Zwierzęta i rośliny nad jeziorem Klasa I Scenariusz lekcji z edukacji przyrodniczej
Zwierzęta i rośliny nad jeziorem Opracowanie Eliza Cichocka, Publiczna Szkoła Podstawowa w Troszynie Konsultacja i redakcja Andrzej Biderman, Mariusz Samołyk Fundacja Edukacji Naturalnej Szata graficzna Skład Liter Dariusz Grochal Wydawca Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Counterpart Fund Warszawa Grodno, 2018 2
Eliza Cichocka Zwierzęta i rośliny nad jeziorem WSTĘP Wprowadzenie Warunki siedliskowe poza klimatycznymi decydują o ilości i jakości organizmów roślinnych i zwierzęcych zasiedlających dany ekosystem. Bardzo ważne jest by zwracać uwagę na ten aspekt już najmłodszym dzieciom. Bogactwo przyrodnicze oraz naturalne piękno jeziora pozwalają w atrakcyjny sposób przekazać treści przyrodnicze. Zróżnicowane aktywności sprzyjają rozbudzaniu zainteresowań, analizowaniu i wyciąganiu wniosków oraz kształtowaniu różnorodnych umiejętności. Terenowa praca zespołowa w połączeniu z zadaniami indywidualnymi i pracą z instrukcją wymaga samodzielności uczniów. Cele ogólne 1. Bogacenie wiedzy przyrodniczej poznanie gatunków roślin i zwierząt żyjących nad jeziorem. 2. Ukazanie bogactwa i naturalnego piękna jeziora. 3. Rozbudzanie zainteresowania przeprowadzania obserwacji i doświadczeń przyrodniczych. 4. Kształcenie analizowania i wyciągania wniosków po przeprowadzonej obserwacji i doświadczeniu. 5. Usprawnianie motoryki małej, rozwijanie wyobraźni plastycznej. 6. Odmierzanie odpowiedniej ilości wody. 7. Aktywny wypoczynek na świeżym powietrzu. 3
Cele szczegółowe 1. Będziemy prowadzić samodzielne obserwacje przyrodnicze. 2. Poznamy zasady bezpiecznego zachowywania się w drodze nad jezioro oraz przebywania nad wodą. 3. Będziemy potrafili wymienić nazwy co najmniej 3 roślin i 3 zwierząt zamieszkujących jezioro. 4. Będziemy potrafili odmierzyć podaną ilość wody 1000 ml, 500 ml, 200 ml. 5. Będziemy prowadzić doświadczenie badające przejrzystość i zanieczyszczenie wody. 6. Będziemy potrafili stworzyć makietę jeziora. 7. Będziemy umieli wykonać łódkę z trzciny. Odniesienie do Podstawy Programowej IV. Edukacja przyrodnicza IV.1.1) rozpoznaje w swoim otoczeniu popularne gatunki roślin i zwierząt ( ), IV.1.2) rozpoznaje i wyróżnia cechy ekosystemów, takich jak: ( ) las ( ), IV. 1.6) planuje, wykonuje proste obserwacje, doświadczenia i eksperymenty dotyczące obiektów i zjawisk przyrodniczych ( ), IV.1.7) chroni przyrodę, wskazuje wybrane miejsca ochrony przyrody ( ), IV.2.5) reaguje stosownym zachowaniem w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa ( ), IV.2.8) ubiera się odpowiednio do stanu pogody ( ), IV.2.11) ma świadomość istnienia zagrożeń ze środowiska naturalnego, np. nagła zmiana pogody, huragan, ulewne deszcze, burza, susza oraz ich następstwa: powódź, pożar, piorun; określa odpowiednie sposoby zachowania się człowieka w takich sytuacjach, IV.3.1) określa położenie i warunki naturalne swojej miejscowości oraz okolicy, opisuje charakterystyczne formy terenu, składniki przyrody, charakterystyczne miejsca, ( ). Metody Podające (opis, wykład konwersatoryjny), poszukujące (problemowe, ćwiczeniowo-praktyczne, dyskusji), eksponujące (pokaz, symulacja). Formy Indywidualne i grupowe, obserwacja, doświadczenie, aktywne działanie, filmu przyrodniczy. Środki losy z nazwą i obrazem zwierzątka - tyle ile jest dzieci słoik, menzurka filtr do kawy lejek, sitko woreczki przybory do pisania, mazaki suchościeralne kalosze, koc 4
kuweta lornetki, lupy książka o jeziorze po 3 karty z ilustracjami jeziora, roślin i zwierząt, rebus, quiz prawda-fałsz, zagadka-ciekawostka przybory do pisania Miejsce zajęć Zajęcia wstępne prowadzimy w klasie. Zajęcia terenowe prowadzimy na plaży oraz w płytkiej wodzie jeziornej. Należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo uczniów podczas wyboru stanowisk badawczych. PRZEBIEG ZAJĘĆ Wprowadzenie w klasie 1. Wprowadzenie do tematu 1. Przeczytanie uczniom zagadki, której hasło oznacza miejsce naszej wycieczki. Ludzie chętnie w nim pływają, w jego sitowiu kaczki mieszkają, Pływają po nim łódki, kajaki i żaglówki Rybacy łowią w nich ryby, w leżących nad nimi lasach, Latem i jesienią zbieramy grzyby. [Odpowiedź: jezioro] (autor zagadki: B. Forma, źródło www.rokwprzedszkolu.pl) 2. Obejrzenie filmu przyrodniczego dla dzieci Skrzat Borówka jezioro (produkcja: www.mmb.pl, źródło: www.youtube.com). 3. Podanie uczniom informacji dotyczących celów i miejsca naszej wycieczki: obserwacja roślin i zwierząt nad jeziorem, gromadzenie materiału przyrodniczego, przeprowadzenie doświadczenia badającego wodę, odpoczynek i zabawa na świeżym powietrzu. 2. Podział na grupy, przypomnienie zasad bezpieczeństwa Dzielimy klasę na grupy i wyznaczamy liderów. Omawiamy zasady pracy w grupie. Przypomnienie zasad bezpiecznego i właściwego zachowania się w drodze nad jezioro i nad jeziorem. 3. Przygotowanie do wyjścia w teren Uczniowie wraz z nauczycielem uzgadniają w oparciu o aktualne warunki pogodowe i prognozę 5
pogody, jak należy ubrać się w teren. Następnie uczniowie kompletują niezbędne wyposażenie (np. zalaminowane ilustracje jeziora, mazaki suchoscieralne, lornetki, drugie śniadanie), które będzie im pomocne podczas zadań. Uczniowie dzielą się na 3 osobowe grupy, wstępnie wyznaczają zadania poszczególnym członkom grupy. Zajęcia terenowe 4. Wyjście nad jezioro Bezpieczne przejście ze szkoły nad jezioro. Nad jeziorem rozłożenie koca piknikowego w bezpiecznym, wygodnym miejscu oraz niezbędnych przyrządów badawczych. Wręczenie grupom karty z rebusem: nazwa jeziora OSTROWO (Karta nr 1) 5. Zapoznanie uczniów z terenem do obserwacji Zwrócenie uwagi na wszelkie zagrożenia (np. samochody, wykopy). Wspólne omówienie najważniejszych cech terenu (np. teren podmokły, głęboka woda, owady). Wyznaczenie terenu obserwacji dla poszczególnych grup. 6. Obserwacja jeziora gołym okiem oraz za pomocą lornetki, nasłuchiwanie odgłosów dobiegających znad jeziora Obserwacja jeziora gołym okiem oraz za pomocą lornetki, nasłuchiwanie odgłosów dobiegających znad jeziora. zaznaczanie mazakiem na karcie nr 2 (jezioro) ilustracji roślin i zwierząt zaobserwowanych lub usłyszanych nad jeziorem wypowiedzi uczniów na temat tego, co udało się zaobserwować (dzieci mogą jeszcze nie znać nazw niektórych roślin, zwierząt) rozdanie dzieciom karty nr 3 i 3a. porównanie zaznaczonych elementów z kartą 2 karta nr 4 - czytanie przez nauczyciela zagadek i ciekawostek na temat wybranych zwierząt i roślin występujących w jeziorze(rak, żaba, nartnik, perkoz, szczupak, ważka) losowanie z pudełka, kartonika z nazwą zwierzątka, odgrywanie przez ucznia zachowania wylosowanego zwierzątka, odgadywanie nazw zwierząt przez pozostałych uczniów dopasowanie obrazka do odgadniętej nazwy zwierzątka - załącznik nr 5 7. Przeprowadzenie doświadczenia badającego przejrzystość wody oraz stan zanieczyszczenia Wyjaśnienie dzieciom zadania i celowości przeprowadzenia 1. Doświadczenia numer 1 powierzchnia wody. dzieci przebierają się w kalosze, każda para otrzymuje słoik, lejek, filtr do kawy, menzurkę do odmierzenia wody, łyżkę, sitko jedno z dzieci nabiera do menzurki 200 ml wody, zebranej z powierzchni wody następnie, umieszczają w słoiku lejek, filtr do kawy i przelewają zebraną wodę z menzurki do słoika obserwują proces przelewania wody, oceniają czy woda, która przesączyła się do słoika jest czysta, przejrzysta 6
czy można spoglądając przez słoik z wodą cos zobaczyć, czy jest ograniczona widoczność (woda mętna czy przejrzysta). Co to znaczy wnioskują oglądają co znalazło się w filtrze, czy dużo jest zanieczyszczeń, co to jest, skąd się wzięły 2. Przeprowadzenie doświadczenia numer 2 dno jeziora. schemat postępowania taki sam jak wyżej, zmiana polega na tym, że wodę pobieramy z dna jeziora obserwujemy ile piasku i co jest w filtrze, jak wygląda woda w słoiku, czym się różni od wody z pierwszego doświadczenia, dlaczego 3. Udzielenie odpowiedzi na pytania. która woda szybciej się przefiltrowała, dlaczego? czym się różni przefiltrowana woda z pierwszego doświadczenia, od przefiltrowanej wody z drugiego doświadczenia? kto i w jaki sposób przyczynia się do zanieczyszczenia wody w jeziorze? jak możemy zaradzić zjawisku zanieczyszczania wody w jeziorze? 8. Zabawa słowno-ruchowa Nauczyciel zaprasza dzieci przed siebie. Ustawiają się w rozsypance. Nauczyciel wypowiada różne nazwy roślin i zwierząt. Te o których była mowa w dniu dzisiejszym, najpierw mówi powoli, a następnie coraz szybciej (rak, nartnik, żaba, ważka, perkoz, łabędź, czapla, żuraw, tatarak, pałki, grzybień biały, rzęsa wodna, trzciny, grążel żółty). Zadaniem dzieci jest naśladowanie wymienianych zwierząt lub roślin. Kiedy usłyszą słowo nie związane z jeziorem stają nieruchomo. 9. Makieta jeziora w kuwecie Każda grupa ma za zadanie znaleźć i przynieść (w torebkach foliowych): piasek, kamyczki różne trzcinki (suche, zielone, różniące się wyglądem) rzęsę wodną, gałązki Swoje zbiory przynoszą i układają na ziemi. Rozmawiają na temat ich wyglądu. Nauczyciel informuje uczniów po co zbierali materiał przyrodniczy wykonanie makiety jeziora w kuwecie. Ogłasza zadanie wspólne dla 3 grup, czyli wykonanie następnego makiety jeziora w kuwecie lub dużej misce. 10. Zabawy ruchowe w terenie naturalnym slalom miedzy drzewami rzuty kamyczkami w wodę - kto najdalej podskoki z nogi na nogę do najbliższego drzewa wyskok w górę, sięganie gałęzi podskoki obunóż marsz ścieżką według instrukcji nauczyciela (trzy kroki w przód, jeden krok w lewo, wyskok do góry, przysiad itp. 7
odpoczynek i posiłek na kocu piknikowym zabawa ruchowo-porządkowa Kałuże, rzeka, jezioro - dzieci maszerują w rozsypance: na hasło rzeka tworzą sznur; na hasło kałuża tworzą dwuosobowe koło; na hasło jezioro tworzą jedno duże koło 11. Wykonywanie łódki z trzciny Nauczyciel rozdaje uczniom po jednej szerszej trzcinie, małym listku i wykałaczce w celu wykonania łódki. Pokazuje gotową łódkę. Praca dzieci zgodnie z instrukcja podawaną przez nauczyciela. Po wykonaniu łódki, dzieci ubierają kalosze. Próby wodowania łódki w jeziorze, puszczanie na wodę, wyścigi łódek która najdalej dopłynie. 12. Ewaluacja w terenie Nauczyciel kieruje pytanie do dzieci: Komu podobały się zajęcia? Niech stanie na brzegu jeziora, w wodzie Komu nie podobały się? Niech stanie na piasku A komu baaardzo podobały się? Może delikatnie pochlapać sąsiada stojącego w wodzie. Podsumowanie 13. Quiz Prawda czy fałsz Rozwiązanie quizu Prawda czy fałsz podsumowującego wycieczkę. Nauczyciel czyta zdania, uczniowie odpowiadają prawda lub fałsz. Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje punkt kamyczek. Karta nr 6 14. Podsumowanie wycieczki Burza mózgów skojarzenia Znajdźcie jak najwięcej określeń opisujących jezioro. Jak słyszę nazwę *** to myślę:.. *** jezioro, woda, trzciny, ryby, wędkowanie, szczupak, nartnik, żaba, brzeg, perkoz, rzęsa 15. Powrót do klasy z zebranym materiałem przyrodniczym Wykonanie makiety jeziora w kuwecie, tego samego bądź kolejnego dnia. 8
9
Rozwiąż rebus Załącznik nr 1 Rozwiąż rebus. Hasło, to nazwa jeziora, które będziemy obserwować. A+ N+ DA 10
Schemat jeziora Załącznik nr 2 11
ROŚLINY WODNE Karta nr 3 Trzcina pospolita Jeżogłówka gałęzista Manna mielec Oczeret jeziorny 12
Sit rozpierzchły Turzyce Pałka szerokolistna Tatarak zwyczajny 13
Mięta nadwodna Niezapominajka błotna Knieć błotna (kaczeniec) Kosaciec żółty 14
Grzebień biały Grążel żółty Rukiew wodna Przęstka 15
Strzałka wodna Rdestnica grzebieniasta Rdestnica pływająca Rdestnica kędzierzawa 16
Rzęsa wodna Salwinia pływająca Jaskier wodny 17
ZWIERZETA WODNE Karta nr 3A Wypławki Rureczniki Pijawki Kiełże Raki Ośliczki Pajęczaki Oczliki 18
Slimaki Małże Larwy ważek różnoskrzydłych Kiełże Raki Larwy sieciarek larwy ochotek larwy widelnic 19
Pływak żółtobrzeżek Larwa chrząszcza Larwy chruścików Pluskolec Płoszczyca Nartniki 20
ZAGADKI I CIEKAWOSTKI... Karta nr 4 Dwoje szczypiec ma do obrony, a do ochrony, pancerz czerwony Odpowiedź: RAK Rak jest wskaźnikiem czystości wód, występuje tylko w czystych jeziorach i stawach. Skaczą po łące, pływają po wodzie. Żyją z bocianem w ciągłej niezgodzie. Odpowiedź: ŻABA Żaba jeziorkowa żyje w płytkich stawach i jeziorach. Zimuje zagrzebana w mule. Owad o wydłużonym ciele, cienkich nogach, na których ślizga się po wodzie Odpowiedź: NARTNIK Nartnik potrafi poruszać się po powierzchni wody i zjada owady, które na nią spadną. To ptak z czuprynką, ze spuszczoną głową pływa, Często daje nurka pod wodę i się nazywa. Odpowiedź: PERKOZ Perkoz dwuczuby ma charakterystyczne czuby i rdzawe bokobrody. Gdy poluje na ryby, zanurza się nawet do 30 m. Młode perkozy od razu potrafią pływać i nurkować, a przez pierwszy miesiąc rodzice wożą je na grzbiecie. To ryba rozbójnik, ostre ząbki ma, duża rośnie, żyje w naszych jeziorach, każda mniejsza rybka przed nią uciek. Odpowiedź: SZCZUPAK Szczupak ma wydłużony tułów, pysk podobny do kaczego dzioba, ale z bardzo ostrymi zębami. Pływa wyjątkowo szybko i zwinnie.na swoje ofiary zakrada się z wodnej roślinności. Żywy helikopter niewielkich rozmiarów, blisko, łąk, jezior, bagien i mokrych szuwarów. Odpowiedź: WAŻKA Żagnica wielka duża ważka która osiąga do 8 cm długości. Żyje wśród gęstej roślinności wokół zbiorników wodnych. 21
Karta nr 5 Rozsypanka WAŻKA PERKOZ ŻABA NARTNIK RAK SZCZUPAK 22
Karta nr 6 QUIZ PRAWDA CZY FAŁSZ O JEZIORZE Czy po jeziorze można pływać łódką? Czy szczupak to drapieżna ryba? Czy nad jeziorem można umyć samochód? Czy skrzydła ważki są podobne do śmigieł helikoptera? Czy można napić się wody z jeziora? Czy jezioro ma lustro? Czy można przejrzeć się w jeziorze? Czy można usłyszeć koncert nad jeziorem? Czy nartnik ma narty? Czy żaba lubi suszę? Czy rak chodzi wspak? 23