DWUSEKTOROWY MODEL KRZYŻA KEYNESOWSKIEGO Rozróżnienie pomiędzy podejściem klasycznym i keynesowskim Na dwóch następnych ćwiczeniach zajmiemy się dwusektorowym modelem krzyża keynesowskiego. Podczas gdy szkoła klasyczna twierdzi, że w gospodarce istnieje automatyczny, samoregulujący mechanizm w postaci elastycznych cen, które automatycznie przywracają równowagę zakłóconą przez gospodarcze szoki, szkoła keynesowska twierdzi, że istnieją bariery stojące na przeszkodzie natychmiastowemu dostosowywaniu się cen i płac. Jak to zobaczymy, powolność tych nominalnych dostosowań powoduje istotne wahania produkcji przedsiębiorstw. Tym samym pieniężne (podaż pieniądza, stopa procentowa) i realne (zmiany inwestycji konsumpcji) wstrząsy wpływają na łączny popyt przy danym poziomie cen i powodują wahania koniunkturalne. Zasadniczą różnicą pomiędzy modelami keynesowskimi a klasycznymi w rodzaju modelu cyklu koniunkturalnego jest to, że nie wywodzą się bezpośrednio z mikroekonomicznych modeli równowagi ogólnej. Często modele keynesowskie rozpoczynają się od wyznaczania zależności pomiędzy makroekonomicznymi agregatami takimi jak zagregowany popyt, poziom cen, inwestycje, pomijając wiele czynników w analizie. Nawet te, które wywodzą się z podstaw mikroekonomicznych zakładają bezpośrednie zależności pomiędzy zmiennymi zagregowanymi. Jak wszystko ma to wady i zalety (abstrahując od zasadności założenia sztywności cen i płac): Zalety:. Po pierwsze stanowi to o ich względnej atrakcyjności i prostocie (bynajmniej nie musi to być ich wadą). Dzięki temu można je analizować z powodzeniem graficznie. 2. Po drugie wiele cech gospodarki w skali makro nie wynika z otoczenia mikroekonomicznego. 3. Po trzecie, czasami nie jesteśmy w stanie uwzględnić wszystkich zależności mikroekonomicznych w modelu, ponieważ nie występują one na poziomie makroekonomicznym. Wady: Nie możemy analizować dobrobytu. Strukturalne zmiany w gospodarce zmieniają zależności pomiędzy agregatami. W dalszej części ćwiczeń rezygnujemy z rozróżniania kategorii księgowości narodowej takich jak PNB, PKB, dochód narodowy, dochód do dyspozycji w cenach bazowych czy innych. Odtąd będziemy używać zamiennie pojęć: dochód narodowy, produkcja i PKB. Istniała przez wiele lat kontrowersja wśród ekonomistów, co było pierwsze: produkcja czy konsumpcja, czyli które z ramion okrężnego ruchu dochodu w gospodarce jest pierwotne wobec drugiego. Obecnie istnieje zgodność, że konsumpcja jest pierwotna wobec produkcji. Tym samym, opisując na zajęciach działanie gospodarki najpierw zajmiemy się popytem, czyli planami wydatków gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, które określają rozmiar wytworzonej produkcji, która z kolei determinuje dochody przeznaczane na wydatki. Aby przeanalizować jak produkcja jest określana w krótkim okresie, wówczas gdy ceny produktów są sztywne, przedstawiamy koncepcję zagregowanego popytu na produkcję danego kraju.
Zagregowany popyt to ilość produktów i usług danego kraju, na które gospodarstwa domowe i firmy z całego świata zgłaszają zapotrzebowanie. O ile produkcja poszczególnych towarów i usług częściowo uzależniona jest od popytu na nie, poziom całkowitej produkcji danego kraju w krótkim okresie zależy od zagregowanego popytu na jego produkty. Gospodarka w długim okresie jest na poziomie pełnego zatrudnienia (zgodnie z definicją), ponieważ płace i poziom cen ostatecznie dostosowują się w ten sposób, aby zagwarantować pełne zatrudnienie. W długim okresie czasu krajowy poziom produkcji zależy zatem jedynie od dostępnej krajowej podaży czynników produkcji takich jak praca i kapitał. Niemniej jednak, jak zobaczymy te czynniki produkcji mogą być w krótkim okresie niedostatecznie lub nadmiernie zatrudnione jako rezultat zmian zagregowanego popytu, które nie wywarły jeszcze długookresowego wpływu na ceny. Przypuśćmy teraz, że w naszej gospodarce niań nadchodzi zima i przy każdym poziomie dochodów rodzice decydują się konsumować (wychodzić) mniej i więcej oszczędzać w oczekiwaniu na lato. Przedsiębiorstwa mogą sprzedać mniej, a zatem ograniczają produkcję, a co gorsza zatrudnienie. Ogranicza to dochody gospodarstw domowych. Dotknięte tym gospodarstwa domowe zmniejszają swoje wydatki, co powoduje dalszy spadek produkcji. Ta spirala może doprowadzić do poważnego kryzysu. Przy braku elastycznych cen, gospodarka nie wróci do poprzedniego poziomu. John Maynard Keynes w swojej Ogólnej teorii zatrudnienia, procenta i pieniądza z 936 opisał ten mechanizm jako pierwszy, stając się ojcem Makroekonomii. Zagregowane wydatki Zakładamy brak państwa i zagranicy. W związku z tym, jak już wspomniano, występują dwa źródła wydatków na dobra: wydatki zgłaszane przez gospodarstwa domowe, czyli wydatki konsumpcyjne oraz wydatki przedsiębiorstw, czyli wydatki inwestycyjne. AE=C+I, () gdzie AE jest zagregowanym popytem, C popytem konsumpcyjnym, I popytem inwestycyjnym. Czyli AD jest sumą planowanych wydatków firm i gospodarstw domowych. Popyt konsumpcyjny Konsumpcja to największy składnik PKB, jest więc naturalne, że analizę zaczniemy od konsumpcji. Podstawowym narzędziem tej analizy będzie funkcja konsumpcji, wiążąca zagregowane wydatki gospodarstw domowych na konsumpcje z poziomem rozporządzalnego dochodu konsumenta. Funkcja konsumpcji określa wielkość konsumpcji przy danym poziomie dochodu rozporządzalnego (do dyspozycji). Nie analizujemy tutaj konkretnego gospodarstwa domowego, ponieważ nie ma prawdopodobnie dwóch identycznych gospodarstw domowych. Interesuje nas pewna statystyczna prawidłowość, dająca się prognozować, że gospodarstwa przeciętnie swoją konsumpcję uzależniają od dochodu. O jakim dochodzie tutaj mówimy? Są to dochody, które gospodarstwa otrzymują od firm, plus transfery socjalne od państwa minus podatki płacone państwu od dochodu. (Yd=Y-Td+B, lecz na razie państwa nie uwzględniamy). Mówimy zatem o dochodzie możliwym do przeznaczenia na wyjścia do kina, wina z 2
Hiszpanii, wydatki związane z gazem i lekami na grypę lub też możliwym do zaoszczędzenia. Czyli: Y=C+S (2) Jaka część dochodu zostaje skonsumowana a jaka zaoszczędzona? Określa to krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC marginal propensity to consume) przedstawiona na rysunku 4- jako małe c: Konsumpcja α zł zł c C (konsumpcja autonomiczna - niezależna od dochodu) Dochód Rysunek 4- Krańcowa skłonność do konsumpcji. MPC (c na rysunku) oznacza ile z każdej dodatkowej jednostki dochodu (np. złotówki) przeznaczamy na konsumpcję. Na rysunku 4- dochód wzrasta o zł, natomiast konsumpcja o mniej jak zł, czyli zł c, gdzie c jest mniejsze od. MPC jest mniejsze od jedności, ponieważ z każdej dodatkowej złotówki tylko część możemy przeznaczyć na konsumpcję (Y=C+S). Dodatkowo MPC stanowi o nachyleniu funkcji konsumpcji i jest równe tgα. MPS, czyli marginal propensity to save określa naszą krańcową skłonność do oszczędzania, czyli to ile zaoszczędzimy z danej złotówki. Jako że konsumpcja i oszczędności są sumującymi się częściami dochodu zauważmy, że: MPC+MPS= (3) Zastanówmy się teraz, co się dzieje przy zerowym dochodzie. W związku z tym, że gospodarstwo domowe musi jakoś przeżyć, nawet bez dochodów, zakładamy, że jest pewien poziom konsumpcji, niezależny od dochodu. Wówczas gospodarstwa przejadają Warto pamiętać o rozróżnieniu pomiędzy wartościami krańcowymi a przeciętnymi. APC=C/Y=(C +cy)/y=c=c /Y+c. 3
swoje oszczędności. Taki poziom konsumpcji nazywamy konsumpcją autonomiczną i oznaczamy jako C. Znając już zmienne determinujące funkcję konsumpcji 2 możemy ją zapisać jako: C=C +cy (4) Lustrzaną koncepcję stanowi funkcja oszczędności, która jest określona jako: S= - C + sy, gdzie s czyli MPS jest równe (-MPC, czyli -c) (5) Oszczędności zł s zł Dochód -C Rysunek 4-2 Funkcja oszczędności. Inwestycje Drugim ważnym składnikiem wydatków są inwestycje. Inwestycje prowadzą do akumulacji kapitału. Tworząc jego zasoby kraj zwiększa swój produkt potencjalny, co w długim okresie sprzyja wzrostowi produktu potencjalnego. Co istotne dla naszej analizy fluktuacji gospodarczych są one bardzo niestabilne. W dalszej części ćwiczeń będziemy analizować modele determinujące poziom inwestycji, lecz teraz zakładamy, że inwestycje są autonomiczne, czyli niezależne od dochodu: I= I. (6) Wykres zagregowanego popytu Teraz rozwijamy () dodając (4) i (6): AE=C+I= C +cy+ I = A+ cy, gdzie A to wydatki autonomiczne (C i I ). (7) 2 Jest to oczywiście bardzo uproszczona funkcja konsumpcji, która ignoruje szereg istotnych czynników mających wpływ na konsumpcję, chociażby majątek, stałość dochodu, horyzont czasowy, niepewność itp. 4
Popyt, AE AE I C α I A =C + I. (wydatki autonomiczne - niezależne od dochodu) C Produkcja Rysunek 4-3 Krzywa zagregowanych wydatków Zauważmy, że nachylenie AE jest determinowane przez MPC, natomiast jej położenie jest determinowane przez poziom wydatków autonomicznych A. Równowaga krótkookresowa Zakładamy, że płace i ceny są stałe, a produkcja jest określona przez popyt. Równowaga krótkookresowa ma miejsce wtedy, gdy zaplanowanye zagregowane wydatki są równe produkcji, czyli: Y=AE (8) Produkcja jest równa zaplanowanym wydatkom konsumpcyjnym i inwestycyjnym, co jest przedstawione na rysunku 4-4 w postaci linii o nachyleniu 45 stopni. Krzywa AE pokazuje wielkość wydatków pożądanych przez konsumentów i przedsiębiorstwa przy każdym poziomie produktu. Gospodarka znajduje się w równowadze w tym punkcie, w którym krzywa C+I przecina krzywą 45 stopni biegnącą od początku układu. Punkt E odpowiada równowadze, ponieważ przy tym poziomie planowany poziom inwestycji i konsumpcji równa się wielkości produktu. Co by się stało gdyby gospodarka miałaby się odchylić od poziomu równowagi? Przypuśćmy, że gospodarka znajduje się w punkcie E. Przy tym poziomie linia wydatków przebiega powyżej linii nachylonej pod kątem 45 stopni, a zatem wydatki są większe od produktu. Oznacza to, że konsumenci chcą konsumować więcej, niż produkują firmy. Zapasy zmaleją, i w takiej sytuacji producenci zatrudniają nowe osoby i zwiększają produkcje. Proces ten będzie trwał dopóki produkcja nie wzrośnie do E. 5
Popyt, AE Y=AD AD E E 45º Produkcja Rysunek 4-4, Linia Y=AE i równowaga krótkookresowa - E. Zmiana wysokości wydatków autonomicznych - A - przesuwa równolegle krzywą AD do góry, natomiast zmiana c ją obraca. Wzrost A powoduje wzrost dochodu i produkcji w równowadze. Dodatkowo, skoro AE*=Y*=C+I, a Y=C+S, to I=S w stanie równowagi. Jeśli planowane oszczędności są równe planowanym inwestycjom, gospodarstwa planują dokładnie tyle oszczędności ile firmy planują zainwestować, mimo iż czynniki jakie wpływają na I oraz S są różne. Oszczędności S= - C + sy E I =I -C Produkcja Rysunek 4-5, I=S 6
Teraz zastanówmy się, dlaczego E jest punktem równowagi. Przyczyna leży w tym, że w punkcie E, I jest równe S, czyli wszyscy postępują tak jak zaplanowali. Co jeśli jednak gospodarka się odchyli od stanu tej równowagi? Przypuśćmy, że produkcja jest wyższa niż w punkcie E, a zatem na prawo od tej równowagi. Przy tym poziomie gospodarstwa oszczędzają więcej niż przedsiębiorstwa byłyby skłonne zainwestować. Wobec tego skonstatują, że mają za mało klientów, i że ich zapasy rosną wbrew ich planom i życzeniom. Nie będą chciały gromadzić zapasów i w związku z tym zmniejszą produkcję i zatrudnienie do E. 3 Numeryczne przedstawienie tego procesu znajduje się na stronie 59 w BDF w Tablicy 2.. Mnożnik W opisywanym tu modelu, spadek inwestycji wywoła spadek produktu. Nie jest to szczególnie zaskakujące, ponieważ, jak już widzieliśmy wcześniej inwestycje wchodzą w skład PKB. Jednakże ten spadek jest większy wielokrotnie niż spadek inwestycji. Ten zwielokrotniony efekt inwestycji, wyrażający się w przyroście produktu nazywamy mnożnikiem. Mnożnik ten jest większy od jedności, ponieważ każda zmiana autonomicznego popytu inwestycyjnego uruchamia łańcuch wydatków wtórnych, który polega na zmianach popytu konsumpcyjnego. Zobaczmy to na przykładzie. Przypuśćmy, że jesteście producentami buraków i chcecie zbudować stodołę za 000 złotych. Oprócz wydatku 000 złotych, nastąpi wtórny wzrost dochodu i produkcji. Cieśle, którzy zbudują stodołę, dostaną dodatkowy 000 złotych dochodu. Jeżeli mają skłonność do konsumpcji równą 0,8 to wydadzą 800 złotych na kolejne dobra konsumpcyjne, a ich producenci dodatkowy dochód 640 złotych. Jeżeli oni z kolei mają skłonność do konsumpcji również równą 0,8 to wydadzą oni 52 złotych. W ten sposób proces będzie kontynuowany, przy czym każdy wydatek wtórny jest równy 0,8 poprzedniego: 000 x 000 + + 800 0,8 000 + + 640 0,8 0,8=0,64 000 + + 52 0,8 0,8 0,8=0,52 000 + + 409,6 0,8 0,8 0,8 0,8=0,4096 000 + + 5000 0,8 Ostatni wiersz wynika ze wzoru na nieskończony szereg geometryczny: 000 =5 000 3 Zwróćmy uwagę na wielkości planowane i faktyczne: rozróżnienie to jest potrzebne, by podkreślić, że PKB jest w równowadze, gdy wszyscy robią to czego pożądają. Jednak w rzeczywistości, na skutek fluktuacji związanych zwłaszcza z inwestycjami, wartości te mogą się odchylać od wielkości rzeczywistych. Wywołuje to opisany wcześniej proces dostosowań. 7
+r+r 2 + +r n = r Tym samym mnożnik wynosi: MPC lub też MPS Reasumując: zmiana produktu = zmiana inwestycji MPC Proszę wejść na stronę: http://nova.umuc.edu/~black/mec00.html, na której znajduje się interaktywny model krzyża keyensowskiego i zrozumieć jego zachowanie. A także: http://www.fgn.unisg.ch/eurmacro/tutor/keynesiancross.html Paradoks zapobiegliwości Przy rozważaniu mnożnika analizowaliśmy zmiany zagregowanego popytu wywołane zmianą autonomicznego popytu inwestycyjnego. Teraz zastanowimy się nad zmianą autonomicznego składnika konsumpcji. Jego zmiany wywołują równoległe przesunięcia krzywej zagregowanego popytu. Załóżmy, że funkcja konsumpcji jest równa C 0 =00 + 0,8Y, a dochód jest równy 4000. Zatem konsumpcja jest równa 3300 a oszczędności i inwestycje równe 700. Przypuśćmy teraz, że gospodarstwa domowe chcą teraz konsumować więcej o 200 przy każdym poziomie dochodu, a więc oszczędzać mniej. Funkcja konsumpcji zmienia się teraz do C =300 + 0,8Y. Co się dzieje z faktycznymi oszczędnościami, gdy ludzie chcą oszczędzać mniej? Krzywa AE przesuwa się z położenia AD 0 do AD z powodu wzrostu konsumpcji (Rysunek 4-6). 8
Popyt, AD AE C AE 0 A =C + I. C A 0 =C 0 + I. Produkcja Rysunek 4-6, równoległe przesunięcie krzywej AE na skutek zmiany C. Punkt równowagi na rysunku 4-7 przemieszcza się z E do E, ponieważ wpływ zmiany autonomicznej konsumpcji jest analogiczny do wzrostu autonomicznych inwestycji. Ponieważ MPC nie zmienia się, możemy zapisać, że zmiana produkcji wyniesie C, czyli 200 5 = 000. Ponieważ funkcja konsumpcji ma postać C =300 + 0,8Y, MPC to przy dochodzie równym 4000+000=5000 popyt konsumpcyjny wynosi 4300. Oszczędności zatem wynoszą 700. Zmiana rozmiarów autonomicznej konsumpcji nie przyniosła zmiany oszczędności, ponieważ w równowadze I musi się równać S. Brak zmian wielkości oszczędności na skutek zmian konsumpcji nazywany jest paradoksem zapobiegliwości. 9
Popyt, AD AE E AE 0 E Produkcja Rysunek 4-6, równoległe przesunięcie krzywej AE na skutek zmiany C. Rezultat ten ma bardzo duże znaczenie dla analizy keynesowskiej. W rzeczywistości jego założenia są spełnione wyłącznie w fazie głębokiej recesji wywołanej niedostatecznym popytem. 0