2018 31 BIULETYN INFORMACYJNY POLSKIEJ IZBY LNU I KONOPI SPIS TREŚCI 1 Laboratoryjne metody identyfikacji włókien naturalnych... 2 A. Kicińska Jakubowska, P. Przybylska, M. Zimniewska 2 Dobór procesów odklejania surowców włóknistych dla różnych kierunków zastosowań (len)... 16 W. Różańska 3 Lniane włókno dekortykowane o niskim poziomie zanieczyszczeń dla zastosowań technicznych... 24 J. Mańkowski, J. Kołodziej 4 Kwalifikacja polowa wybranych gatunków roślin włóknistych i oleistych wyhodowanych w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu... 29 M. Strzelczyk, M. Chudy, E. Przydanek, E. Piechocka, W. Bestrzynska, G. Oleszak, K. Rybak 5 Ochrona roślin przy użyciu eterycznego oleju konopnego... 38 R. Kaniewski 6 Różnorodność obiektów konopi siewnych w polskiej kolekcji... 45 G. Mańkowska, G. Oleszak 7 Pożegnanie naszego kolegi Mariana Płanika... 50 Czasopismo informacyjne przeznaczone dla plantatorów, przetwórców roślin włóknistych oraz przedstawicieli przemysłu wykorzystujących włókno lniane i konopne. Tematyka czasopisma obejmuje zagadnienia związane z uprawą, przetwórstwem lnu i konopi, wykorzystaniem włókien łykowych w przemyśle tekstylnym jak również ich zastosowanie poza włókiennicze oraz kierunki wykorzystania surowców odpadowych. Zespół redakcyjny: dr hab. inż. Jerzy Mańkowski, prof. IWNiRZ mgr inż. Marek Radwański dr inż. Janusz Gawryś dr inż. Jacek Kołodziej Adres Redakcji: ul. Wojska Polskiego 71 B 60-630 Poznań Tel. 061/ 845 58 00 Fax. 061 / 841 78 30 e-mail: pilik@iwnirz.pl Biuletyn Informacyjny PILiK wydawany jest przy współpracy z Instytutem Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Różnorodność obiektów konopi siewnych w polskiej kolekcji Grażyna Mańkowska, Grzegorz Oleszak Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich Gromadzenie obiektów konopi to zachowanie różnorodności biologicznej, ale także dostarczenie zróżnicowanego materiału wyjściowego do hodowli i zabezpieczenie wieloletniego dorobku hodowców. W przypadku konopi jest to szczególnie ważny element, ponieważ do niedawna uprawa konopi, z uwagi na zagrożenie narkomanią, była zakazana w wielu krajach. Zniszczono nie tylko materiały hodowlane ale również populacje miejscowe. Dla potrzeb hodowli konopi zorganizowano Bank Nasion. Jest to jedna z nielicznych kolekcji konopi w świecie i jedyna w Polsce. Konopie uważane są za roślinę łatwo przystosowującą się do zmieniających się warunków wegetacji. W obrębie gatunku występuje wiele typów, form i odmian o znacznych różnicach biologiczno-morfologicznych i o różnej wartości gospodarczej: konopie włókniste Cannabis sativa subsp. sativa L. i narkotyczne Cannabis sativa subsp. indica L. W ramach ogólnopolskiego Programu Wieloletniego 2015 2020 Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju finansowanego przez IHAR w Radzikowie zgromadzono w Banku Nasion IWNiRZ 172 odmiany z różnych rejonów świata oraz cenne polskie rody hodowlane. W przechowalni długoterminowej IHAR w Radzikowie znajduje się 70 obiektów. W celu waloryzacji cech morfologicznych i użytkowych obiektów zgromadzonych w kolekcji IWNiRZ, corocznie zakładane są doświadczenia w hali wegetacyjnej oraz w warunkach polowych w Zakładzie Doświadczalnym Pętkowo (woj. wielkopolskie). W czasie wegetacji prowadzi się obserwacje faz rozwojowych konopi (wschody, kwitnienie, dojrzewanie), stanu roślin na jednostce powierzchni oraz występowania chorób i szkodników. (tabela 1). 45
Tabela 1. Fazy rozwojowe wybranych odmian konopi L.p. Odmiana Data siewu Liczba dni Wschody - data Kwitnienie - data Dojrzewanie - data wegetacji pocz. pełne pocz. koniec pocz. pełne 1 He Bei 28.04 175 08.05 12.05 15.08 18.09 15.09 20.10 2 Jus 12 28.04 140 08.05 12.05 14.07 15.08 13.08 15.09 3 Giganthea 28.04 171 10.05 15.05 31.07 01.09 30.08 16.10 Francja 4 Zołotonoska 15 28.04 145 09.05 16.05 21.07 21.08 18.08 20.09 5 Juso15 28.04 155 08.05 12.05 31.07 20.08 18.08 30.09 6 Jermakowska 28.04 128 09.05 15.05 25.06 01.08 01.08 03.09 7 Kush 28.04 168 20.05 25.05 13.08 15.09 13.09 13.10 8 Felina 32 28.04 150 08.05 13.05 15.07 20.08 20.08 25.09 9 Dnieprowska 28.04 133 08.05 12.05 13.07 12.08 10.08 08.09 10 He Bei Da Bai 28.04 175 09.05 15.05 20.08 20.09 18.09 20.10 Pi 11 Głuchowska 3 28.04 136 08.05 12.05 10.07 14.08 12.08 11.09 12 Yu Nan Dian Xi 29.04 157 10.05 16.05 31.07 01.09 30.08 02.10 13 Futura 75 28.04 160 09.05 14.05 02.08 04.09 03.09 05.10 14 K-573 28.04 133 10.05 15.05 30.06 10.08 08.08 08.09 15 K-176 28.04 137 08.05 12.05 30.06 15.08 12.08 12.09 W okresie kwitnienia pobierane są próbki kwiatostanów do analiz zawartości substancji halucynogennej THC (Δ9-tetrahydrokannabinolu) oraz CBD (kannabidiolu) według metodyki unijnej zawartej w Załączniku nr XIII do rozporządzenia Komisji (WE) nr 2860/2000) (rys 1). 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 % THC %CBD Rys 1 Średnia zawartość THC (%) i CBD (%) różnych odmian konopi Po zbiorze roślin dokonuje się pomiarów cech morfologicznych (długości ogólne, długości techniczne, grubości łodyg oraz długości wiech konopnych tabela 2). Wskaźnikiem jakości 46
nasion jest ocena masy tysiąca nasion (MTN), którą określa się zgodnie z przyjętymi zasadami ISTA. tabela 3 Tabela 2. Cechy użytkowe wybranych odmian konopi Lp. Odmiana Forma pienności Długość. ogólna. (cm) Długość. techniczna (cm) Długość. wiechy (cm) Grubość (mm) 1 Tisza dwupienne 315 270 45 23 2 Monoica jednopienne 375 300 75 20 3 KC Virtus dwupienne 335 285 50 20 4 Giganthea It. dwupienne 250 200 50 23 5 Fibrol jednopienne 320 280 40 20 7 Jus 8 dwupienne 355 300 55 20,5 8 Santhica 27 jednopienne 320 265 55 21,5 9 Zenit dwupienne 245 190 55 22,5 10 Beniko jednopienne 265 225 40 21,5 Tabela 3. Pienność, MTN wybranych odmian konopi Lp Odmiana Forma pienności Masa 1000 nasion (g) 1 He Bei dwupienne 27,5 2 Jus 12 dwupienne 18,2 3 Giganthea Francja dwupienne 16,3 4 Zolotonoska 15 jednopienne 16,5 5 Juso 15 jednopienne 12,5 6 Jermakowska dwupienne 16,4 7 Kush dwupienne 18,6 8 Felina 32 jednopienne 14,6 9 Dnieprowska dwupienne 16,2 10 He Bei Da Bei Pi dwupienne 17,3 11 Głuchowska 3 jednopienne 16,6 12 Yu Nan Dian Xi dwupienne 11,4 13 Futura 75 jednopienne 16,3 14 K-573 dwupienne 15,6 15 K-176 jednopienne 15,2 Przedstawione wyniki stanowią cenną informację dla hodowców konopi pod względem badanych cech rozwojowych i użytkowych. Dotyczą one 30 odmian, które znajdują się w kolekcji. Dane charakterystyki pozostałych 146 odmian są dostępne u kuratora kolekcji konopi email: grazyna.mankowska@iwnirz.pl 47
Doświadczenia w hali wegetacyjnej i w polu Rys 2. przed założeniem izolatorów-hala hala Rys. 3. Po założeniu izolatorów- Rys 4. Doświadczenia polowe Ważnym zagadnieniem jest określenie cech użytkowych materiałów zgromadzonych w kolekcji i kierunków wykorzystania pozyskiwanych surowców z konopi. Ogólnopolski Program Ochrony Zasobów Genowych gwarantuje niezbędną i stałą ocenę zgromadzonych odmian pod tym względem, zatem Ochrona Zasobów Genowych stanowi nadrzędny element strategii hodowlanej uprawianych roślin. Obecnie, tradycyjne włókiennicze wykorzystanie konopi w Europie ma znaczenie marginalne. Włókno i paździerze konopne jako materiał ulegający biodegradacji, powinien znaleźć szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu: w przemyśle tekstylnym, budowlanym, a także może zastąpić materiały syntetyczne. Poza tym nasiona konopne (a 48
przede wszystkim olej konopny) mają zastosowanie w przemyśle spożywczym i kosmetycznym oraz farmaceutycznym. 49