Analiza kosztów ponoszonych w związku z realizacją procesów logistycznych

Bartczak Krzysztof 1 Politechnika Warszawska, Wydział Elektryczny Analiza kosztów ponoszonych w związku z realizacją procesów logistycznych 1. WPROWADZENIE Każde przedsiębiorstwo, by móc stawać się konkurencyjne względem innych firm, by zdobywać nowych klientów, a także by osiągać satysfakcjonujące zyski musi w sposób szczególny brać pod uwagę wszelkie kwestie związane z minimalizowaniem kosztów. Dzięki temu będzie ono mogło, na skutek posiadania określonych oszczędności, rozwijać swoją działalność poprzez na przykład jej internacjonalizowanie i poszerzanie zakresu działania, unowocześnianie maszyn i urządzeń czy zwiększanie asortymentu. Koszty odgrywają w ramach funkcjonowania każdej firmy ogromną wręcz rolę, stąd konieczne jest, by poszczególne podmioty gospodarcze dbały o własną sferę finansową w odpowiedni sposób. Z racji tego, że duża część firm działających na rynku, w tym również polskim, realizuje szereg procesów logistycznych, ciekawym zagadnieniem staje się rozpatrywanie kwestii dotyczących tego, jakie w związku z realizacją tych procesów koszty są ponoszone przez poszczególne firmy i jaki odsetek koszty te stanowią wśród kosztów bądź przychodów przedsiębiorstw. Równie ważną i interesującą kwestią jest to, w jakich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw wysokość kosztów logistycznych jest największa, a więc na przykład czy najwyższe koszty są ponoszone w związku z magazynowaniem, zaopatrzeniem czy transportem. Powyższe kwestie zostaną omówione w prezentowanej pracy. Warto zaznaczyć, że opisywanie tych zagadnień jest nie tylko interesujące, ale także bardzo ważne dla szeregu przedsiębiorstw. Uzyskanie przez nie podstawowej wiedzy na temat kosztów logistycznych może bowiem stać się istotnym czynnikiem zwiększania efektywności i skuteczności ich funkcjonowania, a co za tym idzie odnoszenia sukcesów rynkowych i poszerzania liczby klientów. Co ważne, w wielu firmach wyróżnienie i zanalizowanie kosztów logistycznych staje się praktycznie niemożliwe, na co wpływ ma przyjęty w ich ramach sposób ewidencjonowania zdarzeń gospodarczych, który ma postać tradycyjną i który w związku z tym nie jest w stanie dostarczyć wielu niezbędnych informacji dotyczących na przykład tych kosztów, które pozostają ukryte w ramach innych kosztów. Odnosi się to do produkcji czy marketingu 2. Stąd podjęcie w ramach prezentowanej pracy kwestii związanych z tymi kosztami może stać się przydatne dla wielu firm i pozwolić im na sprawniejsze zarządzanie procesami logistycznymi. 2. PRZEGLĄD LITERATURY Z uwagi na to, że wszystkie podmioty gospodarcze dążą do osiągnięcia jak największych zysków, co jest możliwe głównie dzięki redukowaniu kosztów własnych ponoszonych podczas codziennego funkcjonowania, kwestie odnoszące się do tych kosztów są dość szeroko rozpatrywane w literaturze przedmiotu. Dotyczy to także kosztów logistycznych, związanych z realizacją określonych procesów, takich jak magazynowanie czy transport. W pracy wykorzystane zostaną zarówno pozycje książkowe, jak i rozdziały w pracach zbiorowych, artykuły oraz źródła internetowe. Wśród książek można wspomnieć o pozycji Jana Twaroga pt. Koszty logistyki przedsiębiorstw, Czesława Skowronka i Zdzisława Saryusza- Wolskiego pt. Logistyka w przedsiębiorstwie, Joanny Baran i Ludwika Wickiego Systemy logistyczne w funkcjonowaniu przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego. Raport z I etapu badań oraz Krzysztofa Ficonia pt. Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie. Do drugiej grupy źródeł zaliczyć należy pracę Beaty 1 bartczak@ee.pw.edu.pl 2 K. Wajszczuk, Optymalizacja kosztów logistyki jako narzędzie wspomagające zrównoważony rozwój przedsiębiorstw rolniczych, Inżynieria Rolnicza, numer 13/2006, s. 444. Logistyka 4/2015 35

Skowron-Grabowskiej pt. Kalkulacja kosztów logistyki w rachunku kosztów działań, która została zawarta w zbiorowej pracy pod redakcją Joanny Nowakowskiej-Grunt pt. Wybrane zagadnienia logistyki w przykładach, a także pracę Izabeli Walczak i Krzysztofa Witkowskiego pt. Koszty logistyczne w strategiach konkurencyjnych przedsiębiorstw, która została zamieszczona w pracy pod redakcją Paula- Dietera Kluge i Pawła Kużdowicza pt. Controlling w małych i średnich przedsiębiorstwach. Efektywność controllingu wspomaganego komputerowo. Wśród artykułów wykorzystanych podczas realizacji pracy znajduje się między innymi pozycja Beaty Ślusarczyk i Sebastiana Kota pt. Analiza kosztów logistyki w MSP, a także Karola Wajszczuka pt. Optymalizacja kosztów logistyki jako narzędzie wspomagające zrównoważony rozwój przedsiębiorstw rolniczych. Podczas realizacji tematyki dotyczącej kosztów logistycznych wykorzystano również źródło internetowe, czyli artykuł Macieja Wierzbickiego pt. Minimalizacja kosztów zapasów poprzez optymalizację procesów logistycznych. W tym miejscu warto wspomnieć także o publikacjach obcojęzycznych, w tym o książce Franka Straube a i Hansa-Christiana Pohla pt. Trends and Strategies in Logistics: Global Networks in an Era of Change, a także o artykule Karri Rantasili i Lauri Ojali pt. Measurement of national-level logistics costs and performance. 3. ZASTOSOWANE METODY BADAWCZE Jak dotąd, w ramach tematyki dotyczącej kosztów procesów logistycznych pojawiło się szereg różnorodnych publikacji, w których starano się między innymi przeanalizować te kwestie, o których będzie mowa w prezentowanej pracy. Stąd to właśnie na tych publikacjach zostanie oparta praca, a więc wykorzystana zostanie metoda badawcza pod postacią desk research, czyli analizy danych zastanych, nazywanej również metodą badań gabinetowych bądź prowadzonych zza biurka. Jej istotą jest gromadzenie i analizowanie wszelkich informacji oraz danych, które interesują badacza i są niezbędne do opracowania podjętego przez niego zagadnienia. Przy tym to, co ją wyróżnia spośród innych metod badawczych to fakt, że za jej pomocą gromadzi się materiały mające charakter wtórny, a więc takie, które już istnieją i zostały zgromadzone w określonych publikacjach czy dokumentach. Warto podkreślić, że metoda ta posiada szereg ważnych zalet, do których zaliczyć można fakt, że jej zastosowanie nie wymaga poniesienia zbyt dużych nakładów finansowych, że jej przeprowadzenie nie wiąże się z utratą zbyt dużej ilości czasu (nie jest konieczne na przykład wykonywanie badań terenowych i bezpośrednie spotykanie się z respondentami), a także że dotarcie za jej pomocą do szeregu istotnych informacji jest, w dobie Internetu, w wielu wypadkach stosunkowo łatwe 3. Względy te wpłynęły w dużym stopniu na wykorzystanie tej metody podczas opracowywania zagadnień podjętych w prezentowanej pracy. 4. WYNIKI BADAŃ By móc charakteryzować różnorodne kwestie odnoszące się do kosztów logistycznych w pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym są te koszty, a także jakie są ich klasyfikacje. Jeśli chodzi o ich definicje to należy stwierdzić, że w literaturze przedmiotu istnieje dość spora liczba tych definicji i nierzadko dość znacznie się one od siebie różnią. Wpływ na to ma fakt, że poszczególni autorzy starają się kłaść nacisk na odmienne aspekty związane z tymi kosztami, w tym między innymi na sposób identyfikowania ich struktury 4. Stąd w tym miejscu zostaną zaprezentowane tylko najważniejsze spośród tych definicji. Zaliczyć do nich należy niewątpliwie ujęcie zaproponowane przez Czesława Skowronka. Uznał on, że koszty logistyczne to wyrażone w pieniądzu zużycie pracy żywej oraz środków i przedmiotów pracy, a także wydatki finansowe i wszelkie inne ujemne skutki nadzwyczajnych zdarzeń, które wynikają z przepływu 3 M. Makowska, R. Boguszewski, Analiza danych zastanych zagadnienia wstępne. [w:] M. Makowska (red.), Analiza danych zastanych. Przewodnik dla studentów, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013, s. 9 20. 4 I. Walczak, K. Witkowski, Koszty logistyczne w strategiach konkurencyjnych przedsiębiorstw, [w:] P. D. Kluge, P. Kużdowicz (red.), Controlling w małych i średnich przedsiębiorstwach. Efektywność controllingu wspomaganego komputerowo, Wydawnictwo Druk-Ar, Zielona Góra 2004, s. 211. 36 Logistyka 4/2015

dóbr materiałowych, a więc surowców, materiałów czy wyrobów gotowych, w ramach funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz pomiędzy dwoma i więcej przedsiębiorstwami 5. Jan Twaróg uznał, że koszty logistyki są główną metodą ilościowego pomiaru innowacyjności przedsiębiorstwa i skuteczności realizowania przez niego procesów logistycznych. Badacz ten uznał, że koszty te, by wypełniały powyższe funkcje, muszą być kalkulowane w taki sposób, by wypełnione zostały podstawowe potrzeby odnoszące się do dokonywania oceny tych procesów. Co ważne, koszty logistyczne decydują o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, a co za tym idzie również o jego udziałach w rynku czy o poziomie nakładów marketingowych 6. W tym miejscu warto zaprezentować jeszcze ujęcie dotyczące kosztów logistycznych, które zostało zaproponowane przez Mieczysława Kufla. Wprawdzie nie określa on tych kosztów jako kosztów logistycznych, wspominając jedynie o tym, że występują one w charakterze kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo w związku z przepływem materiałów, to jednak niewątpliwie należy je rozpatrywać właśnie w takim kontekście. Zdaniem tego badacza koszty te są szczegółową kategorią kosztów, która oznacza pieniężne odzwierciedlenie zużycia substancji majątkowej przedsiębiorstwa, co jest wywoływane głównie poprzez planowanie, realizowanie oraz kontrolowanie poza technologicznych procesów związanych z przemieszczaniem w czasie i przestrzeni różnorodnych materiałów i wyrobów 7. Koszty logistyczne odgrywają wręcz ogromną rolę w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, bowiem stanowią jedno z najważniejszych kryteriów oceny dotyczącej efektywności stosowania technologii logistycznych i jednocześnie podstawowy miernik ilościowy odnoszący się do sprawności i innowacyjności tych procesów. W hierarchii ważności ustępują praktycznie tylko standardom obsługi klienta. Co ważne, problematyka ich dotycząca stanowi jedno z najbardziej złożonych i trudnych zagadnień związanych z funkcjonowaniem wielu firm. Wynika to z tego, że koszty te posiadają mocno rozbudowaną, a nierzadko także rozmytą strukturę, co wywołuje trudności z ich identyfikowaniem i gromadzeniem dokładnych danych na ich temat 8. Ponadto są one silnie powiązane z innymi grupami kosztów, zajmując ważne miejsce w systemie rachunkowości przedsiębiorstwa 9. Miejsce to oraz znaczenie, jakie koszty logistyki posiadają dla przedsiębiorstw, zostało zaprezentowane na rys. 1. Rys. 1. Ranga kosztów logistycznych w ramach funkcjonowania przedsiębiorstw Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 351. 5 C. Skowronek, Z. Saryusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 336. 6 J. Twaróg, Koszty logistyki w przedsiębiorstwie, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003, s. 23. 7 Def. za: I. Walczak, K. Witkowski, op. cit., s. 211. 8 R. Z. Farahani, N. Asgari, H. Davarzani, Supply Chain and Logistics in National, International and Governmental Environment Concepts and Models. Physiga-Verlag, Berlin 2009, s. 60. 9 F. Straube, H-C. Pfohl, Trends and Strategies in Logistics: Global Networks in an Era of Change, BundesvereinigungLogistike.V., Berlin 2008, s. 48-49 Logistyka 4/2015 37

Koszty logistyczne niewątpliwie w każdym przypadku wiążą się ze stratami dla przedsiębiorstwa, bowiem są one nierozerwalnie powiązane z koniecznością skierowania określonych nakładów finansowych na konkretne działania i procesy. Stąd tak ważna staje się ich dokładna identyfikacja w strukturze ogólnych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, co z kolei jest niemożliwe bez regularnego ich monitorowania. Istotne jest także rozpoznawanie źródeł powstawania tych kosztów, do których ogólnie zalicza się obszary związane z: pozyskiwaniem materiałów i surowców od dostawców, realizacją transportu wewnętrznego i zewnętrznego, planowaniem produkcji, magazynowaniem materiałów i wyrobów gotowych, przekazywaniem wyrobów do ostatecznych odbiorców 10. Powyżej wspomniano już, że istnieją duże trudności w identyfikowaniu kosztów logistycznych. Krzysztof Ficoń uznał, że są one związane z dwoma rodzajami czynników, a więc: ze zbyt wysokim poziomem spójności procesów realizowanych w przedsiębiorstwie, co powoduje, że koszty logistyczne ciężko jest wyodrębnić z ogólnych kosztów, ze złożoną strukturą kosztów logistycznych oraz silnymi powiązaniami pomiędzy tymi kosztami, co powoduje, że nie jest możliwe dokonanie ich jednoznacznej klasyfikacji zgodnie z proponowanymi podziałami 11. Pomimo tego w literaturze przedmiotu spotykane są próby klasyfikowania kosztów logistyki. Jedna z typologii, która została zaproponowana przez Czesława Skowronka i Zdzisława Saryusza-Wolskiego, została zaprezentowana na rys. 2. przekrój rodzajowy kosztów przekrój wg. faz przepływu przekrój wg. podstawowych i miejsc powstania kosztów kompleksów logistyki Koszty materialne - amortyzacja - usługi obce materialne Koszty strefy zaopatrzenia - działu zaopatrzenia - wydziału magazynowego Koszty przepływu fizycznego Koszty niematerialne - koszty pracy - podatki i opłaty Koszty fazy produkcji - działu zarządzania produkcją - wydziału transportu Koszty zapasów Pozostałe koszty - bezpośrednio wpływające na wyniki przedsiębiorstwa Koszty fazy dystrybucji - działu zbytu - wydziału transportu i spedycji Koszty procesów informacyjnych Rys. 2. Typologia kosztów procesów logistycznych zaproponowana przez Czesława Skowronka i Zdzisława Saryusza- Wolskiego Źródło: C. Skowronek, Z. Saryusz-Wolski, op. cit., s. 215. 10 J. Twaróg, op. cit., s. 24, 28. 11 K. Ficoń, op. cit., s. 351. 38 Logistyka 4/2015

Inną typologię zaproponował Benon Zbigniew Szałek, który wyróżnił koszty: bezpośrednie, czyli te związane z realizacją procesów transportowych, magazynowania, łączności czy gospodarowania zapasami, a także pośrednie (koszty związane z ponoszeniem opłat za wynajem powierzchni magazynowanych, wynagrodzenia zarządu przedsiębiorstwa), stałe (koszty związane ze środkami transportu, amortyzacja magazynów) i zmienne (koszty zużycia materiałów i paliwa czy zaangażowania kapitału), zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji, materialne (zużycie materiałów i energii, koszty prac wykonywanych przez inne podmioty na zlecenie) i niematerialne (koszty pracy, podatki i inne opłaty, koszty zaangażowania kapitału obcego), ściśle logistyczne, opracowania logistycznego oraz przedsięwzięć, które są zlecane przez logistykę 12. Ogólnie w literaturze przedmiotu koszty logistyki są dzielone na cztery najważniejsze grupy: koszty transportu dotyczą procesów zaopatrzenia oraz przewożenia gotowych wyrobów do odbiorców, koszty magazynowania związane z przechowywaniem materiałów, surowców i wyrobów gotowych, amortyzacją budynków magazynowych, opłacaniem energii, kupowaniem i utrzymywaniem sprzętu komputerowego i manipulacyjnego oraz oprogramowania, kosztami pracowników magazynów oraz kosztami materiałów opakowaniowych, koszty utrzymania zapasów zalicza się do nich na przykład koszty starzenia się zapasów czy koszty kapitału zainwestowanego w zapasy materiałowe, koszty administracji zaangażowanej w procesy logistyczne koszty związane z kontrolą zapasów, przepływem materiałów, zakupem i utrzymywaniem systemu informatycznego oraz wynagrodzeniami pracowników 13. Po określeniu tego, jakie rodzaje kosztów są ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z realizacją przez nie procesów logistycznych możliwe staje się przejście do opisu kolejnych kwestii, a więc określenia tego, jaki odsetek koszty te stanowią wśród kosztów całkowitych przedsiębiorstw, a także w jakich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw wysokość kosztów logistycznych jest największa. Jak dotąd w tym temacie zrealizowano szereg badań. W tym miejscu zostaną zaprezentowane tylko te najważniejsze. Zaliczyć do nich należy badanie wykonane przez Instytut Logistyki i Magazynowania (ILiM) pt. Logistyka w Polsce - Raport 2009. Jedna z kwestii, która została poddana temu badaniu, dotyczyła kosztów logistycznych, przy czym skupiono się w tym Raporcie na analizie tego, jaki jest procentowy udział poszczególnych grup kosztów, a więc kosztów transportu, magazynowania, zapasów i administracji, w ogólnej wielkości kosztów logistycznych. Dane na ten temat zawiera tabela 1. Tabela 1. Struktura logistycznych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw. Rodzaj kosztów 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Transportu 66,8% 65,6% 64,6% 64,6% 67,5% 67,7% Administracji 23,2% 24,4% 24,1% 24,1% 19,2% 18,5% Magazynowania 8,0 8,0 9,3 9,3 9,3 9,3% Zapasów 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 4,0% 4,5% Źródło: Logistyka w Polsce - Raport 2009, I. Fechner, G. Szyszka (red.), Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2010, s. 125. Według badania przeprowadzonego przez ILiM największy udział w kosztach logistycznych ponoszonych przez przedsiębiorstwa mają koszty związane z transportem. W latach 2004 2009 ich udział 12 I. Walczak, K. Witkowski, op. cit., s. 211 212. 13 B. Ślusarczyk, S. Kot, Analiza kosztów logistyki w MSP, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, numer 6/2013, s. 8. Logistyka 4/2015 39

w kosztach logistyki wśród badanych przedsiębiorstw oscylował wokół 65 68%. Znacznie mniejszy odsetek stanowiły koszty administracji (od 18 do 24%), magazynowania (8 9%) i zapasów (2 4%). Nieco inne wnioski w odniesieniu do omawianego zagadnienia zostały sformułowane w następstwie badania, które zostało przeprowadzone w 2012 r. przez Beatę Ślusarczyk i Sebastiana Kota wśród 196 przedsiębiorstw działających w południowej Polsce. Wyniki tego badania, dotyczące udział poszczególnych grup kosztów w kosztach logistycznych ogółem, znajdują się na rys. 3. 19,3% 36,1% 20,3% Koszty transportu Koszty magazynowania Koszty utrzymania zapasów Koszty administracji 24,3% Rys. 3. Składowe kosztów logistycznych (wg badania przeprowadzonego przez Beatę Ślusarczyk i Sebastiana Kota w 2012 r. Źródło: B. Ślusarczyk, S. Kot, op. cit., s. 9. Podczas omawianego badania, podobnie jak w przypadku ILiM z 2010 r., stwierdzono, że to koszty transportu stanowią największy odsetek kosztów logistycznych ponoszonych przez badane przedsiębiorstwa. Na kolejnych miejscach znalazły się jednak koszty magazynowania i zapasów, a dopiero na końcu koszty administracji, które w badaniu ILiM były na drugim miejscu. W badaniu przeprowadzonym w 2012 r. przez Beatę Ślusarczyk i Sebastiana Kota podjęto także kwestię dotyczącą tego, jaki udział mają koszty logistyczne w wartości przychodów badanych przedsiębiorstw. Dane dotyczące tej kwestii są zawarte na rys. 4. Koszty administracji 3,3% Koszty utrzymania zapasów 3,5% Koszty magazynowania 4,2% Koszty transportu 6,2% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% 7,0% Rys. 4. Udział kosztów logistycznych w przychodach przedsiębiorstw (wg badania przeprowadzonego przez Beatę Ślusarczyk i Sebastiana Kota w 2012 r. Źródło: B. Ślusarczyk, S. Kot, op. cit., s. 9. 40 Logistyka 4/2015

Koszty ponoszone w związku z realizacją poszczególnych procesów logistycznych stanowiły więc w badanych przez Beatę Ślusarczyk i Sebastiana Kota przedsiębiorstwach dość istotny odsetek przychodów osiąganych przez te podmioty. Same koszty transportu to 6,2% tych przychodów, koszty magazynowania 4,2%, koszty utrzymania zapasów 3,5%, a koszty administracji 3,3%. Razem daje to więc 17,2% wartości przychodów badanych przedsiębiorstw, co niewątpliwie jest liczbą dość sporą. Potwierdza to fakt, że każdy podmiot gospodarczy powinien dokładnie wiedzieć, jakie koszty logistyczne są generowane w związku z jego działalnością, a także jaka jest ich wysokość, a następnie podejmować wszelkie możliwe działania w celu ich ograniczenia. Kolejne badanie, o którym należy tutaj wspomnieć, dotyczyło przedsiębiorstw działających w branży związanej z przetwórstwem rolno spożywczym. Badania ich dotyczące zostały przeprowadzone na przełomie 2009-2010 r. przez pracowników Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, przy czym ankiety zostały wypełnione przez ponad 500 przedsiębiorstw funkcjonujących w ramach sektora przetwórstwa rolno spożywczego. W ankietach tych zadano pytanie dotyczące między innymi tego, jaki odsetek koszty logistyczne stanowią w przychodach badanych przedsiębiorstw. Dane odnoszące się do wyników na to pytanie zawarto na rys. 5. Rys. 5. Udział kosztów logistycznych w przychodach przedsiębiorstw (wg badania przeprowadzonego przez SGGW w 2009 i 2010 r.) Źródło: J. Baran, L. Wicki, Systemy logistyczne w funkcjonowaniu przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego. Raport z I etapu badań, Wydział Nauk Ekonomicznych. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2011, s. 6. W badanych przez SGGW przedsiębiorstwach udział kosztów logistycznych w przychodach był więc deklarowany przez te przedsiębiorstwa jako raczej niski (5 9% przychodów) bądź bardzo niski (1 4%). Kilkanaście procent badanych przedsiębiorstw zadeklarowało jednak, że udział ten jest raczej wysoki, a więc na poziomie od 10% do 14%. Pomimo faktu, że większość badanych podmiotów uznała, iż udział kosztów logistycznych jest stosunkowo niewielki, to jednak nawet udział na poziomie około 10% sprawia, że w przypadku dużej skali działalności koszty te mogą być stosunkowo wysokie. Kwestie odnoszące się do kosztów logistycznych zostały podjęte również podczas badań zrealizowanych w 2007 r. na zlecenie ING Banku Śląskiego pod nazwą Rynek transportu i logistyki w Polsce. Wzięło w nim udział 125 firm, w tym 62 transportowe i logistyczne oraz 63 przedsiębiorstwa korzystające z ich usług. Spytano je między innymi o to, jaki procent kosztów operacyjnych stanowią koszty związane z logistyką. Dane dotyczące odpowiedzi badanych firm na to pytanie zostały zawarte na rys. 6. Logistyka 4/2015 41

Rys. 5. Udział kosztów logistycznych w kosztach operacyjnych przedsiębiorstw logistycznych i transportowych oraz firm korzystających z ich usług (wg badania przeprowadzonego przez ING Bank Śląski w 2007 r.) Źródło: Rynek transportu i logistyki w Polsce, ING, Warszawa 2007, s. 44. Na pytanie dotyczące tego, jaki odsetek wśród kosztów operacyjnych badanych przedsiębiorstw stanowią koszty logistyczne, w odniesieniu do największej części tych przedsiębiorstw stwierdzono, że nie wiadomo dokładnie, jak kształtuje się ten odsetek. Z kolei 22% badanych firm zaznaczyło, że udział ten wynosi od 5 do 10%, 21% firm, że od 10 do 25%, a 18% firm, że mniej niż 5%. Najmniej odpowiedzi (6%) padło na odpowiedź więcej niż 25%. Z badań ING wynika więc, że 1/5 przedsiębiorstw działających w branży logistycznej oraz transportowej ponosi koszty logistyczne pozostające na poziomie 10 25% kosztów operacyjnych, co na pewno jest liczbą dużą. Na koniec warto jeszcze przytoczyć wyniki badań przeprowadzonych w 2007 r. przez Macieja Kubonia na grupie 50 gospodarstw rolniczych położonych w Polsce południowej. Na ich podstawie stwierdzono, że udział kosztów infrastruktury logistycznej w całkowitych kosztach produkcji wynosi, w zależności od typu gospodarstwa, od 36,4% do nawet 69,4%, a wśród kosztów tej infrastruktury najwięcej, bo od 58,7% do 78,0%, stanowią koszty związane ze środkami technicznymi i transportowymi (na drugim miejscu znajdują się koszty związane z utrzymaniem budynków i magazynów, na trzecim koszty środków teleinformacyjnych, a na czwartym koszty gospodarki opakowaniami) 14. 5. PRZEDSTAWIENIE DYSKUSJI Uwzględnianie kwestii związanych z kosztami ponoszonymi w związku z prowadzoną działalnością jest w przypadku wszystkich bez wyjątku przedsiębiorstw bezwzględną koniecznością. W sposób szczególny dotyczy to kosztów logistycznych, które, jak już wspomniano, bardzo często są ukryte i ciężko jest je wyodrębnić. Analizując dane, które zostały zamieszczone powyżej, należy podkreślić, że w przypadku każdego z przytoczonych badań zostało dowiedzione, iż koszty logistyczne stanowią istotną część przychodów oraz kosztów przedsiębiorstw. Stąd należy podkreślić, że w przypadku wielu firm niezbędne staje się stosowanie określonych strategii, dzięki którym możliwe byłoby minimalizowanie tych kosztów, jak również wykorzystywanie narzędzi umożliwiających identyfikowanie wszelkich procesów logistycznych, do których dochodzi w przedsiębiorstwie, a następnie wyznaczanie poziomu kosztów z nimi 14 M. Kuboń, Koszty infrastruktury logistycznej w przedsiębiorstwach rolniczych, Inżynieria Rolnicza, numer 10/2008, s. 129, 131. 42 Logistyka 4/2015

związanych oraz czynników wpływających na nie. Jeśli chodzi o strategie minimalizowania kosztów to można tutaj wspomnieć o strategiach prowadzących do redukcji zapasów, w tym między innymi Just in Time i DRP (Distribution Resource Planing - planowanie zapotrzebowania dystrybucji) 15. W wielu przedsiębiorstwach przydatny może stać się również outsourcing, dzięki któremu innym wyspecjalizowanym firmom przekazuje się część zadań, co może generować spore oszczędności 16. Z kolei wśród koncepcji wspomagających identyfikowanie procesów i kosztów logistycznych szczególnie przydatny staje się rachunek kosztów działań (Actvity Based Costing ABC), który jest dobrym źródłem informacji o kosztach nie tylko poszczególnych działań i procesów, ale również kosztach produktów i usług, miejscach powstawania tych kosztów oraz kosztach działań niestanowiących wartości dodanej dla klientów 17. Dopiero dzięki użyciu opisanych powyżej narzędzi będzie możliwe prowadzenie przez poszczególne przedsiębiorstwa prawidłowej gospodarki finansowej w odniesieniu do kosztów procesów logistycznych. 6. WNIOSKI Koszty logistyczne, w świetle literatury przedmiotu, stanowią więc dużą część przychodów oraz ogólnych kosztów przedsiębiorstw. Ich udział w tych przychodach wynosi od około 5% do 20%, a w ogólnych kosztach do 25% (w przypadku gospodarstw rolniczych było to nawet 70%). Wśród kosztów logistycznych zdecydowanie największy odsetek stanowią koszty związane z transportem. W przedsiębiorstwach podanych badaniom, które to badania zostały wykorzystane na potrzeby prezentowanej pracy, koszty transportowe stanowiły bowiem od 36% do nawet 67% kosztów logistycznych. Ogólnie przedsiębiorstwa, w których dochodzi do procesów logistycznych, ponoszą koszty związane z tymi procesami głównie w odniesieniu do transportu, magazynowania, zarządzania zapasami oraz administracji i personelu. Streszczenie Koszty są jednym z niewątpliwie kluczowych pojęć dla wszystkich przedsiębiorstw. To bowiem ich poziom może decydować o tym, czy firma będzie dobrze prosperowała i osiągała zyski z prowadzonej przez siebie działalności czy też raczej zyski te będą znikome lub nawet będą notowane straty. Obecnie, z uwagi na to, że w ramach funkcjonowania coraz większej liczby przedsiębiorstw szczególnego znaczenia nabiera logistyka, rozpatrywanie zagadnień dotyczących kosztów ponoszonych w związku z nią jest szczególnie ważne. Opis niektórych spośród tych zagadnień zostanie zawarty w prezentowanej pracy. Problem badawczy pracy stanowi określenie tego, jakie koszty są ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z realizacją procesów logistycznych i jaki odsetek koszty te stanowią wśród przychodów oraz kosztów całkowitych przedsiębiorstw, jak również w jakich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw wysokość kosztów logistycznych jest największa. Podczas realizacji tematu skorzystano z analizy danych zastanych. Słowa kluczowe: logistyka, transport, proces logistyczny, koszt, koszt logistyki. Analysis of costs incurred in implementation of logistics processes Abstract Costs are undoubtedly one of the key concepts for all enterprises. This is because it is their level that may determine whether or not an enterprise will prosper and obtain profit from its business, or whether or not the profits will be marginal or even losses will be incurred. Currently, due to the fact that in the operation of an increasing number of enterprises logistics is becoming particularly significant, considering issues relating to costs incurred in connection with it is particularly important. This study includes a description of some of these issues. The research issue of the study is to specify which costs are borne by enterprises in implementation of logistics processes and what percentage these costs constitute with respect to the enterprises revenues and total 15 M. Wierzbicki, Minimalizacja kosztów zapasów poprzez optymalizację procesów logistycznych, http://www.qsort.biz/minimalizacja_kosztow.php, dostęp: 2 maja 2015 r. 16 K. Rantasila, R. Ojala, Measurement of national-level logistics costs and performance, International Transport Forum Discussion Paper, numer 4/2012, s. 10. 17 A. Mesjasz-Lech, Kalkulacja kosztów logistyki w rachunku kosztów działań (ABC Activity Based Costing), [w:] J. Nowakowska-Grunt (red.), Wybrane zagadnienia logistyki w przykładach, Sekcja Wydawnictwa Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2008, s. 27. Logistyka 4/2015 43

costs, as well as to determine the areas of enterprise functioning in which the costs of logistics are the greatest. While addressing the topic, the analysis of secondary data was applied. Key words: logistics, transport, logistics process, cost, logistics costs. LITERATURA [1] Baran J., Wicki L., Systemy logistyczne w funkcjonowaniu przedsiębiorstw przetwórstwa rolnospożywczego. Raport z I etapu badań, Wydział Nauk Ekonomicznych. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2011. [2] Farahani R. Z., Asgari N., Davarzani H., Supply Chain and Logistics in National, International and Governmental Environment Concepts and Models. Physiga-Verlag, Berlin 2009. [3] Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001. [4] Kuboń M., Koszty infrastruktury logistycznej w przedsiębiorstwach rolniczych, Inżynieria Rolnicza, numer 10/2008. [5] Logistyka w Polsce - Raport 2009, I. Fechner, G. Szyszka (red.), Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2010. [6] Makowska M., Boguszewski R., Analiza danych zastanych zagadnienia wstępne. [w:] M. Makowska (red.), Analiza danych zastanych. Przewodnik dla studentów, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013. [7] Mesjasz-Lech A., Kalkulacja kosztów logistyki w rachunku kosztów działań (ABC Activity Based Costing), [w:] J. Nowakowska-Grunt (red.), Wybrane zagadnienia logistyki w przykładach, Sekcja Wydawnictwa Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2008. [8] Rantasila K., Ojala L., Measurement of national-level logistics costs and performance, International Transport Forum Discussion Paper, numer 4/2012. [9] Rynek transportu i logistyki w Polsce, ING, Warszawa 2007. [10] Skowronek C., Saryusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003. [11] Straube F., Pfohl H-C., Trends and Strategies in Logistics: Global Networks in an Era of Change, BundesvereinigungLogistike.V., Berlin 2008. [12] Ślusarczyk B., Kot S., Analiza kosztów logistyki w MSP, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, numer 6/2013. [13] Twaróg J., Koszty logistyki w przedsiębiorstwie, Biblioteka Logistyka, Poznań 2003. [14] Wajszczuk K., Optymalizacja kosztów logistyki jako narzędzie wspomagające zrównoważony rozwój przedsiębiorstw rolniczych, Inżynieria Rolnicza, numer 13/2006. [15] Walczak I., Witkowski K., Koszty logistyczne w strategiach konkurencyjnych przedsiębiorstw, [w:] P. D. Kluge, P. Kużdowicz (red.), Controlling w małych i średnich przedsiębiorstwach. Efektywność controllingu wspomaganego komputerowo, Wydawnictwo Druk-Ar, Zielona Góra 2004. [16] Wierzbicki M., Minimalizacja kosztów zapasów poprzez optymalizację procesów logistycznych, http://www.qsort.biz/minimalizacja_kosztow.php, dostęp: 2 maja 2015 r. 44 Logistyka 4/2015