Makroekonomia 1 Wykład 7: Wprowadzenie do modelu keynesowskiego fluktuacji gospodarczych Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Fakty dotyczące cyklu koniunkturalnego PKB rośnie o około 2-4% rocznie w długim okresie, doświadczając przy tym znaczących wahań w krótkim okresie. Konsumpcja i inwestycje wahają się razem z PKB, przy czym konsumpcja jest mniej zmienna niż PKB, zaś inwestycje znacząco bardziej. Bezrobocie rośnie w okresach recesji i spada w okresach ożywienia gospodarczego. Prawo Okuna: negatywny związek między wzrostem PKB a bezrobociem.
Prawo Okuna Procentow a zmiana realnego PKB 10 8 6 1951 1966 1984 2003 Y Y 3 2 u 4 1971 2 1987 0 2001 1975-2 2008 1991 1982 2009-4 -3-2 -1 0 1 2 3 4 Zmiana stopy bezrobocia
Horyzont czasu w makroekonomii Długi okres Ceny są zmienne (giętkie) i reagują na zmiany popytu i podaży. Krótki okres Wiele cen jest lepkich na wyjściowym poziomie. Gospodarka zachowuje się inaczej kiedy ceny są lepkie.
Podsumowanie neoklasycznej teorii makroekonomii (poprzednie wykłady) Produkcja determinowana jest przez stronę podażową: Zasoby pracy, kapitału Technologię Zmiany w popycie na dobra i usługi (C, I, G ) wpływają tylko na ceny, nie na ilości. Zakłada się pełną elastyczność cen. Model ten ma zastosowanie do długiego okresu.
Kiedy ceny są lepkie produkcja i zatrudnienie zależą także od popytu, na który wpływają z kolei: polityka fiskalna (G i T ) polityka pieniężna (M ) inne czynniki, takie jak zmiany egzogeniczne w C czy I
Model zagregowanej podaży i zagregowanego popytu Paradygmat stosowany przez ekonomistów głównego nurtu oraz osoby odpowiedzialne za prowadzenie polityki gospodarczej do opisu i rozumienia wahań koniunktury oraz polityk stosowanych do ich stabilizacji Pokazuje, w jaki sposób w gospodarce ustalany jest poziom cen i poziom produkcji Pokazuje, że zachowanie gospodarki jest inne w krótkimi, a inne - w długim okresie
Plan zajęć na najbliższe tygodnie Krzyż keynesowski Teoria preferencji płynności Krzywa IS Krzywa LM Model ISLM Wyjaśnienie krótkookresowych wahań Y Rynek pracy Krzywa zagregowanego popytu Krzywa zagregowanej podaży Model zagregow anego popytu i podaży
Plan wykładu Model Keynesa: wprowadzenie i założenia Składniki wydatków zagregowanych Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto Wydatki zagregowane i równowaga w modelu Mnożnik i jego interpretacja Warunek równowagi graficznie i algebraicznie Lektury: Mankiw, rozdział 9; Mankiw9, rozdział 10 Begg, rozdział 21 i 22; Begg5, rozdział 16 i 17 Blanchard, rozdział 3
Model keynesowski: wprowadzenie Gospodarka nieustannie podlega szokom, coś wytrąca ją z równowagi Jak na to reaguje? Ekonomia klasyczna: działa automatyczny, samoregulujący się mechanizm (elastyczne ceny); przy stałych zasobach czynników produkcji i danej technologii - produkcja jest stała, a zamiany popytu wywołują tylko ruch cen Keynes: są przeszkody w działaniu mechanizmu cenowego poziom produkcji nie jest stały i dany zasobem czynników produkcji i technologią, gospodarka może osiągnąć równowagę przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji; w takiej sytuacji produkcja zależy od popytu a ceny są stałe SPRZECZNOŚĆ? 1
Krótki i długi okres: rola stopnia wykorzystania czynników produkcji Poziom cen AD 4 AD 5 AS Przedmiot naszego zainteresowania AD 3 AD 2 AD1 Y max Poziom produkcji 1
Założenia modelu Keynesa Stałe ceny (np. zwiększenie popytu nie powoduje, że ceny rosną, więc firmy dostosowują podaż przy tych samych cenach) Dostępność czynników wytwórczych (możliwość zwiększania podaży bez podnoszenia cen, wymaga, by w gospodarce występowały wolne moce produkcyjne, których można łatwo użyć bez wzrostu kosztów tzn. że nie cały majątek trwały np. maszyny, urządzenia - jest wykorzystany, i tym samym można produkować więcej bez dodatkowych inwestycji a także że są bezrobotni, chętni by podjąć pracę za płace wg istniejących stawek) Stała produktywność czynników wytwórczych (niezależna od skali ich wykorzystania) W konsekwencji: brak zmian kosztów produkcji powodowanych zmianami wielkości produkcji 12
Inne uproszczenia rzeczywistości Nie rozróżniamy kategorii z rachunkowości dochodu narodowego Mówimy Y: dochód, produkt Konsumpcja, oszczędności, inwestycje, eksport, import, wydatki rządowe, podatki (od dochodów osobistych) kwotowe i proporcjonalne, transfery 1
Od czego zależy poziom produkcji? Zgodnie z modelem Keynesa wielkość produkcji zależy od wielkości planowanych wydatków ponoszonych w gospodarce: firmy produkują tyle, ile ktoś chce od nich kupić Poziom cen AS AD 1 AD 2 Poziom produkcji 14
Od czego z kolei zależą wydatki? Na wydatki składają się: (por. model klasyczny): Wydatki konsumpcyjne zależą od dochodu do dyspozycji, od stóp procentowych Wydatki inwestycyjne zależą od dochodu, od stóp procentowych Wydatki rządu decyzja polityczna Zagraniczne wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i rządów zależą od dochodów, stóp procentowych, kursu walutowego 15
Funkcje wydatków dalej wyjaśnione Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto C I NX C I br G G NX cy D my nr 1
Od czego zależą wydatki konsumpcyjne? Zależność względem Dochodu bieżącego Dochodu permanentnego Stopy procentowej teoria cyklu życia Oczekiwań co do koniunktury i dochodów w przyszłości Model Keynesa uproszczona wersja
Wydatki konsumpcyjne Największy składnik PKB C Gdzie 0 c 1 oraz: C C cy D to wielkość konsumpcji C to konsumpcja autonomiczna (nie zależy od dochodu) to krańcowa skłonność do konsumpcji Y to dochód do dyspozycji: d Y D Y T B ty Y (1 t) T B c c C Y D O ile zmieni się C, jak YD zmieni się o 1 T podatki kwotowe, B transfery dla ludności, t stopa opodatkowania 18
Graficzne ujęcie funkcji konsumpcji C Y D C cy D Y T B t Y Y(1 t) T B C C cb ct ( 1t) cy Załóżmy na razie, że w gospodarce nie ma rządu: B = T = t = 0 Konsumpcja całkowita C C cy tg c C 1 c Dochód 1
USA: stopa wzrostu realnego PKB, konsumpcja Zmiana w % w stosunku do okresu 4 kwartały wcześniej 10 8 6 Stopa wzrostu realnego PKB Stopa wzrostu konsumpcji Przecięt na stopa wzrostu PKB 4 2 0-2 -4 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015
Konsumpcja i oszczędności Y D C S Krańcowa skłonność do oszczędzania c C Y D i s S Y D 0 c 1 s Y ( c s) D Y D c s 1 c 1 s 2
Funkcja oszczędności Skoro Y d C S, to S Y d C S S Y d C C Y T ty (1 c) B (1 B c) T C (1 cb ct c t ct) Y c(1 t) Y Załóżmy na razie, że nie ma rządu: B = T = t = 0 Oszczędności całkowite S C ( 1 c) Y C 1 s= (1-c) Dochód 2
Wydatki inwestycyjne Ujemna zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem inwestycji r I I br I Wybrane determinanty wielkości inwestycji Stopa procentowa (nominalna czy realna) Skala produkcji (popyt bieżący i oczekiwania dot. zmian popytu) Proporcja kosztów pracy do kosztów kapitału fizycznego (izokwanta) Model keynesowski: uproszczenie ograniczamy się do zależności inwestycji od realnej stopy procentowej r w proporcji b Różnice w traktowaniu inwestycji planowanych i nieplanowanych następny slajd 23
Bardzo ważne rozróżnienie: inwestycje planowane versus nieplanowane Składniki inwestycji: w środki trwałe, we wzrost zapasów i rezerw Przedsiębiorstwa inwestują, kiedy oczekują, że nowy majątek, zwiększenie zapasów surowców i półproduktów przyniosą im korzyści Inwestycje planowane to inwestycje celowe, zamierzone Inwestycje nieplanowane to przyrost zapasów wyrobów gotowych powodowany zbyt niskimi zakupami Specyfika kształtowania zapasów wyrobów gotowych Tworzy się je celowo, żeby nie było przerw w zaspakajaniu popytu klientów Powstają również, kiedy klienci kupują mniej niż oczekiwali producenci 24
Równowaga w ujęciu graficznym, przy uproszczeniu, że r = 0 AE,C AE C I C I cy C I C I 45 o C C cy Y * Y 2
Równowaga w ujęciu algebraicznym AE Y AE C I C C cy I I AE C cy I Y Y 1 1 c ( C I) 2
Co z oszczędnościami? Y I I I I I C Y C Y C cy C (1 c) Y S Warunek równowagi w modelu Keynesa: Y AE lub I S 2
Przykład C 8 0,8Y I 4 AE 12 0,8Y Y AE Y 12 0,8Y 0,2Y 12 Y 60 Przy Y = 60, wartość wydatków wynosi 8 + 0,8 razy 60 (konsumenci) plus 4 (producenci), czyli 60! A zatem firmy sprzedają dokładnie tyle, ile wyprodukowały, nie mają motywacji, ani do zwiększania, ani do zmniejszania produkcji! 2
Przykład cd. Stabilność równowagi Y C=8+0,8 Y I AE = C+I Y - AE Nieplanowane zapasy Produkcja S=- 8+0,2Y 10 16 4 20-10 Maleją Rośnie -6 20 24 4 28-8 Maleją Rośnie -4 30 32 4 36-6 Maleją Rośnie -2 40 40 4 44-4 Maleją Rośnie 0 50 48 4 52-2 Maleją Rośnie 2 60 56 4 60 0 Brak Nie zmienia się 4 70 64 4 68 2 Rosną Spada 6 80 72 4 76 4 Rosną Spada 8 29
Mnożnik: skutki zmian inwestycji Mnożnik mówi nam, jakiej zmiany produkcji (dochodu) możemy się spodziewać, gdy wartość wydatków autonomicznych zmieni się o 1, np.: Jeśli mnożnik wynosi 3, a firmy przestraszą się złych prognoz dot. wzrostu gospodarczego i ograniczą wydatki inwestycyjne (zakup nowych maszyn do fabryk) o 100, PKB spadnie o 300 Czemu? I 100 C c100 C C c c 2 3 AE 100 Y 100 AE 100... c 1 1 c 100 AE c100 Y 2 100 Y 100 c100 c 2 100 30
USA: stopa wzrostu realnego PKB, inwestycje Zmiana w % w stosunku do okresu 4 kwartały wcześniej 40 30 20 10 Stopa wzrostu inwestycji Stopa wzrostu realnego PKB 0-10 -20 Stopa wzrostu konsumpcji -30 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015
Składniki PKB w Polsce 25.0 20.0 15.0 PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna 10.0 5.0 0.0-5.0 19941995199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010-10.0-15.0 3
Paradoks zapobiegliwości C 8 0,8 Y C 4 0,8Y I 4 I 4 Y 60 Y 40 C 8 0,8 60 56 C 4 0,8 40 36 S 8 0,260 4 S 4 0,2 40 4 I S I S Chęć do zwiększenie oszczędności wywołuje jedynie spadek dochodu i spadek konsumpcji, oszczędności pozostają niezmienione (spadek dochodu) To jak to jest z wpływem oszczędności na Y? 3
Model uwzględniający istnienie rządu Rząd oddziałuje na zmienne modelu w dwojaki sposób: Wpływa na sumę zagregowanych wydatków (G wydatki rządu na dobra i usługi) Wpływa na dochód do dyspozycji będący argumentem funkcji konsumpcji (Y D nie jest już równy Y): rząd Pomijamy inne kanały wpływu (podatki pośrednie, podatki od zysku firm, składki na ubezpieczenia społeczne itd.) 3
Rząd wydatki i oszczędności Wydatki: Zakupy rządowe G G Transfery B B Dochody: T T ty Podatki BS T ty G Saldo budżetu B 35 Dochody ludności Podatki zmniejszają Y D Y D Transfery powiększają Y T ty Y NB ty B Podatki netto
Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od wielkości produkcji? Przyczyny zależności salda handlu zagranicznego od skali produkcji Im większa produkcja, tym większe zużycie surowców, półproduktów, większa skala zakupów maszyn i urządzeń, a wśród wszystkich zakupów zaopatrzeniowych mieszczą się również pochodzące z importu, więc import rośnie Im większa produkcja, tym większe dochody i zakupy a w nich znajdują się dobra pochodzące z importu, więc import rośnie im większa dynamika PKB, tym niższe saldo handlu zagranicznego 40
Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od wysokości stóp procentowych? Gdy drożeje waluta krajowa to: Za towary importowane płaci się mniej (cena zagraniczna x kurs = cena dobra importowanego na rynku krajowym), dzięki czemu znajdują więcej nabywców rośnie import Zagraniczni nabywcy muszą zapłacić za towary z tego kraju więcej (zagraniczna cena dobra eksportowanego = jego cena krajowa x kurs walutowy), więc maleje popyt na nie w ślad za tym eksport Im silniejsza waluta krajowa, tym niższy eksport i wyższy import saldo handlu zagranicznego maleje Ale co mają z tym wspólnego stopy procentowe? 41
Dlaczego kurs walutowy zależy od wysokości stóp procentowych? Przyczyny zależności kursu walutowego od stopy procentowej Im wyższe krajowe stopy procentowe, tym bardziej opłacalne lokowanie kapitału w tym kraju Im bardziej opłacalne lokowanie kapitału w danym kraju, tym mniej z niego odpływa kapitału a więcej napływa, rośnie więc saldo przepływów kapitałowych Skoro rośnie napływ kapitału, to rośnie również popyt na walutę tego kraju Im większy popyt na walutę danego kraju, tym jej cena (kurs walutowy) wyższa Wzrost stóp procentowych prowadzi do aprecjacji waluty krajowej im wyższe stopy procentowe, tym niższe saldo handlu zagranicznego, ceteris paribus Warunek: kurs waluty musi się kształtować swobodnie (musi obowiązywać płynny system kursu walutowego) 42
Funkcja salda handlu zagranicznego NX NX my nr Gdzie: NX NX m n saldo handlu zagranicznego autonomiczna część salda handlu zagranicznego, tj. taka cześć salda, która nie zależy ani od Y ani od r krańcowa skłonność do importu, czyli zmiana importu pod wpływem zmiany PKB elastyczność salda handlu zagranicznego względem stóp procentowych, czyli zmiana salda handlu pod wpływem zmiany realnego poziomu stóp procentowych 4
Funkcja salda handlu zagranicznego NX NX NX my nr NX NX>0 nadwyżka NX=0 deficyt Y NX<0 44
Równowaga salda handlu zagranicznego Można na podstawie znajomości autonomicznej części salda handlowego oraz parametrów m, n i wysokości stóp procentowych określić, jakiej wysokości musiałby być PKB, żeby samoczynnie saldo handlu zagranicznego zostało zrównoważone. NX NX my nr NX my nr Y ( NX nr) / m 0 45
Wpływ kursu walutowego na saldo handlu zagranicznego NX NX Kiedy kurs waluty krajowej rośnie saldo handlowe obniża się przy danej wielkości PKB Tak samo, jak rosną krajowe stopy procentowe Tak samo, kiedy maleje autonomiczna część salda handlowego NX=0 Y 46
Wpływ krańcowej skłonności do importu na saldo handlu zagranicznego NX Kiedy krańcowa skłonność do importu zwiększa się, to saldo handlu zagranicznego maleje NX NX 0 =0 Y NX 1 <0 47
Funkcje wydatków Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto C I NX C I br G G NX cy D my nr 4
Funkcje wydatków i PKB w otwartej gospodarce Dodając wszystkie wydatki, otrzymujemy nowe warunki równowagi między wysokością produkcji a zakupami C C cy D I I br G G NX NX my nr Y AE ( C I G NX cnb br nr) c(1 t) Y my Y c( 1 t) Y my ( C I G NX cnb br nr) Y ( C I G NX cnb br 1 nr) 1 c(1 t) m 49
PKB w otwartej gospodarce Wielkość produkcji: Y ( C I G NX cnb br 1 nr) 1 c(1 t) m gdzie mnożnik wydatkowy w gospodarce otwartej 1 1 c(1 t) m wydatki autonomiczne AE ( C I G NX cnb) Innymi słowy: Y [ AE r( b n)] 50
Jak działa mnożnik wydatkowy? 1 1 c(1 t) m Jeśli pojawia się jakikolwiek wydatek autonomiczny, to jego wpływ na wielkość PKB (Y) jest powiększona wskutek działania mnożnika wydatkowego Działanie mnożnika opiera się na tym, że jeśli jakakolwiek suma zostaje wydana to równocześnie staje się ona powodem powstania równej co do wielkości produkcji i dochodów, te zaś są dalej wydawane, tworząc kolejne bodźce do produkowania i tworzenia dochodów. Wydatek Produkt Dochód Wydatek Produkt. 51
Jak działa mnożnik wydatkowy? Proces pomnażania dochodów, wydatków i produkowania stopniowo wygasza się, bo: Konsumenci nie wszystkie dochody wydają (tylko taką część, ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji), część oszczędzają Konsumenci (w gospodarce z rządem) muszą płacić podatki, więc nie cała wartość wytworzonego PKB stanie się ich dochodem a tylko cześć pomniejszona o podatki (dochody do dyspozycji) Konsumenci część zakupów przeznaczają na produkty pochodzące z zagranicy, ta część ich zakupów nie trafi do krajowych producentów 52
Mnożnik wydatkowy czy jest wysoki? Ewolucja (spadek) wysokości efektów mnożnikowych Wzrost skali opodatkowania skutkiem nasilenia redystrybucyjnej roli państwa (deficyty budżetowe na pokrycie wydatków socjalnych, powstawanie długu publicznego konieczność jego obsługi, czyli wypłaty oprocentowania od wcześniej zaciągniętych pożyczek) Przeciętna stopa opodatkowania (stosunek sumy podatków do całkowitych dochodów) zwykle jest niższa niż krańcowa (liczona jako stosunek wzrostu podatków do przyrostu dochodów) opodatkowanie progresywne 53
Podsumowanie: co zmienia wysokość produkt w równowadze? Produkcja rośnie jeśli: rośnie którykolwiek wydatek autonomiczny (konsumpcja, wydatki rządu, inwestycje, eksport netto) spadają stopy procentowe spada wrażliwość inwestycji względem stóp procentowych spada elastyczność salda handlu zagranicznego względem stóp procentowych rośnie krańcowa skłonność do konsumpcji maleje krańcowa stopa opodatkowania maleje krańcowa skłonność do importu 54
Koniec wykładu 7. Dziękuję i zapraszam za tydzień!