RTOWNICZE DNI RCHEOLOGICZNE na trasie obwodnicy Słupska REDZIKOWO 12 gm. Słupsk, woj. pomorskie (ZP 09-30/68) Pod redakcją Lecha Czerniaka FUNDCJ UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO INSTYTUT RCHEOLOGII UNIWERSYTETU GDŃSKIEGO GDŃSK 2009
RTOWNICZE DNI RCHEOLOGICZNE na trasie obwodnicy Słupska REDZIKOWO 12 gm. Słupsk, woj. pomorskie (ZP 09-30/68) Redakcja tomu: Lech Czerniak Materiał ilustracyjny: rysunki Dariusz Czachór, Maciej Gościmiński, fotografie Justyna Nowacka, rkadiusz Koperkiewicz rysunki cyfrowe i obróbka komputerowa Monika Kalka, Piotr Kalka Opracowanie techniczne - drianna adtke, Joanna Dąbal, Maciej Gościmiński, arbara Gościniak, Piotr Kalka Sekretarz tomu: Monika Kwiatkowska
WSTĘP (Lech Czerniak) SPIS TREÐCI I. OSDNICTWO LUDNOŚCI KULTURY POMORSKIEJ (Katarzyna Ślusarska) II. ŚLDY OSDNICTW LUDNOŚCI KULTURY WIELRSKIEJ (nna Strobin) III. ŚLDY OSDNICTW PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEGO I WSPÓŁCZESNEGO (Joanna Dąbal) IV. OIEKTY O NIEOKREŚLONEJ PRZYNLEŻNOŚCI KULTUROWEJ (Monika Kwiatkowska)
WSTĘP W opracowaniu niniejszym przedstawiamy wyniki archeologicznych badań ratowniczych w pasie budowy obwodnicy Słupska stanowiącej fragment planowanej drogi szybkiego ruch S 6, wykonanych na stanowisku nr 12 w Redzikowie, gm. Słupsk, woj. pomorskie (arkusz ZP 09-30; nr stan. na arkuszu: - 68) 1. Prace trwały dwa sezony. Pierwszy od 15.10.2007 do 15.12.2007r pod kierownictwem dr. Koperkiewicza. Drugi sezon rozpoczęto 07.06.2008r i trwał do 21.08.2008r., pod kierownictwem mgr J. Nowackiej. Stanowisko Redzikowo 12 zostało odkryte w 1981 r., w ramach realizacji programu ZP a zweryfikowane w wyniku uzupełniających badań rozpoznawczych poprzedzających przygotowanie inwestycji. Odnotowano wówczas relikty osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Na ich podstawie stanowisko to wytypowano do ratowniczych badań wykopaliskowych o powierzchni 368 arów. Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku, podjęte w ramach realizacji wspomnianego wyżej programu badań na trasie planowanej budowy obwodnicy Słupska przeprowadziła na zlecenie Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego (zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i utostrad Oddział Gdańsk) ekspedycja archeologiczna Instytutu rcheologii Uniwersytetu Gdańskiego. Stanowisko Redzikowo nr 12, gm. Słupsk, woj. pomorskie, położone jest na Pobrzeżu Koszalińskim, w ramach równiny Sławieńskiej (Kondracki 2002, s. 54-58). Jest zlokalizowane bezpośrednio przy drodze krajowej nr E 28 (Słupsk Gdańsk), po jej południowej stronie, oraz po obu stronach drogi prowadzącej do miejscowości Wieszyno (Ryc. 1). Zajmuje ono północnozachodni stok rozległego wyniesienia. Skałę macierzystą tworzą tu ciężkie gliny zwałowe. Prace badawcze przeprowadzono według zasad przyjętych dla stanowisk eksplorowanych w ramach inwestycji szerokopłaszczyznowych. Warstwę orną na stanowisku zdejmowano mechanicznie za pomocą spychacza i koparki, a odsłoniętą w ten sposób powierzchnię plantowano dodatkowo ręcznie. Warstwa humusu na omawianym stanowisku miała miąższość około 20-50 cm. Pod humusem rejestrowano skałę macierzystą lub nawarstwienia 1 W dokumentacji przetargowej GDDKi stanowisko oznaczono jako Redzikowo 15 (w tab. SIWZ poz. 13) 4
akumulacyjne (kulturowe), które eksplorowano metodą warstw mechanicznych, o miąższości ok. 10 cm. Na stanowisku założono siatkę arową zgodną z kierunkiem przebiegu planowanej drogi (NW-SE). Przyjęto podział stanowiska na odcinki (hektary), oznaczone dużymi literami alfabetu (,,...), które podzielono na ary o wymiarach: 10 m x 10 m, a te dodatkowo na ćwiartki (5 m x 5 m). Podstawową jednostką eksploracyjną był 1 ar powierzchni. Numeracja arów w ramach odcinka jest trzyczęściowa: duża litera oznacza odcinek (hektar), liczba od 1 do 100 oznacza nr ara, natomiast mała litera odpowiada konkretnej ćwiartce w obrębie ara (a NW, b NE, c SW, d SE), np. 10b. Dla każdego odcinka zastosowano odrębną numerację obiektów i numerów inwentarzowych. Zatem w ramach każdego odcinka numeracja obiektów oraz numery inwentarzowe zaczynają się od 1... przyjmując zawsze oznaczenie dwuelementowe, np.: obiekt 8, C2; nr inw. 17 itp. Każdy ar powierzchni plantowano, fotografowano i dokumentowano. Dla arów, na których zaobserwowano obiekty nieruchome lub nawarstwienia kulturowe, wykonywano rysunek w skali 1:20. Natomiast w przypadku arów pozbawionych reliktów osadniczych lub istotnych nawarstwień naturalnych wykonywano rysunek w skali 1:50. Jako zasadę eksploracji obiektów przyjęto, że do momentu rozpoznania nawarstwień obiektu, będą miały zastosowanie warstwy mechaniczne o miąższości 5-10 cm, w zależności od sytuacji stratygraficznej. Ideą nadrzędną było zebranie materiału ruchomego w sposób umożliwiający jego późniejsze rozdzielenie zgodnie z zaobserwowaną stratygrafią obiektu. W praktyce powyższe zasady oznaczały przeprowadzenie następujących czynności: eksplorację warstwami mechanicznymi pierwszej połowy lub dwóch naprzeciwległych ćwiartek obiektu; wykonanie fotografii, rysunku i analizę przekroju pionowego. W efekcie oznaczenia nawarstwień na przekroju pionowym eksplorację pozostałej części obiektu prowadzono metodą warstw naturalnych. Każda warstwa konsystencyjna traktowana była jako odrębna warstwa naturalna i otrzymała odpowiednie oznaczenie na rysunku przekroju pionowego. Obiekty archeologiczne były dokumentowane w granicach ćwiartek arowych, na rysunkach skali 1:20. Wykonano rysunki czarno-białe, z zastosowaniem opisu poszczególnych warstw za pomocą symboli. Wstępnie na podstawie badań rozpoznawczych - do badań preliminowano 368 arów powierzchni. Prace badawcze przeprowadzono w dwóch etapach. Etap pierwszy miał charakter sondażowy, a jego efektem miała być weryfikacja obecności i zasięgu stanowiska wyznaczonego podczas badań powierzchniowych. Etap drugi stanowił kontynuację pierwszego, gdzie 5
powierzchnie badawcze lokalizowano tak by uchwycić i zbadać całość osadnictwa obecnego na stanowisku mieszczącego się w ramach linii rozgraniczenia inwestycji (pasa drogowego). W efekcie przeprowadzonych prac zweryfikowano wielkość powierzchni stanowiska oraz jego zasięg. Ostatecznie zbadano 101arów powierzchni stanowiska leżących w ramach pasa drogowego (w ramach redukcji powierzchni badań 50 arów przypadło na zniszczenia spowodowane przez wybierzysko gliny). adania prowadzone były w ramach odcinków, D, E, F, H, I (Ryc. 2). Zarejestrowano 53 obiekty nieruchome o charakterze gospodarczym, wśród których wydzielono 37 jam, 3 dołki posłupowe, 9 palenisk, 2 piece, skupisko ceramiki oraz rów obronny (?) (Ryc. 2-8) (Fot. 1-17). 23 z nich (około 43%) można było datować na podstawie obecności materiału zabytkowego. Pozyskano materiał ruchomy w postaci 907 fragmentów ceramiki naczyniowej, 1 zabytek krzemienny i 1 fragment bursztynu, 1 motykę żelazną, 1 cegłę. Na podstawie materiału zabytkowego wyróżniono następujące fazy zasiedlenia stanowiska (Tab. 1): I faza zasiedlenia - kultura pomorska (39 obiektów); II faza zasiedlenia - kultura wielbarska (3 fragm. ceramiki); III faza zasiedlenia późne średniowiecze (2 obiekty); IV faza zasiedlenia wpółczesność (I wojna światowa) (2 obiekty). Pełny opis obiektów nieruchomych, ich zawartości i datowania przedstawia tabela 2. W opracowaniu zastosowano układ chronologiczny. W tekście użyto następujących skrótów nazw kultur archeologicznych i określeń periodyzacyjnych: KPom - kultura pomorska; KW - kultura wielbarska; PS - późne średniowiecze; WSP. współczesność; N nieokreślone. 6 Lech Czerniak
Tabela 1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Charakterystyka funkcji zbadanych obiektów w rozbiciu na fazy zasiedlenia. Funkcja obiektu Dołek posłupowy Skupisko ceramiki Ceramika/ Faza zasiedlenia Jama Piec Palenisko Okop Krzemienie* Suma Kultura pomorska 4 23 4 7-1 - 39 Kultura wielbarska - - - - - - 3 fr. - Późne średniowiecze - 2 - - - - - 2 Współczesność - 1 - - 1 - - 2 Nieokreślone - 10 - - - - - 10 Suma 4 36 4 7 1 1 3 fr. 53 *faza osadnicza wyróżniona na podstawie materiału zabytkowego
Tabela 2. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Charakterystyka funkcji, form i rozmiarów obiektów nieruchomych oraz ich zawartości kulturowej. ODC./O. R FUNKCJ PRZEKRÓJ POZIOMY DŁ. [cm] SZER. [cm] GŁ. [cm] PRZEKRÓJ PIONOWY WYPEŁNISKO DTOWNIE CERMIK O INNYM DTO- WNIU/ ZYT- KI WYDZIEL. MTERIŁ KRZEMIENNY/ KMIENNY POLEP KOŚCI 1 99d D 9b jama ósemkowaty 615 340 136 nieckowaty wielowarstwowy, horyzontalny PŚ 32 fr. PŚ. 3fr. KP 1 bursztyn - - 2 89d jama owalny 250 210 84 schodkowy jednowarstwowy, PŚ 1fr. PR - - - 90c asymetryczny jednorodny 3 89b jama amorficzny 300 280 34 nieckowaty jednowarstwowy, N - - - - 90a jednorodny D 1 D 69d piec nerkowaty 135 110 40 nieckowaty wielowarstwowy, D 70c cm cm cm horyzontalny D 2 D 50ac jama kolisty 80 80 50 prostokątny dwuwarstwowy, horyzontalny D 3 D 50b palenisko owalny 90 70 15 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny D 4 D 20c palenisko owalny 100 86 25 nieckowaty jednowarstwowy, KPom 16 - - - Kpom 15 - - - Kpom 10 - - - Kpom - - - - D 6 D 19d skupisko jednorodny owalny - - - - - Kpom 185 1 krzemień - - ceramiki D 8 D 40a jama owalny 100 55 30 nieckowaty jednowarstwowy, Kpom - - - - jednorodny
D 9 D 19d palenisko owalny 120 100 16 nieckowaty jednowarstwowy, Kpom 4 - - - D 29b jednorodny D 10 D 59cd jama kolisty 100 96 20 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny D 11 D 9a piec owalny 92 60 30 nieckowaty jednowarstwowy, Kpom 12 - - - KPom 86 - - - jednorodny D 12 10b palenisko kolisty 90 90 8 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny E 1 E 78a jama kolisty 100 90 20 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny E 2 E 78a jama kolisty 70 70 30 nieckowaty wielowarstwowy, Kpom 19 - - - Kpom 3 - - - Kpom 8 - - - E 3 E 78 horyzontalny jama owalny 100 90 65 trapezowaty dwuwarstwowy, Kpom - - - - abcd horyzontalny E 4 E 68b jama owalny 90 50 20 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny E 5 E 68b jama amorficzny 130 60 30 nieckowaty jednowarstwowy, jednorodny E 6 E 68d jama owalny 140 80 40 nieckowaty wielowarstwowy, horyzontalny E 7 E 100b palenisko owalny 112 80 22 trójkątny jednowarstwowy, jednorodny E 8 E 90c palenisko owalny 78 64 34 trójkątny dwuwarstwowy, Kpom - - - - Kpom - - - - Kpom - - - - Kpom - - - - KPom - - 26 - diagonalny
E 10 E 90b piec pięcioboczny 98 84 46 trapezowaty jednowarstwowy, Kpom - - 6 - jednorodny E 11 E 89d jama owalny 64 54 22 nieckowaty jednowarstwowy, Kpom - - - - E 90c jednorodny E 12 E 21a jama owalny 168 92 32 trapezowaty jednowarstwowy, Kpom 3 - - - E 13 E 21 jednorodny jama owalny 150 126 48 nieckowaty dwuwarstwowy, Kpom 54 - - - abcd horyzontalny E 15 E 21b jama ósemkowaty 190 74 30 schodkowy dwuwarstwowy, asymetryczny wertykalny E 16 E 21b jama owalny 174 134 18 nieckowaty jednowarstwowy Kpom 3 1 zab. kamienny - - KPom 17 - - - jednorodny E 18 E 61d piec kolisty 155 144 42 trapezowaty wielowarstwowy, Kpom 4 - - - E 62c horyzontalny E 19 E 21a jama owalny 130 80 46 nieckowaty jednowarstwowy jednorodny E 20 E 21d jama kolisty 92 86 16 nieckowaty jednowarstwowy Kpom 44 - - - Kpom - - - - jednorodny E 21 E 31b jama owalny 144 122 34 nieckowaty jednowarstwowy Kpom 7 - - - E 32a F 1 F 94c jama owalny 290 120 18 schodkowy, asymetryczny F 2 F 94b jama amorficzny 130 90 20 schodkowy, asymetryczny jednorodny jednowarstwowy jednorodny jednowarstwowy jednorodny N - - - - N - - - -
F 3 F 93d F94bc okop okop - 120 50 nieckowaty wielowarstwowy, horyzontalny WSP. - I wojna światowa - - - - F 84bd F 89ab F 90ab I 3bd F 4 F 92a jama owalny 70 60 38 trójkątny dwuwarstwowy, horyzontalny F 5 F 92d jama owalny 100 60 20 nieckowaty jednowarstwowy jednorodny F 6 F 92ac jama owalny 250 130 20 nieckowaty jednowarstwowy Kpom 12 - - - N - - - - Kpom 1 - - - jednorodny F 7 F 91ab jama owalny 240 200 50 amorficzny wielowarstwowy Kpom 147 fr. KPom, - - - F 8 F 92 a-d, F 93c horyzontalny jama owalny 700 100 18 nieckowaty jednowarstwowy jednorodny 51fr. KP, 1 fr. PŚ WSP. 2 cegły - - - F 9 F 91a jama owalny 320 100 - - - N - - - - F 10 F 91a jama nieregularny 90 60 24 schodkowy, jednowarstwowy N - - - - symetryczny F 11 F 91c jama owalny 90 80 18 trójkątny, asymetryczny jednorodny jednowarstwowy jednorodny N - - - -
F 12 F 81d jama kwadratowy 90 86 22 amorficzny jednowarstwowy N - - - - jednorodny F 13 F 82ab jama owalny 180 130 38 nieckowaty dwuwarstwowy, Kpom 17fr. KP - - - F 14 F 81c dołek posłupowy F 15 F 81c dołek posłupowy F 16 F 81c dołek posłupowy F 17 F 81c dołek horyzontalny owalny 60 50 50 trójkątny dwuwarstwowy, horyzontalny owalny 80 50 34 nieckowaty dwuwarstwowy, horyzontalny kolisty 50 50 25 nieckowaty jednowarstwowy jednorodny kolisty 30 30 22 nieckowaty jednowarstwowy 12fr. KŁ Kpom - - - - Kpom - - - - Kpom - - - - Kpom - - - - posłupowy jednorodny F 18 F 81 w-wa amorficzny 1500 900 20 nieckowaty jednowarstwowy Kpom 10 - - - F 82 F 91 zasypiskowa jednorodny F 92 F 19 F 97b jama owalny 120 100 29 schodkowy, jednowarstwowy Kpom 1-5 - F 98a asymetryczny F 21 F 87d jama ósemkowaty 80 40 20 schodkowy, jednorodny jednowarstwowy N - - 1 - asymetryczny jednorodny H 1 H 10a jama owalny 130 98 30 nieckowaty dwuwarstwowy, Kpom 3 - - - E 100c horyzontalny H 2 H 10b palenisko owalny 86 70 23 nieckowaty jednowarstwowy Kpom - - - - jednorodny
Fot. 1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu 1. Fot. 2. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu 1.
Fot. 3. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu 2. Fot. 4. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu 2.
Fot. 5. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu D1. Fot. 6. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Etapy eksploracji obiektu D1.
Fot. 7. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Etapy eksploracji obiektu D1. Fot. 8. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Etapy eksploracji obiektu D1.
Fot. 9. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu D2. Fot.10. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Etapy eksploracji obiektu D2.
Fot. 11. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu D4. Fot. 12. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu D4.
Fot. 13. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu D9. Fot. 14. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu D9.
Fot. 15. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektów E8 i E10. Fot. 16. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu E8 i E10.
Fot. 17. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Strop obiektu H1. Fot. 18. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Profil obiektu H1.
Katarzyna Ślusarska Rozdział II OSDNICTWO LUDNOŚCI KULTURY POMORSKIEJ W trakcie ratowniczych badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku Redzikowo 12 odsłonięto relikty osadnictwa związane z ludnością kultury pomorskiej. Niniejszy rozdział poświęcony został w całości analizie tejże fazy osadniczej. 1. Rozplanowanie obiektów nieruchomych Obiekty związane z okresem pomiędzy przełomem epok brązu i żelaza, a początkiem starszego okresu przedrzymskiego stanowią większość spośród odkrytych na stanowisku. Wystąpiły one bezpośrednio pod warstwą orną. Strefa występowania obiektów pokrywa się ze szczyt wyniesienia, w dużej części objętego intensywnym użytkowaniem rolniczym, stąd też znaczna część obiektów zachowała się jedynie w partiach spągowych. Ponadto w części północno-wschodniej stanowisko uległo zniszczeniu przez wybierzysko piasku. Obiekty związane z I fazą osadniczą nie tworzą wyraźnie wydzielających się skupisk. Można przypuszczać, ze przestrzennie uchwycono strefę peryferyjną układu osadniczego ciągnącego się na południowy-zachód od obszaru objętego eksploracją. 2. Obiekty nieruchome Na zbadanym obszarze zarejestrowano 39 obiektów związanych ze schyłkowym okresem epoki brązu i początkiem epoki żelaza, w tym: jamy gospodarcze (23), ogniska/paleniska (7), piece (4), dołki posłupowe (4), skupisko ceramiki (1) (Ryc. 1-14). Nie zarejestrowano obiektów, które mogłyby być pozostałością trwałej zabudowy o charakterze mieszkalnym. Szczegółową charakterystykę obiektów zawiera tabela 1. Jamy gospodarcze (23). Obiekty należący do tej kategorii przeważają w ogólnej liczbie zarejestrowanych śladów działalności osadniczej. Do tej grupy zaliczono także 8 obiektów 12
pozbawionych materiału. Za ich związkiem z omawianą fazą osadniczą przemawia charakterystyka wypełnisk oraz ich rozmieszczenia względnie obiektów datowanych. Jamy gospodarcze zarejestrowane na stanowisku zróżnicowane pod względem wielkości, kształtu poziomego i profilu. Większość z nich stanowiły obiekty koliste lub owalne, o nieckowatym przekroju i jednolitym wypełnisku. Ich długość nie przekracza 2 m, a głębokość osiąga do 50cm. Nie posiadają one we wnętrzu śladów palenisk, ognisk czy pozostałości działalności produkcyjnej. Wśród obiektów zaliczonych do grupy jam gospodarczych wystąpiły dwa obiekty o powierzchni przekraczającej 3m2 (F6, 7). Mogą być one pozostałością piwniczek, być może pierwotnie zadaszonych. Słabością tej interpretacji jest jednak brak pozostałości konstrukcji podtrzymującej zadaszenie. Obiekty zaliczone do kategorii jamy gospodarcze nie posiadały w pobliżu dodatkowych konstrukcji słupowych. Fakt ten może być wynikiem podepozycyjnej destrukcji śladów po słupach. U schyłku epoki brązu i początków epoki żelaza jamy najczęściej znajdują się poza obszarem wykorzystywanym mieszkalnie. Noszą także ślady krótkotrwałego użytkowania i szybkiej niwelacji, na co wskazuje jednorodne zasypisko obiektów z niewielką, bądź pozbawione całkowicie zawartości materiału ruchomego (Ignaczak, Ślusarska 2008 w druku). Paleniska - ogniska (7) Do tej grupy funkcjonalnej zostało zaliczonych siedem obiektów. Kategoria ta zawiera w sobie dwa rodzaje znalezisk: obiekty, pozbawione jakichkolwiek konstrukcji, o jednorodnym wypełnisku złożonym ze spalenizny niewielkiej miąższości. Są one interpretowane jako pozostałości ognisk, a więc obiektów z natury swojej nietrwałych, użytkowanych doraźnie (por. J. Michalski 1983, s. 178-182). Do tej podgrupy obiektów zaliczyć można cztery znaleziska: ob. D 3, 9, 12, H2. W obiektach tych zarejestrowano nieliczny, silnie rozdrobniony materiał ceramiczny. Wg definicji J. Michalskiego paleniska są to obiekty przystosowane do wielokrotnego użytkowania poprzez zaopatrzenie ich w konstrukcję z kamieni, drewna, potłuczonych naczyń. Grupę palenisk reprezentuje ob. D4, oraz E7 i E8. Dwa ostatnie obiekty zaliczone zostały do omawianej fazy osadniczej na podstawie zbieżności wypełniska obiektu oraz stosunku przestrzennego do datowanych obiektów. Obiekt D4 ma owalny kształt i nieckowaty profil, a w wypełnisku jego zarejestrowano kamienie stanowiące element konstrukcji dna paleniska. Piece (4) Do kategorii pieców zaliczono obiekty zagłębione posiadające konstrukcję umacniającą dno i ściany obiektu, w postaci obstawy kamiennej oraz polepy. Do tej grupy zaliczone zostały 4 obiekty (D1, 11, E 10 i 12). Znajdowały się one w jamach nieckowatych lub trójkątnych w przekroju wypełnionych kamieniami oraz spalenizną, z obecnością polepy, być 13
może stanowiącej relikt zawalonej konstrukcji kopułowej. Zachowana miąższość tych obiektów dochodzi do 46cm. W obiekcie D1 zarejestrowano obecność kamiennej obudowy, od strony południowo zachodniej zachował się także relikt kanału nadmuchowego, przykrywany dodatkowo płaskim kamieniem. W wypełniskach obiektów wystąpił także materiał ceramiczny. Dołki posłupowe (4) Do tej kategorii zaliczane są niewielkie obiekty o planie kolistym lub owalnym i nieckowatym lub trójkątnym przekroju. Średnica ich dochodzi do 0,5 m. Warunki zaliczenia do grupy dołków pod względem formy spełniają 4 obiekty: F 14-17. Ich wypełnisko jest jednolite, pozbawione zawartości kulturowej. Nie tworzą one czytelnego układu funkcjonalnego i nie można ich powiązać z pozostałościami jakiejkolwiek konstrukcji słupowej, ani o charakterze mieszkalnym ani spełniającej funkcję ogrodzenia. 3. Materiał ruchomy Najliczniejszą grupę na stanowisku Redzikowo 12 stanowi ceramika naczyniowa. W obiektach związanych z omawianą fazą osadniczą zarejestrowano także pojedyncze znaleziska z kamienia, krzemienia i bursztynu. Szczegółowe informacje zawiera tabela 1. 2.1 Ceramika naczyniowa. Specyfikacja informacji. Z osady Redzikowo 12 pochodzi łącznie 742 fragmenty ceramiki (Ryc. 15-16). nalizę materiału ceramicznego przeprowadzono w oparciu o dwa systemy wytwórczości ceramicznej: stylistycznego (morfologia i zdobnictwo) oraz technologiczno-użytkowego. W celu zapewnienia jednoznaczności przy opisie stosowano sformalizowane metody wypracowane dla materiałów osadowych neolitu i epoki brązu, w tym materiałów kultury łużyckiej (por. Ignaczak 2002) 3.1. Makromorfologia Korzystając ze schematu analitycznego zaproponowanego przez M. Ignaczaka dla materiałów kultury łużyckiej z Kujaw (Ignaczak 2002, s. 36-40). Otwartość schematu opartego na typach bazowych i wariantach (por. wersja wyjściowa L. Czerniak 1980, s. 14-15) czyni go szczególnie atrakcyjnym dla dalszego opisu. Lista typów naczyń zawiera: I kubki, czerpaki naczynia jedno-, dwu- lub trójczłonowe o proporcjach właściwych dla waz, mis bądź pucharów (tj., zaopatrzone w pojedyncze ucho łączące wylew z górną partią lun największą wydętością brzuśca. II dzbany naczynia trójczłonowe o proporcjach garnków zawsze z jednym uchem łączącym wylew z górną partią brzuśca. 14
III amfory naczynia trójczłonowe o proporcjach waz lub garnków zaopatrzone w co najmniej parę niewielkich uszek na przejściu szyjki w brzusiec, na szyjce bądź w górnej części brzuśca. IV misy - naczynia jedno-, dwu- lub trójczłonowe, dla których wartość liczbowa stosunku średnicy wylewu do wysokości jest większa niż 2 V garnki - naczynia jedno-, dwu- lub trójczłonowe, dla których wartość liczbowa stosunku średnicy wylewu do wysokości jest mniejsza niż 1,1, a średnica wylewu mniejsza lub równa średnicy największej wydętości brzuśca. VI wazy - naczynia jedno-, dwu- lub trójczłonowe, dla których wartość liczbowa stosunku średnicy wylewu do wysokości zawiera się w przedziale 1,1-2, a średnica wylewu mniejsza lub równa średnicy największej wydętości brzuśca. VII puchary - naczynia jedno-, dwu- lub trójczłonowe, dla których wartość liczbowa stosunku średnicy wylewu do wysokości jest mniejsza niż 2, a średnica wylewu większa od średnicy największej wydętości brzuśca VIII talerze naczynia jednoczłonowe, dla których grubość dna jest równa wysokości (Ignaczak 2002, s. 36-40). Tak zdefiniowany zbiór zawiera wszystkie formy występujące na stanowisku. W sumie zidentyfikowano 26 form naczyniowych. Zestawienie form zawiera tabela 3. Ze względu na duży stopień rozdrobnienia form identyfikacja przeprowadzona została na podstawie dystynktywnych cech mikromorfologii. W zestawie form naczyniowych identyfikowano: talerze (8), garnki (7), misy (7), dzbany (3) oraz kubki (2). 3.2. Zdobnictwo W opisie zdobnictwo oparto na interkulturowym schemacie opracowanym przez. Kośkę dla neolitycznej ceramiki, powszechnie stosowanym także do naczyń kultur epoki brązu (por. Kośko 1981, s. 34n; Czebreszuk 1996, z uzupełnieniami Ignaczak 2002). Za istotne chronologicznie uznane zostały wątki zbudowane z listwy plastycznej (M) karbowanej ornamentem szczypanym, palcowym lub paznokciowym (R). W analizowanym zespole jedynie w 4 przypadkach zarejestrowano zdobienie, zestawienie zawiera tabela 4. 3.3. Mikromorfologia nalizę mikromorfologii ograniczono do przedstawienia frekwencji krawędzi wylewów wg schematu. Kośko (1981, s. 33), den wg schematu J. Czebreszuka (1987, s. 208-210) oraz uch w oparciu o schemat J. Czebreszuk i M. Szmyt (1992, ryc. 27). 15
Wylewy: Dominują krawędzie poszerzone (18-17 razem 26 fr.). Krawędzie proste zarejestrowano w 9 przypadkach. Zwieńczenia krawędzi są zaokrąglone (e 26 fr.) lub proste z nieznacznie wyodrębnionymi burtami (h razem 10 fr). Prosto ukształtowane krawędzie najczęściej związane są z talerzami. Szczegółowe zestawienie korelacji ukształtowania ścianki i zwieńczenia wylewu przedstawia tabela 5. Dna: W analizowanym zestawie fragmenty den zidentyfikowane zostały jedynie w 8 przypadkach. Stan zachowania materiału pozwolił na określenie typu dna dla sześciu form. Odpowiadały one typowi 3c (3 przypadki), 9c (2 przypadki) oraz 1 (1 przypadek). Odpowiada to zatem dnom prostym (typy 1-6) oraz z prostą wyodrębnioną stopką (7-12). Ucha: Typologię ucha udało się określić tylko w jednym przypadku dzbana z obiektu D6 (2a). 3.4. Technologia adania nad identyfikacją receptur przygotowania masy ceramicznej i technik garncarskich dla materiałów osadowych kultury pomorskiej są niezadowalające. Poza ogólnymi stwierdzeniami dotyczącymi najpowszechniej stosowanych domieszek oraz technik potraktowania powierzchni naczyń brak refleksji nad odtworzeniem listy zabiegów technologicznych przy wytwarzaniu pojemnika ceramicznego. Modelowa lista czynności możliwych do identyfikacji makroskopowej została zaproponowana w pracy L. Czerniaka i. Kośko (por 1980, s. 253). Wyróżnione przez nich czynności przygotowanie masy, formowanie oraz wypał, są podstawą opisu typów technologicznych I stopnia. Następnym etapem analizy jest korelacja danych w jednostki wyższego rzędu typy technologiczne II stopnia zachowujące zmienność w czasie i będąc tym samym podstawą datowania technologicznego. W analizie materiałów ze stan. Redzikowo 12 zastosowano model opisu technologii z poprawkami J. Czebreszaka (1996, s. 12-29) i M. Ignaczak (2002). Pominięto cechę ad2 to jest domieszka tłuczonych skorup. nalizie poddano próbę 613 fragmentów naczyń. Zestawienie cech technologii przedstawia tabela 6. 4. Inny materiał zabytkowy 16
Poza ceramiką w obiektach wystąpiły: krzemień (1), kamienie ze śladami obróbki (2), bryłka bursztynu oraz bryłki polepy (razem: 33). 4.1. Materiał kamienny W obiektach E 15 i E 19 wystąpiły dwa kamienie ze śladami użytkowania w charakterze rozcieraczy. 4.2. ursztyn 1 bryłka nieobrobionego bursztynu wystąpiła w jamie D13. ursztyn jest silnie utleniony. 4.3. Polepa W 4 obiektach wystąpiły nieliczne bryłki polepy. W dwóch przypadkach bryłki polepy wystąpiły w wypełnisku pieców. Mogą stanowić pozostałość konstrukcji silnie zniszczonej kopuły. Stan zachowania polepy nie pozwala na zidentyfikowanie odcisków elementów organicznych. 5. Chronologia Ustalenia chronologiczne oparte są na obserwacji zmienności cech materiału ceramicznego. 5.1. adanie zwartości zespołów Schemat badania homogeniczności stanowisk nadanych szerokopłaszczyznowo opiera się na dwóch podstawowych czynnościach: (a) badaniu jedno/wielofazowości w obrębie stanowiska oraz (b) analizowaniu zwartości zespołów pochodzących z obiektów nieruchomych w przypadku osadnictwa wielofazowego (por. M. Szmyt 2000, s. 231). / Zasadniczym kryterium do badań było uporządkowanie stylistyczne oraz technologiczne zespołów obserwowane na poziomie ogólnym. Obserwacja zmienności cech pozwala stwierdzić, iż stanowisko Redzikowo 12 jest jednofazowe. Wszystkie datowane ceramiką obiekty można uznać za homogenne. / Potencjalna homogenność osadnictwa na stanowisku pozwalała traktować wszystkie źródła ruchome pochodzące z obiektów jako zespoły jednoczasowe. C/ Ocena taksonomiczna. 17
Charakterystyki dokonano w oparciu o opracowania schyłkowobrązowych i wczesnożelaznych materiałów kultury łużyckiej i pomorskiej z terenów Pomorza (Kostrzewski 1958; Łuka 1979, s. 147-168; Podgórski 1971, s. 79-92; Ratajczak 2003, s. 159-184). 3.2.1. Morfologia. adano rozprzestrzenienie typów diagnostycznych dla schyłkowego okresu epoki brązu i początków epoki żelaza. Za takowe uznano: Garnki występowały najpowszechniej. yły to głównie formy wazowate, o powierzchni chropowaconej poprzez obrzucenie gliną z tłuczniem lub żwirem, bez śladów obmazywania palcami. Tego typu formy należą do zestawu typów upowszechniających się od okresu halsztackiego (1971: Ratajczak 2003, s. 164). Misy w zestawie form zarejestrowanych na stanowisku Redzikowo 12 duży udział mają także naczynia nawiązujące do typu misy. Na podstawie zachowanych części wylewów zidentyfikowano głównie misy o esowatym profilu. Tego typu formy są dość powszechne w zestawach datowanych na okres HC-D (1971: Ratajczak 2003, s. 164]. Za takim datowaniem przemawia także ich współwystępowanie z talerzami krążkowatymi. W obiekcie D11 wystąpiła także misa półkulista o chropowaconej powierzchni. Dzbany w obiekcie D6 wystąpiły dwa dzbany z uchem taśmowatym. Tego typu formy charakterystyczne są dla zespołów kultury pomorskiej od okresu HD w głąb starszego okresu przedrzymskiego (Łuka 1979, s. 161; Jadczykowa 1995, s. 149-150). Talerze na stanowisku zarejestrowano znaczną liczbę talerzy krążkowatych. Są to głównie formy bezzdobne, o łukowato zwieńczonym brzegu. W jednym przypadku talerz zwieńczony był krawędzią karbowaną ornamentem paznokciowym (ob. D11). W ob. D13 wystąpił fragment talerza zdobionego ornamentem szczypanym tworzącym równoległe linie. Talerze krążkowate pojawiają się w IV OE, ale ich rozpowszechnienie się na terenie Pomorza wiązane jest z okresami HC i D (Ratajczyk 2003, s. 163). D/ Zdobnictwo: Zarejestrowane na stanowisku wątki zdobnicze głównie w postaci linii plastycznej karbowanej odciskami paznokciowymi (M-180, 231) oraz karbowanie krawędzi naczyń odciskami paznokcia (R-231) stanowią elementy stosunkowo późne, związane rozwojem kultury pomorskiej w młodszym okresie halsztackim i starszym okresie przedrzymskim (Łuka 1979, s. 161). E/ Technologia. Z terenów Pomorza nie dysponujemy jak dotąd w pełni usystematyzowaną analizą technologiczną dużych zbiorów ceramiki. W opracowaniu wykorzystano ustalenia poczynione dla materiałów schyłkowego okresu epoki brązu z terenów dolnej Odry (Uciechowska-Gawron 2007, 18
s. 101-107), Pomorza Wschodniego (Ratajczyk 2003, s. 159-184), oraz Kujaw (Ignaczak 2004, s. 15-202) oraz Polski Środkowej (nioła, Głogowski, Kiona-Podhajny, Panczenko 2003, s. 37-128; Ignaczak, Ślusarska 2008). Zmienność cech technologicznych ceramiki jest w analizowanym zespole niewielka, stąd też definicje typów pozwalają tylko na ogólną charakterystykę. Za najistotniejsze cechy uznano: zróżnicowanie grubości ścianek (a.), udział drobnej domieszki w ceramice grubościennej (b.) zróżnicowanie powierzchni zewnętrznej naczyń (c.) a. zróżnicowanie grubości ścianek w zbiorze dominują naczynia średniościenne, o grubości ścianek zawierającej się w przedziale 6-9 mm. Stanowią one ponad 60% wszystkich fragmentów. b. Udział drobnej domieszki w ceramice grubościennej. W analizowanym zbiorze fragmenty naczyń grubościennych z grubą domieszką stanowią zaledwie 1%. Niezależnie od grubości ścianki do przygotowania masy ceramicznej używany był selekcjonowany drobny wielobarwny tłuczeń (91%). Do przygotowania masy ceramicznej używany był sortowany tłuczeń drobny (o wielkości ziarna do 1 mm- łącznie 65% fragmentów) i średni (wielkość ziaren 1-2mm - 35% fragmentów). rak na stanowisku ceramiki wykonanej z domieszką grubego tłucznia. Ilość użytej domieszki jest duża, jednak z wyjątkiem form talerzy masa ceramiczna jest starannie przygotowana. c. zróżnicowanie powierzchni naczyń: Powierzchnia chropowacona był poprzez obrzucanie roztworem gliny z domieszką żwiru, często ze znaczną zawartością miki. Ślady rozprowadzania roztworu palcami lub wiechciem często nie są możliwe do identyfikowania ze względu na słaby stan zachowania powierzchni naczyń. Naczynia o powierzchni chropowaconej stanowią 57% zbioru. 6. Wnioski Z wyżej zaprezentowanych cech stylu ceramiki ze stanowiska Redzikowo 12 wynika, iż materiał w zasadniczym swym trzonie odpowiada materiałom kultury pomorskiej i może być datowany szeroko pomiędzy przełomem epok brązu i żelaza do początki starszego okresu przedrzymskiego. 19
LITERTUR nioła M., Głogowski Z., Kiona-Podhajny M, Panczenko., 2003 Osadnictwo kultury łużyckiej i pomorskiej. [w: ] M Chłodnicki (red. ) adania rcheologiczne na terenie odkrywki Szczerców Kopalni Węgla runatnego ełchatów S.., Poznań, s. 37-128. Czebreszuk J., 1996 Społeczności Kujaw w początkach epoki brązu, Poznań. Czebreszuk. J, Szmyt M., 1992 Osadnictwo neolityczne i wczesnobrązowe w Dębach, woj. włocławskie, stanowisko 29, Poznań Inowrocław. Czerniak L., 1980 Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej, Poznań. Czerniak L., Kośko., 1980 Zagadnienie efektywności poznawczej analizy chronologicznej ceramiki na podstawie cech technologicznych,,,rcheologia Polski, t. 25(2), s. 24-279. Ignaczak M., 2002 Ze studiów nad genezą kultury łużyckiej w strefie Kujaw, Poznań. Ignaczak M., 2004 Osadnictwo społeczeństw kultury łużyckiej w strefie środkowobachorskiej. [w: ] J. ednarczyk, L. Czerniak,. Kośko (red.) rcheologiczne badania ratownicze wzdłuż gazociągu tranzytowego, Osadnictwo społeczeństw kultur cyklu łużyckiego, Poznań, t. III, Kujawy, cz. 5, s. 15-202. Ignaczak M, Ślusarska K., 2008 Osadnictwo społeczeństw kultury łużyckiej, w: J. ednarczyk, M. Ignaczak (red.) adania archeologiczne na terenie odkrywki Szczerców Kopalni Węgla runatnego ełchatów S.., Wyniki badań archeologicznych w Zielęcinie, gm. Rząśnia, woj. łódzkie, stanowisko 5, Poznań, t. 6, (w druku). Jadczykowa J., 1995 Lateńska faza kultury pomorskiej w Polsce Środkowej, T. Węgrzynowicz, M. ndrzejewska, J. ndrzejewski, E. Radziszewska (red.) Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych. Razem czy osobno?, Warszawa, s. 141-158. Kondracki J., 20
2001 Geografia regionalna Polski, Warszawa. Kostrzewski J., 1958 Kultura łużycka na Pomorzu, Poznań. Łuka L., 1979 Kultura wejherowsko-krotoszyńska [w: ] Prahistoria ziem polskich, t. IV, s. 147-168. Michalski J., 1983 Zagadnienie systematyzacji i interpretacji obiektów nieruchomych (Ze studiów nad osadami otwartymi kultury łużyckiej),,,materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, t. 5, s. 135-193. Podgórski T., 1971 Z badań wykopaliskowych w Juszkowie (ędzieszynie) w pow. Gdańskim (1967-69),,,Sprawozdania rcheologiczne, t. 23, s. 79-92. Ratajczyk Z., 2003 Wstępne wyniki badań osady kultury łużyckiej z okresu wczesnej epoki żelaza w arłożynie, gm Skórcz, stanowisko 13 (119 na1) [w: ] M. Fudziński, H. Paner, XIII sesja pomorzoznawcza, t 1, s. 159-184. Szmyt M., 2000 Osadnictwo społeczności kultury amfor kulistych, w:. Kośko (red.), rcheologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. Osadnictwo kultur późnoneolitycznych oraz interstadium epok neolitu i brązu: 3900 1400/1300 przed Chr., Poznań, Tom III - Kujawy, cz. 4, s. 135-329. Uciechowska-Gawron., 2007 naliza porównawcza ceramiki łużyckiej ze stanowisk osadniczych w rejonie dolnej Odry. [w: ] M. Fudziński, H. Paner, ktualne problemy kultury łużyckiej na Pomorzu, Gdańsk, s. 101-107. 21
Tabela 1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Charakterystyka obiektów kultury pomorskiej. Kształt obiektu wymiary (cm) struktura zawartość kulturowa Nr Ob. funkcja rzut poziomy przekrój średnica głębokość ceramika inna D1 piec nerkowaty nieckowaty 135x110 40 wielowarstwowe horyzontalne 15 D2 jama kolisty czworokątny 80x80 50 dwuwarstwowe horyzontalne 15 D3 palenisko owalny nieckowaty 90x70 15 jednowarstwowe jednorodne 10 D4 palenisko owalny nieckowaty 100x86 25 jednowarstwowe jednorodne - D6 skupisko ceramiki - - - - - 185 1 krzemień D8 jama owalny nieckowaty 100x55 30 jednowarstwowe jednorodne - D9 palenisko owalny nieckowaty 120x100 16 jednowarstwowe jednorodne 4 jednowarstwowe D10 jama kolisty nieckowaty 100x90 20 jednorodne 12 D11 piec półkolisty nieckowaty 96x60 30 jednowarstwowe jednorodne 87 D12 palenisko kolisty nieckowaty 90x90 8 jednowarstwowe jednorodne 20 jednowarstwowe E1 jama kolisty nieckowaty 100x90 20 jednorodne 3 22
Kształt obiektu wymiary (cm) struktura zawartość kulturowa Nr Ob. funkcja rzut poziomy przekrój średnica głębokość ceramika inna E2 jama kolisty nieckowaty 70x70 30 wielowarstwowe mieszane 7 E3 jama owalny wanienkowaty 100x90 65 dwuwarstwowe horyzontalne - E4 jama owalny nieckowaty 90x50 30 jednowarstwowe jednorodne - E5 jama owalny nieckowaty 140x80 40 wielowarstwowe nieckowate - jednowarstwowe E10 piec amorficzny trapezowaty 98x84 46 jednorodne 1 5 bryłek polepy E11 jama owalny nieckowaty 64x54 22 jednowarstwowe jednorodne - 5 bryłek polepy E12 jama owalny nieckowaty 168x92 32 jednowarstwowe jednorodne 3 E13 jama owalny nieckowaty 150x126 48 dwuwarstwowe diagonalne 63 1 bursztyn E15 jama ósemkowatyschodkowy asymetryczny 190x74 30 dwuwarstwowe wertykalne 3 1 kamień jednowarstwowe E16 jama owalny nieckowaty 174x134 18 jednorodne 21 E18 piec kolisty trapezowaty 155x144 42 wielowarstwowe mieszane 4 14 bryłek polepy E19 jama owalny nieckowaty 130x80 46 jednowarstwowe jednorodne 44 1 kamień E20 jama kolisty nieckowaty 92x86 16 jednowarstwowe jednorodne - 23
Kształt obiektu wymiary (cm) struktura zawartość kulturowa Nr Ob. funkcja rzut poziomy przekrój średnica głębokość ceramika inna jednowarstwowe E21 jama owalny nieckowaty 144x122 34 jednorodne 7 dwuwarstwowe F4 jama amorficzny nieckowaty 70x60 38 nieckowate 13 F6 jama owalny nieckowaty 250x130 20 jednowarstwowe jednorodne 1 F7 jama owalny nieckowaty 240x200 50 dwuwarstwowe horyzontalne 178 dwuwarstwowe F13 jama owalny nieckowaty 180x130 38 horyzontalne 22 F14 dołek posłupowy owalny 60x50 50 dołek F15 posłupowy owalny 80x50 44 dołek F16 posłupowy kolisty 50x50 25 dołek F17 posłupowy kolisty 30x30 20 schodkowy F19 jama owalny symetryczny 120x100 29 H1 jama owalny nieckowaty 130x98 30 H2 palenisko owalny nieckowaty 86x70 23 E6 jama owalny nieckowaty 140x80 40 dwuwarstwowe horyzontalne - jednowarstwowe jednorodne - jednowarstwowe jednorodne - jednowarstwowe jednorodne - jednowarstwowe jednorodne 1 19 dwuwarstwowe horyzontalne 23 jednowarstwowe jednorodne - wielowarstwowe nieckowate - 24
Kształt obiektu wymiary (cm) struktura zawartość kulturowa Nr Ob. funkcja rzut poziomy przekrój średnica głębokość ceramika inna E7 palenisko owalny trójkątny 112x80 22 jednowarstwowe jednorodne - E8 palenisko owalny trójkątny 78x64 34 dwuwarstwowe diagonalne - jednowarstwowe E19 jama owalny nieckowaty 130x80 46 jednorodne - 25
Tabela 2. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Funkcja i inwentarz obiektów. naczynia Granulometria domieszki Powierzchnia typ makro Obiekt funkcja Ogółem ornamentowane całe zachowane częściowo wylew brzusiec Ucho Dno Domieszka gruba (>2mm) średnia (1-2 mm) drobna (<1mm) chropowacona szorstka gładłda polerowana garnek amfora dzbanek kubek waza misa talerz D1 piec 15 2 form 2 13 221 15 13 2 1 1 221 (13) 222 1 D2 jama 15 1 forma 15 (3) 15 3 2 1 223(8 ) 221 D3 jama 10 10 (2) 10 8 2 skupisko 2 2 2 D6 ceramiki 185 6 form 12 165 6 2 221 185 115 4 0 6 2 2 2 D9 piec 4 4 222 4 4 D10 jama 12 8 221 8 8 4 D11 jama 87 5 3 formy 16 70 1 221 19 68 43 4 0 1 1 1 palenisk 1 1 D12 o 20 20 221 20 0 0 222 (1) 221(2 E1 jama 3 1 1 forma 1 2 ) 2 1 1 2 1 E2 jama 7 1 forma 3 2 2 221 7 7 1 26
E10 palenisk o 1 1 221 1 1 223(2 E12 jama 3 2 1 forma 3 ) 221 3 1 2 221 (46) 222(7 ) 223 (10) 17 46 50 3 5 5 1 1 E13 jama 63 2 2 forma 4 56 3 E15 jama 3 3 223 3 3 E16 jama 21 1 20 221 16 5 21 E18 piec 4 4 E19 jama 44 1 forma 3 41 221 44 44 1 E21 jama 7 7 221 7 7 F4 jama 13 2 11 221 13 5 7 1 F6 jama 1 1 221 1 1 F7 jama 178 5 form 20 147 3 8 221(1 76) 223(2 ) 10 85 83 115 F13 jama 22 1 2 formy 4 17 1 221(2 1) 223(1 ) 7 13 F18 jama 1 1 221 1 1 H1 jama 23 1 forma 23 221 23 23 1 razem 743 9 27 form 68 645 9 1 7 17 194 522 456 4 9 6 1 3 2 2 3 2 2 1 1 1 2 1 1 0 4 5 9 7 3 2 7 8 27
Tabela 3. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Zestawienie typów naczyń. typ makro Obiekt funkcja garnek amfora dzbanek kubek waza misa talerz D1 piec 1 1 D2 jama 1 D3 jama D6 skupisko ceramiki 2 2 2 D9 piec D10 jama D11 jama 1 1 1 D12 palenisko E1 jama 1 E2 jama 1 E10 palenisko E12 jama E13 jama 1 1 E15 jama E16 jama E18 piec E19 jama 1 E21 jama F4 jama F6 jama F7 jama 2 2 3 F13 jama 1 1 F19 jama H1 jama 1 RZEM 7 3 2 7 8 28
Tabela 4. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Zestawienie typologii naczyń i wątków zdobniczych. Lp Nr inw Obiekt Typ Typ mikromorfologiczny zdobienie makro Krawędź Dno Ucho Redzikowo 12 D18/19 D11 VIII 10h k: xr-231 Redzikowo 12 E25 E13 b: xn-208[203] Redzikowo 12 E25 E13 VIII b: xm-176[241] Redzikowo 12 E25 E13 pzb: xm-180,231 Redzikowo 12 E2 E1 pzb: xm-180,231 Redzikowo 12 F3 F7 k: xr-231 Tabela 5. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Frekwencja typów wylewów. e h k 1 3 1 4 2 1 1 10 1 2 3 11 1 1 18 18 7 25 19 1 1 24 10 1 35 29
Tabela 6. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Zestawienie frekwencji cech technologicznych. aa 221 559 222 25 223 27 221,23 4 ab 1 155 2 248 4 194 6 18 ac 1 150 2 457 ad1 1 200 2 321 3 94 bb bd 20 4-12 104 8-12 95 8-9 60 04 344 4,01 2 ba 1 71 2 388 3 156 30
O. D1 N IIb/VIIa 61,55 61,55 0c 61,53 61,58 61,53 VIb 61,50 61,58 61,53 61,53 VIIa VIb VIIa 0c IIb/VIIa O. D2 61,15 Ib/0c 61,18 61,20 Ib/0c 0c Ib/0c//VIIa Ryc. 1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: D1, D2. 0 1m
O. D3 Rzut I 61,04 Rzut II 60,91 N IIb IIb 0c/Ib Ib/0c 61,07 60,93 61,07 Ib/0c IIb O. D8 60,89 60,88 60,88 60,86 60,87 IIb 60,86 60,88 60,93 60,90 IIb Ryc. 2. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: D3, D8. 0 1m
O. D11 59,72 N 0c/Ib 59,76 59,76 0c/Ib O. E2 O. E3 IIb/0c 62,88 IIb/0c Xa[0a/0c] 63,12 63,16 62,91 0c/0a 62,88 IIb/0c 0c/0a 63,12 IIb/0c Xa[0a/0c] Ib/0c Ryc. 3. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: D11, E2, E3. 0 1m
O. E5 63,64 N Xa[Ib/0c/0b] 63,68 63,64 Xa[Ib/0c/0b] O. E6 62,86 Xb[Ib/VIIa/0c] Xb[Ic/0c] 62,94 62,94 Xb[Ib/VIIa/0c] Xb[Ia/VIIa/0c] Xb[Ic/0c] Ryc. 4. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: E5, E6. 0 1m
N O. E12 60,31 IIb 60,25 60,27 IIb Ryc. 5. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzut poziomy i pionowy obiektu: E12. 0 1m
O. E13 N 60,25 Ia/VIIb 60,26 60,25 Ia/VIIb Ib O. E15 60,16 Ib Ib/VIIb 60,16 60,16 Ib Ib/VIIb Ryc. 6. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: E13, E15. 0 1m
O. E16 N 60,21 Ib/0c 60,22 60,22 Ib/0c Ryc. 7. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzut poziomy i pionowy obiektu: E16. 0 1m
O. E18 N Rzut I IIb//VIIa VIb//IIb IIb//VIb 61,26 61,21 IIb/Ib IIb/VIIa IIb Rzut II 61,17 61,14 Ryc. 8. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome obiektu: E18. 0 1m
O. E18 N 61,26 IIb/Ib VIb/IIb IIb/VIb IIb/VIIa VIIa 61,23 VIIa O. E19 60,23 Ib/0c 60,24 60,23 Ib/0c Ryc. 9. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty pionowe obiektu: E18; rzut poziomy i pionowy obiektu: E19. 0 1m
O. E21 N 60,44 IIa 60,47 60,44 IIa O. F4 64,20 Ib/0a/VIIa 0a/Ib 64,23 64,20 0a/Ib Ib/0a/VIIa Ryc. 10. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: E21, F4. 0 1m
N O. F6 64,30 Xa[Ib/0a] 64,30 64,30 Xa[Ib/0a] Ryc. 11. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzut poziomy i pionowy obiektu: F6. 0 1m
O. F7 C 64,18 N 64,17 Ia/VIIb 64,22 E 63,87 Ia-VIIb 63,74 D 64,17 64,20 Ia/VIIb E Xa[Ia/Ib//0c] C 64,18 Ia/VIIb D Xa[Ia/Ib//0c] Ryc. 12. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzut poziomy i pionowy obiektu: F7. 0 1m
O. H1 N 64,19 VIa/Ib Ib 64,21 64,19 Ib VIa/Ib O. D4 60,33 VIIb 60,37 60,37 VIIb Ryc. 13. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: H1, D4. 0 1m
O. E7 64,15 N 0c/Ic 64,13 64,13 0c/Ic O. E10 63,84 63,84 VIIa//0c 63,84 VIIa//0c Ryc. 14. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Rzuty poziome i pionowe obiektów: E7, E10. 0 1m
nna Strobin Rozdział II ŚLDY OSDNICTW LUDNOŚCI KULTURY WIELRSKIEJ Na stanowisku 12 zarejestrowano 3 fragmenty ceramiki związanej z okresem wpływów rzymskich. Pochodziły one z arów E12 (nr inw. E27) i H20C (nr inw. H6). yły to dwa fragmenty brzuśców naczyń o średniej grubości ścianek (0,6-0,9 cm), powierzchni chropowaconej i barwie ciemnobrunatnej oraz jeden ułamek grubościenny (1,2 cm) o szorstkiej fakturze powierzchni i ciemnobrunatnej barwie. Materiał ten należy łączyć z osadnictwem ludności kultury wielbarskiej. 31
Joanna Dąbal Rozdział III ŚLDY OSDNICTW PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEGO I WSPÓŁCZESNEGO Wieś Redzikowo (kaszub. Redzëkòwò), położona jest na Kaszubach w powiecie słupskim. adania archeologiczne na stanowisku Redzikowo 12 prowadzone były w związku z budową drogi krajowej nr E 28 (Słupsk Gdańsk). Kontynuacją badań archeologicznych są sąsiednie stanowiska Redzikowo 13 i Redzikowo 14. W efekcie badań archeologicznych zarejestrowano ślady osadnictwa późnośredniowiecznego i nowożytnego na badanym obszarze. Dzisiejszy stan badań nie pozwala na szersze wnioskowanie na temat charakteru osadnictwa z tego okresu. Do tej pory nie odnotowano publikacji na temat osadnictwa wiejskiego terenu Pomorza z okresu późnośredniowiecznego i nowożytnego. Nielicznie opracowywane są wyniki badań miast Pucka i Helu (Dąbal 2007, Milewska Kruppe 2004). W efekcie badań archeologicznych zarejestrowano pięć obiektów (1-3, F3, F8,) z okresu od późnego średniowiecza po okres działań I wojny światowej. Z wypełnisk obiektów i warstw w obrębie arów pozyskano 51 fragmentów ceramiki (37 brzuśców, 3 wylewy, 6 den, 1 ucho), 3 fragmenty cegły, bryłkę bursztynu oraz przedmiot metalowy (motykę/kopaczkę). 1. Ślady osadnictwa późnośredniowiecznego 1.1. Obiekty nieruchome Chronologię obiektów określono na podstawie stratygrafii oraz cech źródeł ruchomych. Z tego okresu pochodzą trzy jamy zlokalizowane w północno zachodniej części stanowiska (ob.1, ob. 2, ob. 3) (Ryc. 3-7). Z obiektów owalnych w rzucie o rozmiarach 615 x 340 x 136cm (jama 32
- ob.1) oraz 250 x 210 x 84 cm (jama ob.2) pozyskano źródła ruchome, które umożliwiły ustalenie ich chronologii. Najliczniej materiał występował w obiekcie 1, z którego eksploracji pochodzą 32 fragmenty naczyń ceramicznych (26 brzuśców, 6 den, 1 wylew) i jeden przedmiot metalowy (motykę). Dodatkowo w ustaleniu chronologii obiektu sugerowano się ceramiką budowlaną zarejestrowaną w obiekcie. Cegła o uchwytnych wymiarach główki: 83x138 stanowi wyrób odpowiadający formatom cegieł późnogotyckich i wczesnorenesansowych, których chronologię określa się na okres końca XV i początku XVI wieku (Tomaszewski 1955, s.47). Prawdopodobnie nie związana z użytkowaniem jamy jest bryłka bursztynu, zachowana w postaci grudki oblepionej gliną (Fot.1). Nie zarejestrowano żadnych śladów obróbki surowca. Fot.1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. ryłka bursztynu pozyskana z warstwy (w1) obiektu 1. Z drugiej jamy (ob.2) pozyskano jedynie jeden fragment naczynia ceramicznego, a chronologię określono na podstawie cech technologicznych wyrobu (ceramika siwiona). Chronologię trzeciej jamy (ob. 3) o wymiarach analogicznych do ob.1 i ob. 2 (300 x 280 x 34 cm) określono na podstawie cech wypełniska i stratygrafii. Jamy odkryte na stanowisku Redzikowo 12 mogły pełnić funkcje obiektów gospodarczych. Częstą praktyką na obszarach wiejskich było wykopywanie jam w celu przechowywania w nich posiłków spożywanych w przerwach podczas pracy w polu. Z przyzwyczajenia i wygody, często pozostawiano tam narzędzia potrzebne do pracy. 33
1.2. Źródła ruchome Naczynia ceramiczne Najwięcej fragmentów naczyń zarejestrowano w północno-zachodniej części stanowiska w obrębie arów i D łącznie - 43 fragmenty (w tym 32 pochodzi z ob. 1). W części południowo-wschodniej stanowiska w wyniku eksploracji warstw pozyskano 9 fragmentów (z arów E, F). Ułamki ceramiki pochodzą minimalnie od 24 naczyń, z których 23 udało się zidentyfikować (Ryc.1). Ryc.1. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. sortyment naczyń ceramicznych ze stanowiska. Naczynia wykonano z glin żelazistych lub mieszanych. Czerepy naczyń wypalanych w atmosferze utleniającej mają barwę od jasnoceglastej po brązową. Dla uzyskania lepszej plastyczności masy garncarskiej, gliny schudzano domieszkami. Naczynia kuchenne wyróżnione w zbiorze (garnki i pokrywka) wykonywano z glin schudzonych domieszką piaskową (9 naczyń) i piskowo-wapienną (1 naczynie) w proporcjach 1/5 (około 20%). Używano domieszki o granulacji od 0,5 do powyżej 1 mm. Naczynia stołowe wykonywano z glin schudzonych 34
w analogicznej proporcji domieszką piaskową o granulacji do 1 mm. Wszystkie naczynia formowano na kole garncarskim techniką taśmowo-ślizgową. Świadectwem takiego wykonywania naczyń są charakterystyczne ślady zgrubień widoczne w świeżych przełamach oraz ślady podsypki obserwowane na dnach. Większość naczyń wypalano w atmosferze redukcyjnej. W zbiorze wyróżniono 21 wyrobów o czerepie stalowoszarym lub siwym. Całkowity wypał redukcyjny stosowano do garnków (8). Na dzbanach i misach zaobserwowano zewnętrzne (9 naczyń) lub obustronne siwienie (4). Egzemplarze wypalane w atmosferze utleniającej w dwóch przypadkach pokryto wewnętrzną brązową polewą (misy). Dodatkowym zabiegiem estetycznym zarejestrowanym na naczyniach ze stanowiska Redzikowo 12 jest malowanie. Wyróżniono jedynie jedno naczynie zdobione w ten sposób (Fot.3). Fot.3. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Warstwa 1 - fragmenty malowanej miski. W asortymencie naczyń najliczniej odnotowano naczynia stołowe; dzbany i miski, łącznie-13 (Ryc.2 kolor niebieski). Mniej licznie wystąpiły naczynia kuchenne reprezentowane przez garnki i jedną pokrywkę łącznie 10 (Ryc.2, kolor czerwony). Na podstawie przeprowadzonej analizy zaobserwowano, że do wykonywania naczyń stołowych i kuchennych stosowano podobne receptury masy garncarskiej. Cechą charakterystyczną tych wyrobów jest zastosowanie domieszki schudzjącej w proporcjach do 20% dodawanej do gliny. Różnice zaobserwowano w granulacji stosowanych 35
domieszek. Grubszą stosowano do naczyń kuchennych. Taka charakterystyka masy garncarskiej odpowiada opisowi receptur mas stosowanych do wytwarzania naczyń we Wrocławiu (Stoksik 2007, s.316). W materiałach miejskich naczynia z tak przygotowanych surowców wykonywano w okresie od XIII do połowy XIV wieku ( Stoksik 2007, s.309). Jednak cały zbiór naczyń należy datować na podstawie wszystkich cech technologicznych i sposobu ukształtowania. Nielicznie występujące naczynia szkliwione wewnętrznie świadczą o chronologii od około połowy XV wieku (Kościński 2003, s.364). Podobna chronologia obejmuje sposób wypalania naczyń w atmosferze redukcyjnej, szczególnie zaś siwienie charakterystyczne dla naczyń późnośredniowiecznych z okrsu końca XV wieku i pierwszej połowy XVI wieku (Gajewska 1993, s.159-169). Formy naczyń wyróżniono w zbiorze nawiązują zarówno do stylistyki XIV wiecznej jak i naczyń XV-wiecznych (Ryc.2). Na podstawie przeprowadzonych badań zbioru ze stanowiska Redzikowo 12 można wysunąć przypuszczenie, że jest to kolekcja reprezentatywna dla wyrobów wiejskich okresu od XV wieku po pierwszą połowę XVI wieku. Niektóre cechy technologiczne świadczą o kultywowanych średniowiecznych tradycjach, natomiast formy i sposoby polewania naczyń noszą ślady wczesno nowożytnych wpływów. Ryc.2. Redzikowo, gm. Słupsk, woj. pomorskie, stanowisko 12. Sposoby ukształtowania charakterystycznych partii naczyń. 36