NARZĘDZIA DO REFLEKSJI NAD JAKOŚCIĄ NAUCZYCIELA

128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 ITQ : Toolbox for teacher reflection NARZĘDZIA DO REFLEKSJI NAD JAKOŚCIĄ NAUCZYCIELA IDENTIFYING TEACHER QUALITY (ITQ): REFLECTION TOOLS (translation into Polish) Translated by Elzbieta Putkiewicz and Krystyna Salitra (Elzbieta@putkiewicz.net, krysalit@yahoo.com) Avaialble on www.teacherqualitytoolbox.eu This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

REFLEKSJA O JAKOŚCI PRACY NAUCZYCIELA NA PODSTAWIE LEKTURY FORMALNYCH DOKUMENTÓW...3 OBSERWACJA FILMU - Różnorodna praktyka...12 OBSERWACJA FILMU - Nauka na świeżym powietrzu...26 MÓJ NADZWYCZAJNY NAUCZYCIEL...33 REFLEKSJA PRZY UŻYCIU OBRAZKÓW...37 REFLEKSJA Z WYKORZYSTANIEM FILMÓW...40 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 2

REFLEKSJA O JAKOŚCI PRACY NAUCZYCIELA NA PODSTAWIE LEKTURY FORMALNYCH DOKUMENTÓW Cele zajeć Intencją Autorów jest pobudzenie uczestników do refleksji nad własnymi, nieformalnymi modelami kompetencji i kwalifikacji nauczycielskich porównując je z modelami prezentowanymi w dokumentach rządowych poszczególnych państw oraz w wybranych dokumentach europejskich. Celem zajęć jest pomoc uczestnikom w uświadomieniu posiadanej przez nich ukrytej wiedzy, subiektywnych teorii dotyczących profesji nauczycielskiej, kompetencji i kwalifikacji nauczycieli, przemyśleniu, przeformułowaniu własnych przekonań w toku lektury i dyskusji treści wybranych rządowych oraz europejskich dokumentów 1. Nadrzędnym celem zajęć 2 jest stymulacja rozwoju zawodowego uczestników zajęć. Scenariusz zajęć składa się z 5 części (kroków) obligatoryjnych i jednej części nieobligatoryjnej. Każda z części podzielona jest na fazy, w toku których uczestnicy pracując grupowo lub indywidualnie zastanawiają się nad kwalifikacjami i kompetencjami nauczycieli. Adresaci zajęć Scenariusz przygotowany jest dla rożnych grup słuchaczy: nauczycieli, edukatorów, studentów wydziałów nauczycielskich, liderów szkolnych, a także grup słuchaczy reprezentujących inne instytucje narodowe i międzynarodowe, których działalność dotyczy rozwoju profesji nauczycielskiej. Liczebność grup: 8 20 osób. Część (Krok) A: identyfikacja osobistych wartości i prekoncepcji (subiektywnych teorii) dobrego nauczyciela. Korzystając z odtworzonego obrazu dobrego nauczyciela, którego uczestnicy spotkali na swojej drodze edukacyjnej, korzystając z mind mappingu bądź metody zdań niedokończonych uczestnicy tworzą definicję dobrego nauczyciela. Mają okazję przemyślenia własnego spojrzenia na jego kwalifikacje i kompetencje. Czas: 1,5 godziny Wersja 1 scenariusza Opis: Część A składa się z 5 faz. 1 W toku zajęć testowych uczestnicy czytali i dyskutowali skróty dokumentów określających kompetencje i wymagania kwalifikacyjne nauczycieli w Polsce, Republice Czeskiej, Estonii, Holandii, Słowenii. 2 W tłumaczeniu na język polski zrezygnowano z pojęcia a tool, ponieważ ma jednoznacznie techniczną konotację, której chcielibyśmy uniknąć. Piszemy więc, że nadrzędnym celem zajęć, a nie stosowania narzędzia, jest stymulacja rozwoju zawodowego nauczyciela., 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 3

Faza 1: praca indywidualna (10 do 15 minut) Instrukcja: Staraj się przypomnieć sobie najlepszego nauczyciela, jakiego kiedykolwiek spotkałeś na swojej drodze edukacyjnej. Pomyśl, co uczyniło go tak dobrym, wyjątkowym. Opisz dwie sytuacje, w których uwidoczniło się jego mistrzostwo.j Bądź konkretny. Co takiego zrobił? Jak się zachowywał? Faza 2: praca w parach (10 minut) - instrukcja; Opisz swojemu partnerowi nauczyciela, którego sobie przypomniałeś. Wyjaśnij, czemu był tak dobrym nauczycielem i przedstaw jego zachowania w konkretnych sytuacjach. Posłuchaj uważnie jak opisuje swojego nauczyciela Twój partner. Porównajcie cechy swoich nauczycieli, ich wiedzę, umiejętności i postawy/wartości jakimi się kierowali. Omówcie wystepujace miedzy nimi podobieństwa oraz różnice. Faza 3: praca w grupach cztero-osobowych (20 minut) - instrukcja: Każdy członek grupy opisuje innym najważniejsze cechy, umiejetnosci, postawy/wartości wybranego przez siebie nauczyciela. Spróbujcie znaleźć wspólne cechy, wiedzę, umiejętnosci i Postawy/wartości dobrego nauczyciela. Faza 4: dyskusja plenarna (20 minut) Grupy dzielą się swoimi definicjami na temat kwalifikacji i kompetencji dobrego nauczyciela. Definicje można podzielic na typy, w zależności od tego na co kładzie się głony nacisk: wiedzę, umiejętności, postawy/wartości. Faza 5: refleksje (10 min.) (dla obu wersji scenariusza) Zastanówcie się nad przebiegiem tej części zajęć. Odpowiedzcie na następujące pytania: Czy zdarzyło się coś co skłoniło cię do zmiany Twojej opinii? Czy coś wzbogaciło Twoją opinię? Uwaga: Zajecia można skrócić, omijając fazę drugą, jeżeli grupa jest duża (ponad 24 uczestników). Wersja 2 scenariusza: Zajęcia składają się także z 5 faz. W pierwszej, uczestnicy pracują indywidualnie, w drugiej w parach, w trzeciej fazie w grupach czteroosobowych lub większych. Czwarta faza stanowi dyskusję plenarną. W toku fazy piatej omawiana jest cała część A zajęć. Faza 1: Praca indywidualna (10 15 minut) instrukcja: Fazę można przeprowadzić na 2 sposoby: Sposób 1: Pomyśl nad koncepcją kwalifikacji i kompetencji dobrego nauczyciela. Jakie skojarzenia przychodzą ci na myśl? Spisz je i przygotuj mind mapping. Sposób 2: Poniżej przedstawiono 2 niedokończone zdania. Przeczytaj je i uzupełnij: Dla mnie miarą kwalifikacji i kompetencji dobrego nauczyciela jest 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 4

Najważniejszymi przymiotami dobrego nauczyciela są Faza 2: Praca w parach (15 min.) instrukcja: Podziel się swoimi poglądami i przedyskutuj z partnerem swoje przemyślenia, wyjaśnij swoje opinie, uzasadnij dlaczego myślisz w ten a nie inny sposób, czym możesz poprzeć swoje zdanie? (osobiste doświadczenia z dzieciństwa, szkoły, praktyka nauczyciela, przekonania, wartości, etc.) Faza 3: Praca w grupach 4-5 osobowych (30 min.) instrukcja: Podzielcie się swoimi opiniami. Każdy członek grupy opisuje najważniejsze dla niego przymioty dobrego nauczyciela i wyjaśnia, czemu wskazał właśnie takie. Następnie porównajcie swoje spostrzeżenia i spróbujcie określić podobieństwa miedzy nimi oraz różnice. Na tej podstawie, spróbujcie znaleźć wspólne cechy i stworzyć zgodną ze zdaniem całej grupy definicję kwalifikacji i kompetencji dobrago nauczyciela. Faza 4: dyskusja plenarna (25 min.) Grupy dzielą się swoimi definicjami i próbują uzyskać konsensus na temat głównych cech, wiedzy, umiejętnosci oraz postaw/wartosci dobrego nauczyciela. Faza 5: refleksje (10 min.) (dla obu wersji scenariusza) Zastanówcie się nad przebiegiem tej części zajęć. Odpowiedzcie na następujące pytania: Czy zdarzyło się coś co skłoniło cię do zmiany Twojej opinii? Czy coś wzbogaciło Twoją opinię? Część (Krok) B : Krytyczne czytanie dokumentów określających kompetencje i kwalifikacje nauczycieli. Uczestnicy wybierają krótką wersję dokumentów z jednego kraju, dwie krótkie wersje dokumentów lub jeden dokument europejski. Po przeczytaniu komentują tekst. Cel: Uświadomienie znaczenia formalnych dokumentów rządowych dotyczących kwalifikacji i kompetencji nauczycielskich. Czas: 2-8 godzin, w zależności od liczby i sposobu czytania formalnych dokumentów; jeśli uczestnicy czytają dokumenty w domu, część (krok )B można zakończyć w przeciągu 2 godzin. Metoda: Uczestnik czyta skróconą wersję dokumentów formalnych: np. opis kompetencji nauczycielskich, standardy kształcenia nauczycieli obowiązujące w danym kraju, inne dokumenty formalne dotyczące profesji nauczycielskiej. W załączniku przedstawiono zasady analizy kwalifikacji i kompetencji nauczycielskich. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 5

Opis: B.1 Czytanie krytyczne: Indywidualnie: przeczytaj wersję skróconą istotnych dokumentów rządowych, następnie odpowiedz na następujące pytania: Jaką istotną wiedzę, według tych dokumentów, posiadać powinni nauczyciele? Jakie najważniejsze umiejętności? Jakie najważniejsze wartości zawodowe prezentowane są w skróconych wersjach dokumentów? Czego w treści dokumentów nie rozumiem? Co jest dla mnie nowe? Możliwości: można wykorzystać oryginalne dokumenty rządowe,. można wykorzystać kombinacje skróconych wersji i dokumentów rządowych, uczestnicy mogą czytać wybrane dokumenty z jednego, dwóch krajów, B.2 Dyskusja: Podstawą dyskusji są zapisane w tabeli odpowiedzi na pytania (B.1). Załącznik (do wykorzystania w części (kroku) B Pytania Kraje Republika Czeska Niezbędna wiedza Ważne umiejętności Ważne wartości Estonia Holandia Polska Słowenia Wielka 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 6

Brytania Cześć( krok) C: Zmiana definicji wartości Bazując na rezultatach dyskusji w części (kroku) B, uczestnicy mogą przeprowadzić analizy SWOT swoich prekoncepcji oraz twierdzeń zawartych w dokumentach oficjalnych. To powinno prowadzić do zmiany przekonań dotyczących jakości pracy nauczyciela. Cel: Celem tej części zajęć jest refleksja uczestników nad swoimi przekonaniami dotyczącymi przymiotów dobrych nauczycieli, ewentualna zmiana przekonań oraz decyzja o wprowadzeniu zmian do własnej praktyki nauczycielskiej. Czas: 2-4 godziny. Cześć C Podzielona jest na 5 faz. Faza 1: Indywidualna Mając przeczytane skrócone wersje dokumentów i biorąc pod uwagę zawarte w nich podstawowe założenia dotyczące aprobowanych cech, wiedzy, umiejętności i postaw/wartości nauczycieli, każdy z uczestników przygotowuje notatkę przedstawiającą opinie o treści dokumentów. Uczestnicy porównują sformułowane dokumentach tezy z rezultatami rozważań w pierwszej części zajęć (części A). Do wybranych fragmentów tekstu dokumentów można dodać wypowiedzi typu: Zdecydowanie wierzę, że Zgadzam się/nie zgadzam z następującą tezą Najważniejszymi w dokumencie są, moim zdaniem następujące stwierdzenia.. Zdania te są ważne ponieważ myślę, że. Faza 2: Uczestnicy w grupach 3-4 osobowych porównują treści swoich uwag. Można korzystać z następujących pytań: Czy w tekście dokumentu jest coś co Ciebie niepokoi, co wzbudza Twoje wątpliwości? Jakie argumenty etyczne leżą u podstaw dokumentu? Jakie argumenty leżą u podstaw Twoich przekonań? Jakie wartości? Przeanalizujcie odpowiedzi wszystkich uczestników. Konkluzje zapiszcie. Faza 3: Jako większa grupa (5-8 osób) przedyskutujcie wpływ wartości wyznawanych przez nauczyciela na jego funkcjonowanie zawodowe Przykładowe pytania do dyskusji: Jak wyznawane przeze mnie wartości wpływają na moje nauczycielskie zachowania? Odpowiadając na pytanie wykorzystaj przykład konkretnej sytuacji, która zdarzyła się w Twojej klasie, opisz tę sytuację. Inni uczestnicy pytają o to jak wyznawane przez Ciebie wartości pomagały Ci w opisanej sytuacji, jak utrudniały Ci rozwiązać problem/y, które pojawiły 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 7

się. Czy mogłaś/eś znaleźć pomoc w treści dokumentów. Czy znalazłaś w dokumentach coś nowego? Co powinno być w ich treści zmienione, co dodane? Konkluzje, do których doszliście i poglądy poszczególnych uczestników dyskusji zapiszcie. Faza 4: Ocena formułowana przez wszystkich uczestników, której przedmiotem są rezultaty dyskusji prowadzonej w toku fazy 3. Co zyskałaś/eś biorąc udział w trzech częściach (A, B, C) zajęć? Czy Twoje zachowania zmienią się? Faza 5: Powróćcie do tematu roli wartości w nauczaniu po kilku ćwiczeniach poświęconym rożnym aspektom pracy nauczyciela. Czy refleksja powoduje zmiany w zachowaniach? Czego nauczyłaś/eś się? Część (krok) D: Praktyka ocena własnych postaw/wartości. Podczas praktyki nauczycielskiej uczestnicy są proszeni o posłużenie się wybranymi narzędziami i obserwację czy ich zachowanie pod ich wpływem w klasie zmienia się, jeśli zmienia się, to w jaki sposób I dlaczego. Inne pytania: jak studenci, nauczyciele, przedstawiciele kadry zarządzającej i inni zauważyli tę zmianę zachowania. W jaki sposób zmiana zachowania wpłynęła na przebieg praktyki nauczycielskiej? Autorzy scenariusza rekomendują np. równolegle prowadzone przez uczniów i nauczyciela zapiski z lekcji. Pytania pomocnicze do notatek nauczyciela: Jaki był cel lekcji? Czego lekcja Cię nauczyła? Jaka część lekcji wypadła najlepiej? Uczniowie mogą odpowiadać na identyczne pytania. Cel: Po zakończeniu fazy 4 częsci C, uczestnik zadaje sobie pytanie, co zmieni się w jego pracy nauczycielskiej. Następnie opisze te zmiany w konkretnej sytuacji nauczania. Np.: Chcę, aby moi uczniowie pracowali więcej razem. Do następnej lekcji sformułuję zadania do wykonania w grupach. Skoncentruję się na zadaniach pracy zespołowej oraz ocenię później, jakie są jej rezultaty. Czas: 3-9 godzin. Część (krok) E: Refleksja cykl Korthagena Główne pytanie w tej części :Jak uchwycić co rzeczywiście brakuje w mojej pracy i połączyć to z charakterystycznym dla mnie stylem nauczania. Czas: 1-3 godziny. Przykład: Uczestnik (student) pracuje nad rozwojem dwóch kompetencji pedagogicznych. W swoim PRO (planie rozwoju osobistego) chce poznać sposoby motywacji 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 8

uczniów do samodzielnej pracy. Przypuszcza, że jego nauczanie jest zbyt frontalne, a podejście bardziej towarzyszące uczniom będzie bardziej motywujące, stwarzając okazje do ich większej samodzielności. Na podstawie tego, tworzy swój cel nauczania SMART (konkretny, wymierny, istotny, realistyczny i powiązany czasowo) S M A R T Chcę, aby moi uczniowie pracowali samodzielnie i byli bardziej aktywni. Ograniczę swój frontalny sposób nauczania a uczniowie będą na lekcjach wykonywać w grupach więcej niż 50% pracy. Przygotuję zadania do pracy samodzielnej. Nie tylko określę jej rezultaty, ale także sposób pracy w grupie oraz poziom samodzielności uczniów. Moi uczniowie poznają te kryteria. Jest to bardzo realne. Rozpocznę od następnego tygodnia i ocenię wyniki w okresie trzech miesięcy. Student zacznie teraz pracę zgodnie z swym planem. Przeanalizuje swoje doświadczenia za pomocą spirali-myśli Kortenhagena (1982, 1992). Cykl Kortenhagena 1. działanie (w tym wypadku nauczanie), 2. ewaluacja działania, 3. świadomość ewentualnych błędów, niedoskonałości, 4. rozwój alternatywnych rozwiązań, 5/1. próbowanie skuteczności rozwiązań alternatywnych Uwaga: Faza 5 ponownie jest pierwszą fazą następnego cyklu refleksji. Cykl ten nazywamy jest w literaturze przedmiotu spiralnym modelem myśli. Cykl refleksji Kortenhagena (zalecane pytania) Faza 1 (lub faza 5 cyklu poprzedniego): Co chciałem osiągnąć? Na co zwracałem uwagę? Co sprawdzałem? Faza 2 (retrospektywa): Co się dokładnie wydarzyło? Co chciałem zrobić? Co dokładnie zrobiłem? Co pomyślałem? Co poczułem? Co myślałem o potrzebach, działaniach, myślach, odczuciach uczniów? Faza 3 (realizacja istotnych aspektów): Czy odpowiedzi na poprzednie pytania są spójne? Jaki jest wpływ na całość kontekstu/szkoły? Jakie jest znaczenie tego dla mnie w chwili obecnej? Jaki jest obecny problem (lub pozytywne odkrycie)? Faza 4 (alternatywy) Jakie widzę alternatywy? (Rozwiązania lub sposoby do wykorzystania w moim odkryciu) 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 9

Jakie są zalety/wady powyższych alternatyw? Co określę następnym razem? 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 10

Cześć (krok) Z (opcjonalna): przygotowanie prezentacji (plakatu, artykułu, modelu) na temat jakości pracy nauczyciela. * * * Czas: Od 30 minut do 4 godzin lub więcej, w zależności od formy i pracochłonności pomysłu. Zachęcamy uczestników do: przedstawienia własnych prekoncepcji, subiektywnych, początkowych teorii (patrz krok A); przedstawienia rezultatów krytycznego czytania dokumentów narodowych (patrz krok B); porównania wartości osobistych z wartościami przedstawionymi w dokumentach (patrz krok C); określenia na ile świadomi są związku wartości nauczycieli i ich zachowań (patrz krok D); analizy wcześniejszych przemyśleń (patrz krok E W ciągu ostatnich 30 lat poddano badaniom różne koncepcje nauczania, subiektywne teorie, osądy przyjmowane a priori, wiedzę milczącą, osobiste poglądy, systemy prywatnych przekonań, wiedzę praktyczną, osobiste przeświadczenia/prywatne teorie, psychologię Gestalt etc. (Schön 1983, Tann 1993, McIntyre 1993, Kagan 1992, Korthagen 2001, Pollard 2001, Polanyi 1967). Kluczowym zadaniem w kształceniu nauczycieli jest rozwijanie/kształtowanie ich własnych koncepcji nauczania. Nauczycielska koncepcja nauczania jest mentalnym modelem który wpływa na decyzje, czynności i refleksję nauczyciela. Model ten powstaje w sposób złożony na podstawie z góry przyjętych/apriorycznych osądów, przekonań osobistych i własnych idei. Często poglądy te i idee oparte są na doświadczeniach z dzieciństwa, szkoły podstawowej i gimnazjum/średniej. Nauczycielska koncepcja nauczania zawiera mnóstwo wiedzy subiektywnej. Krytyczna analiza tych osobistych przekonań jest prawdopodobnie główną metodą odsłonięcia owej wiedzy prywatnej Do celu tego można wykorzystać teorię akcji. W teorii akcji (wiedza w akcji), spiritus agens /duch działający/wykonawczy nauczycielskiej aktywności zostanie dopuszczony do głosu. Werbalizacja konieczność wyrażenia słowami tego, co czasem jest jedynie odczuwane i określenia w sposób precyzyjny tego, co nie jest całkiem jasne a raczej tylko w mglisty sposób odczuwane ukazuje, że nauczyciel jest świadomy potrzeby zrozumienia kontekstu, którego sam część stanowi. Jedynie na tej podstawie możliwe jest osiągnięcie celowego porozumienia między teorią a praktyką. Jest Dzięki użyciu narzędzi świadomości nauczyciel wykształci przejrzystą koncepcję nauczania wspartą argumentami (potrafię wyjaśnić moją koncepcję i dostarczyć dla niej argumentów). Pomaga to również nauczycielom stać się bardziej refleksyjnymi i elastycznymi w procesie weryfikacji ich wiedzy i przekonań, co służyć ma ich przyszłego zawodowemu rozwojowi. Literatura przedmiotu dostarcza licznych dowodów świadczących o znacznej roli, jaką odgrywa nabywanie, werbalizowanie i dopuszczenie do świadomości prywatnych, intuicyjnych, ukrytych przekonań oraz milczącej wiedzy i sądów apriorycznych w profesjonalnym rozwoju nauczycieli. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 11

OBSERWACJA FILMU - Różnorodna praktyka Cel Nauczyciele, przerabiając program nauczania, muszą omawiać ten sam materiał, aby osiągnąć cele uczenia się. Jednak istnieje duża różnorodność w podejściu, zależnie od mocnych stron nauczycieli oraz stylów uczenia się i potrzeb uczniów. To narzędzie stara się pokazać trzech nauczycieli pracujących nad osiągnięciem tych samych celów uczenia się w indywidualny sposób w trzech równoległych klasach. Grupa docelowa To narzędzie można stosować w pracy z nauczycielami i studentami specjalności nauczycielskiej, zarówno w kształceniu przygotowującym do wykonywania zawodu, jak i w doskonaleniu zawodowym. Grupa powinna liczyć minimum 6 uczestników. Streszczenie/opis Te fragmenty wideo pokazują szereg danych odnoszących się do uczniów pierwszego roku szkoły gimnazjalnej w wieku od 12 do 13 lat. Koncentrują się na lekcji humanistycznej, stanowiącej część programu narodowego w Anglii. Fragment video z praktyki w klasie, z następującą po niej refleksją nauczyciela, pokazuje trzech nauczycieli pracujących różnymi stylami, stosujących wiele sposobów zarządzania klasą i form organizacyjnych. Uwaga jest skupiona na sposobach podejścia i strategiach nauczyciela i uzasadnieniu dokonanych wyborów. Widzimy też interakcje uczniów z nauczycielem i uczniów pracujących razem. To ćwiczenie zmierza do: rozwoju świadomości złożoności zagadnienia dotyczącego różnych podejść do nauczania propagowania analizy tego, jak można ulepszyć planowanie dla osiągnięcia celów uczenia się, poprzez zastosowanie szeregu metod docenienia znaczenia pytań i wyjaśnień w promowaniu i wspieraniu uczenia się umożliwienia nauczycielom opracowanie własnego planu doskonalenia umiejętności oraz uwzględniania potrzeb uczniów dotyczących uczenia się Metodologia Proponowany czas wynosi 30 minut na dwa pierwsze ćwiczenia lub godzinę, jeśli się je robi łącznie, 45 minut na trzecie i przynajmniej godzinę na każde z pozostałych. W większości pozwalają one na elastyczność; jeśli chodzi o rozpatrywanie narodowych kryteriów jakości można je przedłużyć o dowolny czas w zależności od potrzeb. Po zapoznaniu się z instrukcjami do ćwiczenia 1 i 2 zadania związane ze zbieraniem informacji można porozdzielać w grupie, to przyspieszy tempo odpowiadania na związane 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 12

z nimi pytania. Poszukaj jasnych przykładów do poszczególnych rubryk w tabeli. Odnośnie powyższych uwag video można obejrzeć w czasie jednej sesji, wskazane jest poprzydzielanie w grupie zadań związanych z notowaniem, a jeśli dla uczestników jest to nowe doświadczenie, to również przydałaby się krótka próba, zanim zacznie się prawdziwe robienie notatek. Jeśli niektóre ćwiczenia bardziej odpowiadają na twoje zapotrzebowanie, wówczas proponuję poświęcić na nie więcej czasu. Jeśli chcesz wykonać większość ćwiczeń, potrzebna będzie na koniec sesja plenarna do zebrania omawianych zagadnień. Dyskusje powinny koncentrować się na głównych celach poszczególnych ćwiczeń i też dążyć do pobudzenia refleksji nad innymi aspektami dobrej i/lub mogącej ulec polepszeniu praktyki oraz nad możliwościami uczenia się, widocznymi w zdarzeniach ujętych w materiale wideo. Szczegółowe sugestie na temat narzędzia i wykonania poszczególnych ćwiczeń znajdują się w arkuszach pracy. Byłoby bardzo korzystnie, gdyby grupy były międzynarodowe/wielokulturowe i zróżnicowane pod względem płci a także, jeśli to ma znaczenie, ze względu na długość stażu uczenia. W sumie jest sześć ćwiczeń, dla uzyskania maksymalnego efektu powinno się wykonać wszystkie sześć. 1. zapis (mapa myślowa) dowodów 2. uzasadnienie wyborów 3. zamierzenia i rezultaty w uczeniu się 4. pytania i odpowiedzi 5. refleksja nad uczeniem i uczeniem się Ten materiał wideo stwarza też wiele innych możliwości uczenia się poprzez obserwację, które facylitator lub grupa mogą zasugerować. W rezultacie powinno się zapoznać uczestników z wieloma możliwymi przykładami, strategiami i działaniami, by mieli sposobność rozważyć własne założenia co do tego, w jaki sposób powinien w uczeniu i uczeniu się być stosowany język, materiały, metody wspierające. Jednocześnie ważne jest uwzględnienie refleksji nad własną praktyką uczestników, ich wartościami i stosunkiem do realizacji programu nauczania, a także optymalnym uczeniem się w ich klasach. Powinno się też odpowiadać na ich własne potrzeby w dziedzinie doskonalenia zawodowego w osiąganiu lepszej jakości uczenia. Warianty Zobacz powyżej Podstawową praktykę, postawy i wartości wyłaniające się z tego wideo odnośnie uczenia i uczenia się można również zastosować do: 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 13

grup różnych wiekowo innych przedmiotów nauczania Przykłady z wieloma różnorodnymi podejściami dają duże możliwości porównania, a następnie określenia typowych zagadnień w facylitacji uczenia się. Źródła/ teoria Następujące materiały dostarczą informacji i przykładów z praktyki: Boehm, A. E., & Weinberg, R. A. (1997). The classroom observer: Developing observation skills in early childhood settings (3 rd ed.). New York: Teachers College Press, Columbia University. EASEN, P. (1985) Making School Centred INSET Work. London: Croom Helm. Reprinted by Routledge, 1989. Pianta, R.C. (2003). Standardized classroom observations from pre-k to third grade: A mechanism for improving quality classroom experiences during the P-3 years. www.ffcd.org/news/publications.html Materiały DVD z nagraniami wideo z klasy i odtwarzacz dvd fragmenty wideo pochodzą z lekcji humanistycznej. Każdy z nauczycieli i jego klasa dyskutują i pracują nad częścią całościowego tematu materiał skupia się na działaniach i sposobach podejścia, które kontrastują ze sobą, a nauczyciele je wyjaśniają. Nb. Pozwolenie na użycie tego materiału wideo dotyczy celów edukacyjnych i tę informację należy umieścić (na arkuszach zadaniowych), a dostępność wizerunków dzieci i klas jest ograniczona do płyt DVD i nie mogą być umieszczone na stronie internetowej. DVD można zamówić wysyłając e-mail do: M.Snoek@hva.nl. Zależnie od ilości czasu, jakim się dysponuje i potrzeb poszczególnych grup, można wybierać fragmenty wideo do głębszej analizy. Szczególnie można zwrócić uwagę na użyty język, niewerbalne sygnały ( wyzwalacze reakcji ), na materiały, zagadnienia płci, włączyć anegdoty uczestników z własnych klas itd., w zależności od indywidualnego zapotrzebowania. Mocne i słabe strony Mocne strony: Wielu nauczycieli wciąż pracuje w odosobnieniu. Nie znają nawet klas kolegów ze szkoły. Fragmenty wideo stanowią dla większości uczestników rodzaj okna na obecną szkołę i klasę w różnych edukacyjnych kontekstach. Obserwacja jest skoncentrowana na prawdziwych zagadnieniach w prawdziwej klasie w czasie rzeczywistych lekcji. Nauczyciele wypowiadają się na temat swoich zamierzeń i zastanawiają się nad aspektami uczenia się i oczekiwaniami. Podane są przykłady różnych podejść i filozofii. Działania i interakcje dzieci są pokazane i zwerbalizowane w czasie uczenia i omówione 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 14

po lekcji. Przedstawione jest znaczenie zarówno werbalnych jak i niewerbalnych interakcji. Słabe strony : Pokazana jest jedynie grupa w tym samym wieku. Odnosi się tylko do szczegółowej części jednego programu nauczania. Dla uczestników może okazać się trudne nie zwracanie uwagi na porażki i niepowodzenia czy to po stronie nauczyciela czy ucznia i konstruktywne wykorzystanie na przykład niezrozumienia przez dziecko celu uczenia się jako okazji do poszukania przyczyn i zaproponowania alternatywnych rozwiązań. Dopilnowanie tego jest rolą facylitatora. Może przeważyć defetystyczna postawa w rodzaju: warunki w mojej klasie/szkole/związane z uczniami są nieodpowiednie do robienia podobnych rzeczy. Ilość pogłębionej refleksji i możliwości rozwoju zawodowego, jakie mogą mieć miejsce, zależy od jakości dyskusji i wypracowania pytań do refleksji, a także wzajemnej zależności od siebie w czasie współpracy w grupie i umiejętności facylitatora. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 15

Doskonalenie jakości uczenia (ITQ) Uczenie się przez obserwację Narzędzie Wybór metod Różnorodna praktyka arkusze pracy którymi bada się różnorodną praktykę Co ty możesz zrobić? TREŚĆ I II III IV V VI VII WSTĘP ĆWICZENIE 1 METODY NAUCZANIA ĆWICZENIE 2 strategie ALTERNATYWNE ĆWICZENIE 3 EFEKTYWNA PRAKTYKA ĆWICZENIE 4 STANDARDY I KOMPETENCJE ĆWICZENIE 5 PRAKTYKI MOŻLIWE DO PRZYJĘCIA ĆWICZENIE 6 ASPEKTY NIEWERBALNE Inne sugestie Proponowana literatura 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 16

WSTĘP Jest tylko jeden właściwy sposób: organizowania klasy prowadzenia lekcji podejścia do tematu wspierania uczenia się dzieci zaspokojenia potrzeb dzieci wyboru i użycia środków dydaktycznych Rola nauczyciela byłaby mniej skomplikowana, gdyby faktycznie tak było! W tym ćwiczeniu śledzimy działania trzech nauczycieli z jednej szkoły, którzy stosują różne metody dla osiągnięcia podobnych efektów. Wszystkie trzy klasy pracują w szkolnej świetlicy nad tematem Świat średniowiecza i są w tej samej grupie wiekowej (jedenastoi dwunastolatki). W centrum zainteresowania znajduje się bardziej to, co mówią i robią nauczyciele niż jak uczniowie się uczą. Każdy z nauczycieli przedstawia komentarz na temat celów i podejmowanych działań. Cele szczegółowe tego narzędzia dla nauczyciela są następujące: analizuje różne metody nauczania stosowane w podobnym kontekście umiejscawia własną praktykę w kontekście oczekiwań doskonalenia jakości w szkołach umożliwia uczestnikowi rozważenie wprowadzenia zmian we własnych metodach nauczania uświadamia sobie zróżnicowanie metod stosowanych w różnych krajach rozważa, jaki rodzaj doskonalenia zawodowego dla nauczycieli mógłby powstać z takiego ćwiczenia w jego własnej szkole/kontekście WSKAZÓWKI DLA FACYLITATORÓW UWAGi OGÓLNE Aby wykonać niektóre z ćwiczeń nauczyciele będą potrzebowali egzemplarz kryteriów jakości lub kompetencji stosowanych w szkole czy w ich kraju. Zdecydowanie zaleca się, żebyście zapoznali się z fragmentami wideo i ćwiczeniami zanim zaczniecie pracę z grupą. Możesz skorzystać z podanego czasu trwania poszczególnych części zajęć, ale w trakcie ich trwania będziesz mieć własne rozeznanie co do potrzebnych zmian, w stosunku do tego co zaplanowałeś/aś, zwłaszcza w miarę jak będziesz poznawał uczestników swojej grupy. Jeśli nie podoba Ci się sformułowanie 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 17

niektórych pytań, zmień je, dodaj własne, ale jest ważne, by mieć pewność, że trzymasz się celów szczegółowych zajęć. Powinno się też pomyśleć o przestrzeni do pracy, wygodzie i widoczności, miejscu do pracy w małych grupach i etapach pracy, umożliwiających naturalne przerwy itd. Trzeba się też upewnić, czy sprzęt komputerowy działa należycie i jest dobrze umieszczony! Pamiętaj, że korzyść z oglądania wideo jest niewielka, jeśli nie następuje po nim praca. Możesz wskazać inne zagadnienia niż te, na które zwrócono uwagę w zaproponowanym ćwiczeniu. Możesz sam swobodnie rozszerzać zajęcia o dalsze ćwiczenia, zarówno koncentrujące się na podanych celach, jak i innych zagadnieniach, które ty czy grupa uznacie za związane z materiałem przedstawionym na wideo. Faktycznie tak rozumiane rozszerzenie może się odnosić do wszystkich narzędzi. Przed rozpoczęciem użycia któregokolwiek z narzędzi podkreśl, że ćwiczenia nie są zachętą do krytykowania nauczycieli, z których wszyscy są ochotnikami, wybranymi ze względu na swoje poświęcenie i chęć współpracy, by inni mogli z niej skorzystać, rozwijając swoje umiejętności nauczania. Żaden z materiałów nie jest odgrywaniem ról, jest prawdziwy. Nie jest też przykładem najlepszej praktyki. Niemniej jednak to, co mówią i robią nauczyciele jest często analizowane w obrębie poszczególnych ćwiczeń. Jako ucząca się grupa spróbujcie nie wydawać sądów i ocen na ich temat. Oni, podobnie jak wy, są praktykami, mającymi mocne i słabe strony; nie wyciągajcie pochopnych wniosków, takich jak: nie podoba mi się to, nie mógłbym/ mogłabym z nimi pracować, bo one przeszkadzają wam w nauczeniu się czegoś wartościowego i ważnego o własnym uczeniu. Zaleca się głośne wypowiedzenie własnej wersji tego ostrzeżenia przed rozpoczęciem każdego ćwiczenia. Istnieje też aspekt własnej wrażliwości członków grupy na ewentualną akceptację czy izolację w pracującej grupie. Te ćwiczenia wymagają dokładnej analizy indywidualnych stylów uczenia i strategii bezpośrednio odnoszących się mocnych i słabych stron uczestników zajęć. Facylitatorzy powinni być pod tym względem wyczuleni na odczucia innych w czasie tworzenia sposobności do rozwoju we współpracy, co wymaga atmosfery nie zagrażającej jednostce. Większość ćwiczeń będzie wymagała od członków grupy skopiowania lub stworzenia formatu do zbierania danych z obserwacji. Te ćwiczenia będą wymagały pracy indywidualnej, w małych grupach i grupach o większej liczebności. Postaraj się zapewnić wystarczającą ilość możliwości wykorzystania i opracowywania danych/spostrzeżeń zebranych w czasie każdej sesji. W niektórych wypadkach proponuje się ćwiczenia uzupełniające i rozszerzające. Jednak wykorzystaj tę możliwość do stworzenia refleksji w sposób przynoszący jak największy pożytek zależnie od potrzeb, doświadczenia i kontekstu tej konkretnej grupy, której facylitację prowadzisz. UWAGI Z EUROPEJSKIEGO PUNKTU WIDZENIA Jeśli ćwiczenia czy jakaś część ćwiczenia jest wykonywana w małych grupach (które powinny być wielokulturowe), wówczas, w czasie sesji plenarnej czy dzielenia się wynikami pracy, konieczne jest wykorzystanie szerokiego zakresu doświadczeń obecnych uczestników. W pewnych wypadkach mogą być one włączone do któregoś z innych punktów zajęć. W każdym razie stwarzajcie do tego odpowiednie możliwości. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 18

UWAGI DO TYCH ZAJĘĆ Ten materiał wideo jest w trzech częściach, po jednej dla każdego nauczyciela. Facylitatorzy mogą uznać za najbardziej korzystne indywidualne obejrzenie poszczególnych fragmentów, z przerwą między nimi na refleksję albo indywidualną, albo z dłuższymi przerwami na większą dyskusję i zrobienie notatek. Pierwsze dwa ćwiczenia opierają się na danych pochodzących bezpośrednio z video. Owocne może się okazać przydzielenie członkom grupy zadań dotyczących oglądania i zapisywania. Sugerowany czas na dwa pierwsze ćwiczenia wynosi 30 minut lub godzinę, jeśli są połączone, 45 minut na trzecie i przynajmniej godzinę na każde z pozostałych. W większości pozwalają one na elastyczność, jeśli chodzi o rozpatrywanie narodowych kryteriów jakości można je przedłużyć o dowolny czas w zależności od potrzeb. Po zapoznaniu się z instrukcjami do ćwiczenia 1 i 2 zadania związane ze zbieraniem informacji można porozdzielać w grupie, to przyspieszy tempo odpowiadania na związane z nimi pytania. Poszukaj jasnych przykładów do poszczególnych rubryk w tabeli. FRAGMENTY WIDEO Są trzy części, w każdej z nich główną rolę odgrywa inny nauczyciel i jego jedenasto- i dwunastoletni uczniowie z trzech równoległych klas. Wszyscy oni pracują nad tematem z Narodowego programu nauczania - średniowieczne królestwo. Nauczyciele czasem zamiennie traktują słowa grupa i klasa, co może być niejasne, ale takie potencjalne zakłócenie nie powinno mieć wpływu na zbierane dane. ĆWICZENIE PIERWSZE W czasie obserwowania trzech nauczycieli pracujących ze swoimi klasami spróbuj zanotować przykłady metod nauczania wg poniższej tabeli. We wszystkich rubrykach dotyczących poszczególnych metod, które stosuje dany nauczyciel, możesz umieszczać dwa rodzaje informacji, po pierwsze - bezpośredni dowód (np. nauczyciel podkreśla daną kwestię, pytając całą klasę, czy jest to zrozumiałe), po drugie obserwację odnoszącą się do efektywności metody (np. połowa klasy powiedziała, że rozumie i nauczyciel przeszedł do następnej sprawy). Będziesz musiał przetworzyć tę tabelę, żeby ją dostosować do swoich danych. Stosowanie zamkniętych lub otwartych pytań Zbieranie odpowiedzi dzieci Kierowanie klasą Kontrola dyscyplina i Rob Breeze Susan Roberts Dawn Fomison 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 19

Użyj zebranych danych do: sformułowania kilku podsumowujących stwierdzeń na temat efektywności zakres metod widzianych u każdego z nauczycieli; zwrócenie uwagi na wszystkie duże różnice w stylu i metodach, które zaobserwowałeś/aś; przedstawienie drogi myślowej, która doprowadziła cię do zauważenia założeń uczynionych przez nauczycieli na temat potrzeb i możliwości uczniów. ĆWICZENIE DRUGIE To ćwiczenie jest rozszerzeniem ćwiczenia pierwszego i może być wykonane łącznie z nim. Wybierz kilka różnych przykładów ze swojej tabelki i do każdego przykładu przedstaw alternatywną lub przeciwstawną do zastosowanej strategię, która pozwoliłaby też osiągnąć podobny cel. Na przykład: inny sposób wyjaśnienia «x» byłby Upewnij się, że uzasadniłeś/aś, dlaczego te sugestie mogą być użyteczne. Kiedy to skończysz, omów, jaki wpływ twoje propozycje miałyby na planowanie uczenia się. ĆWICZENIE TRZECIE W trakcie nagrania lekcji trójka nauczycieli uzasadniała przyczyny wyboru zastosowanych metod. W czasie powtórnego obejrzenia fragmentów wideo zanotuj: jakie były cele szczegółowe itd. strategie, jakie zastosowali nauczyciele, by osiągnąć te cele Wybierz dwie, które uważasz za szczególnie trafne i zastanów się, dlaczego według ciebie sprawdziły się. Jak byś rozwinął/ęła je we własnym kontekście? Czy się one różnią w zależności od kontekstu krajów reprezentowanych w twojej grupie? Rozwinięcie Dyskusja wewnątrz grup z tych samych krajów na temat tego, jak i dlaczego pewne aspekty pojawiają się w niektórych krajach, a w innych nie, prowadząca do przemyślenia i 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 20

refleksji odnośnie ukrytych zasad oraz praktyki nauczania i uczenia się, po to by pobudzić: świadomość innych punktów widzenia/praktyk wpływ pożądanych norm na nauczycielską praktykę rozwój koleżeńskiej profesjonalnej współpracy ĆWICZENIE CZWARTE W tym ćwiczeniu wykorzystuje się dane zebrane w czasie pierwszego oglądania wideo. Tym razem będziemy porównywać je ze zbiorem kryteriów zawartych w : brytyjskim informatorze Office for Standards in Education - OFSTED (Urząd Standardów w Edukacji), używanego w czasie formalnych inspekcji szkół lub kryteriach jakości lub kompetencji stosowanych we własnych szkołach i/lub krajach W każdym wypadku przeznacz 15 minut na zastanowienie się nad poniższymi sześcioma pytaniami. Zobacz, w jakim stopniu są one zbieżne lub niezgodne ze zbiorem twoich narodowych kryteriów. Następnie spędźcie kolejne 45 minut nad tym, aby odnieść kryteria, których używasz w praktyce do tych ze wstępnej analizy, którą przeprowadziłeś/aś, oglądając fragmenty wideo. Może będziesz potrzebował/a obejrzeć je jeszcze raz. Jeśli nie masz żadnych innych kryteriów, wykorzystaj podanych niżej sześć pytań. Ewentualnie możesz najpierw użyć tych sześciu pytań, a potem rozpatrzyć kryteria narodowe. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 21

Pytania z przewodnika instrukcji OFTSTED 1. czy uczenie jest celowe? Cel uwidacznia się przez efektywne planowanie, włączając w to przejrzystość celów szczegółowych i ukierunkowanie - efektywne wykorzystanie czasu i to czy podstawowe zagadnienia zostały ujęte w czasie lekcji w sposób wystarczający czy nie. 2. czy uczenie powoduje utrzymujące się zainteresowanie i motywację? Obserwacja pokaże stopień, w jakim nauczyciel wprowadzając treści lekcji wykazuje się wiedzą, umiejętnościami i wyobraźnią, sposoby, za pomocą których poszukuje metod zachęcenia i utrzymania zainteresowania uczniów oraz zakres zastosowanych strategii nauczania, by się upewnić, czy uczniowie koncentrują się na pracy celowo i z pewnością siebie. 3. czy w uczeniu widoczna jest troska o potrzeby i możliwości wszystkich uczniów w szkole? Czy oczekiwania nauczycieli są odpowiednie w stosunku wszystkich uczniów? Obserwacja i dyskusja z uczniami i nauczycielami pokaże: - trafność, z jaką nauczyciele oceniają poziom zrozumienia przez uczniów. - poziom wyzwania, jakie stworzyły przygotowane zadania i czy ilość czasu ich wykonanie była odpowiednia w stosunku do możliwości i zrozumienia ich przez uczniów. - powodzenie strategii zastosowanych do pomocy uczniom, którym się nie udało przy pierwszej próbie i do stworzenia wyzwania najzdolniejszym. 4. czy lekcje są prowadzone w sposób, który gwarantuje efektywne i uporządkowane podejście do nauczania i uczenia się? Obserwacja i dyskusja wskaże: stopień, w jakim planowany styl uczenia sprzyja osiągnięciu celu lekcji; odpowiedniość środków dydaktycznych wybranych na lekcję oraz stopień, w jakim dokonano odpowiednich modyfikacji materiałów i organizacji, by stworzyć odpowiednie warunki dla uczniów o specjalnych potrzebach i możliwościach; efektywne rozmieszczenie wspierających nauczycieli i innych dorosłych; użyteczność czynności porządkowych, łącznie ze sposobami postępowania odnośnie zadania domowego; 5. czy interakcja między nauczycielem i uczniami jest właściwa? Obserwacja na przykład pokaże: znajomość przez nauczyciela nauczanego zagadnienia; jasność objaśnień; jakość pytania i przyczynienie się dyskusji do zrozumienia zagadnień przez uczniów, ocenę gotowości uczniów w klasie do zapoznania się z pracą; jakość relacji, zarówno między uczniami jak i pomiędzy nauczycielem i uczącymi się, wpływ na uczniów odnośnie ich pilności w pracy; wiedzę nauczyciela na temat stwarzania równych szans i wrażliwość na grupy o szczególnych potrzebach. 6. czy ewaluacja postępów uczniów jest użyta do wsparcia i zachęcenia ich oraz do zwiększenia wysiłku i postawienia wyzwania w odpowiedni sposób? Ocenianie w klasie stanowi część uczenia i może oszacowane poprzez stopień, w jakim: ocena w trakcie lekcji, słowna i pisemna, umożliwia uczniom poprawę własnych osiągnięć; nauczyciele mają konsekwentny i pozytywny sposób postępowania w zakresie ocen; stopień, w jakim uczenie zachęca uczniów do oceny własnych osiągnięć i starań do poprawy. Twoim zadaniem jest zestawienie dowodów z fragmentów wideo z pytaniami z instrukcji OFSTED lub własnymi kryteriami jakości, jako podsumowanie zagadnienia rozwoju widzianych metod i umiejętności. Co powinno się wydarzyć w tych trzech klasach, żeby mieć pewność, że OFSTED czy twoje własne kryteria zostały spełnione? Jeśli chcesz, możesz się skoncentrować na wszystkich, na dwóch lub na jednym nauczycielu. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 22

Rozwinięcie Znajdź podobieństwa i różnice w stwierdzeniach/ kompetencjach odnoszących się do jakości, które są standardami w każdym z krajów. ĆWICZENIE PIĄTE Zobaczyłeś/aś różnych nauczycieli stosujących różne metody dla osiągnięcia tego samego celu. Dla każdego refleksyjnego nauczyciela użyteczną strategią jest rozpatrzenie kilku sposobów wykonania tej samej rzeczy, aby uwzględnić zróżnicowane potrzeby uczenia się, dla urozmaicenia itd. Niektóre z metod mogą być typowe, inne oryginalne, a niektóre niepożądane. Poniżej jest zamieszczonych kilka dość oczywistych przykładów: Zamiar: zapoznanie uczniów z użyciem historycznych artefaktów Nadająca się metoda: prosi się uczniów, żeby popatrzyli na rozmaite historyczne wytwory ludzkiej ręki, dotknęli ich, słysząc wyjaśnienia odnośnie ich użytkowania i odpowiedzieli na pytania. Nadająca się metoda: uczniowie są proszeni o odpowiedź na pytania związane ze sposobem użytkowania historycznych artefaktów, bez poprzedzającej dyskusji na ten temat, natomiast zapewnia się im materiały lub zasugeruje, gdzie sami mogą się o tym dowiedzieć. Nie do przyjęcia: młodym uczniom daje się obrazki historycznych artefaktów i dyktuje się tekst na temat sposobu ich użycia. A. Wybierając przykłady z własnej tabelki spróbuj stworzyć w oparciu o nie podobny zestaw metod - od nadających się do nie do zaakceptowania. Rozwinięcie praca z kolegą pod kątem rozwoju zawodowego; wspólne planowanie i zastanawianie się nad celami, metodami i spodziewanymi wynikami B. W tej części ćwiczenia jesteś proszony/a o zastanowienie się nad fragmentem lekcji, którą poprowadzisz w najbliższym czasie, dokładnie przy tym rozważając metody, jakimi się posłużyłeś/aś we wszystkich zadaniach w Ćwiczeniu piątym. Zadanie B możesz zrobić indywidualnie, chociaż jest ono szczególnie użyteczne dla blisko ze sobą współpracujących kolegów. W grupie, w której pracujecie, możecie w parze lub w trójce wybrać przydatny dla was temat i wspólnie wykonać to zadanie. Ponownie rozważ 6 pytań OFSTED z Ćwiczenia czwartego, wypełnij puste miejsca. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 23

Wkrótce będę omawiać (aspekt programu nauczania) z klasą Moje/nasze cele są następujące: ĆWICZENIE SZÓSTE W tym ćwiczeniu przyglądamy się aspektowi uczenia i obserwacji, który często jest pomijany czy nie nazywany w czasie obserwowania czy analizowania zachowań w klasie; chodzi o język ciała czy język niewerbalny. W innym miejscu opracowania tego narzędzia rozważaliśmy użycie języka w uczeniu i uczeniu się, natomiast w tym zadaniu proszeni jesteście o skoncentrowanie się na tym, co nie jest powiedziane. Poszukaj przykładów takich zachowań w materiale wideo. Krótko zanotuj, co one według ciebie sygnalizują. Na przykład: przesuwający się wskazujący palec może przedstawiać linię lub wykres czy kierunek ruchu przedmiotu, dwie ręce mogą wskazywać wielkość przedmiotu, oczy mogą być użyte do przebiegania wzrokiem po pomieszczeniu lub próby dowiedzenia się, o czym myśli dziecko, nauczyciel kucający obok małego dziecka może pokazywać sposób bycia mniej zagrażającym. Zachowanie Kto * Twoja interpretacja * N = nauczyciel; U = uczeń Omówcie wasze przykłady w parach i w grupach. DALSZA LITERATURA Boehm, A. E., & Weinberg, R. A. (1997). The classroom observer: Developing observation skills in early childhood settings (3 rd ed.). New York: Teachers College Press, Columbia University. EASEN, P. (1985) Making School Centred INSET Work. London: Croom Helm. Reprinted by Routledge, 1989. Pianta, R.C. (2003). Standardized classroom observations from pre-k to third grade: A mechanism for improving quality classroom experiences during the P-3 years. www.ffcd.org/news/publications.html. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 24

WYKAZ INNYCH MATERIAŁÓW Classroom Observation 2 nd edition: Wragg E. isbn 0-415-19440-7 Teachers TV WWW.TEACHERS.TV/ Tools and techniques for Using Spark in the Classrooms. Spark in Education Watching Yourself on Videotape: Boss Davis Lawrence TEACHING.BERKELY.EDU/COMPENDIUM Teacher training Resource bank WWW.TTRB.AC.UK/BROWSE.ASP 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 25

OBSERWACJA FILMU - Nauka na świeżym powietrzu Jakość kształcenia nauczycieli (ITQ) Obserwacja filmu - Nauka na świeżym powietrzu Nauka na świeżym powietrzu Zabawy na świeżym powietrzu od wczesnego dzieciństwa Wykorzystanie natury jako źródła i środowiska nauki 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 26

SPIS TREŚCI I II WSTĘP INFORMACJE DLA KADRY NAUCZYCIELSKIEJ III Ćwiczenie 1 IV Ćwiczenie 2 V Ćwiczenie 3 VI Ćwiczenie 4 VII Ćwiczenie 5 VIII Ćwiczenie 6 IX Ćwiczenie 7 X Ćwiczenie 8 XI Ćwiczenie 9 Zalecana bibliografia 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 27

WSTĘP Przedstawiamy Państwu nagranie video obrazujące planowanie oraz przygotowanie zabaw na świeżym powietrzu dla dzieci w wieku przedszkolnym. Nagranie dokumentuje również przemyślenia dotyczące zmian ról i zadań nauczycieli oraz zachowania dzieci w toku zabaw. Zajęcia przedszkolne przez większość czasu odbywają się w salach dydaktycznych. Stwarza to sytuacje ujęte w pewne ramy, łatwe do kontrolowania, przewidzenia i organizacji przez nauczyciela. Zainicjowanie nauki poza budynkiem przedszkola jest bardziej złożone i pochłania więcej czasu. Wielu nauczycieli boi się wyprowadzać uczniów poza salę, gdyż stwarza to pewien chaos i obawę o wymknięcie się dzieci spod kontroli. W Norwegii oraz w innych krajach, podjęto działania stymulujące ludzi do większej aktywności fizycznej oraz wykorzystania w większym stopniu środowiska naturalnego, zarówno w trakcie zajęć jak i po lekcjach. Nagranie pokazuje, w jaki sposób nauczyciele w przedszkolach wyprowadzają dzieci na świeże powietrze, oraz organizują dla nich różne zabawy. Zobaczymy sekwencje, w których dzieci uczą się poprzez zabawę, a nauczyciele starają się stworzyć sytuacje sprzyjające rozwojowi ruchowemu dzieci i ich twórczosci. Zobaczymy takie zajęcia, jak malowanie, wspinaczka, zjeżdżanie. Poznamy zasady ich planowania i organizacji. W ostatniej części nagrania zobaczymy wywiad z nauczycielką na temat jej przemyśleń, dotyczących sposobu, w jaki zespół nauczycieli może zmieniać program oraz rozkłady zajęć, jak udział w tym prezentowanym projekcie dydaktycznym wpłynął na zmianę pojmowania przez wychowawców zasad nauczania, umiejętności słuchania pytań dzieci oraz procedur zaspokajania ich ciekawości. Warto podkreslić, że w prezentowanych na filmie sytuacjach, nauczyciele tak naprawdę nie uczą dzieci. Planują i organizują im zajęcia dzieci uczą się same. Rezultaty, jakie osiągają sprzyjają: Zastanowieniu się nad podstawowymi założeniami dotyczącymi uczenia się dzieci, w jaki sposób proces uczenia się można stymulować poza budynkiem przedszkola; Rozważaniom o zmianie relacji nauczyciel-uczeń podczas zajęć w naturalnym środowisku; Dyskusji,o sposobach dostrzegania i stymulowania ciekawości dzieci; Zastanowieniu się, w jaki sposób zabawa może stanowić część i mocny punkt tradycyjnego nauczania. 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 28

INFORMACJE DLA KADRY NAUCZYCIELSKIEJ KWESTIE PODSTAWOWE Zachęcamy prowadzacych zajęcia z nauczycielami lub kandydatami na nauczycieli do zapoznania się z klipami i ćwiczeniami przed rozpoczęciem pracy ze swoją grupą. Jeżeli nie podobają ci się pewne sformułowania pytań, możesz je zmienić lub rozszerzyć, ale upewnij się czy zostały zachowane główne cele zajeć. Zaplanuj czas oglądania filmu, czas odpoczynku, etc. Pamiętaj, że samo oglądanie filmu, bez postępowania zgodnie ze wskazówkami, nie przynosi zbyt wiele korzyści. Jako ucząca się grupa, nie osądzajcie i nie krytykujcie wystepujących na filmie nauczycieli. Podobnie jak Wy, mają swoje mocne i słabe punkty. Nie spieszcie się więc z osądami w stylu To mi się nie podoba, Nie mógłbym z nauczycielami z filmu pracować. PERSPEKTYWA EUROPEJSKA Nagranie wykonano w Norwegii, dlatego być może będziesz musiała komentować różnice i podobieństwa w przykładach oraz pytaniach i odnosić je do kontekstu własnego kraju. Możesz to zrobić w formie wstępu, przed rozpoczęciem oglądania video. ZALECENIA DO ĆWICZEŃ Obejrzyjcie cały film. Zachęć członków grupy do notowania najważniejszych punktów wybranego ćwiczenia (tym samym będziesz mieć jasność, co do zaobserwowanych szczegółów)! Przed rozpoczęciem, poświęć pięć minut na analizę podjętych tematów z grupą i przydziel notowanie tematu lub całego ćwiczenia poszczególnym osobom. Niezbędne będą sesje plenarne w celu omówienia korzyści płynących z danego ćwiczenia. ĆWICZENIE PIERWSZE Zastanówcie się indywidualnie przez 2 minuty a następnie przedyskutujcie następujące kwestie: 1. Czy można nazwać nauką zgodną z programem zajęcia, które nie są prowadzone przez nauczyciela? 2. Jeżeli tak, to jakie są kryteria nazwania powyższej metody-nauką? 3. Jakie są różnice pomiędzy nauką na powietrzu, na łonie natury a nauką w sali przedszkolnej? 4. Czy z dziecięcego punktu widzenia istnieją jakieś zalety w wykorzystywaniu natury jako srodowiska uczenia się? 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 29

ĆWICZENIE DRUGIE 1. Opowiedzcie o własnych doświadczeniach związanych z nauką dzieci na wolnym powietrzu. W jaki sposób postrzeganie takiego sposobu nauki przez dzieci norweskie można porównać do odczuć w Waszej klasie? 2. W jaki sposób zmiana środowiska nauki wpłynęła na: motywację i zachowanie podopiecznych? interakcje pomiędzy dziećmi a nauczycielami? interakcje pomiędzy dziećmi? współpracę między nauczycielami? rezultaty uczenia się dzieci? Podziel się swoimi doświadczeniami. ĆWICZENIE TRZECIE 1. Jakie zmiany należy wprowadzić w planie zajęć i strukturze dnia, planując wyjścia na zewnątrz przedszkola? 2. Które z kwestii przedstawionych w dyskusji są ważne w kontekście nauczania i uczenia się, a które peryferyjne lub zastępcze? 3. Z kwestii, które uważasz za istotne; czemu mają one dla ciebie znaczenie w kontekście nauczania i uczenia się dzieci? 4. Które czynniki można uważać za ogólne, a które dotyczą tylko szczególnego, kontekstu norweskiego? Omów różnice między znanymi Ci krajami i kulturami. ĆWICZENIE CZWARTE 1. Wiele krajów doświadcza problemów zdrowotnych dzieci, spowodowanych mniejszą ich aktywnością fizyczną. Co powinno zrobić przedszkole, jakie pytania postawić aby zwrócić uwagę na te problemy? W jaki sposób powinna zmieniać się rola i zadania nauczyciela? 2. Jakie zagadnienia należałoby podjąć w dyskusji, gdyby taką przeprowadzono w Twoim przedszkolu? 3. Dzieci występujące w filmie mają od 3 do 5 lat, i uczęszczają do przedszkola. Czy 128960-CP-1-2006-NL-COMENIUS-C21 30