasadniony. 2
Konstruowanie testu według strategii empirycznej Sformułowanie puli pozycji testowych (nie muszą wywodzić się z jednej spójnej teorii) Dobranie dwóch grup osób (grupy kryterialnej osób posiadających cechę i grupy kontrolnej osób nie posiadających cechy Określenie, jakie pozycje testowe różnicują te dwie grupy Strategie konstrukcji testów Strategia teoretyczna (racjonalna, dedukcyjna) W strategii teoretycznej konieczna jest analiza definicji badanego konstruktu, bowiem określa ona zakres oraz specyfikę zachowań będących opisem tego konstruktu Strategia empiryczna (instrumentalna, zewnętrzna) W strategii zewnętrznej konieczna jest analiza definicji danego kryterium oraz wyodrębnienie i klasyfikacja podstawowych wskaźników związanych z wybranym kryterium Porównanie strategii Istotą różnicy pomiędzy obiema strategiami jest nie to, skąd się biorą pytania tylko określenie tego, co jest odpowiedzią diagnostyczną Czy można skonstruować test inteligencji (zdolności) zgodnie ze strategią empiryczną? 3
Przykład testu konstruowanego według strategii teoretycznej Test do badania inteligencji ludzi dorosłych WAIS-R(PL) Inteligencja jest to konstrukt hipotetyczny. Jest to zagregowana (globalna) zdolność jednostki do podejmowania działań celowych, racjonalnego myślenia i do efektywnego radzenia sobie we własnym środowisku. Jest to właściwość globalna, gdyż składa się z elementów (czy inaczej zdolności), które chociaż nie są całkowicie niezależne, są jakościowo odróżnialne (Wechsler, 1939). Wymiary teoretyczne testu WAIS-R Sprawność funkcji poznawczych Antycypowanie zdarzeń Planowanie efektywnych kierunków działania Myślenie abstrakcyjne Tworzenie pojęć Wymiary teoretyczne testu WAIS-R Zakres posiadanej wiedzy Zakres posiadanych pojęć i doświadczeń Rozumienie norm, konwencji i ocen społecznych 4
Wymiary teoretyczne testu WAIS-R Zdolność do koncentracji Uwaga Wykorzystywanie energii w rozwiązywaniu zadań jednorodnych Wymiary teoretyczne testu WAIS-R Umiejętność koordynacji wzrokoworuchowej Zdolność do tworzenia całości Zdolność do różnicowania i analizowania części wzoru Przykład testu skonstruowanego wedle strategii empirycznej Minnesocki Wielowymiarowy Kwestionariusz Osobowości ( MMPI) 5
Przykład testu skonstruowanego wedle strategii empirycznej Skala Hipochondria Depresja Psychopatia Męskośćkobiecość Paranoja Podstawowa grupa kryterialna 50 hipochondryków 50 osób depresysjnych nieokreślona liczba psychopatów 13 homoseksualistów nieokreślona liczba paranoików Typowa interpretacja wyników liczne skargi zdrowotne głęboka depresja buntowniczość i nonkonformizm zainteresowania artystyczne, zniewieściałość niechęć i podejrzliwość wobec innych Przykład testu skonstruowanego wedle strategii empirycznej Twierdzenie Grupa kontrolna Grupa kryterialna Różnica Waga P F P F P F P F Gdy jestem sam słyszę dziwne rzeczy 5 95 35 65 +30-30 +1 0 Ludzie lubią mnie tak, jak na to zasługuję 80 20 50 50-30 +30 0 +1 Empiryczne skale dodatkowe w kwestionariuszu MMPI Skala pedofilii (Toobert i in., 1959) Odpowiedź diagnostyczna -TAK Życie często źle obchodzi się ze mną. Duchowny może uleczyć chorobę przez modlitwy i położenie rąk na na głowę chorego (pobłogosławienie). Chciałbym być tak szczęśliwy, jak inni. Przeważnie jestem smutny. Chodzę do kościoła prawie co tydzień. Często mam uczucie jakbym zrobił coś niewłaściwego lub złego. 6
Empiryczne skale dodatkowe w kwestionariuszu MMPI - cd Lubię hodować kwiaty i rośliny domowe. Martwię się sprawami seksualnymi. Sądzę, że jestem potępiony. Jestem bardziej religijny, niż większość ludzi. Odpowiadałaby mi praca przedsiębiorcy budowlanego. W szkole byłem słabym uczniem. Czasem tracę głos lub głos mi się zmienia, nawet gdy nie jestem przeziębiony. Często było mi przykro, gdy inni źle rozumieli mnie. Mężczyzna, który się mną zajmował najczęściej, gdy byłem dzieckiem (np. ojciec, ojczym, itp.) był dla mnie bardzo surowy. Kilka razy w tygodniu czytam Pismo Święte. Eksperyment Gougha (1954) nad klinicznym pojęciem neurotyzmu Grupa zaawansowanych studentów i klinicystów miała na pozycje testu odpowiadać tak, jak ich zdaniem, odpowiadałby pacjent doświadczający reakcji psychoneurotycznej Życie źle obchodzi się ze mną Prawda (Symulanci 79%; Neurotycy 14%) Zazwyczaj uważam, że warto żyć Prawda (Symulanci 25%; Neurotycy 68%) Wewnętrzna strategia konstrukcji testu Celem konstrukcji testu według tej strategii (nazywanej też indukcyjną) jest identyfikacja podstawowych wymiarów zachowania. Definiowanie wymiarów jest dokonywane post factum. Pozwala na skonstruowanie narzędzia mierzącego cechy wyodrębnione w analizie eksploracyjnej. U podstaw tej strategii nie znajdują się zwykle żadne modele teoretyczne badanych cech ( teoria może zasłaniać rzeczywistość ). 7
Pytania Czy strategia teoretyczna sprzyja odkrywaniu nowych obszarów ludzkiego zachowania? Czy strategia teoretyczna pozwala na wykraczanie poza istniejący stan wiedzy w danym obszarze? Czy testy konstruowane zgodnie z tą strategią pozwalają na prognozowanie w słabo poznanych obszarach? Czy mogą dostarczać ważnych danych empirycznych? Literatura Wiggins, J. S. (1994). Techniki ustrukturowane. W: W. J. Paluchowski (red.). Kwestionariusze w diagnostyce psychologicznej i badaniach naukowych. Biblioteka Psychologa Praktyka, t. V. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP. Zawadzki, B. (2006). Kwestionariusze osobowości. Strategie i procedura konstruowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. 8