Scenariusz 16. Gimnazjum. temat: Bobry i litoral. autor: Krzysztof Kus. Cele ogólne: Cele operacyjne: Miejsce: sala/teren. Formy pracy: Metody pracy:

Transkrypt

1 Scenariusz 16 autor: Krzysztof Kus Gimnazjum temat: Bobry i litoral. Cele ogólne: poznanie roślinności wodnej, poznanie środowisk wodnych, przedstawienie roli bobrów w kształtowaniu środowiska naturalnego. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: podać definicję litoralu, wyjaśnić pojęcie organizm wskaźnikowy (bioindykator), nazwać rośliny zasiedlające różne strefy litoralu, określić na podstawie występujących roślin, czystość wody, wymienić co najmniej dwa gatunki wodnych roślin chronionych, wskazać związek pomiędzy morfologią roślin a miejscem ich występowania w zbiorniku wodnym, podać konsekwencje działania bobrów dla bioróżnorodności. grupowa, zbiorowa. Miejsce: sala/teren. Formy pracy: Metody pracy: pogadanka, metoda badawcza, obserwacja. Wiek uczestników: lat. Optymalna liczba uczestników: 20 osób. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 45 minut + 2x45 minut. Materiały i środki dydaktyczne: karty pracy, notatniki, atlasy do oznaczania roślin wodnych, ołówki. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. W najbliższej okolicy, nad niewielką rzeką lub strumieniem, wytypuj stanowisko bobrów. Powinno to być miejsce, w którym, po zasiedleniu go, bobry podniosły poziom wód tworząc rozlewisko. Informacje na temat rozmieszczenia bobrów możesz uzyskać u członków kół wędkarskich, myśliwych lub w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. 2. Zgromadź odpowiednie materiały do przeprowadzenia ćwiczeń: notatniki, karty pracy, atlasy do rozpoznawania roślin wodnych (patrz literatura), ołówki. 3. Przygotuj karty z rysunkami (fotografiami) dwóch gatunków roślin reprezentujących każdą ze stref litoralu. 4. Przygotuj pokaz multimedialny lub ilustracje w atlasach roślin wodnych w celu przedstawiania najczęściej spotykanych nad wodami gatunków.

2 Gimnazjum Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć: 1. Wprowadź dzieci w tematykę zajęć. Bobry są jednymi ze zwierząt, które wywierają niezwykle duży wpływ na środowisko naturalne, potrafiąc go czynnie zmieniać i przystosowywać do własnych potrzeb. 2. Na tablicy narysuj przekrój zbiornika wodnego (patrz karta pracy nr 1) stworzonego przez bobry. Tamowanie cieków wodnych powoduje piętrzenie wód i stopniowe wykształcanie się litoralu, czyli strefy przybrzeżnej roślin. Jako pierwsze pojawiają się rośliny wynurzone, np. pałka wodna, trzcina. Potem, stopniowo tworzą się kolejne strefy litoralu obejmujące rośliny pływające oraz zanurzone. Podsiąkanie wód do gleby i czasowe jej zalewania początkuje również procesy bagienne wokół rozlewiska bobrów i pojawienie się roślinności bagiennej. Wskaż cztery strefy litoralu - bagienna, wynurzona, pływająca, zanurzona. 3. Na ławce rozłóż karty z rysunkami i nazwami dwóch przedstawicieli świata roślinnego, reprezentujących każdą ze stref, np. bagienna - turzyca bagienna, tatarak zwyczajny; wynurzona - żabiniec babka wodna, kosaciec żółty; pływająca - rzęsa wodna, grążel żółty; zanurzona - moczarka kanadyjska, rogatek sztywny. 4. Poleć wybranym uczniom dopasowanie roślin do właściwych im stref litoralu. W przypadku trudności podpowiedz prawidłowe rozwiązanie. 5. Na pokazie multimedialnym (lub posługując się atlasami roślin wodnych) przedstaw inne gatunki typowe dla poszczególnych stref litoralu. Rośliny zanurzone, zajmujące skraj litoralu od strony otwartej toni, to najczęściej wywłócznik kłoskowy i różne gatunki rdestnic, np. rdestnica drobna. Rośliny pływające mogą być reprezentowane poprzez rdest ziemnowodny, żabiściek pływający, grzybienie białe. Wśród roślin wynurzonych dominuje pałka wodna i trzcina, a także oczeret jeziorny, jeżogłówka gałęzista, sitowie. Ostatnia strefa porośnięta jest przez szuwary, a w nich różne gatunki turzyc oraz miętę nadwodną, mannę mielec. 6. Potrafiąc rozpoznać i oznaczyć gatunki rośliny wodnych i nadwodnych jesteśmy w stanie podjąć próbę określenia czasu pojawienia się bobrów na danym stanowisku, a także czystość wody w jakiej bytują te zwierzęta. B. Ćwiczenia 1. Badamy litoral. 1. Przed wyruszeniem w teren przypomnij uczestnikom zajęć o zasadach bezpieczeństwa podczas przebywania nad wodą. 2. Podziel uczniów na grupy czteroosobowe i rozdaj każdej z grup kartę pracy nr 1. W miejscu gdzie w sposób bezpieczny można dotrzeć do wody, grupy powinny przejść wzdłuż brzegu wpisując na karcie widoczne strefy roślinności i występujące w nich rośliny. Do określenia długości bytowania bobrów w danym miejscu pomocne będą materiały dydaktyczne nr 1. W przypadku wykształcenia się na bobrzym rozlewisku wszystkich czterech stref, jest ono zasiedlone co najmniej od kilkunastu lat. Brak szuwarów oraz roślin zanurzonych może świadczyć o krótszym okresie przebywania bobrów w danym miejscu. Występowanie jedynie pojedynczych roślin pływających (lub ich brak) oraz niewielkiej liczby roślin wynurzonych świadczy o stosunkowo świeżym zasiedleniu stanowiska. Jeżeli na stanowisku nie odnajdziemy wcale roślinności nadwodnej i stosunkowo dużo rosnących wokół brzegów drzew, bobry wprowadziły się niedawno (jeden, dwa sezony) i ich praca nie wywarła jeszcze skutków w środowisku. 3. Działania bobrów, polegające między innymi na ścinaniu drzew oraz zatapianiu gruntów, stwarzają, poprzez otwarcie dostępu dla światła słonecznego i pojawienie się wody, korzystne warunki do wzrostu roślin wodnych. Oczywiście nie muszą one pojawić się na każdym bobrzym rozlewisku, nie będą występowały na przykład na górskich stanowiskach bobrów ze względu na brak odpowiednich warunków wegetacyjnych. 4. Zapytaj uczniów, jakie dostrzegają różnice morfologiczne pomiędzy roślinami zasiedlającymi różne strefy litoralu? Jak morfologicznie różnią się rośliny wynurzone i rośliny pływające? Czy istnieją jakieś zależności pomiędzy budową zewnętrzną rośliny a środowiskiem jej życia? 2. Oceniamy czystość wody. 1. W celu oceny czystości wód rozlewiska uczniowie powinni posłużyć się kartą pracy nr 2. Poleć, by postarali się odszukać wśród flory nadwodnej wymienione na niej rośliny. 2. Znakiem + zaznaczają ich obecność, a w dalszej części tabeli określają liczebność roślin w miejscu prowadzenia ob Bobry i litoral

3 Gimnazjum serwacji. Liczne występowanie gatunków z pierwszej grupy, np. mięty wodnej, świadczy o względnej czystości zbiornika. Oczywiście, oprócz nich mogą być również widoczne rośliny z innych grup. Brak gatunków z pierwszej grupy i duża ilość np. moczarki kanadyjskiej, wskazuje na zanieczyszczenie wód zbiornika. Obecność gatunków jedynie z trzeciej grupy świadczy o bardzo niskiej jakości wód. 3. Większość roślin nadwodnych i pływających stanowi pokarm bobrów. Jak wykazały obserwacje, bobry mogą funkcjonować nawet w wodach o dużym stopniu zanieczyszczenia. Ich stawy pełnią istotną rolę w oczyszczaniu wód, bowiem na ich dnie tworzą się osady gromadzące metale ciężkie, a także związki azotu i fosforu. Dzięki temu wypływająca z rozlewisk woda jest czystsza. 3. Rośliny chronione. 1. Rozlewiska bobrów często stają się miejscem występowania roślin rzadkich i chronionych. To jeszcze jeden z wkładów tych niezwykłych zwierząt w bioróżnorodność. 2. Wydaj polecenie, by poszczególne grupy wypełniły, na podstawie obserwacji, w trakcie trwania ćwiczeń karta pracy nr 3. Pozwoli to ocenić wartość przyrodniczą stawu bobrów. 3. Uzyskanie wyniku potwierdzającego obecność co najmniej trzech gatunków roślin objętych ochroną w Polsce pozwala ocenić ostoję bobrów jako cenne przyrodniczo stanowisko. 4. Wymień obostrzenia płynące z faktu objęcia ochroną gatunkową danej rośliny. Zakazane jest m.in. pozyskiwanie jej ze środowiska naturalnego, przenoszenie w nowe miejsca. Zakończenie: Na zakończenie wycieczki zbierz wszystkie grupy razem i podsumuj zajęcia. Poproś uczniów o wymienienie zagrożeń na jakie narażone jest to siedlisko i sposobów zapobiegania im. Słowniczek trudniejszych pojęć: Litoral - strefa przybrzeżna zbiorników wodnych porośnięta roślinnością. Wybrane pozycje z literatury: 1. E. Tyralska-Wojtycza, Kaj. Romeyko-Hurko, Błękitny Monitoring. Pakiet edukacyjny dla opiekunów szkolnego monitoringu wód powierzchniowych, ROEE, Kraków Bobry i litoral 3

4 Bobry i litoral - karta pracy nr 1 Badamy litoral. Na podstawie obserwacji w terenie wpisz przykłady nazw roślin rosnących w poszczególnych strefach bobrzego rozlewiska.. I II III IV IV III zanurzona pływająca Przypuszczalna długość obecności bobrów na tym stanowisku:... II wynurzona I bagienna

5 Bobry i litoral - karta pracy nr 2 Oceniamy czystość wody. W tabeli zaznacz występujące gatunki roślin wraz z określeniem ich liczebności. Lp. Występuje Pojedynczo Kilkanaście Masowo Rośliny czystej wody Rośliny przeciętnej wody Rośliny zanieczyszczonej wody Kaczeniec błotny Kosaciec żółty Jeżogłówka gałęzista Mięta wodna Grzybień biały Okrężnica bagienna Moczarka kanayjska Żabiniec babka wodna Żabiściek pływający Manna mielec Rdestnica drobna Szczaw lancetowaty Trzcina pospolita

6 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku Bobry i litoral - karta pracy nr 3 Rośliny chronione Uzupełnij kartę, zaznaczając znakiem + gatunki występujące w zbiorniku, - gatunki nie obserwowane. Rys. rośliny chronionej grzybień biały grążel żółty kotewka orzech wodny Obecność w obserwowanym zbiorniku + Brak obecności - Rys. rośliny chronionej grzybieńczyk wodny starodub łąkowy salwinia pływająca Obecność w obserwowanym zbiorniku + Brak obecności -

7 Bobry i litoral - materiały dydaktyczne nr 1 Skala długości zasiedlenia przez bobry danego stanowiska. Skala pozwala na mocno przybliżone określenie długości bytowania bobrów w danym miejscu. 1. jeden, dwa sezony 3. sześć - dziesięć sezonów 2. trzy - sześć sezonów 4. kilkanaście lat i więcej