MAKRO- I MIKROEKONOMIA ĆW. 1 PODSTAWOWE PROBLEMY MAKROEKONOMII EKONOMIA nauka zajmująca się badaniem sposobów podejmowania decyzji o zastosowaniu rzadkich zasobów do różnych celów produkcyjnych i konsumpcyjnych oraz skutków tych decyzji w procesie produkcji, podziału i wymiany. MAKROEKONOMIA dział ekonomii badający zjawiska obejmujące całą gospodarkę (systemowa całość). Celem jest opis i analiza zjawisk systemu gospodarczego oraz funkcjonowania gospodarki jako całości, czyli sposobu jej działania z uwzględnieniem relacji rynku i państwa. MIKROEKONOMIA działa na poszczególne rynki funkcjonujące w ramach danej gospodarki (np. gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, banków, towarzystw ubezpieczeniowych lub gospodarstw rolnych), w szczególności relacje gospodarcze, zasady wyboru ekonomicznego przy ograniczoności zasobów i możliwości produkcyjnych. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA EKONOMII (NEOKLASYCZNE) 1. Jednostki gospodarujące kierują się w swoim postępowaniu własnym, przez siebie definiowanym interesem (koncepcja homo oeconomicus). 2. Wszystkie ekonomiczne zjawiska i procesy oraz odpowiadające im kategorie ekonomiczne powinny być możliwe do przewidzenia z zachowania tych jednostek, czyli podmiotów mikroekonomicznych. Założenie postępowania, w którym wszelkie działanie ma na celu maksymalizację efektu (bądź minimalizację nakładów), a poprzedzone jest znajomością swoich preferencji, które są określone, zmierzone i skwantyfikowane. Pytanie słuszne założenie? A co można powiedzieć na takie argumenty: Przedsiębiorstwo, zwiększając wydajność pracy, zmniejsza jednocześnie ilość zatrudnionych, zwiększając ogólne bezrobocie. W krótkim czasie rynek pracy nie jest w stanie regulować równowagi pomiędzy popytem na pracę a podażą pracy. Wytworzony w kraju produkt krajowy brutto jest zatem obarczony niewykorzystanym potencjałem zasobów pracy. A jeśli uwzględnimy: kryzysy gospodarcze, globalizację, niekorzystne czynniki zewnętrzne, których przykładem jest zanieczyszczenie naturalnego środowiska człowieka lub zjawiska o charakterze żywiołowym (np. powodzie, huragany, katastrofy), ponawiane tendencje do tworzenia monopolistycznych lub oligopolistycznych struktur rynkowych, wytwarzanie dóbr aspołecznych (np. narkotyki) oraz prospołecznych (np. kulturalnych). Wprowadźmy pojęcie paradygmatu: PARADYGMAT zbiór podstawowych założeń, na których opiera się dana teoria lub koncepcja. Oznacza uznane osiągnięcie naukowe, dostarcza modelowe rozwiązanie w danej dziedzinie nauki i często staje się istotnym składnikiem poglądu na świat. W ekonomii spór o paradygmat toczy się w zakresie teorii równowagi ogólnej. Wyróżnia się dwa paradygmaty: 1. Paradygmat neoklasyczny (monetaryzm) zakłada, iż równowaga ogólna kształtuje się na takim poziomie dochodu narodowego, przy którym występuje zjawisko pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych oraz pełnego zatrudnienia siły roboczej. Rynek sam powraca do stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych, a ingerencja państwa jest zbędna ( niewidzialna ręka rynku ). 2. Paradygmat keynesowski równowaga ogólna możliwa jest przy różnych poziomach dochodu narodowego i różnym stanie zatrudnienia, zatem ingerencja jest niezbędna (walka z inflacją, bezrobociem, polityka pieniężna, fiskalna itp.). Czy zatem uprawione jest rozumowanie: 1. Podstawowe problemy człowieka powstają nie w gospodarce, ale na styku: społeczeństwo gospodarka środowisko. 2. Odwróceniu uległy stosunki rzadkości dzisiaj rzadkością jest kapitał przyrodniczy (dobra środowiskowe), a nie kapitał wytwarzany przez człowieka. 3. Wszelkie procesy ekonomiczne podlegają i są uzależnione od zjawiska globalizmu (czego ekonomia neoklasyczna nie uwzględnia). 4. Społeczeństwo oczekuje od państwa wpływu i poczucia odpowiedzialności za przebieg procesów gospodarczych, stworzenia ładu, ograniczenia ułomności rynku itp. W wyniku takiego rozumowania: Paradygmat ekonomii? Państwo jako podmiot gospodarujący? Więcej państwa, mniej rynku? Więcej państwa, mniej rynku?
MAKRO- I MIKROEKONOMIA ĆW. 2 Ekonomia pozytywna (opisowa) oznacza opis istniejącej rzeczywistości, bez wyrażania ocen wartościujących. Celem jest ustalenie wpływu zmian wielkości ekonomicznych na efektywność działalności gospodarczej. Ekonomia normatywna opierając się na subiektywnych sądach wartościujących (podstawą między innymi: polityka społeczna, gospodarcza, historia gospodarcza) formułuje zalecenia co do świadomego kształtowania rzeczywistości gospodarczej, postuluje jak być powinno oraz wskazuje, jak postępować dla osiągnięcia celu. Metody poznania w ekonomii: abstrakcja oderwanie od całej złożoności danego zjawiska i rozpatrywanie wybranych jego elementów; stopniowa konkretyzacja - uwzględnienie w analizie mniej ważnych elementów (cech) zjawiska; weryfikacja porównywanie osiągniętego wyniku z rzeczywistością. Sposoby wnioskowania: Dedukcja wysuwanie wniosków na podstawie przesłanek (np. zaliczenie egzaminu poprzedzone jest nauką). Ten rodzaj wnioskowania nazywany jest także: od ogółu do szczegółu; Redukcja uzasadnienie przesłanek na podstawie wynikającego z nich wniosku (np. skoro student egzamin zaliczył, to znaczy, że się nauczył przedmiotu). Inaczej od szczegółu do ogółu; Indukcja wyprowadzenie wniosku z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków (skoro najlepszym studentem jest X z WI oznacza, że najlepiej uczą na WI). Pytania kontrolne: 1. Ekonomia to nauka, która: a.) Zajmuje się relacjami między polityką a gospodarka; b.) Jest nauką o gospodarowaniu; c.) Zajmuje się socjalnym zabezpieczeniem pracowników; d.) Likwiduje napięcie wewnętrzne w przedsiębiorstwie. 2. Ekonomia normatywna: a.) Pomaga ocenić uzyskane wyniki w przedsiębiorstwie; b.) Wykorzystywana jest do budowy prognoz w przedsiębiorstwie; c.) Wyjaśnia realne zjawiska gospodarcze bez formułowania ocen; d.) Gromadzi informacje statystyczne na temat działalności pb. 3. Makroekonomia zajmuje się: a.) Działalnością wybranych pb lub gospodarstw domowych; b.) Badaniem rynków produktów i usług na poziomie działalności w regionie; c.) Interpretacją i oceną zabranych informacji o działalności pb, d.) Badaniem produktu krajowego, inflacją, koniunkturą gospodarcza. Gospodarowanie polega na ciągłym dokonywaniu wyborów. Dobra są rzadkie Wybór(korzyści, koszty) Potrzeby są nieograniczone (B,B,D) Każdemu osiąganiu korzyści towarzyszy powstanie kosztu utraconych korzyści, tzw. Kosztu alternatywnego. Wyjaśnienie kosztu alternatywnego z zastosowaniem krzywej możliwości systemu ekonomicznego Inny przykład oparty na granicy możliwości produkcyjnych Jest to,,od zawsze dylemat głównego planisty ile przeznaczyć na konsumpcję (dzisiaj), a ile na rozwój (nie przynosi natychmiast efektów, w przypadku obronności korzyści materialne wątpliwe).
Punkt N można osiągnąć za pomocą: postępu techniczno-organizacyjnego; na drodze ekstensywnej (zwiększanie ilości dostępnych zasobów z wykorzystaniem technologii produkcji) OPTYMALIZACJA Jednakże każdemu wyborowi towarzyszy koszt alternatywny (koszt utraconych korzyści), Który może mieć charakter: malejący lun rosnący. Prawidłowość -> Im wyższy jest poziom działalności gospodarczej, tym są mniejsze korzyści marginalne osiągane z tej działalności. Przykład Przepracowałeś 10 godzin. Rozważasz pójść do domu czy pracować kolejną godzinę. Jesteś zmęczony, wydajność z pewnością spada, przychód z dodatkowej pracy raczej niewielki. Gdybyś poszedł po 8 godzinach może wreszcie mógłbyś wykonać zaległą pracę w ogródku (przeczytać książkę itp.). Gdybyś poszedł teraz coś niecoś jeszcze zrobisz, zjesz kolację i spokojnie ułożysz się do snu. Jeśli zostaniesz na 11 godzinę to dotrzesz do domu solidnie zmęczony. Będziesz myślał wyłącznie o szybkim posiłku i spaniu. Rano obudzisz się zmęczony i znów z wrażeniem, że czekają na Ciebie te same rzeczy zaległe do zrobienia. Wniosek: Pożytek z dodatkowej pracy niewielki, natomiast koszt alternatywny znaczący. Pytania: 1. Ekonomia to nauka o procesach gospodarczych. 2. Głównym problemem ekonomii to ograniczoność ludzkich potrzeb. 3. Ekonomia normatywna zajmuje się tworzeniem zasad i norm regulujących gospodarkę. 4. Ekonomia pozytywna odpowiada na pytania: jaka jest gospodarka. 5. Na zasoby naturalne składają się: lasy, ludzie, fauna, powietrze. 6. Ekonomia pozytywna w sposób obiektywny objaśnia zasady funkcjonowania gospodarki. 7. Funkcja poznawcza ekonomii polega na przekazywaniu ludziom wiedzy o procesach gospodarczych. 8. Koszt alternatywny nazywany jest inaczej kosztem utraconych korzyści. 9. Krzywa transformacji przedstawia różne kombinacje dwóch dóbr, które są możliwe do wytworzenia w danej gospodarcze przy niepełnym wykorzystaniu dostępnych zasobów. 10. Makroekonomia zajmuje się badaniem gospodarki jako całości. 11. Istotnym uwarunkowaniem działalności gospodarczej człowieka jest nieograniczoność zasobów. Gospodarczych 1. Tak 2. Nie 3.Tak 4.Tak 5.Nie 6.Tak 7.Nie 8. Tak 9.Nie. Pełnym a nie niepełnym 10.Tak 11. Nie. Nieograniczone są potrzeby. Zadanie Michał rozważa zapisanie się na kurs komputerowy. Kurs trwa 3 miesiące i kosztuje 500 zł. Uczestnictwo w kursie wymaga rezygnacji z pracy sezonowej strata 900 zł. W celu opłacenia kursu Michał musi wypłacić ze swojego rachunku bankowego 300 zł, a pozostałe 200 zł pożyczyć w banku na pół roku. Utracone oprocentowanie lokaty wynosi 20 zł, a oprocentowanie zaciągniętego kredytu wyniesie 30 zł. Dojazdy na zajęcia kosztować będą Michała 50 zł. Podsumowanie: 1. Opłata za uczestnictwo 500 zł, 2. Dojazdy 50 zł, 3 Utracone dochody 900 zł, 4. Oprocentowanie kredytu 30 zł, 5. Utracone oprocentowane lokaty 20 zł. Razem 1500 zł Oblicz koszt alternatywny. -> Koszt alternatywny jest równy 1500zł. PODEJSCIE KLASYCZNE i KEYNESOWSKIE O co tak na chodzi: Nierówności pod względem własności, dochodów związanych z nimi wpływów na zachowania innych Skutki można zaobserwować pod postacią wszelkiego rodzaju konfliktów społecznych oraz kumulatywnego potęgowania się procesu bogacenia się u przodujących oraz narastania ubożenia oraz zacofania u biednych, BEZROBOCIE przede wszystkim problem społeczny (jednakże dotyczy także czynników wytwórczych)., dezorganizujący gospodarkę i oddalający ją od optimum, FLUKTUACJE powtarzające się okresowo załamania gospodarcze (kryzysy, a co najmniej falowanie procesów wzrostu gospodarczego, INFLACJA rozregulowanie mechanizmów równoważenia rynków, przy których pieniądz zmniejsza swoją siłę nabywczą. Podrywa zaufanie do pieniądza, zniechęca do oszczędzana inwestowania; a także zuboża uczestników życia gospodarczego. Podejście keynesowskie Gospodarka rynkowa jest w swej naturze niestabilna i wymaga aktywnej polityki gospodarczej państwa, w szczególności dotyczy to bezrobocia i inflacji. Podstawowa teza keynesistów zakłada, że możliwa jest równowaga ekonomiczna nawet przy niepełnym zatrudnieniu, a w gospodarce rynkowej nie istnieje żaden mechanizm gwarantujący automatyczne osiągnięcie pełnego zatrudnienia. Podejście to zostało zanegowane w latach 70-tych (równoczesne wystąpienie bezrobocia i inflacji), co stało się początkiem monetaryzmu, jako kierunku przyjmującego, iż istnieje możliwość szybkiego równoważenia rynków (jeśli założymy racjonalność postępowania ludzi) przy pomocy aktywnego sterowania popytem. Dzisiaj: Proponuje się integrację polityki propopytowej z polityką propodażową jako optymalnego rozwiązania.
MAKRO- I MIKROEKONOMIA ĆW. 3 Ruch okrężny produktów i pieniądza W makroekonomii mają zastosowanie agregaty, takie jak zagregowany popyt, zagregowana podaż, stopa inflacji czy bezrobocia Są określane za pomocą AD czyli aggregate demand. Pojęcie AD można przedstawić za pomocą modeli, między innymi: Prosty okrężny przepływ dochodów i wydatków: Kategorie produktu narodowego - Model trójpodmiotowej struktury gospodarki rynkowej 1. usługi czynników wytwórczych świadczone pb przez właścicieli tych czynników, którzy egzystują w gospodarstwach domowych; 2. zapłata pb za usługi, które stają się dochodem gospodarstw domowych; 3. podatki płacone państwu, umniejszają one dochody gospodarstw domowych; 4. przepływ dóbr kupowanych przez gospodarstwa domowe od pb; 5, przepływ pieniądza do pb jako zapłata za zakupione dobra; 6. przepływ dóbr zakupionych przez państwo od pb; 7. przepływ pieniądza do pb jako zapłata za zakupione przez państwo dobra. Rozszerzony model okrężny przepływu dochodów i wydatków: Zauważmy, że: Y=C Czyli suma dopływów będzie równa sumie odpływów jeśli: R+X+I+G=IM+T+S Gdzie: Y globalny popyt; C popyt konsumpcyjny (gospodarstw domowych), I popyt inwestycyjny (przedsiębiorstw), X eksport, R- transfery rządowe do gospodarstw domowych (zasiłki, pomoc) lub prywatnych (dotacje, subsydia, subwencje), G Wydatki rządowe na dobra inwestycyjne lub konsumpcyjne, IM import dóbr i usług, S oszczędności ludności, T podatki. Kategorie produktu narodowego:
Wartość globalna (WG) suma wartości ogółu dóbr i usług materialnych i niematerialnych wytworzonych w gospodarce narodowej w ciągu roku. Produkt globalny (PG) suma wszystkich dóbr i usług materialnych wytworzonych w ciągu roku w danej gospodarce. Produkt krajowy brutto (PKB) część wartości globalnej, jaka pozostaje po odliczeniu dóbr materialnych i usług niematerialnych (bez amortyzacji) zużytych na jej wytworzenie w gospodarce narodowej PKB=C+G+I+NX Produkt krajowy netto (PKN) =PKB amortyzacja. Dochód narodowy (DN) suma dóbr i usług nowo wytworzonych w danym roku w gospodarce narodowej. DN=PKN-podatki pośrednie Produkt narodowy brutto (PNB) =PKB+dochody netto z zagranicy Produkt narodowy netto (PNN) =PNB-amortyzacja PKB i PNB w Polsce w latach 1995-2008(mld zł) Wyszczególnienie 1995 2000 2005 2007 Produkt krajowy brutto 337,2 744,6 983,3 1175,3 Dochód netto z zagranicy -4,86-2,69-18,7-42,4 Produkt narodowy brutto 332,3 741,9 964,6 1132,9 Zadanie: W ciągu jednego roku w kraju X wyprodukowano: - 100 samochodów o wartości 30 umownych jednostek pieniężnych (jp) każdy, - ubrania o łącznej wartości 70 jp, - żywność o łącznej wartości 90jp, W tym samym czasie oddano do użytku dwa mosty o wartości 400jp każdy oraz fragment autostrady 350jp. Kopalnie wydobyły węgiel, który uległ dalszemu przetworzeniu o wartości 500jp. Kapitał wykorzystany przy produkcji wyceniono łącznie na 1500jp. W rozpatrywanym okresie zużył się on w 10%. Z tytułu świadczeń usług czynników produkcji za granicą do kraju wpłynęło 250jp, a cudzoziemcu produkujący w kraju X wywieźli łącznie 150jp. Oblicz: a.)pkb b.) PKN c.) PNB d.)pnn Prawda Fałsz 1. Do PKB wlicza się wszystkie produkty finalne i niefinalne. 2. PKB pomniejszony o amortyzację to PNN. 3. Dochody netto z tytułu własności za granicą to suma dochodów cudzoziemców pracujących w Polsce. 4. Wadą PKB jako miernika bogactwa jest uwzględnienie tzw.,,szarej strefy. 5. SNA to metoda służąca do obliczania PKB. 6. W myśl metody SNA każda praca wliczona jest do PKB. 7. W latach 80-tych w Polsce obliczano dochód narodowy w metodzie MPS. 8. PKN jest równy PKB pomniejszonemu o amortyzację środków trwałych. 9. PNB jest sumą wszystkich finalnych dóbr wytworzonych w kraju w ciągu roku. 1.F 2.F 3.F 4.F 5.P 6.P 7. 8. P 9.F Test wyboru. 1. Do rachunku PKB nie wlicza się wydatków rządowych związanych z: a.) emeryturami, b.)budową dróg, c.)zasiłkami dla bezrobotnych, d.)wynagrodzeniami pracowników administracji państwowej. 2. PNN jest równy: a.) PNB pomniejszonemu o inwestycję brutto, b.)pnb pomniejszonemu o deficyt bilansu handlowego, c.)pnb pomniejszonemu o amortyzację, d.)pnb powiększonemu o amortyzację. 3. W rachunku dochodu narodowego stypendia studentów liczą się jako: a.)wydatki rządowe, b.)płatności transferowe, c.)subsydia, d.)wydatki konsumpcyjne. 4. Na produkt krajowy brutto składają się między innymi wyprodukowane w ciągu roku: a.)komputery, b.)akwaria i terraria, c.)meble i akcesoria domowe, d.)półfabrykaty, z których zbudowano domy, e.)telefony stacjonarne. 5. Amortyzacja polega na: a.)wypłacie odszkodowań drogowych, b.) podwyższeniu rent i emerytur z powodu inflacji, c.) odtworzeniu zużytego w procesach produkcyjnych kapitału trwałego. 6. W celu wyliczenia PKB należy: a.)od PKN odjąć amortyzację, b.) do PKB dodać subsydia i odjąć podatki pośrednie, c.)od PNN odliczyć dochody netto z tytułu własności za granicą. 7. W krajach najwyżej rozwiniętych PKB per capita wynosi: a.)kilka tys. USD, b.)ok. 12tys EUR, c.)ponad 20tys USD, d.) ok. 15tys EUR. 8. Produkt krajowy brutto oblicza się według metody: a.)kmi, b.)sna, c.)mps 1.a,c,d 2.c 3.c 4.a,b,c,d 5. 6. 7.c 8.b