Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (18) 2/2013

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (18) 2/2013

Publikację wspiera Grupa PZU SA Partnerem publikacji jest IASK Nr (18) 2/2013 ISSN 2299-744X arlrw.usz.edu.pl Adres redakcji: Al. Piastów 40b 71-065 Szczecin Zespół redakcyjny: Redaktor naczelna i redakcja naukowa: dr hab. prof. nadzw. Danuta Umiastowska danuta_umiastowska@univ.szczecin.pl tel. (91) 444 27 60 Sekretarz Redakcji: Milena Schefs aktywnosc.sekretariat@gmail.com Współpraca - recenzenci: prof. dr hab. Wiesław Siwiński prof. dr hab. Zbigniew Szot dr hab. Ewa Dybińska, prof. AWF dr hab. Tadeusz Rynkiewicz, prof. AWF dr hab. Ewa Szczepanowska, prof. US. Korekta: Małgorzata Mazur Redakcja techniczna: Natalia Mirowska Opracowanie graficzne, DTP: Maciej Umiastowski Wydawca: Wydawnictwo Promocyjne Albatros Szczecin 2013 www.wydawnictwoalbatros.pl redakcja@wydawnictwoalbatros.pl

Spis treści Jacek Adrian, Aleksandra Nowak, Andrzej Wieczorek, Krzysztof Rachwalski, Marek Molewski, Robert Śliwowski, JacekWieczorek Analiza mocy kończyn dolnych i różnych typów reakcji u zawodników hokeja na trawie na wysokim poziomie zaawansowania sportowego... 5 Teresa Drozdek-Małolepsza, Teresa Banaszkiewicz Opinie o przygotowaniu do zawodu nauczyciela wychowania fizycznego absolwentów studiów licencjackich... 15 Jarosław Janowski, Ewa Brewińska-Krawiec, Katarzyna Wleklak, Roman Abczyński Doniesienie z badań: czynniki wpływające na podejmowanie sportowej aktywności fizycznej na przykładzie wioślarstwa... 25 Łukasz Lamcha, Włodzimierz Starosta Wpływ stronnego zróżnicowania techniki na skuteczność wysoko zaawansowanych siatkarzy lewo- i praworęcznych... 39 Robert Podstawski, Małgorzata Hensel Aktywność fizyczna dzieci sześcioletnich w opiniach matek... 53 Natalia Semenova, Anatoli Maglovany Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice w wieku 15 17 lat (doniesienie z badań)... 65 Zbigniew Szot, Tomasz Szot Aktywność ruchowa osób z rzadkimi zaburzeniami rozwojowymi. Autyzm, zespoły Retta i Aspergera... 73 3

Natalia Semenova 1, Anatoli Maglovany 2 1 Lwowski Narodowy Uniwersytet Kultury Fizycznej 2 Lwowski Nacjonalny Uniwersytet Medyczny im. D. Hałyckiego Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice w wieku 15 17 lat (doniesienie z badań) Słowa kluczowe: aktywność ruchowa, uczennice, metoda Framingham Wprowadzenie Aktywność ruchowa jest nieodłączną częścią zachowania człowieka i zgodnie z twierdzeniem naukowców (np. Krucewycz 1999, Dutczak 2009, Maglowany 2011, Prystupa 2012, Vovkanycz 2012, Petryszyn 2012) niski poziom aktywności ruchowej działa ujemnie na większość funkcji w organizmie i może doprowadzić do rozwoju wielu chorób wśród uczniów i studentów [1, 2, 3]. Apanasenko, Maglovany i Antypkin zwracają uwagę na to, że około 90% młodzieży ukraińskiej cierpi z powodu schorzeń chronicznych, a ich główną przyczyną jest niezdrowy styl życia [4, 5, 6]. Według fachowców WHO brak optymalnej aktywności fizycznej zajmuje czwarte miejsce wśród czynników, które są przyczyną umieralności w sensie globalnym i stanowią 6% ogólnej liczby umierających na całym świecie [7]. W wielu krajach uczeni notują obniżenie poziomu podejmowania udziału w aktywności ruchowej, co ujemnie odbija się na ogólnym stanie zdrowia ludzi i zwiększa liczbę osób cierpiących z powodu chorób układu krążenia, cukrzycy i chorób nowotworowych, a także sprzyja występowaniu nadciśnienia, wysokiego poziomu cukru we krwi i nadwagi [6, 7]. Według oceny ekspertów bierność fizyczna jest główną przyczyną 25% wypadków zachorowania na rak piersi, 27% wypadków zachorowania na cukrzycę i około 30% wypadków choroby niedokrwiennej serca. Oprócz tego choroby niezakaźne stanowią prawie połowę wszystkich chorób na świecie. Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży 65

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 Zmniejszanie się udziału aktywności ruchowej w życiu człowieka rejestrowane jest na całym świecie, a w ostatnich latach szczególnie nasiliło się to zjawisko na Ukrainie. Liczne badania naukowe (Kobiakov 2003, Maglovany 1997, 2011, Traczuk 2011) prowadzone nad problemem braku aktywności ruchowej wśród dzieci i młodzieży, potwierdzają ten fakt [8, 9, 10]. Według oceny badaczy tylko 13% obywateli Ukrainy ma niezbędny, uwarunkowany fizjologicznie poziom aktywności ruchowej [5, 14]. Na podstawie innych badań (Traczuk 2011, Futorny 2011, Nizol i in. 2012) na Ukrainie dostateczny poziom aktywności ruchowej ma co piąte dziecko w wieku szkolnym i co dziesiąty student. W efekcie jest to jeden z najniższych wskaźników w Europie. Naukowcy zaznaczają, że i tak niski poziom aktywności ruchowej wśród młodzieży istotnie obniża się w czasie studiów [11, 12]. Naukowcy twierdzą, że instytucje edukacyjne stanowią poważne zagrożenie: liczba zdrowych bez chorób chronicznych dzieci kończących szkołę, a następnie uczelnie wyższe co roku obniża się tak jak obniża się poziom aktywności ruchowej młodzieży [3, 10]. Należy stwierdzić, że zjawisko to jest szczególnie charakterystyczne dla dziewcząt i kobiet. Wysoki odsetek deklaruje rozmaite problemy dotyczące stanu zdrowia, stałe lub przejściowe, wynikające z niedoskonałego rozwoju fizycznego oraz obniżenia możliwości funkcjonalnych organizmu [4, 11]. Celem podjętych badań było ustalenie poziom dobowej aktywności ruchowej wśród uczennic technikum i collegeów różnej specjalizacji. Pomocne w poszukiwaniu rozwiązania było ustalenie poziomu dobowej aktywności ruchowej według metody Framingham a. Dokonano analizy uczestnictwa w specjalnie zorganizowanej oraz samodzielnej aktywności ruchowej. Metoda badań Do określenie dobowej aktywności ruchowej posłużono się metodą Framingham a. Daje ona możliwość określenia ilościowego i jakościowego dobowej aktywności ruchowej na podstawie chronometrażu różnych czynności z rejestracją intensywności każdego rodzaju wysiłku fizycznego. Wartość tych pomiarów podawana jest zgodnie z cyfrowym indeksem aktywności fizycznej w chronometrażu, gdzie rejestrujemy wszystkie działania trwające powyżej 5 minut. Musi być zachowana ciągłość zapisów u każdej badanej osoby od momentu przebudzenia się ze snu (rano) do chwili udania się ponownie na spoczynek (wieczorem). Zgodnie z metodą Framingham a, działalność człowieka w przeciągu doby została podzielona na pięć poziomów: podstawowy, siedzący, mały, średni i wysoki. W każdym z nich występują odpowiednie rodzaje działalności i aktywności ruchowej. Poziom bazowy to: sen, odpoczynek w pozycji leżącej; siedzący przemieszczania się środkami komunikacyjknymi, czytanie, malowanie, oglądanie programów telewizyjnych, gry 66

Natalia Semenova, Anatoli Maglovany Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice... planszowe i komputerowe, jedzenie; mały higiena osobista, chodzenie pieszo, działalność zawodowa, zaliczona do drugiej grupy pracy; średni prace domowe, spacer, uprawianie sportu masowego o niskiej i średniej intensywności, działalność zawodowa należąca do trzeciej grupy pracy; wysoki uprawianie sportu, udział w zawodach sportowych, taniec, gry ruchowe, bieg, jeżdżenie na łyżwach, wrotkach, rowerze i inne. Jesienią 2011 i 2012 roku zorganizowano i przeprowadzono badanie dobowej aktywności ruchowej według metody Framingham a. Udział w nich wzięły 499 uczennice technikum i collegeów Lwowa o różnej specjalizacji. Badane mieściły się w przedziale wieku od 15 do 17 lat. Badania zostały wykonane zgodnie z obowiązującym planem prac naukowo badawczych w ramach wychowania fizycznego i sportu realizowanych przez Ministerstwa Ukrainy od spraw rodziny, młodzieży i sportu w latach 2011 2012 zgodnie z projektem badawczym 3.1 Doskonalenie programu wychowania fizycznego w szkołach i uczelniach (numer 0111U001733). Wyniki badań Analiza kart zapisu dobowej aktywności ruchowej daje możliwość ilościowego i jakościowego ustalenia czasu przeznaczonego na dobową aktywność ruchową biorąc pod uwagę czas trwania czynności o różnym charakterze oraz odpoczynku w ciągu 24 godzin. Jednocześnie notowano intensywność każdego rodzaju wysiłku fizycznego. W trakcie badania odnotowano, że wskaźniki zużycia energii niezbędnej do różnego rodzaju aktywności ruchowej (AR) u studentek są w granicach pomiędzy 2396,06 ±11,63 kcal a 2598,78 ±17,18 kcal (ryc. 1). [kcal] 3840 3500 3000 2500 2598 2396 2880 2000 min. maks. badania Kobiakowa badania własne Rycina 1. Porównanie dobowego zużycia energii badanych uczennic na tle literatury przedmiotu. Źródło: opracowanie własne, [8]. 67

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 Według badań (Kobiakov 2004; Nizol, Szyjan 2012) optymalne zużycie energii, niezbędnej dla zapewnienia normalnej pracy organizmu wynosi od 2880 do 3840 kcal w zależności od wieku, płci i masy ciała [8, 14]. Uzyskane dane dobowych strat energii potwierdzają dane Kobiakova (2004), który uważa, że w czasie studiów zapotrzebowanie energetyczne wynosi 2550 2800 kcal/dobę. Uzyskane wskaźniki indeksu aktywności fizycznej (IAF) u studentek znajdowały się pomiędzy 30,49 ± 0,16 stopnie a 32,50 ± 0,21. Otrzymane wyniki w zestawieniu z danymi, które prezentują inni badacze (Nasadiuk 2001, Prystupa 2001, Kibalnyk 2011) potwierdzają, że poziom indeksu aktywności fizycznej u uczennic college όw i technikum w wieku 15 17 lat jest zbliżony do wskaźnika indeksu aktywności fizycznej u nastolatek różnych miast i regionów Ukrainy oraz jest nieco niższy od wskaźników uzyskanych przez studentki szkół wyższych [15]. Po przeprowadzeniu analizy aktywności ruchowej poziomu bazowego, do którego zaliczamy sen i odpoczynek w pozycji leżącej, możemy odnotować, że u studentek wynosi on około 7 godzin 40 minut. Około 4,5 godzin studentki poświęcają na aktywność ruchową, zaliczaną do poziomu siedzącego (przemieszczanie się środkami komunikacyjnymi, czytanie, rysowanie, oglądanie programów telewizyjnych, gry planszowe i komputerowe, spożycie posiłków) (tab. 1). Uzyskane wskaźniki indeksu aktywności fizycznej (ІАF) na różnych poziomach aktywności ruchowej a dobowe zużycie energii przez badane uczennice statystyki poziomy aktywności ruchowej (min.) bazowy siedzący mały średni wysoki IAF (stopnie) dobowe zużycie energii (kcal) średnia 468,29 265,03 650,87 50,07 5,75 31,42 2476,82 odch. stand. 4,02 4,70 6,04 2,85 1,01 0,08 6,63 Źródło: opracowanie własne. Tabela 1 Mała aktywność ruchowa (higiena osobista, chodzenie na piechotę, nauka) zajmowała badanym około 10 godzin 55 minut, a z kolei aktywność ruchowa poziomu średniego około 50 minut. Aktywnością ruchową na poziomie wysokim, związaną z uprawianiem sportu, udziałem w zawodach sportowych, tańcem, grami ruchowymi, biegiem, jazdą na wrotkach, rowerze deklarował niewielki odsetek uczennic we wszystkich szkołach. Średnio poświęcano na nią około 5 minut. Analiza wyników dotyczących uczennic deklarujących podejmowanie aktywności ruchowej na poziomie wysokim wskazuje, że zaledwie około 7% studentek uprawia różne dyscypliny sportu lub taniec (ryc.2). 68

Natalia Semenova, Anatoli Maglovany Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice... 93% 7% nie uczestniczą uczestniczą Rycina 2. Poodejmowanie udziału w aktywności ruchowej na poziomie wysokim przez badane uczennice. Źródło: opracowanie własne. Wiadomo, że zużycie energii, niezbędnej do ćwiczeń fizycznych, zapewniających wzrost tętna do poziomu, który daje ciału efekt zdrowotny wynosi 300 500 kcal [5, 9]. Po przeprowadzeniu analizy możemy stwierdzić, że średnio jedna badana zużywa około 35 kcal. Aktywnością ruchową na poziomie średnim i wysokim po ukończeniu zajęć w szkole lub poza szkołą oraz samodzielnymi zajęciami zajmuje się mniej niż 1/5 część wszystkich studentek (18%). Podsumowanie, wnioski Na podstawie prac naukowych, wiadomo, że tylko 5 10% młodzieży ukraińskiej w wieku szkolnym i w czasie studiów utrzymuje zgodny z fizjologicznym zapotrzebowaniem poziom aktywności ruchowej. Takie niedostateczne miejsce ruchu w dziennym bilansie doprowadza w istocie do pogorszenia się zdrowia młodych ludzi. 1. Tylko 7% uczennic lwowskich podejmuje aktywność ruchową, która wywołuje efekt zdrowotny w organizmie, a zużycie energii nie przekracza średnio 36 kcal 2. W pomiarze dobowej aktywności ruchowej uczennic odnotowano niewielki odsetek celowego wykorzystania ćwiczeń fizycznych. 3. Cała aktywność ruchowa w ciągu doby wiąże się z zajęciami ruchowymi w szkole. Reasumując wyniki uzyskane w przeprowadzonych badaniach nad podejmowaniem uczestnictwa w aktywności ruchowej uczennic college όw i technikum wyraźnie pojawia się potrzeba kontynuowania tych prac. 69

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (18 ) 2/2013 Piśmiennictwo 1. Круцевич Т.Ю., Методы исследования индивидуального здоровья детей и подростков в процессе физического воспитания [Текст]: учеб. пособие для студ. вузов физ. воспитания и спорта, Т.Ю. Круцевич. К.: [б.и.], 1999. 2. Рубцова И.В., Кубышкина Т.В., Алаторцева Е.В., Готовцева Я.В., Оптимальная двигательная активность: учеб.-метод. пособие для вузов, Воронеж, 2007.. 3. Приступа Є.Н., Летальні випадки на уроках фізичної культури: причини та способи запобігання, Є.Н. Приступа, А.С. Вовканич, Ю.В. Петришин, [Електронний ресурс] Спортивна наука України 2012. 2 (46). Режим доступу: http:/archive.nbuv.gov. ua/e-journals/snu/2012_2/index.htm 4. Антипкін Ю.Г., Збереження репродуктивного здоров я жінки як важлива складова покращення демографічної ситуації в Україні, Журнал Академії медичних наук України 2007, 3, т. 13. 5. Магльований А.В., Прогнозування рівнів фізичних навантажень студентів з порушенням обміну речовин, А.В. Магльований, В.П. Рибак, О.І. Новицький, Молода спортивна наука України: зб. наук. праць з галузі фіз. культури та спорту. Л., 2009, Вип. 13, т. 2. 6. Саналогия. Основы управления здоровьем: монография, Г.Л. Апанасенко, Л.А. Попова, А.В. Магльований. LAMBERT (Германия), 2012.- 404 с.: рис., табл. 7. Глобальные рекомендации по физической активности для здоровья [Електронный ресурс], Всемирная организация здравоохранения. 2010. 58 с. Режим доступу: http:/www.who.int /dietphysicalactivity/ publications/ 9789241599979/ru/index.html 8. Кобяков Ю.П., Двигательная активность студентов: структура, нормы, содержание, Ю.П. Кобяков, Теория и практика физ. культуры. 2004. N 5. С. 44 46. 9. Магльований А.В., Моделювання інтенсивності фізичних навантажень студентів з низьким рівнем здоров я, О. Іваночко, А. Магльований, Є. Мороз, О. Новицький, Молода спортивна наука України: зб. наук. пр. з галузі фізичного виховання, спорту і здоров я людини. Вип. 15. у 4-х т. Л.: ЛДУФК, 2011. Т.2. С.61 64. 10. Трачук С.В., Моделювання режимів рухової активності молодших школярів у процесі фізичного виховання: автореф. дис. канд. наук з фіз. виховання та спорту: спец. 24.00.02 «Фіз. культура, фіз. виховання різних груп населення», С.В. Трачук ; Нац. ун-т фіз. виховання і спорту України. К., 2011. 18 с. 11. Семенова Н.В., Взаємозв язок рухової активності і соматичного здоров я студенток 15 17 років, Н.В. Семенова, Науково-педагогічні проблеми фізичної культури, фізична культура і спорт. Вип. 13. С. 563 567. 12. Стан та чинники здоров я українських підлітків: монографія, О.М. Балакірєва, Т.В. Бондар, О.Р. Артюх [та ін.] ; наук. ред. О.М. Балакірєва. К.: ЮНІСЕФ, Укр. ін-т соц. дослідж. ім. О. Яременка. К.: К.І.С., 2011. 172 с. 13. Динаміка показників фізичного здоров я студентів, які займаються силовими вправами, Магльований А. В., Шимечко І. М., Боярчук О. М., Мороз Є. І., Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту. 2011. 1. С. 80 83. 70

Natalia Semenova, Anatoli Maglovany Podejmowanie aktywności ruchowej przez lwowskie uczennice... 14. Нізоль Едита Особливості рівня рухової активності юнаків-студентів з урахуванням профілю навчання, Едита Нізоль, Олена Шиян, Євгенія Сливка, Юрій Наконечний, Молода спортивна наука України. зб.наук. праць.- Львів, 2012.- Вип.16.- Т.2.- С. 127 132. 15. Кібальник О.Я., Томенко О.А. Рівень рухової активності школярів окремих міст України, О. Я. Кібальник, О. А. Томенко, Спортивна наука України Л.: 2011, 5. Undertaking physical activity by students from Lvov aged 15-17 ( report from research) Summary Keywords: motor activity, Framingham method, female students. The article presents the results of the research conducted by means of Framingham method over daily motor activity in female students of various subjects who study at vocational schools and colleges. The research involved 499 female students who were ascribed to basic and preparatory medical groups due to their health condition. There was established level of specially organized and autonomous motor activity as well as energy consumption during the day for female students of various subjects. It has been stated that daily energy consumption for students is lower than the recommended optimum, and the amount of time that students spend on daily motor activity is insufficient. 71