Logistyka zaopatrzenia i produkcji dr inż. L. Wicki Informacje ogólne z 1. Liczba godzin wykładów 18. 2. Liczba godzin ćwiczeń 18 3. Ćwiczenia kończą się zaliczeniem, wykłady egzaminem. 4. Prowadzący: L. Wicki, T. Rokicki. Literatura Pfohl H.Ch.: Systemy Logistyczne Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2001 Fertsch. M.: Logistyka produkcji. Instytut Logistyki i Magazynowania. Poznań 2003. Lysons K.: Zakupy zaopatrzeniowe. PWE Warszawa 2004. Bendkowski J., Radziejowska G.: Logistyka zaopatrzenia w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. Gliwice 2005. Blaik P.: Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem. PWE, Warszawa 2001 Coyle J.J., Bardi E.J., Langley C.J. Jr.: Zarządzanie logistyczne. PWE Warszawa 2002 Sarjusz-Wolski Z., Skowronek C.: Logistyka w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa 2003 czasopisma branżowe. 1
Logistyka zaopatrzenia Część podstawowej działalności przedsiębiorstwa przyczyniająca się do przepływu surowców i materiałów: przyjmowanie, składowanie, manipulacje materiałami, gospodarka magazynowa, sterowanie zapasami, planowanie transportu, Produkcja Część podstawowej działalności przedsiębiorstwa dotycząca wytwarzania dóbr i usług przetwarzanie nakładów (czynników na wejściu) w produkty gotowe. jest to np. produkcja maszynowa, montaż, pakowanie, testowanie, utrzymywanie wyposażenia, znakowanie i inne operacje w obiektach firmy Definicja logistyki według CLM (The Council of Logistics Management) Logistyka to ta część procesu w łańcuchu dostawczym, która planuje, wdraża i steruje skutecznym i efektywnym, dwukierunkowym przepływem i przechowywaniem towarów, usług i odpowiednich informacji od miejsca wytworzenia do miejsca wykorzystania w celu spełnienia wymagań klientów. The Definition of Logistics Logistics is that part of the supply chain process that plans, implements, and controls the efficient, effective forward and reverse flow and storage of goods, services, and related information between the point of origin and the point of consumption in order to meet customers' requirements. Inna definicja logistyki Logistyka to kształtowanie optymalnych strumieni materiałów i związanych z nimi strumieni informacji w celu zaspokojenia potrzeb w rozpatrywanym obszarze, przy racjonalnych kosztach. Materiał oznacza tu surowce, półfabrykaty, wyroby finalne, części zamienne i materiały eksploatacyjne. Obszar ma znaczenie terytorialne (wydział, zakład, region) lub branżowe (przemysł spożywczy, dystrybucja leków itp.) Logistyka stosowana jest dziedziną wiedzy i umiejętności potrzebnych do realizacji zadań logistyki. Krótka historia logistyki II wojna światowa sprawna logistyka jednym ze źródeł sukcesu wojsk alianckich ( już przed bitwą walka jest wygrana lub przegrana dzięki kwatermistrzom generał Rommel); Departament Obrony USA powołuje do życia interdyscyplinarne zespoły, które rozwijają modele matematyczne do rozwiązywania problemów logistycznych armii amerykańskiej. 1948 r. - Amerykańskie Stowarzyszenie Marketingu (AMA) opracowuje cywilną definicję logistyki. Lata 50. przenikanie teorii logisytyki do nauk cywilnych, w szczególności do zarządzania. 1961 r. Zarządzania, logistyka, problemy firmy E.W. Smykay a (pierwsza książka o logistyce w zarządzaniu). 1962 r. powstaje Towarzystwo Logistyczne (Council of Logistics Management). 1992 r. powstaje Europejskie Stowarzyszenie Logistyków (ELA) Etapy rozwoju logistyki (1/2) Etap 1: Lata 50. Niezintegrowane działania logistyczne (zakupy, magazynowanie i dystrybucja są osobno rozpatrywane) Etap II: Lata 60. i początek 70. Problemy fizycznej dystrybucji towarów i problemy zarządzania zaopatrzeniem. 2
Etapy rozwoju logistyki (2/2) Ewolucja logistyki Etap III: Lata 80. Integracyjne rozumienie procesów logistycznych logistyka jako zarządzanie strumieniami przepływu materiałów i informacji w skali całego przedsiębiorstwa Etap IV: Lata 90 i obecnie. Ekspansja logistyki poza przedsiębiorstwo. Obejmuje ona różnorodne przepływy w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej. Powstawanie centrów usług logistycznych, przyspieszenie przepływu towarów w skali globalnej. Podstawowe struktury systemów logistycznych Wkład logistyki w sferę zaspokajania potrzeb Źródło: Pfohl H.Ch.: Systemy Logistyczne: Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2001, s. 6. Zaopatrzenie/ zakup Transport/ składowanie Zakres zarządzania logistycznego produkcja Transport/ składowanie Transport/ składowanie wykorzystanie Logistyka zaopatrzenia w łańcuchu dostaw Surowce Podzespoły Części markowe Opakowania Inne materiały Magazyn fabryczny Procesy produkcji Magazyn wyrobów gotowych Magazyn Regionalny Lub Magazyn pośrednika Klient Lub konsument ZAPASY ZAPASY ZARZĄDZANIE MATERIAŁAMI półprodukty ZARZĄDZANIE DYSTRYBUCJĄ FIZYCZNĄ 2 FAZA WEJŚCIOWA FAZA WYJŚCIOWA ZARZĄDZANIE LOGISTYCZNE źródło: Keneth Lysons, Zakupy zaopatrzeniowe, PWE, 2004, s.97 3
Logistyka zaopatrzenia w łańcuchu dostaw Zaopatrzenie a dystrybucja kopalnia huta transport fabryka opakowań transport Zakład Przetwórstwa żywności transport sklep detaliczny dom towarowy Układ ten koncentruje się na zaopatrzeniowej stronie systemów logistycznych, czyli na zakupach i związanych z nimi działaniach składających się na zarządzanie materiałami. W mniejszym stopniu analizuje się czynniki popytowe, chociaż one właśnie w nowoczesnych systemach logistycznych sterują procesami zaopatrzenia. klienci Logistyczne systemy zaopatrzenia i dystrybucji podejmują podobne działania lub procesy. W obu przypadkach decyzje dotyczą głównie: transportu, magazynowania, manipulacji materiałami, zarządzania i sterowania zapasami, gospodarki opakowaniami. Logistyka zaopatrzenia w łańcuchu dostaw kopalnia boksytów huta aluminium firma produkująca puszki producent żywności (napojów) sklep detaliczny Występują różnice w złożoności systemów logistycznych w poszczególnych firmach uczestnikach łańcucha dostaw. Logistyka zaopatrzenia w łańcuchu dostaw Zakupy zaopatrzeniowe to: Obszar funkcjonowania firmy odpowiedzialny za: pozyskiwanie wyposażenia, materiałów, komponentów (półfabrykatów), części i usług poprzez nabywanie, dzierżawienie lub w inny legalny sposób, w celu ich zużycia do produkcji lub odsprzedaży. Nabywcy instytucjonalni Nabywcy instytucjonalni to: nabywcy dóbr i usług, którzy kupują je ze względu na potrzeby produkcji rolnej, lub przemysłowej albo w celu wykorzystania ich w działaniu lub prowadzeniu zakładu produkcyjnego, biznesu, instytucji ze względu na wykonywany zawód lub świadczone usługi. J. Marrian, Marketing Charakteristics of Industrial Goods and Buyers. W: The Marketing of Industrial Products. A. Wilson (ed), Hutchinson. London 1965 s.11 Zaopatrzenie w łańcuchu dostaw W koncepcji analizy łańcucha wartości dodanej M.E.Portera zaopatrzenie to działalność pomocnicza przyczyniająca się do uzyskania przewagi konkurencyjnej przez daną jednostkę gospodarczą poprzez dodanie wartości. Łańcuch wartości można zdefiniować jako: horyzontalny plan procesu, w którego trakcie jest dodawana wartość do produktu począwszy od momentu, gdy jest on surowcem, a skończywszy, gdy jest produktem finalnym (włączając w to serwis posprzedażny). M.E. Porter, Competitive Advantages: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York 1985. 4
Łańcuch wartości Integracja przepływów materialnych wewnątrz przedsiębiorstwa Łańcuch wartości można zdefiniować jako: horyzontalny plan procesu, w którego trakcie jest dodawana wartość do produktu począwszy od momentu, gdy jest on surowcem, a skończywszy, gdy jest produktem finalnym (włączając w to serwis posprzedażny). M.E. Porter, Competitive Advantages: Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York 1985. Źródło: Sarjusz-Wolski Strategia Zarządzania Zaopatrzeniem", Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1998 r. Zakres współpracy i przejmowania procesów Zakres zarządzania logistycznego finanse Zakupy zaopatrzeniowe produkcja marketing dystrybucja finanse materiały półprodukty wyroby gotowe informacje źródło: Keneth Lysons, Zakupy zaopatrzeniowe, PWE, 2004, s.99 Zarządzanie materiałami Zaopatrzenie -zarządzanie procesem zakupu - ocena dostawcy/sprzedawcy i współpraca z nim - kryteria wyboru dostawcy - źródła ceny Zarządzanie materiałami Zarządzanie materiałami zwykle obejmuje następujące czynności: zaopatrzenie, magazynowanie, planowanie produkcji, transport zaopatrzeniowy, odbiór materiałów, kontrolę jakości materiałów, zarządzanie i sterowanie zapasami oraz gromadzenie i usuwanie odpadów. 5
Zaopatrzenie Zaopatrzenie jest często złożonym procesem, który trudno zdefiniować, zrozumieć i którym nie zawsze łatwo jest zarządzać. Zaopatrzenie to: w węższym zakresie zakup towarów i usług dla firmy, w szerszym zakresie, proces pozyskiwania dóbr i usług dla firmy Zaopatrzenie fazy 1. Określenie lub powtórna ocena potrzeb; 2. Zdefiniowanie i ocena wymagań użytkownika; 3. Podjęcie decyzji, czy produkować we własnym zakresie czy dokonać zakupu; 4. Określenie typu zakupu; 5. Przeprowadzenie analizy rynku. 6. Określenie wszystkich możliwych dostawców; 7. Wstępna selekcja wszystkich możliwych źródeł zaopatrzenia; 8. Ocena pozostałych dostawców; 9. Wybór konkretnego dostawcy; 10. Przyjęcie dostawy produktu lub usługi; 11. Ocena wykonania dostawy. M.E. Porter, Competitive Adventage, Free Press, New York, 1985, s. 11-16 Współpraca z dostawcą Wiele firm dostrzegło rolę zaopatrzenia w łańcuchu dostaw, a także fakt, iż współpraca z dostawcami/sprzedawcami stanowi istotną część skutecznych strategii zaopatrzenia. Odnosi się to zwłaszcza do firm, które wdrażają programy kompleksowego zarządzania jakością (TQM) lub systemy just-in-time (JIT) w produkcji i zapasach. nawiązanie partnerstwa z wybranymi dostawcami wynika z potrzeby zapewnienia odpowiedniej podaży wysokiej jakości materiałów po optymalnym łącznym koszcie zakupu. Związki z dostawcą przyczyniają się do budowania przewagi konkurencyjnej firmy już na etapie zaopatrzenia, niezależnie od tego czy obieramy strategię kosztową, czy też zróżnicowania rynku. Kryteria wyboru dostawcy Jakość (TQM) Niezawodność (element programu kompleksowego zaradzania jakością) Potencjał (obiekty produkcyjne danego dostawcy i ich zdolności/umiejętności techniczne, zarządcze i organizacyjne oraz sterowanie produkcją) Kondycja finansowa (niestabilna sytuacja finansowa dostawcy stwarza niebezpieczeństwo zakłócenia regularnej, długoterminowej obsłudze) Pożądane cechy (czynniki, które mogą z określonych powodów wpłynąć na wybór dostawcy usystematyzowane według przyjętej logiki) Lokalizacja dostawcy (należy określić kryteria) Znaczenie czynników wpływających na wybór dostawcy - wagi (powinno wynikać z przyjętej strategii firmy =>strategii zaopatrzenia =>) Określenie cen Różne aspekty cen Źródła ceny Rynki towarowe (giełdy); Katalogi z cenami; Oferta cenowa (analiza oferty cenowej, zapytanie o cenę) Negocjacje (z potencjalnymi dostawcami) Hierarchia metod pomiaru cen Poziom operacyjny Poziom taktyczny Najniższa cena podstawowa/jednostka Najniższy koszt dostawy wraz z wyładunkiem Najniższy koszt całkowity firmy Najniższy koszt całkowity firmy w całym łańcuchu dostaw Poziom strategiczny Najwyższa wartość całkowita zaoferowana ostatecznemu klientowi ostatniej firmy w łańcuchu dostaw 6
Koszty operacyjno/logistyczne Koszty przyjęcia (odbioru) i przygotowania do użytku Koszty związane z wielkością partii dostawy bezpośrednio wpływają na zapotrzebowanie na przestrzeń magazynową, niezbędne manipulacje, cenę jednostkową dostarczanych dóbr i związane z tym przepływy pieniężne. Są to główne koszty zapasów. Koszty produkcji są wynikiem różnego oddziaływania dostawców pozornie podobnych surowców. Koszty logistyczne są ważne zarówno na początku, jak i końcu strumienia procesu przepływu (koszty związane z wagą, objętością, kształtem) Materiały - planowanie i sterowanie produkcją Planując produkcję należy wziąć pod uwagę: Liczbę jednostek określonego produktu, która musi być wytworzona; Czas konieczny do ich wytworzenia; Dostępność materiałów i maszyn potrzebnych do wytworzenia. Transport zaopatrzeniowy Transport zaopatrzeniowy zaczyna się u dostawcy materiałów, od którego są one przemieszczane a kończy w zakładzie/magazynie nabywcy. Sterowany może być przez: dostawcę/sprzedawcę, odbiorcę, Zagadnieniem do wyboru jest gestia wybór środka transportu i przewoźnika; Inne czynności Sprawdzanie; Reklamacje z tytułu szkód; Kontrola jakości Normy jakościowe; Znaczenie jakości; Statystyczna kontrola jakości; Gromadzenie i usuwanie odpadów Wartość odpadów; Usuwanie odpadów; Sterowanie zapasami Koncepcja just-in-time (JIT); - Definicje i elementy systemów JIT; - Koncepcja JIT a tradycyjne koncepcje zarządzania zapasami; Planowanie potrzeb materiałowych (MRP); - Definicje i funkcjonowanie systemów MRP; Systemy MRP II; Systemy ERP Planowanie zasobów dystrybucji (DRP) Gospodarka materiałowa 3 7
System gospodarki materiałowej Źródła nierównowagi w systemach logistycznych różnica czasowa strony podażowej i popytowej różnica ilościowa strony podażowej i popytowej różnica przestrzenna strony podażowej i popytowej niepewność: Związana ze zmiennością systemu Związana ze zmiennością otoczenia systemu Sposoby równoważenia systemów logistycznych Zapasy informacja Elastyczność Lokalizacja Redukcja zmienności Sposoby równoważenia systemów logistycznych - cd ZAPASY Gromadzenie zapasów między podsystemami buforuje różnice w ilości i czasie oraz zabezpiecza przed zmiennością INFORMACJA Udrażnianie kanałów informacyjnych, zwiększenie jakości i szybkości przepływu informacji redukuje nadmiary i niedobory oraz opóźnienia, zabezpiecza przed zmiennością ELASTYCZNOŚĆ Zwiększanie zdolności do i szybkości reakcji redukuje wrażliwość systemu na różnice w czasie, różnice w ilości oraz na niepewność LOKALIZACJA Bliskość elementów systemu redukuje niepewność REDUKCJA ZMIENNOŚCI Stopień niepewności może być ograniczany poprzez redukcję zmienności w systemie (przejmowanie kontroli przez zawłaszczanie lub partnerstwo, standaryzacja, TQM itp.) i w jego otoczeniu (rozwój gospodarki, rozwój instytucjonalny) Metoda ABC Funkcje zapasów ZAPASY = ZAMROŻONY KAPITAŁ wykorzystanie efektu skali, kompensowanie różnic między popytem a podażą, ułatwianie specjalizacji produkcji, umożliwianie spekulacji, zabezpieczanie przed niepewnością. 8
Dlaczego przedsiębiorstwa utrzymują zapasy (uwarunkowania) Aby zapewnić odpowiednią obsługę klienta (dostępność produktów) Aby wspierać ekonomikę produkcji (dostępność surowców i materiałów) Aby osiągnąć korzyści związane z ekonomią skali w sferze zakupów i transportu Aby zabezpieczyć się przed: zmianami popytu zmianami cen zmianami czasu realizacji dostaw zmianami jakości dostaw ryzykiem losowym (strajki, klęski żywiołowe itp.) Przyczyny utrzymywania zapasów w przedsiębiorstwie (powtórzenie) Zapewnienie założonego poziomu obsługi klientów (dostępność produktów) w kontekście fluktuacji popytu (np. wahania sezonowe, obniżki cenowe, akcje promocyjne itp.) Oczekiwanie wysyłki na skompletowanie zamówienia Zmienność zapotrzebowania na materiały/surowce Zapewnienie ciągłości procesu produkcji Ekonomika skali w procesie produkcji (serie) Ekonomika skali w zakupach Ekonomika skali w transporcie Uzyskanie korzyści z atrakcyjnej ceny surowców/materiałów lub produktów Przechowywanie nadprodukcji Oczekiwanie na dyspozycje (np. w przypadku odwołanego zamówienia) Zachowanie marginesu ze względu na błędy pomiaru i zapisu Zabezpieczenie przed zawodnością dostawców (opóźnienia, obniżona jakość) Zabezpieczenie przed tzw. siłą wyższą (strajki, blokady, klęski żywiołowe) STEROWANIE ZAPASAMI Podstawowy problem sterowania zapasami: jak w ramach określonego zapotrzebowania (pochodna planów sprzedaży i produkcji) określić: wielkość ( ile? ) i czas ( kiedy?) zamówienia - tak, aby zminimalizować koszty przy założonym poziomie obsługi dostawczej. Ile? Z góry określona stała wielkość zamówienia np. obliczona EWZ Zmienna wielkość zamówienia uzupełniająca każdorazowo zapasy do określonego poziomu Kiedy? Cykl uzupełnienia zapasu Wtedy, kiedy poziom zapasów osiągnie określony poziom (metoda stałego punktu zamawiania) Wtedy, kiedy upłynie określony okres (metoda stałego cyklu zamawiania) W modelu sterowania zapasami w warunkach pewności obie metody ustalania kiedy, nie różnią się od siebie Sterowanie zapasami, Joanna Baran 9
Służba zaopatrzenia Służba zaopatrzenia Służbą zaopatrzenia w przedsiębiorstwie nazywa się komórkę organizacyjną (lub zespół komórek organizacyjnych), której celem jest zaspokojenie potrzeb materiałowych i surowcowych przedsiębiorstwa. Zadania służby zaopatrzenia ustalenie ilości i wartości materiałów potrzebnych do wykonywania zadań gospodarczych, organizowanie dostaw materiałów do przedsiębiorstwa przez ich zamawianie i zakup, prowadzenie gospodarki zapasami materiałów oraz ich przechowywanie i wydawanie, sporządzanie sprawozdań z dostaw i rozchodu materiałów. Organizacja działu zaopatrzenia Organizacja służby zaopatrzenia musi być dostosowana do specyfiki branżowej i wielkości przedsiębiorstwa. Nie wszystkie rozwiązania muszą i mogą występować we wszystkich przedsiębiorstwach. Schematy organizacyjne - prosty Schematy organizacyjne funkcjonalny Funkcja Surowiec 1 Surowiec 2 Surowiec 3 Funkcja Surowiec 1 Surowiec 2 Surowiec 3 ustalenie ilości i wartości materiałów organizowanie dostaw gospodarki zapasami sporządzanie sprawozdań ustalenie ilości i wartości materiałów organizowanie dostaw gospodarki zapasami sporządzanie sprawozdań 10
Schematy organizacyjne - przedmiotowy Schematy organizacyjne - mieszany Funkcja Surowiec 1 Surowiec 2 Surowiec 3 Funkcja Surowiec 1 Surowiec 2 Surowiec 3 ustalenie ilości i wartości materiałów ustalenie ilości i wartości materiałów organizowanie dostaw organizowanie dostaw gospodarki zapasami gospodarki zapasami sporządzanie sprawozdań sporządzanie sprawozdań 11