Rejony endemiczne o długotrwale największych i najmniejszych współczynnikach częstości zachorowań na raka płuca w obrębie województwa śląskiego

Podobne dokumenty
Zadanie 3. Temat 1. Zbieranie danych, obliczanie współczynników wielorakich dla raka płuca; określenie rejonów endemii

Typologia i deskrypcja endemii o długotrwale największych i najmniejszych. współczynnik umieralności na raka jelita grubego. województwa śląskiego

Endemie o długotrwale największych i najmniejszych częstościach zgonów na raka płuca na terenie województwa śląskiego

Endemie o największych i najmniejszych współczynnikach umieralności na nowotwory złośliwe ogółem w obrębie województwa śląskiego

DZIECI I MŁODZIEŻ W WIEKU 0-18 LAT BĘDĄCYCH POD OPIEKĄ LEKARZA PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (RODZINNEGO), U KTÓRYCH STWIERDZONO CUKRZYCĘ E10-E14

Jaworzno, dn

I. KATOWICKI RYNEK PRACY. 1. Stopa bezrobocia

Wyniki egzaminów. potwierdzających kwalifikacje w zawodzie. w powiatach województwa śląskiego. sesja od 17 czerwca do 4 lipca 2019 r.

Typology and description of the endemic areas with a long-time biggest and smallest colorectal incidence rates in the Silesia voivodeship populations

TRZYLETNIE WSKAŹNIKI EWD GIMNAZJA W WOJ. ŚLĄSKIM źródło:

Stopa bezrobocia w Katowicach w poszczególnych miesiącach 2013r. oraz 2014r.

ZDAWALNOŚĆ EGZAMINU MATURALNEGO 2009 W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH DLA DOROSŁYCH

EGZAMIN MATURALNY 2012 W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM. STAN NA KONIEC 2007 R.

EGZAMIN MATURALNY 2011 W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM. sesja wiosenna

PRACUJĄCY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2006 R.

UWAGI WSTĘPNE Dane dotyczące zachorowalności z powodu gruźlicy w układzie terytorialnym prezentowane są według lokalizacji podmiotów udzielających

EGZAMIN MATURALNY 2010 W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Analiza Powiatu Tarnogórskiego

Nowotwory złośliwe w województwie śląskim w 2015 roku. Cancer in Silesian Voivodeship in 2015

Dodatkowo informujemy, że w związku z ww. problemami technicznymi zmianie ulega

EGZAMIN MATURALNY 2013 W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH DLA DOROSŁYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Harmonogram szkoleo moduł psychologiczno-pedagogiczny powiat cieszyoski

Zielone powiaty województwa śląskiego

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH SPRAWDZIANU 2008 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

EGZAMIN MATURALNY 2015

Choroby układu krążenia

CHOROBOWOŚĆ HOSPITALIZOWANA

INFORMACJE O WYNIKACH EGZAMINU GIMNAZJALNEGO 2011 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

CZĘŚĆ II. DANE OPRACOWANE NA PODSTAWIE BADANIA CHOROBOWOŚCI SZPITALNEJ W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM FORMULARZ KARTY SZPITALNEJ MZ/Szp-11

Dr Sławomir Sitek Uniwersytet Śląski

ilość szpitali pod nadzorem Teren Powiat grodzki Bielsko Biała Powiat ziemski bielski 12 3

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH EGZAMINU GIMNAZJALNEGO 2008 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Rok wydania: 2015 Year of publication: 2015 ISSN:

Egzamin maturalny 2012 w województwie śląskim. Informacje o wynikach

Zdawalność egzaminów. w sesji letniej 2015 r.

PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM.

Kwartał III, 2017 Q Województwo śląskie. str. 1

Zadanie edukacyjne: Doskonalenie nauczycieli w województwie śląskim w 2014 r..

EGZAMIN MATURALNY EGZAMIN W SESJI POPRAWKOWEJ W SIERPNIU 2018 R. DWIE FORMUŁY EGZAMINU TERMINY, MIEJSCE

Egzamin maturalny 2015 w województwie śląskim

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia

PROGRAM MONITOROWANIA REGIONALNEGO RYNKU PRACY

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia

ZACHOROWANIA I ZGONY NA GRUŹLICĘ W 2012 ROKU

Rok wydania: 2012 Year of publication: 2012 ISSN:

Rok wydania: 2016 Year of publication: 2016 ISSN:

Endemie o największej i najmniejszej częstości zachorowań na nowotwory złośliwe ogółem w obrębie województwa śląskiego

EPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne

Opracowania sygnalne BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2006 R.

Rok wydania: 2004 Year of publication: 2004 ISSN: internet:

Wojewódzki Urząd Pracy Obserwatorium Rynku Pracy. Niepełnosprawni w województwie śląskim Stan na r. KATOWICE

WYKORZYSTANIE FUNDUSZY UNIJNYCH W POWIATACH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

KARTA INFORMACYJNA NR 11

Ruch naturalny i migracje w województwie śląskim w 2011 r.

Rok wydania: 2014 Year of publication: 2014 ISSN:

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

7 LECZENIE UZALEŻNIEŃ Grupa powiatów centralnych

Zachorowalność i umieralność u chorych na przewlekłą białaczkę limfocytową w Polsce w latach

Wykaz tematów do realizacji w ramach Programu wykorzystania środków na dofinansowanie doskonalenia nauczycieli w 2015 r.

Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

PERSONEL MEDYCZNY ZATRUDNIONY W OCHRONIE ZDROWIA W WOJEWÓDZTWIE Ś L Ą S K I M 2011

ilość szpitali pod nadzorem Teren Powiat grodzki Bielsko Biała Powiat ziemski bielski 17 3

Zadanie 3. Czynniki środowiskowe a endemie raka płuca

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH EGZAMINU MATURALNEGO 2008 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

TRZYLETNIE WSKAŹNIKI EWD

Próbny sprawdzian informacja o wynikach w wylosowanych szkołach województwa śląskiego

PhD Łukasz Gawor Silesian University of Technology, Gliwice Akademicka Street 2, Gliwice, PL, phone , fax

Zdawalność egzaminów. w sesji letniej 2014 r.

REGULAMIN KAMPANII EDUKACYJNO INFORMACYJNEJ POD NAZWĄ MOGĘ! ZATRZYMAĆ SMOG PRZEDSZKOLAKU ZŁAP ODDECH

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI

Zachorowalność na nowotwory złośliwe okrężnicy w regionie Polski południowo-wschodniej w latach

Projekt Planu Transportowego Województwa Śląskiego

RAPORT O STANIE ZDROWIA MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

DŁUGOTERMINOWA, STACJONARNA OPIEKA ZDROWOTNA W POLSCE I WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM (2011 ROK)

WYKAZ STACJI POGOTOWIA RATUNKOWEGO

Rok wydania: 2011 Year of publication: 2011 ISSN:

Uwagi z analizy prac uczniów przesłanych przez szkoły, które przeprowadziły próbny sprawdzian 8 lutego 2005 r.

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH EGZAMINU MATURALNEGO 2007 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

INFORMACJE O WYNIKACH SPRAWDZIANU 2013 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Choroby układu krążenia

EGZAMIN MATURALNY WARUNKI PRZYSTĄPIENI A DO EGZAMINU W SESJA CH DODATKOWEJ I POPR AWKOWEJ

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH SPRAWDZIANU 2009 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Zatrudnienie bezrobotnych do prac społecznie użytecznych w latach

INFORMACJE O WYNIKACH SPRAWDZIANU 2012 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Nowotwory z³oœliwe w województwie œl¹skim w 2003 roku. Cancer in the Silesia Voivodeship in Zofia Ko³osza Tomasz R. Banasik Brunon F.P.

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH W WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIM. Dorota Stępień Świętokrzyskie Centrum Onkologii Zakład Epidemiologii Nowotworów

Informacja sygnalna. Rynek nieruchomości mieszkaniowych w Katowicach oraz w niektórych miastach aglomeracji śląskiej III kwartał 2016 r.

Informacja sygnalna. Rynek nieruchomości mieszkaniowych w Katowicach oraz w niektórych miastach aglomeracji śląskiej II kwartał 2019 r.

WOJEWÓDZKIE CENTRUM ONKOLOGII W GDAŃSKU NOWOTWORY ZŁOŚLIWE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM W 2008 ROKU. Monika Nowaczyk, Ewa Solska, Eneasz Reca

Zróżnicowanie umieralności spowodowanej chorobami układu krążenia w Polsce w 2007 roku.

Pokonać nowotwór wybrane dane z chorobowości hospitalizowanej

INFORMACJA WSTĘPNA O WYNIKACH SPRAWDZIANU 2010 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Stacjonarna opieka zdrowotna

Zdawalność egzaminów. w sesji letniej 2013 r.

Informacja sygnalna. Rynek nieruchomości mieszkaniowych w Katowicach oraz w niektórych miastach aglomeracji śląskiej I kwartał 2019 r.

Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach KOBIETY NA RYNKU PRACY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Opracowania sygnalne BEZROBOCIE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W I PÓŁROCZU 2010 R. Urząd Statystyczny w Katowicach, ul. Owocowa 3, Katowice

Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE

Zdawalność egzaminów. w sesji letniej 2011 r.

Transkrypt:

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1, 35-42 www.medycynasrodowiskowa.pl www.environmental-medicine-journal.eu Rejony endemiczne o długotrwale największych i najmniejszych współczynnikach częstości zachorowań na raka płuca w obrębie województwa śląskiego An endemic areas with a long-time biggest and smallest incidence rates for the lung cancer within Silesia voivodeship Brunon Zemła 1 (a, b, e), Tomasz R. Banasik 1 (b, d), Zofia Kołosza 1 (b, c), 2 (b, e) Renata Rumińska-Krawczyk 1 Zakład Epidemiologii i Śląski Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Kierownik: dr hab. n. med. A. Tukiendorf 2 Zakład Radioterapii, Centrum Onkologii-Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Kierownik: prof. dr hab. n. med. L. Miszczyk (a) (b) (c) (d) (e) koncepcja pracy weryfikacja bazy danych o zachorowaniach obliczenia współczynników grafika komputerowa analiza danych wynikowych (tekst + piśmiennictwo) STRESZCZENIE Wstęp: Monitoring zachorowalności, m.in. na raka płuca, dostarcza wiarygodnych danych (głównie służbom medyczno-administracyjnym) do wypracowywania i podejmowania bieżących oraz długofalowych decyzji związanych z organizacją walki z rakiem (leczenie, inwestycje onkologiczne, oświata antynikotynowa itp.). Ale istnieje potrzeba bardziej racjonalnych rozwiązań w walce z rakiem płuca (i nie tylko). Stąd próby poszukiwania endemii z długotrwale występującymi największymi i najmniejszymi współczynnikami zachorowalności na raka płuca w populacji śląskiej. I to jest celem tej pracy. Materiał i metody: Monitorowanie zachowań, m. in. na raka płuca, jest oparte o obowiązkowo-ustawową procedurę (od 1962 r.) ich zgłoszeń na karcie typu MZN1a. Po weryfikacjach w pracy wykorzystano 27.796 przypadków łącznie dla mężczyzn i kobiet chorujących na raka płuca na terenie woj. śląskiego w latach 1999 2009. Obliczono współczynniki cząstkowe dla 5-letnich grup wieku, surowe i standaryzowane metodą bezpośrednią (wg M. Spiegelmana) wg struktury wieku populacji świata (wg R. Dolla). Porównania wielkości współczynnikowych pomiędzy endemiami dokonano przy użyciu procedur O.S. Miettinena oraz P. Katza. Wyniki: Woj. śląskie należy w Polsce do regionów o wysokim ryzyku zachorowalności na raka płuca. Zachorowalność na raka płuca u kobiet w porównaniu do mężczyzn jest mniejsza, ale podobnie jak wśród mężczyzn silnie chorologicznie zróżnicowana wg powiatów. Jednakże w ujęciu dynamicznym, tj. w porównaniu 2 okresów 1999-2002 : 2006 2009 standaryzowane współczynniki zachorowalności wzrosły u kobiet z 14,0/100 tys. do 15,6/100 tys., tj. o ok. 11,5%, a u mężczyzn obniżyły się z 66,9/100 tys. do 53,6/100 tys., tj. o ok. 20%. Największa częstość zachorowań (statystycznie istotnie wysoka) na raka płuca wśród mężczyzn (endemie największego zagrożenia) dotyczyły następujących jednostek administracyjnych, tj. powiatów: będzińskiego, częstochowskiego, gliwickiego, żywieckiego oraz miast: Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jaworzna, Sosnowca i Świętochłowic; wśród kobiet podobnie: pow. będzińskiego i miast: Bielska-Białej, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jastrzębia Zdroju, Katowic i Sosnowca: to największe ryzyko zachorowania na raka płuc w ich obrębie. Istnieje częściowa zgodność (koherencja) pomiędzy endemiami największej zachorowalności na raka płuca uwzględniając płeć, tj. mężczyzn i kobiety. Wnioski: 1. Istnieje częściowa zgodność chorologiczna (koherencja) pomiędzy endemiami o największej i najmniejszej zachorowalności na raka płuca, przy uwzględnieniu obu płci. 2. Bardziej agresywne działania zwłaszcza w zakresie profilaktyki pierwotnej (zwalczaniu np. nikotynizmu) mogłyby się przyczynić do obniżenia poziomu zachorowalności na raka płuca w obrębie endemii wysokiego ryzyka. Słowa kluczowe: współczynnik zachorowalności na raka płuca, endemie, woj. śląskie, mężczyźni i kobiety Nadesłano: 22.02.2013 Zatwierdzono do druku: 11.03.2013

36 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 ABSTRACT Background: The monitoring of the lung malignant neoplasms incidence provides reliable data (particularly to medical and administrative services) in order that they could work out and undertake current and a long-term decisions concerning with organisation of fight against cancer (including costs of cancer treatment, investments in oncology, anticancer education, etc.). But existing need most rationally resolves in a struggle with lung cancer (and other cancer). Therefore an attempts looking for the endemic areas with a long-lasting appear the biggest and smallest lung cancer incidence rates in the Silesia population. It is aim of this work. Materials and methods: The monitoring of the malignant neoplasm ills, among others of the lung cancer, is based on obligatory procedure of reporting them on a form MZN1a (from 1962 year). After verifications used in this work 27 796 cases total for males and females suffering for the lung cancer within Silesia voivodeship in the years 1999-2009. Age-specific (for 5-year age groups), crude and age-standardized rates (with the use direct method by M. Spiegelman) and with the use of the age-structure of world population (by R. Doll) were calculated. Comparisons of rate values (between endemic areas) made of the use O.S. Miettinen and P. Katz procedures. Results: Silesia voivodeship it is the region of high risk lung cancer incidence in comparison to other ones in Poland. Lung cancer incidence among women is in comparison to men lower. But, just as among men it is strongly differentiated according to counties. However, in comparison two periods 1999-2002 : 2006-2009 standardized incidence rates among females have been increasing from 14.0/100 thousands to 15.6/100ths, i.e. about 11.5%, and among males have been decreasing distinctly: from 66.9/100ths to 53.6/100ths, i.e. about 20%. The biggest frequency of ill (statistically significant high) caused by the lung cancer among men concern following (an endemic areas with a biggest of menace) administrative units, i.e. counties: będziński, częstochowski, gliwicki, żywiecki and towns: Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Sosnowiec i Świętochłowice; similarly as for women: będziński (county) and towns: Bielsko-Biała, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Katowice and Sosnowiec: it is the biggest risk of incidence for lung cancer within them. There is a partial correlation (coherence) between endemic areas of the biggest lung cancer incidence rates, taking into account sex, i.e. males and females. Conclusions: 1. There is a partial spatial correlation (coherence) between the endemic areas of highest and lowest incidence for lung cancer in the both sexes. 2. A more aggressive activities, especially concerning the primary preventive treatment care (i.e. overcoming nicotinism), could lead to decreasing the level of incidence caused by the lung cancer within high risk endemic areas. Key words: lung cancer incidence rates, endemic areas, Silesia voivodeship, males and females WSTĘP Na temat faktycznych i prawdopodobnych czynników ryzyka w nowotworach złośliwych tchawicy, oskrzela i płuca (C33 C34 wg MSKChiPZ, X rewizja; w skrócie: rak płuca) napisano najprawdopodobniej tysiące artykułów i książek. Rzadko jednak zwracano uwagę na endemiczne skupiska (ang. clusters) raka płuca [1, 2], które z pewnością ułatwią bardziej racjonalną prewencję (np. łatwiejsza identyfikacja karcynogenów środowiskowych, wprowadzenie intensywnej oświaty antynowotworowej itp.), bo np. te same histopatologiczne postaci raka płuca mogą być indukowane przez różne tzw. czynniki ryzyka (tło etiologiczne), w odległych bądź nieodległych nawet od siebie geograficznie, niszach ekologicznych. Raki płuca są też z reguły późno diagnozowane, co z kolei źle rokuje w latach przeżyć chorujących. Na świecie liczba zachorowań na raka płuca wzrasta wśród mężczyzn, a szczególnie dynamicznie u kobiet. W ciągu 7 lat (od 2002 do 2008 r.) przyrost zachorowań u obu płci łącznie oszacowano na 19%; wśród mężczyzn był to wzrost na poziomie 13%, a u kobiet aż o 33% [3, 4]. W niektórych krajach rejestrowano niezwykłe progresje: np. w USA 15% dla mężczyzn, ale aż 266% u kobiet (od 1968 r. do 1999 r.) choć w latach późniejszych dynamika tego zjawiska osłabła [5]. Gdzieniegdzie jednak, zwłaszcza wśród mężczyzn, poziom zachorowalności obniża się, bądź stabilizuje; u kobiet niekoniecznie: w większości krajów/regionów obserwuje się dynamiczne przyrosty zachorowań [3 5]. W Polsce w latach 1999 2008 zachorowania (i zachorowalność) obniżały się u mężczyzn, a u kobiet wprost przeciwnie (wg danych z Biuletynów Krajowego Rejestru Nowotworów). W skali regionalnej, a w tym w obrębie woj. śląskiego jest podobnie. W wymiarze makroskalowym trudno jednak poszukiwać zależności przyczynowo-skutkowych, czy korelacji statystycznych bądź chorologicznych. Populacyjne obszarowe, mikroskalowe endemie, zwłaszcza z długotrwale występującymi największymi współczynnikami zachorowalności na raka płuc, łatwiej opanować identyfikując i eliminując ze środowiska życia i pracy ludzi etiologiczne czynniki ryzyka. Stąd celową jest próba zidentyfikowania i deskrypcji endemii raka płuca w obrębie woj. śląskiego, co może być podstawą bardziej racjonalnych działań w zakresie walki z tymi nowotworami.

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 37 MATERIAŁ I METODY Zakład Epidemiologii i Śląski Rejestr Nowotworów w Centrum Onkologii-Instytucie im. M. Skłodowskiej-Curie ustawowo (Monitor Polski nr 30 z dnia 7.04.1962, poz. 141 wraz ze wszystkimi późniejszymi nowelizacjami) gromadzi dane o zachorowaniach (tu: raka płuca) na terenie woj. śląskiego. Ogółem dla obu płci w latach 1999 2009 (tj. w ciągu 11 lat) zdiagnozowano 27.796 przypadków (tj. 21.098, czyli 75,9% u mężczyzn i 6698 przypadków, czyli 24,1% u kobiet) i zweryfikowano pod kątem wiarygodności, po czym wpisano je do bazy elektronicznej Rejestru z kart zgłoszenia typu MZN1a przesyłanych do Rejestru ze szpitali terenowych. Do obliczeń współczynników (cząstkowych, intensywności, standaryzowanych) zastosowano procedury powszechnie stosowane w epidemiologii opisowej, a szerzej przedstawione gdzie indziej, np. [1, 2]. Do wytypowania endemii posłużono się procedurą porównań standaryzowanych współczynników zachorowalności na raka płuca, określonych dla poszczególnych powiatów (R 1 ) w stosunku do całego woj. śląskiego (R 2 ), czyli R 1 :R 2 i oszacowano 95% przedziały ufności uzyskując wartości statystycznie istotnie wyższe lub niższe od średniego współczynnika dla całego województwa [6, 7]. WYNIKI W porównaniu dwóch 4-letnich okresów skrajnych 1999 2002; 2006 2009 malała dysproporcja liczb zachorowań na raka płuca wg płci, tj. mężczyzn (M) do kobiet (K) z 3,6 przypadków (M) : 1,0 (K) do 2,8 (M) : 1,0 (K). Istotę tych zmian, coraz korzystniejszych dla (M), potwierdzają również dane współczynnikowe, surowe i standaryzowane (tab. I), które wyraźnie wzrosły dla kobiet: z 22,7/100 tys. do 27,7/100 tys., tj. o 24,8% (wsp. surowe) i z 14,0/100 tys. do 15,6/100 tys., tj. o 11,4% (wsp. standaryzowane), a u mężczyzn charakteryzują się spadkiem wartości współczynnikowych: z 85,5/100 tys. do 81,9/100 tys., tj. o 4,2% (wsp. surowe) i z 66,9/100 tys. do 53,6/100 tys., tj. o 19,9% (wsp. standaryzowane) (tab. I). Niekorzystny jest również dla kobiet zwiększający się udział raków płuca w stosunku do ogólnej liczby zachorowań na nowotwory złośliwe i w porównaniu 2 ww. okresów wyniósł jak 7,0%:7,9%, a wśród mężczyzn zmalał z 24,2% do 20,9%. W skali całego woj. śląskiego zmniejszyła się także liczba diagnozowanych przypadków raków płuca u mężczyzn pomiędzy 2 ww. 4-letnimi okresami o 7,1%, ale u kobiet wprost przeciwnie wzrosła o 21,8%. Tab. I. Liczby bezwzględne zachorowań oraz współczynniki zachorowalności na raka płuca (C33 C34, wg MSKChiPZ, X rewizja) w obrębie woj. śląskiego w latach 1999 2009, mężczyźni i kobiety. Tab. I. Absolute numer of ills and the incidence rates for lung cancer (C33 C34, wg MSKChiPZ, X revision) within Silesia voivodeship in the years 1999-2009, males and females. Liczby bezwzględne 1) Ryzyko Lata Płeć Absolute wsp. wsp. skumunumbers sur. 2) std. 3) lowane (w %) 4) (a) (b) 1999-2009 1999-2002 21098 1918 84,1 60,1 7,6 6698 609 25,0 14,9 1,8 7929 1982 85,5 66,9 8,4 2189 547 22,2 14,0 1,7 2006-2009 7368 1842 81,9 53,6 6,8 2667 667 27,7 15,6 2,0 Źródło (source): opracowanie własne (self formulated) Objaśnienia (explanations): 1) a wszystkie przypadki zachorowań w latach 1999-2009 (all casus of ills in the years 1999-2009); 1) b średnia w roku (average in the year); 2) współczynnik surowy na 100 tys. (crude rate per 100 thousands); 3) współczynnik standaryzowany wg struktury wieku populacji świata na 100 tys. (standaalized incidence rate by the world population age structure per 100 thousands); 4) ryzyko skumulowane do 75 lat w % (cumulative risk rate up to 75 years old, in %). W aspekcie chorologicznym, przy uwzględnieniu 36 powiatów, w latach 1999 2009 zachorowalność na raka płuca w woj. śląskim jest istotnie zróżnicowana. Wśród kobiet tzw. surowe ( intensywności ) współczynniki zachorowalności wahały się od 12,2/100 tys. do 38,8/100 tys., a porównywalne (z innymi populacjami, regionami, rejestrami innych krajów), standaryzowane, od 7,6/100 tys. (pow. kłobucki) do 21,7/100 tys. (m. Chorzów). Populację kobiet Chorzowa charakteryzuje też negatywnie (w porównaniu z innymi powiatami) największa wartość ryzyka skumulowanego (do 75 lat), tj. 2,6% (tab. II). Wśród mężczyzn poziom zachorowalności na raka płuca w obrębie woj. śląskiego w latach 1999 2009 był wyraźnie wyższy niż u kobiet. Wartości współczynników surowych wahały się między 36 powiatami od 64,0/100 tys. do 115,6/100 tys., a współczynników standaryzowanych od 50,8/100 tys. (pow. tarnogórski) do 73,0/100 tys. (pow. będziński), a największe ryzyka skumulowane dotyczyły mężczyzn mieszkańców Dąbrowy Górniczej (9,2%) i pow. będzińskiego (9,0%); oznacza to możliwość zachorowania na raka płuca takiego odsetka mężczyzn do 75 r. ż. (tab. II).

38 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 Tab. II. Zachorowania i zachorowalność na nowotwory złośliwe płuca (C33-C34) według płci i powiatów, województwo śląskie, 1999 2009 Tab. II. The ill of cases and incidence rates for lung cancer (C33-C34) by sex and counties, Silesia voivodeship, 1999 2009 MĘŻCZYŹNI (males) Liczby bezwzgl. Ryzyko Odsetek w.sur. w.std. a) b) skum% Jedn. administracyjna (administrative unit) KOBIETY (females) Liczby bezwzgl. Ryzyko Odsetek w.sur. w.std. a) b) skum% 919 84 4,4% 115,6 73,0 9,0% 1. Pow. będziński 309 28 4,6% 35,3 18,3 2,2% 644 59 3,1% 80,8 61,0 7,4% 2. Pow. bielski 154 14 2,3% 18,3 11,3 1,4% 757 69 3,6% 84,3 62,4 7,7% 3. Pow. cieszyński 198 18 3,0% 20,6 12,4 1,5% 681 62 3,2% 94,2 65,8 8,5% 4. Pow. częstochowski 130 12 1,9% 17,3 9,6 1,2% 588 53 2,8% 94,0 67,4 8,8% 5. Pow. gliwicki 141 13 2,1% 21,3 13,9 1,7% 394 36 1,9% 84,8 61,9 7,7% 6. Pow. kłobucki 67 6 1,0% 14,0 7,6 0,8% 310 28 1,5% 74,5 57,1 7,5% 7. Pow. lubliniecki 64 6 1,0% 14,9 9,2 1,2% 415 38 2,0% 85,5 65,0 8,1% 8. Pow. mikołowski 131 12 2,0% 25,6 16,2 2,0% 309 28 1,5% 80,0 54,4 7,0% 9. Pow. myszkowski 57 5 0,9% 13,8 8,1 1,1% 361 33 1,7% 64,0 58,7 7,6% 10. Pow. pszczyński 85 8 1,3% 14,5 10,3 1,3% 438 40 2,1% 72,8 54,0 7,0% 11. Pow. raciborski 105 10 1,6% 16,3 10,3 1,3% 286 26 1,4% 71,8 55,7 7,2% 12. Pow. rybnicki 68 6 1,0% 16,6 11,2 1,4% 547 50 2,6% 73,4 50,8 6,6% 13. Pow. tarnogórski 121 11 1,8% 15,4 9,2 1,2% 219 20 1,0% 72,3 60,7 7,7% 14. Pow. bieruńsko-lędziński 38 3 0,6% 12,2 9,3 1,1% 599 54 2,8% 71,9 52,0 7,0% 15. Pow. wodzisławski 157 14 2,3% 17,8 11,2 1,4% 552 50 2,6% 82,2 54,0 6,7% 16. Pow. zawierciański 188 17 2,8% 26,2 15,0 1,9% 708 64 3,4% 87,6 65,3 8,4% 17. Pow. żywiecki 157 14 2,3% 18,6 11,4 1,3% 771 70 3,7% 83,6 58,8 7,4% 18. Bielsko-Biała 344 31 5,1% 33,6 18,6 2,3% 809 74 3,8% 79,0 54,2 7,1% 19. Bytom 284 26 4,2% 26,2 15,8 1,9% 650 59 3,1% 106,5 68,9 8,8% 20. Chorzów 259 24 3,9% 38,8 21,7 2,6% 1069 97 5,1% 83,8 56,2 7,1% 21. Częstochowa 430 39 6,4% 30,1 15,3 1,8% 706 64 3,3% 101,8 72,6 9,2% 22. Dąbrowa Górnicza 230 21 3,4% 30,9 18,7 2,4% 844 77 4,0% 80,5 54,5 6,9% 23. Gliwice 339 31 5,1% 29,9 17,4 2,2% 414 38 2,0% 77,8 61,9 8,2% 24. Jastrzębie-Zdrój 157 14 2,3% 29,1 19,9 2,5% 480 44 2,3% 92,5 66,5 8,5% 25. Jaworzno 139 13 2,1% 25,5 15,3 1,9% 1531 139 7,3% 91,6 57,9 7,2% 26. Katowice 634 58 9,5% 34,3 18,2 2,3% 322 29 1,5% 79,3 61,7 7,8% 27. Mysłowice 110 10 1,6% 25,7 17,1 2,1% 241 22 1,1% 74,8 52,5 6,6% 28. Piekary Śląskie 79 7 1,2% 22,9 13,1 1,6% 665 60 3,2% 83,1 62,0 7,9% 29. Ruda Śląska 196 18 2,9% 23,3 14,9 1,8% 519 47 2,5% 67,4 53,2 6,6% 30. Rybnik 154 14 2,3% 19,3 12,7 1,6% 363 33 1,7% 93,1 63,0 7,8% 31. Siemianowice Śląskie 120 11 1,8% 28,6 16,9 2,1% 1126 102 5,3% 93,5 64,0 7,9% 32. Sosnowiec 418 38 6,2% 31,7 17,4 2,1% 288 26 1,4% 96,6 70,2 8,8% 33. Świętochłowice 93 8 1,4% 29,2 17,9 2,2% 564 51 2,7% 79,8 62,0 7,9% 34. Tychy 192 17 2,9% 25,7 16,3 1,9% 801 73 3,8% 77,7 55,8 7,2% 35. Zabrze 279 25 4,2% 25,5 16,1 2,1% 208 19 1,0% 59,7 58,8 7,5% 36. Żory 71 6 1,1% 20,1 16,3 1,9% 21098 1918 100% 84,1 60,1 7,6% Województwo śląskie 6698 609 100% 25,0 14,9 1,8% Źródło (source): opracowanie własne (self formulated) Liczby bezwzględne (absolute numbers): a) wszystkie przypadki w latach 1999-2009 (all cases in the years 1999-2009) i b) średnie w roku (average in the year); w.sur współczynnik surowy na 100 tys. (crude rate per 100 thousands); w.std współczynnik standaryzowany wg struktury wieku populacji świata na 100 tys. (standardized incidence rate by the world population age structure per 100 thousands); ryzyko skum% ryzyko skumulowane do 75 lat w % (cumulative risk up to 75-years old in%)

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 39 Porównując zachorowalność na raka płuca wśród mężczyzn w okresie 1999 2002 (ryc. 1A): 2006 2009 (ryc. 1B) stwierdza się, że częstość zachorowań w większości powiatów obniżyła się, a wartości 75,5/100 tys. w ogóle nie wystąpiły w drugim okresie (tj. ryc. 1B), chociaż dla całego okresu 11-letniego (1999 2009) znów w dwóch jednostkach administracyjnych te wartości się pojawiły (m. Dąbrowa Górnicza, pow. będziński ryc. 1C) to oczywiście wpływ przypadków zarejestrowanych w nieuwidocznionym tutaj okresie 2003 2005. Ostatecznie poszukując endemii z długotrwale (11 lat) największymi i najmniejszymi, standaryzowanymi współczynnikami zachorowalności ujawniono najbardziej zagrożone rakiem płuca populacje mężczyzn, statystycznie istotnie różniące się od średniej dla całego woj. śląskiego. Są to mieszkańcy/mężczyźni następujących powiatów i miast na prawach powiatów: będzińskiego, częstochowskiego, gliwickiego, żywieckiego, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Jaworzna, Sosnowca i Świętochłowic. We wszystkich tych jednostkach standaryzowane współczynniki zachorowalności wahały się od 64,0/100 tys. (Sosnowiec) do 73,0/100 tys. (pow. będziński) (ryc. 1D). Z kolei długotrwale istotnie najmniejsze współczynniki wystąpiły w następujących powiatach i miastach na prawach powiatu: raciborskim, tarnogórskim, wodzisławskim, zawierciańskim, Bytomiu, Częstochowie, Gliwicach, Piekarach Śl., Rybniku i Zabrzu (ryc. 1D).W tych endemiach częstość zachorowań na raka płuca wahała się od 50,8/100 tys. (pow. tarnogórski) do 56,2/100 tys. (m. Częstochowa). Wśród kobiet poziomy zachorowalności na raka płuca są niższe aniżeli wśród mężczyzn, chociaż także istotnie chorologicznie zróżnicowane (istotności statystyczne). Częstość zachorowań 20/100 tys. występuje w 3 analizowanych okresach (ryc. 2 A,B,C). Endemie z istotnie największymi i najmniejszymi wytypowano na ryc. 2D. Ogólnie wzrastająca zachorowalność na raka płuca wśród kobiet spowodowała, że w porównaniu okresu 1999 2002 : 2006 2009 wzrosła liczba powiatów/rejonów z zachorowalnością od 15 20/100 tys. i 20/100 tys. (ryc. 2A : 2B); w tych klasach wartości zwiększyła się też lista powiatów/rejonów w całym okresie 1999 2009 (ryc. 2C). Do najbardziej zagrożonych należały populacje kobiet następującego powiatu i powiatów miejskich: będzińskiego, Bielska-Białej, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jastrzębia Zdroju, Katowic i Sosnowca, gdzie przeciętna zachorowalność, istotnie wysoka w odniesieniu do średniej woj. śląskiego, wahała się od 17,4/100 tys. (Gliwice, Sosnowiec) do 21,7/100 tys. (Chorzów); w endemiach o długotrwale i istotnie statystycznie niskich wartościach 12,7/100 tys. (ryc. 2D). Współzależność (koherencja typu przestrzennego) pomiędzy istotnie największą zachorowalnością na raka płuca wg płci zachodzi w odniesieniu do takich jednostek administracyjnych jak: pow. będziński oraz Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec i Chorzów (porównaj ryc. 1D i 2D), co typuje te endemie do szczególnej sanacji, tj. do wieloaspektowych zabiegów prewencyjnych (np. szukanie źródeł środowiskowych tego zagrożenia, nasilenie prewencji pierwotnej zwłaszcza w szkołach w zakresie nikotynizmu i jego skutków itp.). OMÓWIENIE Przypuszczalnie w rejonach endemicznych o największej częstości zachorowań na raka płuca mamy też do czynienia z nasileniem oddziaływań czynników (czynnika?) etiologicznie związanych z nowotworzeniem w obrębie tego narządu. Mogą to być znane lub mniej znane, bądź w ogóle jeszcze nierozpoznane, czynniki: ekspozycje na czynne [8, 9] i bierne palenie tytoniu (ETS, ang. Environmental Tobacco Smoke) [10], inhalowanie pyłów arsenu, chromu, azbestu, krzemionki, izotopów radonu i innego rodzaju substancji z powietrza mikrośrodowisk pracy bądź miejsca zamieszkania [11, 12], ale też mogą to być czynniki dziedziczne [13] lub wirusy (np. JC, SV40, BKV, czy cytomegalowirusy) [14]. Stwierdzenie faktycznych związków przyczynowych pomiędzy karcynogennością środowiska a endemiami wysokiego ryzyka raka płuca wymagałoby wieloaspektowych analiz, które objaśniałyby występujące istotne różnice w wielkościach częstości zachorowań na raka płuca w obrębie populacji woj. śląskiego (od ryzyka względnie niskiego do wysokiego). Do obecnej analizy zachorowalności na raka płuca nawiązują także dane z lat 1985 1993 (część środkowa woj. katowickiego). Wówczas stwierdzono, że zachodzi ścisła korelacja typu chorologicznego pomiędzy zachorowalnością wśród mężczyzn i kobiet (dla wysokich i niskich wartości współczynników), jak również pomiędzy zachorowalnością oraz umieralnością wśród mężczyzn i podobnie u kobiet (wpływ krótkotrwałych przeżyć) [2]. Deskrypcja i typologia endemii raka płuca wyraźnie wyodrębnia te rejony, które długotrwale utrzymują zarówno wysokie jak i stosunkowo niskie współczynniki zachorowalności w obrębie woj. śląskiego, co jest wskazaniem do racjonalnych działań zapobiegawczych zwłaszcza w obrębie endemii o największym zagrożeniu rakiem płuca.

40 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 WNIOSKI 1. Istnieje częściowa zgodność chorologiczna (koherencja) pomiędzy endemiami zwłaszcza o największej i istotnej zachorowalności na raka płuca u obu płci (Zagłębie). 2. Bardziej agresywne działania szczególnie w zakresie profilaktyki pierwotnej (np. zwalczanie nikotynizmu) mogłoby przyczynić się do obniżenia poziomu zachorowalności na raka płuca w obrębie endemii wysokiego ryzyka. PIŚMIENNICTWO 1. Zemła B.: Geografia nowotworów złośliwych najczęstszych umiejscowień wśród mężczyzn i kobiet w świetle uprzemysłowienia i innych czynników ryzyka. Z-d Narodowy im. Ossolińskich. Wyd. PAN. Wrocław Warszawa Kraków Gliwice Łódź 1984; 4-180. 2. Zemła B.F. P., Kołosza Z., Banasik T.R.: Atlas zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w obrębie województwa katowickiego w latach 1985-1993. Wyd. Zakład Epidemiologii Nowotworów Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie, Oddział w Gliwicach. Gliwice 1999; 8-83. 3. Parkin D., Bray M., Farley F.J. et al.: Global cancer statistics, 2002. CA Cancer J. Clin. 2005; 55:74-108. 4. Ferlay J., Shin H.R., Bray F., et al.: Estimates of worldwide burden of cancer in 2008: GLOBOCAN 2008. Int. J. Cancer 2010; 127/12: 2893-2917. 5. Kazerouni N., Alverson C.J., Redd S.C., et al.: Sex differences in COPD and lung cancer mortality trends United States, 1969-1999. J. Women s Hlth 2004; 13 (1); 17-23. 6. Miettinen O.S., Nurminen M.: Comparative analysis of two rates. Stat. Med. 1985; 4: 213-226. 7. Katz P., Babtista J., Azen S.P., et al.: Obtaining confidence intervals for the risk ratio in cohort studies. Biometrics 1978; 34 : 469-474. 8. Vineis P.: Tobacco and cancer: recent epidemiological evidence. J. Nat. Cancer Inst. 2004; 96(2) : 99-106. 9. IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans. Tobacco smoking. Vol. 38.Lyon 1986. 10. Taylor R., Najafi F., Dobson A.: Meta analysis of studies of passive smoking and lung cancer: effects of study type and continent. Int. J. Epidemiol. 2007; 36(5) : 1048-1059. 11. Nadon L., Siemiatycki J., Dewar R., et al.: Cancer risk due to occupational exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons. Am; J. Ind. Med. 1995; 28 : 303-324. 12. Land C., ShimosatoY., Saccomanno G., et. al.: Radiation-associated lung cancer in uranium miners and survivors of the atomic bombings of Hiroshima and Nagasaki. Radiat. Res. 1993; 134: 234-243. 13. Krasińska L.: Niestabilność mikrosatelitarna w raku płuca. Nowotwory 2002; 52 : 45-51. 14. Giuliani S.: Detection of oncogenic viruses (SV40, BKV, ICV, HCMV, HPV) and p53 codon 72 polymorphism in lung carcinoma. Lung Cancer 2007. Adres do korespondencji Brunon Zemła Zakład Epidemiologii i Śląski Rejestr Nowotworów Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15, 44-101 Gliwice tel./fax +48322789703, tel. + 48601068763 e-mail: zemblab@io.gliwice.pl

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 41 Ryc. 1. Zachorowalność na nowotwory złośliwe płuca (C33-C34 wg MSKChiPZ X), województwo śląskie, 1999-2009, MĘŻCZYŹNI Fig. 1. Incidence for lung cancers (ICD-X C33-C34), Silesian Voivodeship, 1999-2009, MALES (A) 1999-2002 (B) 2006-2009 (C) 1999-2009 66,9 Woj. śląskie 53,6 84,5 1. Pow. będziński 63,1 72,2 2. Pow. bielski 47,6 69,0 3. Pow. cieszyński 59,9 68,8 4. Pow. częstochowski 63,8 73,4 5. Pow. gliwicki 66,1 73,1 6. Pow. kłobucki 64,9 60,8 7. Pow. lubliniecki 53,5 82,6 8. Pow. mikołowski 55,8 60,5 9. Pow. myszkowski 50,9 67,7 10. Pow. pszczyński 51,3 64,2 11. Pow. raciborski 48,6 65,6 12. Pow. rybnicki 43,7 55,2 13. Pow. tarnogórski 47,3 62,1 14. Pow. bieruńsko-lędziński 50,1 59,4 15. Pow. wodzisławski 44,8 63,9 16. Pow. zawierciański 41,3 70,7 17. Pow. żywiecki 58,2 66,8 18. m. Bielsko-Biała 49,6 60,5 19. m. Bytom 45,9 65,1 20. m. Chorzów 67,2 65,8 21. m. Częstochowa 48,9 83,8 22. m. Dąbrowa Górnicza 61,7 66,7 23. m. Gliwice 46,4 72,5 24. m. Jastrzębie-Zdrój 53,6 69,5 25. m. Jaworzno 67,9 60,1 26. m. Katowice 52,4 62,4 27. m. Mysłowice 58,6 62,6 28. m. Piekary Śląskie 50,8 62,9 29. m. Ruda Śląska 57,1 65,5 30. m. Rybnik 38,1 52,2 31. m. Siemianowice Śląskie 56,0 68,7 32. m. Sosnowiec 58,9 77,7 33. m. Świętochłowice 65,7 70,1 34. m. Tychy 55,2 64,8 35. m. Zabrze 50,6 71,7 36. m. Żory 50,2 Woj. śląskie 60,1 1.Pow. będziński 73,0 2.Pow. bielski 61,0 3.Pow. cieszyński 62,4 4.Pow. częstochowski 68,8 5.Pow. gliwicki 67,4 6.Pow. kłobucki 61,9 7.Pow. lubliniecki 57,1 8.Pow. mikołowski 65,0 9.Pow. myszkowski 54,4 10.Pow. pszczyński 58,7 11.Pow. raciborski 54,0 12.Pow. rybnicki 55,7 13.Pow. tarnogórski 50,8 14.Pow. bieruńsko-lędziński 60,7 15.Pow. wodzisławski 52,0 16.Pow. zawierciański 54,0 17.Pow. żywiecki 65,3 18.m. Bielsko-Biała 68,8 19.m. Bytom 54,2 20.m. Chorzów 68,9 21.m. Częstochowa 56,2 22.m. Dąbrowa Górnicza 72,6 23.m. Gliwice 54,5 24.m. Jastrzębie-Zdrój 61,9 25.m. Jaworzno 66,5 26.m. Katowice 57,9 27.m. Mysłowice 61,7 28.m. Piekary Śląskie 52,5 29.m. Ruda Śląska 62,0 30.m. Rybnik 53,2 31.m. Siemianowice Śląskie 63,0 32.m. Sosnowiec 64,0 33.m. Świętochłowice 70,2 34.m. Tychy 62,0 35.m. Zabrze 55,8 36.m. Żory 58,8 Rycina przedstawia zróżnicowanie wskaźników zachorowalności pomiędzy powiatami województwa śląskiego i względem czasu kalendarzowego. Dane statystyczne do obliczenia wskaźników zachorowalności pochodziły z Śląskiego Rejestru Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu Oddział w Gliwicach. Na mapach przedstawiono średnioroczne standaryzowane wg struktury wieku ludności świata wskaźniki zachorowalności na 100 tys. dla 36 powiatów województwa śląskiego wg skali metodą równych przedziałów tj. w podziale na cztery równe klasy z zakresu wartości między minimum i maksimum. Zmiany wskaźników zachorowalności pomiędzy okresami 1999 2002 (mapa A) i 2006 2009 (mapa B) przedstawiono na wspólnej skali w podziale na cztery równe klasy pomiędzy min. i max. z wartości wskaźników z obu okresów. Na mapie (C) na tej samej skali przedstawiono wskaźniki zachorowalności dla całego badanego 11-letniego okresu 1999 2009. Na mapie (D) przedstawiono wynik statystycznego porównania wskaźników zachorowalności z 36 powiatów (mapa C) do średniorocznego wskaźnika zachorowalności dla całego województwa śląskiego z 11 letniego okresu 1999 2009. Wskaźnik zachorowalności dla powiatu jest Istotnie wysoki/istotnie niski, jeżeli jest istotnie statystycznie wyższy/niższy od wskaźnika umieralności dla całego województwa śląskiego (dla 5% poziomu istotności). This figure presents the results of study of variation in cancer incidence between counties of Silesian Voivodeship and over time. The statistical data for the calculation of incidence rates for the Silesian Voivodeship came from Silesian Cancer Registry Centre of Oncology Institute Gliwice branch. On the maps we present spatial distribution of incidence rates standardized by age according to the distribution of world population. The equal intervals method was used for determining class breaks for each map, ie. class breaks correspond to values that divide the distribution of county-specific rates into 4 equal-width intervals between the range of values (minimum and maximum). To present the variation of incidence rates between two time periods: 1999 2002 (map A) and 2006 2009 (map B), a unique scale was used for values between minimum and maximum of the rates from both periods. Map (C) on the same scale shows the overall distribution of county specific rates for the whole 11 year period 1999 2009. Map (D) shows the results of analysis of cancer rates in each of 36 counties (map C) compared to overall annual average rate over the 11 year period 1999-2009 in the Silesian Voivodeship. Significantly high (Istotnie wysokie) / Significantly low (Istotnie niskie): the county-specific rates are statistically significantly higher or lower than the overall rate). (D) 1999-2009

42 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1 Ryc. 2. Zachorowalność na nowotwory złośliwe płuca (C33-C34 wg MSKChiPZ X), województwo śląskie, 1999 2009, KOBIETY Fig. 2. Incidence for lung cancers (ICD-X C33-C34), Silesian Voivodeship, 1999 2009, FEMALES (A) 1999-2002 (B) 2006-2009 (C) 1999-2009 14,0 Woj. ślą skie 15,6 18,2 1. Pow. bę dziń ski 19,0 10,2 2. Pow. biel ski 12,5 11,7 3. Pow. cie szyń ski 14,5 10,2 4. Pow. czę sto chow ski 9,0 10,0 5. Pow. gli wic ki 15,7 4,9 6. Pow. kło buc ki 8,8 6,5 7. Pow. lu bli niec ki 10,9 15,7 8. Pow. mi ko łow ski 13,2 6,3 9. Pow. mysz kow ski 8,5 9,4 10. Pow. psz czyń ski 11,2 10,4 11. Pow. ra ci bor ski 7,9 13,0 12. Pow. ryb nic ki 10,5 10,1 13. Pow. tar no gór ski 8,7 9,7 14. Pow. bie ruń sko-lę dziń ski 7,2 10,4 15. Pow. wo dzi sław ski 11,6 14,7 16. Pow. za wier ciań ski 12,3 9,2 17. Pow. ży wiec ki 12,3 19,2 18. m. Biel sko-bia ła 16,3 15,1 19. m. By tom 18,6 17,1 20. m. Cho rzów 25,0 14,6 21. m. Czę sto cho wa 16,5 16,6 22. m. Dą bro wa Gór ni cza 20,5 18,1 23. m. Gli wi ce 18,9 17,6 24. m. Ja strzę bie-zdrój 17,2 14,5 25. m. Ja worz no 17,1 16,4 26. m. Ka to wi ce 20,2 17,8 27. m. My sło wi ce 14,2 11,0 28. m. Pie ka ry Ślą skie 14,7 12,5 29. m. Ru da Ślą ska 17,6 15,7 30. m. Ryb nik 10,3 12,0 31. m. Sie mia no wi ce Ślą skie 20,1 15,4 32. m. So sno wiec 18,9 14,0 33. m. Świę to chło wi ce 18,7 18,7 34. m. Ty chy 14,4 13,0 35. m. Za brze 19,6 20,8 36. m. Żo ry 17,1 Woj. ślą skie 1 4, 9 1.Pow. bę dziń ski 18,3 2.Pow. biel ski 11,3 3.Pow. cie szyń ski 12,4 4.Pow. czę sto chow ski 9,6 5.Pow. gli wic ki 13,9 6.Pow. kło buc ki 7,6 7.Pow. lu bli niec ki 9,2 8.Pow. mi ko łow ski 16,2 9.Pow. mysz kow ski 8,1 10.Pow. psz czyń ski 10,3 11.Pow. ra ci bor ski 10,3 12.Pow. ryb nic ki 11,2 13.Pow. tar no gór ski 9,2 14.Pow. bie ruń sko-lę dziń ski 9,3 15.Pow. wo dzi sław ski 11,2 16.Pow. za wier ciań ski 15,0 17.Pow. ży wiec ki 11,4 18.m. Biel sko-bia ła 18,6 19.m. By tom 15,8 20.m. Cho rzów 21,7 21.m. Czę sto cho wa 15,3 22.m. Dą bro wa Gór ni cza 18,7 23.m. Gli wi ce 17,4 24.m. Ja strzę bie-zdrój 19,9 25.m. Ja worz no 15,3 26.m. Ka to wi ce 18,2 27.m. My sło wi ce 17,1 28.m. Pie ka ry Ślą skie 13,1 29.m. Ru da Ślą ska 14,9 30.m. Ryb nik 12,7 31.m. Sie mia no wi ce Ślą skie 16,9 32.m. So sno wiec 17,4 33.m. Świę to chło wi ce 17,9 34.m. Ty chy 16,3 35.m. Za brze 16,1 36.m. Żo ry 16,3 Rycina przedstawia zróżnicowanie wskaźników zachorowalności pomiędzy powiatami województwa śląskiego i względem czasu kalendarzowego. Dane statystyczne do obliczenia wskaźników zachorowalności pochodziły z Śląskiego Rejestru Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu Oddział w Gliwicach. Na mapach przedstawiono średnioroczne standaryzowane wg struktury wieku ludności świata wskaźniki zachorowalności na 100 tys. dla 36 powiatów województwa śląskiego wg skali metodą równych przedziałów tj. w podziale na cztery równe klasy z zakresu wartości miedzy minimum i maksimum. Zmiany wskaźników zachorowalności pomiędzy okresami 1999-2002 (mapa A) i 2006 2009 (mapa B) przedstawiono na wspólnej skali w podziale na cztery równe klasy pomiędzy min. i max. z wartości wskaźników z obu okresów. Na mapie (C) na tej samej skali przedstawiono wskaźniki zachorowalności dla całego badanego 11 letniego z 11 letniego okresu 1999 2009. Na mapie (D) przedstawiono wynik statystycznego porównania wskaźników zachorowalności z 36 powiatów (mapa C) do średniorocznego wskaźnika zachorowalności dla całego województwa śląskiego z 11 letniego okresu 1999 2009. Wskaźnik zachorowalności dla powiatu jest Istotnie wysoki/ Istotnie niski, jeżeli jest istotnie statystycznie wyższy/niższy od wskaźnika umieralności dla całego województwa śląskiego (dla 5% poziomu istotności). This figure presents the results of study of variation in cancer incidence between counties of Silesian Voivodeship and over time. The statistical data for the calculation of incidence rates for the Silesian Voivode-ship came from Silesian Cancer Registry Centre of Oncology Institute Gliwice branch. On the maps we present spatial distribution of incidence rates standardized by age according to the distribution of world population. The equal intervals method was used for determining class breaks for each map, ie. class breaks correspond to values that divide the distri-bution of county-specific rates into 4 equal-width intervals between the range of values (minimum and maximum). To present the variation of incidence rates between two time periods: 1999-2002 (map A) and 2006 2009 (map B), a unique scale was used for values between minimum and maximum of the rates from both periods. Map (C) on the same scale shows the overall distribution of county specific rates for the whole 11 year period 1999 2009. Map (D) shows the results of analysis of cancer rates in each of 36 counties (map C) compared to overall annual average rate over the 11 year period 1999 2009 in the Silesian Voivodeship. Significantly high (Istotnie wysokie) / Significantly low (Istotnie niskie): the county-specific rates are statistically significantly higher or lower than the overall rate. (D) 1999-2009