SYLABUS Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej dotyczy cyklu rozpoczynającego się w roku akad. 2017/2018 Nazwa kierunku studiów Analityka Medyczna Nazwa przedmiotu/ Histologia modułu 1. Jednostka realizująca 2. e-mail jednostki 3. Wydział 1. Zakład Histologii i Cytofizjologii 2. histologia.cytofizjologia@umb.edu.pl 3. Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Profil praktyczny ogólnoakademicki nie dotyczy (st. doktoranckie) Forma jednolite magisterskie pierwszego stopnia drugiego stopnia doktoranckie Forma studiów stacjonarne niestacjonarne Język przedmiotu/modułu polski angielski Typ przedmiotu/modułu obowiązkowy fakultatywny Rok studiów Liczba godzin w ramach poszczególnych form zajęć Cel przedmiotu/modułu Metody dydaktyczne Narzędzia dydaktyczne Imię i nazwisko osoby prowadzącej przedmiot (tytuł/stopień naukowy lub zawodowy) Skład zespołu dydaktycznego I II III IV V VI Wykłady: 30 Seminaria: - Ćwiczenia: 45 Semestr studiów Konsultacje: 2 Egzamin: 2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI Sumaryczna liczba godzin kontaktowych 79 Liczba punktów ECTS 5 Podstawowym celem nauczania Histologii jest opanowanie przez studentów wiedzy dotyczącej budowy (ogólnej i specyficznej) komórek, tkanek, narządów i układów, ich właściwości i funkcji oraz związków czynnościowych tych struktur. Ponadto, zapoznanie studentów z podstawowymi technikami histologicznymi i cytologicznymi w odniesieniu do ich zastosowania w diagnostyce klinicznej. Metody dydaktyczne stosowane na zajęciach Histologii są połączeniem metod podających (wykłady, prelekcje z prezentacją multimedialną obrazów mikroskopowych na ćwiczeniach) i aktywizujących (studenci samodzielnie analizują obrazy mikroskopowe i wyszukują charakterystyczne struktury komórkowe, tkankowe czy narządowe w powiązaniu do specyfiki czynnościowej). mikroskop optyczny, preparaty mikroskopowe, atlasy histologiczne, rzutnik multimedialny prof. dr hab. Irena Kasacka Pracownicy naukowo-dydaktyczni zatrudnieni w Zakładzie Histologii i Cytofizjologii, w tym na umowę zlecenie. Symbol i nr przedmiotowe go efektu P-W01 P-W02 P-W03 Efekty wiedza znajomość mianownictwa histologicznego, organizacji komórki, budowy i funkcji organelli cytoplazmatycznych, cytoplazmy podstawowej i cytoszkieletu. Znajomość zasad interakcji między komórkami i macierzą pozakomórkową, znajomość mechanizmów odbioru sygnałów i odpowiedzi na sygnały, znajomość stanów funkcjonalnych komórek znajomość klasyfikacji tkanek organizmu, ich organizację histologiczną, występowanie i funkcje w organizmie znajomość składu i klasyfikacji elementów morfotycznych krwi. Rozpoznawanie typów komórek w rozmazie krwi ludzi zdrowych, znajomość charakterystycznych dla nich danych liczbowych, ich budowy i funkcji; znajomość występowania i organizacji histologicznej szpiku czerwonego, mechanizmów hematopoezy i uwalniania Odniesienie do kierunkowych efektów A.W9 F.W17 Metody (formujące i podsumowujące) weryfikacji osiągnięcia zamierzonych efektów Formujące: kartkówka sprawdzająca wiedzę z bieżącego materiału przed każdym ćwiczeniem Podsumowujące kolokwium pisemne egzamin pisemny
P-W04 P-W05 P-W06 P-U01 P-U02 P-U03 krwinek do układu naczyniowego; znajomość czynników pobudzających hematopoezę posiadanie wiedzy z zakresu komórkowych podstaw mechanizmów odpornościowych i obronnych organizmu, znajomość budowy i funkcjonowania narządów centralnych i obwodowych układu limfatycznego, rozumienie zjawiska recyrkulacji limfocytów; znajomość i rozumienie procesów komórkowych zabezpieczających organizm przed zakażeniami znajomość budowy histologicznej i rozumienie funkcji poszczególnych układów organizmu: odpornościowego, krwionośnego, oddechowego, pokarmowego, moczowego i nerwowego znajomość budowy histologicznej i funkcji narządów endokrynowych. Rozumienie mechanizmów regulujących czynność gruczołów dokrewnych. Znajomość mechanizmów działania hormonów i rozumienie ich roli w utrzymaniu homeostazy organizmu umiejętności umiejętność posługiwania się wiedzą z zakresu budowy histologicznej tkanek i narządów; rozpoznawania tkanek i narządów w preparatach mikroskopowych. Posiadanie umiejętności łączenia wiedzy z zakresu organizacji histologicznej i funkcji tkanek oraz narządów umiejętność posługiwania się mikroskopem optycznym oraz technikami cytologicznymi i histologicznymi w celu opisu cech morfologicznych komórek i tkanek (prawidłowych i zmienionych patologicznie) umiejętność oceny (jakościowej i ilościowej rozmazów krwi) 5 A.W5 A.W6 A.U13 A.U14 A.U13 A.U14 F.U16 kompetencje społeczne umiejętność i nawyk samo. znajomość terminologii dla percepcji informacji z P-K01 zakresu biochemii, fizjologii, patomorfologii i A.K1 patofizjologii, hematologii, farmakologii, immunologii i innych przedmiotów P-K02 korzystanie z piśmiennictwa fachowego B.K2 P-K03 śledzenie nowych metod i technik badawczych G.K2 P-K04 rozwijanie pożądanych cech osobowości i zainteresowań zawodowych G.K3 Formujące: ocena wyciąganych wniosków, rozpoznawanych struktur komórkowych, tkankowych i narządowych ocena zdolności do samodzielnej pracy Podsumowujące kolokwium praktyczne i teoretyczne egzamin praktyczny i teoretyczny Formujące: dyskusja w czasie zajęć obserwacja samodzielnej pracy studenta Podsumowujące: zaliczenie ćwiczeń Zajęcia wymagające udziału dydaktyka Samodzieln a praca studenta/ doktoranta nakład pracy studenta/doktoranta (bilans punktów ECTS) Forma aktywności Liczba godzin Realizacja przedmiotu: wykłady 30 Realizacja przedmiotu: ćwiczenia 45 Konsultacje 2 Egzamin 2 Łącznie 79 Przygotowanie się do ćwiczeń 20 Przygotowanie się do kolokwiów 21 Przygotowanie się do egzaminu lub zaliczenia końcowego i udział w egzaminie/zaliczeniu 30
Wskaźniki ilościowe Łącznie 71 Sumaryczne obciążenie studenta 150 Liczba punktów ECTS 5 Nakład pracy studenta/doktoranta związany z zajęciami wymagającymi bezpośredniego udziału nauczyciela Nakład pracy studenta/doktoranta związany z zajęciami o charakterze praktycznym Liczba godz. ECTS 79 3 120 5 Treść zajęć Treści programowe WYKŁADY Program wykładów obejmuje zagadnienia histologii ogólnej: podstawy budowy i funkcji komórek, budowa i czynność poszczególnych tkanek oraz histologii szczegółowej: budowa histologiczna narządów i jej powiązanie z czynnością układów. Histologia ogólna: Tkanka nabłonkowa: cechy charakterystyczne, kryteria klasyfikacji; budowa, funkcja i występowanie poszczególnych rodzajów nabłonków; odnowa i regeneracja nabłonków; wytwory komórek nabłonkowych, połączenia międzykomórkowe, gruczoły egzokrynowe (budowa, klasyfikacja, przykłady występowania). Tkanka łączna: cechy charakterystyczne; komórki i istota pozakomórkowa (rodzaje komórek, ich pochodzenie, ultrastruktura i funkcja różnych typów komórek tkanki łącznej, włókna kolagenowe, elastyczne i retikulinowe, substancja podstawowa); klasyfikacja tkanki łącznej; szczegółowa budowa i funkcja poszczególnych rodzajów tkanki łącznej (tkanka łączna właściwa i oparowa: chrząstka: szklista, sprężysta, włóknista i kość: zbita, gąbczasta; blaszka kostna, osteon jako jednostka budowy kości zbitej; beleczka kostna, jako jednostka budowy kości gąbczastej; procesy przebudowy kości. Krew i szpik: hematopoeza, skład krwi: osocze i elementy morfotyczne krwi; budowa i funkcja oraz prawidłowa zawartość elementów morfotycznych Tkanka mięśniowa: kryteria klasyfikacji, szczegółowa budowa histologiczna i ultrastrukturalna oraz funkcja. Organizacja mięśnia: szkieletowego, gładkiego i sercowego; typy komórek występujących w sercu. Tkanka nerwowa: klasyfikacja komórek i włókien nerwowych; szczegóły budowy, synapsy; klasyfikacja i funkcja komórek glejowych; mielinizacja w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym. Zwój nerwowy. Układ krążenia (serce, tętnice, żyły, naczynia włosowate i przedwłosowate, naczynia limfatyczne); Układ limfatyczny (odpornościowy) narządy limfatyczne (organizacja histologiczna narządów układu limfatycznego: grasica, węzły chłonne, śledziona, migdałki; funkcja tych narządów; recyrkulacja limfocytów; funkcja miazgi białej i czerwonej śledziony. Typy limfocytów i ich znaczenie, jako głównych komórek reakcji immunologicznych, znaczenie komórek pomocniczych układu immunologicznego (w tym dendrytycznych, fagocytów tzw. ukł. komórek mononuklearnych). Budowa i funkcja szpiku kostnego; hemopoeza szpikowa. Układ dokrewny 1: definicje (hormon, receptor, komórki docelowe), mechanizmy komunikacji międzykomórkowej; budowa histologiczna i hormony poszczególnych gruczołów endokrynowych; podwzgórza, przysadki mózgowej, szyszynki, tarczycy, przytarczyc, nadnerczy. Układ dokrewny 2: rozproszony układ neuroendokrynowy (DNES); mechanizmy regulacji wydzielania hormonów. neurosekrecja, układ neurosekrecyjny drobno- i wielkokomórkowy, elementy składowe tych układów, mechanizmy działania; sprzężenia zwrotne. Układ pokarmowy (przewód pokarmowy): jama ustna, przewód pokarmowy: utkanie i funkcja błony śluzowej, podśluzowej, mięśniówki i błony surowiczej lub przydanki; typ i funkcja nabłonka i mechanizm jego odnowy; typ i funkcja gruczołów Forma zajęć liczba godzin W 30 Symbol przedmiotow ego efektu P-W01 P-W02 P-W03 P-W04 P-W05 P-W06 P-K01
w różnych odcinkach przewodu pokarmowego, układ odpornościowy (tkanka limfoidalna), unerwienie, komórki neuroendokrynowe; Układ pokarmowy (duże gruczoły): ślinianki, wątroba: organizacja histologiczna (jednostki strukturalno-czynnościowe), cytofizjologia hepatocytów i funkcje wątroby; sinusoidy: (budowa, przestrzeń Disse go, komórki Browicza-Kupffera, komórki Ito), unaczynienie wątroby, przewody wyprowadzające żółć; pęcherzyk żółciowy; trzustka: część egzokrynowa (organizacja histologiczna), wyspy Langerhansa (komórki i wytwarzane przez nie hormony). Układ moczowy: nerka (budowa, jednostka funkcjonalna, mechanizm produkcji moczu), aparat przykłębuszkowy, drogi wyprowadzające mocz. Układ rozrodczy żeński: budowa histologiczna: jajnika (oogeneza, sekrecja hormonów i ich kontrola), jajowodu, macicy; przemiany w cyklu menstruacyjnym i ich kontrola hormonalna. Układ rozrodczy męski organizacja histologiczna gonad, ich czynność spermatogenetyczna i hormonalna, kontrola czynności, drogi wyprowadzające, gruczoły dodatkowe Układ oddechowy i skóra: organizacja histologiczna: przedsionka nosa i jamy nosa, krtani, tchawicy i płuc; oskrzela, pęcherzyki płucne; bariera krew-powietrze Skóra: budowa histologiczna i funkcja poszczególnych elementów tworzących powłoki ciała (naskórek i twory dodatkowe, skóra właściwa i tkanka podskórna). ĆWICZENIA: Studentom na zajęciach praktycznych demonstrowane są procedury stosowane w histologicznej technice parafinowej i mrożeniowej: zasady pobierania i utrwalania materiału do badań, procedura zatapiania w parafinie utrwalonych wycinków, sposoby otrzymywania parafinowych skrawków przy pomocy mikrotomu rotacyjnego i saneczkowego; Studenci na zajęciach praktycznych zapoznają się z zasadami prawidłowego używania mikroskopu optycznego oraz z innymi typami mikroskopów. Nauczanie obejmuje również podstawy badań cytologicznych, histochemicznych i immunohistochemicznych. Zajęcia rozpoczynają się objaśnieniami zagadnień objętych tematem ćwiczenia a następnie studenci oglądają preparaty mikroskopowe i rysują obrazy tkanek i narządów sugerując się obrazem mikroskopowym. Na ćwiczeniach studenci poznają praktycznie poprawną strukturę tkanek i narządów, poprzez analizę obrazów mikroskopowych z zakresu: histologii ogólnej: tkanka nabłonkowa, tkanka łączna, krew i szpik, tkanka mięśniowa, tkanka nerwowa Ć 45 P-U01 P-U02 P-U03 P-K01 P-K02 P-K03 P-K04 histologii szczegółowej: układ naczyniowy (serce, tętnice, żyły, naczynia włosowate i przedwłosowate), układ limfatyczny (węzeł chłonny, migdałek, śledziona, grasica, szpik kostny), układ dokrewny (podwzgórze, przysadka, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, wyspy trzustkowe, nadnercze), układ pokarmowy (jama ustna, przełyk, żołądek, jelito, wątroba, trzustka), układ oddechowy (jama nosowa, tchawica, oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne), układ moczowy (nerka, moczowód, pęcherz moczowy), układ płciowy męski (jądro, najądrze, nasieniowód, gruczoł krokowy), układ płciowy żeński (jajnik, jajowód, macica, łożysko). Literatura podstawowa Literatura uzupełniająca 1. Wojciech Sawicki, Jacek Malejczyk Histologia Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2012. 2. Tadeusz Cichocki Kompendium histologii: podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. 3. Maciej Zabel Histologia dla studentów medycyny i stomatologii, Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2013 1. Sobotta, J., Walsch, U.: Histologia: atlas cytologii i histologii Frithjofa Hammersena, Urban & Partner, Wrocław, 2002 2. Stevens, A., Lowe, J., Histologia człowieka. PZWL i Wyd. Med. Słotwiński Verlag 2000. Warunki uzyskania zaliczenia przedmiotu (zgodnie z Regulaminem jednostki/przedmiotu) podstawę do zaliczenia ćwiczenia stanowią poprawnie wykonane Sposób zaliczenia zajęć rysunki preparatów mikroskopowych, czynny udział w ćwiczeniach oraz pozytywna ocena ze sprawdzianu wejściowego
w semestrze przewidziane są 3 kolokwia. Zaliczenie składa się z części praktycznej oraz teoretycznej. Część praktyczna polega na rozpoznaniu trzech preparatów mikroskopowych z danego zakresu. Część teoretyczna obejmuje wiadomości zdobyte na zajęciach (wykłady, prelekcje, ćwiczenia). zaliczenie przedmiotu odbywa się w sesji zimowej w formie egzaminu końcowego z całej partii materiału. Egzamin końcowy składa się z dwóch części: praktycznej i teoretycznej. Egzamin praktyczny polega na rozpoznaniu 10 preparatów mikroskopowych. Egzamin teoretyczny obejmuje treści w zakresie histologii ogólnej i szczegółowej oraz podstaw metod i technik histologicznych (pytania otwarte) w przypadku usprawiedliwionej nieobecności student ma obowiązek Zasady zaliczania nieobecności wykazania się umiejętnościami dotyczącymi niezrealizowanych zajęć podczas pierwszego sprawdzianu cząstkowego oceny niedostateczne z ćwiczenia i kolokwium student może poprawić u asystenta w ciągu tygodnia (z wyłączeniem dnia, w którym odbywają się ćwiczenia). W przypadku niezgłoszenia się na poprawę uzyskuje drugą ocenę niedostateczną. student, który ma niezaliczone chociażby 1 ćwiczenie otrzymuje ocenę niedostateczną w pierwszym terminie kolokwium student, który nie zaliczy 1 lub 2 kolokwiów może przystąpić do Możliwości i formy wyrównywania zaległości pisemnego zaliczenia w ostatnim tygodniu przed zakończeniem semestru. student, który nie zaliczy 3 kolokwiów nie zostanie dopuszczony do sesji egzaminacyjnej. w przypadku uzyskania oceny niedostatecznej z przedmiotu obowiązują zasady zaliczenia przedmiotu zgodne z Regulaminem Studiów UMB Egzamin z przedmiotu obejmuje treści objęte programem ćwiczeń i wykładów. Termin egzaminu uzgodniony jest z Radą Pedagogiczna warunkiem dopuszczenia do pisemnego egzaminu teoretycznego jest Zasady dopuszczenia do egzaminu/zaliczenia zaliczenie egzaminu praktycznego. Student, który podczas egzaminu praktycznego rozpozna mniej niż 7 preparatów histologicznych automatycznie otrzymuje ocenę niedostateczną w pierwszym terminie egzaminu i ponownie przystępuje do egzaminu praktycznego w wyznaczonym przez kierownika Zakładu terminie (szczegółowe informacje zawarte są w regulaminie Zakładu). Kryteria oceny osiągniętych efektów z przedmiotu zakończonego egzaminem ocena niedostateczna na ocenę 3 na ocenę 3,5 na ocenę 4 na ocenę 4,5 Student nie opanował treści programowych wykładów i ćwiczeń. Udzielane odpowiedzi są nieprawidłowe, niejasne i pełne błędów merytorycznych. Ponadto, student nie wykazuje umiejętności selekcjonowania informacji ani dostrzegania powiązań między organizacją histologiczną i fizjologią narządów. Student opanował treść programową wykładów i ćwiczeń w stopniu umożliwiającym uzyskanie zaliczenia. Na większość pytań udzielone są poprawne odpowiedzi, lecz występują błędy merytoryczne, niejasności, oraz informacje nieadekwatne do treści pytania. W udzielonych odpowiedziach student wykazuje się umiejętnością dostrzegania powiązań między organizacją histologiczną i czynnością narządów. Student opanował w niepełnym zakresie treść programową wykładów i ćwiczeń. Udziela właściwych odpowiedzi na większość zdecydowanych pytań, jednak pojawiają się nieliczne błędy merytoryczne, niejasności oraz informacje nieadekwatne do treści pytania. W udzielonych odpowiedziach student wykazuje się umiejętnością dostrzegania powiązań między organizacją histologiczną i czynnością narządów. Student opanował w znaczącym zakresie treść programową wykładów i ćwiczeń. Udzielone odpowiedzi są prawidłowe, lecz występują pojedyncze błędy merytoryczne i drobne niejasności. W udzielonych odpowiedziach student wykazuje się umiejętnością selekcjonowania informacji, a także właściwie wskazuje na powiązania między organizacją histologiczną i czynnością narządów Student opanował szczegółowo treść programową wykładów i ćwiczeń. Udzielone odpowiedzi są wyczerpujące, brak w nich błędów merytorycznych, niemniej występują drobne niejasności. W
na ocenę 5 udzielonych odpowiedziach student wykazuje się umiejętnością selekcjonowania informacji oraz właściwie wskazuje na powiązania między organizacją histologiczną i czynnością narządów. Student opanował w pełnym zakresie treść programową wykładów i ćwiczeń. Udzielone odpowiedzi są szczegółowe i wyczerpujące, brak w nich błędów merytorycznych. W udzielonych odpowiedziach student wykazuje się umiejętnością selekcjonowania informacji a także łączy wiedzę z zakresu organizacji histologicznej i fizjologii narządów Opracowanie sylabusa (imię i nazwisko): prof. dr hab. Irena Kasacka Data aktualizacji sylabusa: 22.04.2017 r.