Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w październiku 2013 r.

Transkrypt

1 Karolina Blusiewicz Dział Archeologiczny MHW Warszawa, 18 listopada 2013 r. Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w październiku 2013 r. W październiku 2013 r. prowadzono nadzór archeologiczny nad pracami ziemnymi związanymi z remontem nawierzchni chodników i jezdni ulic Szeroki Dunaj, Piwnej oraz Rynku Starego Miasta, którego inwestorem jest Zarząd Terenów Publicznych Dzielnicy Śródmieście, Warszawa, ul. Podwale 23. Prace archeologiczne podjęto na mocy decyzji Stołecznego Konserwatora Zabytków nr 86A/13 z dnia 10 czerwca 2013 r. Prace ziemne związane z remontem nawierzchni prowadzone w październiku br. objęły południowy pas płyty rynku oraz jezdnie przy zachodniej i wschodniej pierzei rynku. Rynek Starego Miasta: Prowadzono obserwacje przy korytowaniu południowego pasa rynku o szerokości 23,5 m. W trakcie prac usuwano starą nawierzchnię, utwardzenie oraz zalegające pod nimi przemieszane warstwy ziemne do głębokości 0,50-0,60 m poniżej powierzchni terenu, odsłaniając strop nawarstwień kulturowych. W części północnej korytowanego pasa, podobnie jak na pozostałych częściach placu rynkowego, w planie zarysowały się nieregularne zasypiska gruzowe, wyznaczające zasięg osiemnastowiecznych kramów otaczających ratusz, rozebranych na początku XIX w. (fot. 1). W rejonie środkowej części rynku, w miejscu spodziewanego ratusza zalegały warstwy ciemnoszarej ziemi z żużlem, spalenizną, zaprawą i drobnym gruzem, być może związane z rozbiórką ratusza w 1817 r., zaś na pozostałej części placu, na zewnątrz zasięgu kramów, zarejestrowano warstwy niwelacyjne szarego, drobnoziarnistego piasku lub brązowej ziemi z drobnym gruzem ceglanym, przecięte wkopami liniowymi. 1

2 Fot. 1. Warszawa, Rynek Starego Miasta, południowo-wschodnia część rynku, widok po obniżeniu nawierzchni o 0,55 m. Widok w kierunku wschodnim. Strzałką oznaczono strop gruzowych zasypsk, wyznaczających zasięg osiemnastowiecznych kramów. Fot. K. Blusiewicz. Ponadto w planie wykopu zadokumentowano następujące konstrukcje: 1. W południowej części korytowanego pasa, w osi centralnej N-S rynku odsłonięto koronę ośmiobocznej obudowy studni, o szerokości między równoległymi ścianami 6,0 m, wykonanej z cegły łączonej zaprawą wapienną (fot. 2, 3), datowanej wstępnie na XVIII w. Studnia o nieco innym kształcie oznaczona jest w tym miejscu na planie z 1764 r. 2. Północna część osiemnastowiecznej studni zniszczona została częściowo przez fundament kolejnego, prawdopodobnie dwudziestowiecznego ujęcia wody. Wymurowany został w kształcie koła o średnicy 3,20-3,40 m, z prostokątnym aneksem od zachodu z cegły łączonej zaprawą cementową (fot. 2, 4). Oba obiekty zniszczone były przez wkopy liniowe, biegnące przez ich środek w osi N-S. 3. W południowo-zachodniej części rynku zadokumentowano fragment nowożytnego bruku z nieregularnych, dobrze dopasowanych dużych i średnich otoczaków, zachowany na powierzchni około 2,3 x 1,4 m (fot. 5, 6). 2

3 Fot. 2. Warszawa, Rynek Starego Miasta, relikty konstrukcji ceglanych w południowej części rynku, widok po obniżeniu nawierzchni o 0,5 m. Widok z góry w kierunku południowym. Fot. K. Blusiewicz. 3

4 Fot. 3. Warszawa, Rynek Starego Miasta, relikty zniszczonej, ceglanej konstrukcji osiemnastowiecznej studni, widok po obniżeniu nawierzchni o 0,5 m. Widok z góry w kierunku zachodnim. Fot. K. Blusiewicz. Fot. 4. Warszawa, Rynek Starego Miasta, relikty zniszczonej, ceglanej dwudziestowiecznej konstrukcji, widok po obniżeniu nawierzchni o 0,5 m. Widok z góry w kierunku zachodnim. Fot. K. Blusiewicz. 4

5 Fot. 5. Warszawa, Rynek Starego Miasta, południowo-zachodnia część rynku, widok po obniżeniu nawierzchni o 0,55 m z widocznymi reliktami nowożytnego bruku. Widok w kierunku wschodnim. Fot. K. Blusiewicz. Fot. 6. Warszawa, Rynek Starego Miasta, południowo-zachodnia część rynku, zbliżenie na zachowany fragment nowożytnego bruku. Widok w kierunku południowym. Fot. K. Blusiewicz. 5

6 W południowo-zachodnim narożniku badanego terenu pogłębiono wykop w miejscu spodziewanej studzienki rewizyjnej dawnego systemu wodociągów miejskich, której wschodnia ściana oraz dochodząca do niej drewniana rura wodociągowa odsłonięte zostały w sierpniu br 1. Na głębokości 0,8 m ppt odsłonięto zarys wkopu i w przybliżeniu kwadratowej, drewnianej skrzyni (fot. 7). Każda jej ściana złożona była z dwóch solidnych desek o długości 1,30-1,45 m i szerokich na około 20 cm, łączonych w narożnikach na zrąb. Wypełnisko studzienki stanowiła jednolita warstwa szarej, wilgotnej, mulistej ziemi z grudkami gliny i dość dużą liczbą ułamków naczyń późnośredniowiecznych i nowożytnych. Wewnątrz odsłonięto łączenie dwóch drewnianych rur wodociągowych (fot. 8). Pierwsza, (odsłonięta w sierpniu br., w wykopie pod wymianę magistrali wodociągowej), o średnicy około 30 cm, biegła wzdłuż strony Kołłątaja rynku i przechodziła przez całą szerokość studzienki. Od góry zaopatrzona została w prostokątny otwór (wizjer) zasłonięty dopasowanym czopem. We wschodniej ścianie studzienki znajdował się wylot drugiej rury drewnianej o średnicy około 32 cm, biegnącej wzdłuż strony Zakrzewskiego. Rury łączone były ołowianym łącznikiem wychodzącym z wpustu drugiej i dochodzącym prostopadle do otworu w pierwszej rurze. Znajdowały się we wkopie, który przecinał starsze nawarstwienia i był nieznacznie zagłębiony w calcu (1,40-1,50 m ppt). Z rury i desek studzienki pobrano próbki do badań dendrochronologicznych. Fot. 7. Warszawa, Rynek Starego Miasta, południowo-zachodni narożnik rynku, widok na głębokości 0,8 m poniżej powierzchni terenu. W planie widoczny zarys wkopu oraz deski drewnianej obudowy studzienki rewizyjnej. Widok w kierunku zachodnim. Fot. K. Blusiewicz. 1 Patrz K. Blusiewicz, Sprawozdanie z przebiegu nadzoru archeologicznego prowadzonego na terenie Starego Miasta w Warszawie w sierpniu 2013 r., maszynopis w archiwum ZTP. 6

7 Fot. 8. Warszawa, Rynek Starego Miasta, południowo-zachodni narożnik rynku. Wnętrze studzienki rewizyjnej. Widok w kierunku południowym. Fot. K. Blusiewicz. Prowadzono obserwacje przy korytowaniu jezdni wzdłuż strony Barssa w części południowej, w pasie o szerokości 7,5 m. W trakcie prac usuwano starą nawierzchnię, utwardzenie oraz zalegające pod nimi przemieszane warstwy ziemne do głębokości 0,50 m poniżej powierzchni terenu. Teren jezdni w dużej części pokryty i zniszczony podłużnymi wkopami pod różnego rodzaju instalacje (CO, gazowe i elektryczne), zasypane żółtym, jałowym piaskiem lub piaskiem przemieszanym z gliniastą ziemią z przemieszanym nowożytnym materiałem zabytkowym. Strop nienaruszonych warstw kulturowych w postaci niewelacji z jałowego, jasnoszarego piasku (zadokumentowanego w wykopie pod wymianę magistrali wodociągowej w sierpniu br.) zarejestrowano jedynie na wąskich pasach pomiędzy wkopami. Miejscami przykryty został powojenną warstwą gruzu ceglanego. Korytowano pas zachodniej jezdni rynku, wzdłuż strony Kołłątaja, o szerokości 5,0-5,5 m (do linii wykopu pod wymianę magistrali wodociągowej). Zdejmowano 0,55 m warstwę ziemi, przede wszystkim stare utwardzenie pod nawierzchnię oraz przemieszane warstwy ziemno-gruzowo-piaskowe. Niemal cały pas jezdni zajmowały podłużne wkopy instalacyjne: wodociągowe, gazowe, kanalizacyjne, wypełnione jasnym piaskiem lub przemieszaną gliniastą ziemią z gruzem. Strop nienaruszonych warstw kulturowych w postaci jasnoszarego piasku zachował się na wąskim pasie przy wkopie pod magistralę wodociągową. Prowadzono nadzór nad usuwaniem nawierzchni i korytowaniem poziomu chodnika przed frontem kamienic wzdłuż strony Kołłątaja rynku. Mechanicznie usuwano nawarstwienia do poziomu 0,30 m poniżej powierzchni terenu - podsypkę pod płyty chodnikowe oraz zasypiska wcześniejszych wkopów instalacyjnych, nie naruszając 7

8 stropu warstw kulturowych. Wkopy pod instalację elektryczną w całości zlokalizowane były w dawnych wkopach instalacyjnych. Równocześnie, w trakcie prac związanych z remontem nawierzchni prowadzono prace osuszania fundamentów kamienic przyrynkowych po wschodniej - Barssa i południowej Zakrzewskiego stronie rynku. W wąskich wykopach odsłaniano fundamenty do głębokości 0,6-0,8 m poniżej powierzchni terenu. W trakcie prac archeologicznych wykonano dokumentację opisową, pomiarową, rysunkową i fotograficzną. Zebrany materiał zabytkowy przyporządkowano do kolejnych numerów inwentarza polowego zabytków. Prace archeologiczne nie wstrzymywały postępu prac budowlanych. 8