Program adaptacyjny dla uczniów klas czwartych w Szkole Podstawowej nr 2 w Lublinie opracowanie: Anna Borek sierpień 2016
Cele programu: zmniejszenie stresu wśród uczniów związanego z nową sytuacją, przygotowanie uczniów, rodziców do nowej roli ucznia klasy IV i jego rodzica, wspieranie ucznia w dalszej jego edukacji, zacieśnienie współpracy między nauczycielami I i II etapu edukacyjnego, zachowanie ciągłości w nauczaniu i wychowaniu, wdrożenie ucznia do procesu kształcenia w II etapie edukacji (nauczanie przedmiotowe), zwiększenie samodzielności uczniów, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i adaptacji ucznia w klasie i szkole, włączenie rodziców do współpracy podczas realizacji programu. Edukacja wczesnoszkolna jest zintegrowaną całością, obejmującą edukację polonistyczną, matematyczną, społeczno przyrodniczą, artystyczno techniczną i motoryczno zdrowotną. Wszystkie te edukacje mają dla dziecka jednakowe znaczenie, gdyż poznaje on otaczający świat w sposób aktywny, łącząc różne procesy. Nauczyciel nauczania zintegrowanego stymuluje rozwój dziecka, rozwija wyobraźnię, pomaga w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, uczy jak prawidłowo reagować i wyrażać swoje emocje. Nauka w klasach młodszych często odbywa się w formie zabaw twórczych, gier dydaktycznych, dziecko eksperymentuje, obserwuje, mówi, działa, tworzy. Oprócz specyficznego charakteru zajęć dochodzi tutaj jeszcze jeden ważny element, a mianowicie fascynacja nauczycielem, który uczy wszystkiego, ma ciągły kontakt z dziećmi, doskonale je zna i jest niejako autorytetem. Bardzo często dzięki temu dzieci odnoszą sukcesy dydaktyczne i wychowawcze. W funkcjonowaniu dziecka w szkole pomaga również to, że zajęcia odbywają się w jednej klasie, dzięki czemu nie czuje się ono zagubione i wie, że tu przynależy. Etap edukacji wczesnoszkolnej charakteryzuje się również innym systemem oceniania. Stosowana obecnie w klasach 1-3 ocena opisowa często usypia czujność rodziców, którzy nie zawsze rozumieją zapis takiej oceny i nie potrafią jej odnieść do oczekiwań nauczyciela. Uczeń kończący klasę trzecią musi nagle opuścić to bezpieczne środowisko. Bardzo często uważa się, że rozpoczęcie nauki w klasie czwartej jest dla dziecka wydarzeniem bardziej stresującym, niż późniejsze przejście do gimnazjum. Następuje zmiana w ocenianiu, wprowadzenie systemu lekcyjnego, wyznaczanego dzwonkami, większe obciążenie nauką, która podzielona jest już na przedmioty, a wreszcie zamiana jednego nauczyciela na cały ich zespół. Nagle silny autorytet jednej nauczycielki rozproszył się i tylko częściowo przeszedł na kilku nauczycieli, realizujących proces dydaktyczny w klasie czwartej. Bardzo często ten fakt powoduje, że tak istotny czynnik skutecznego procesu dydaktyczno-wychowawczego, jakim był autorytet skumulowany w jednej 1
osobie, przestał działać na wyniki kształcenia i wychowania. Na dodatek w klasie czwartej, ze wzmożoną siłą zaczynają się pojawiać nowe autorytety, lecz tym razem ze środowiska rówieśniczego. Wszystko to razem powoduje, że między klasą III i IV mamy do czynienia z istotnym progiem szkolnym. Na ten okres przypada największa liczba niepowodzeń szkolnych. Ze względu na wyżej wymienione przyczyny, kłopoty dzieci w klasie czwartej nie powinny być zaskoczeniem dla rodziców i nauczycieli. Są one, bowiem naturalne i zrozumiałe. Powodzenie dziecka na starcie klasy czwartej zależy zarówno od nauczycieli, jak i od rodziców, którzy już w klasie trzeciej powinni zwracać uwagę na dobre opanowanie przez dzieci programu nauczania i wszystkich wymogów, które on przewiduje. Bardzo szybko na tym kolejnym etapie okaże się, że wszelkie luki w wiedzy i umiejętnościach będą powodowały trudności w przyswajaniu nowego materiału, a na uzupełnianie ich nie będzie już czasu. Przejście z pierwszego etapu edukacyjnego do kolejnego jest trudne nie tylko dla dziecka, ale również dla rodziców i nauczycieli uczących w klasie czwartej. Zmiany, jakie mają miejsce w tym czasie są jednak pożądane, ze względu na potrzeby wynikające z rozwoju psychofizycznego dziecka. Szanse na bezstresowe przekroczenie progu klasy czwartej zależą głównie od tego, aby nie spowodować zagubienia się dziecka w nowej rzeczywistości i uniknąć różnego rodzaju trudności szkolnych. Ważną sprawą jest tutaj współpraca nauczyciela z klasy trzeciej i nauczycieli uczących w klasie czwartej oraz zapoznanie rodziców ze zmianami, jakie czeka w niej dziecko. Realizacja programu przewidziana jest w czterech obszarach: I. Relacje nauczyciel wychowawca wychowankowie II. Relacje nauczyciele poszczególnych przedmiotów uczniowie III. Relacje uczeń uczeń IV. Współpraca z rodzicami 2
I. Relacje nauczyciel wychowawca wychowankowie Podstawowe zadanie dla wychowawców klas czwartych to tworzenie wspólnoty klasowej na bazie koleżeństwa, przyjaźni i tolerancji. Prowadzone zajęcia w formie dyskusji zwiększają poczucie odpowiedzialności ucznia za to, co się dzieje w klasie, ożywiają kontakty oraz pozwalają rozwiązywać nurtujące klasę problemy. Nauczyciel wychowawca musi kłaść duży nacisk na kształtowanie w klasie atmosfery wzajemnego szacunku i zaufania. Działania: Zgromadzenie informacji o uczniach od wychowawcy klasy III; Zapoznanie uczniów z przedmiotami nauczania w klasie czwartej oraz nauczycielami uczącymi; Przedstawienie planu zajęć lekcyjnych z uwzględnieniem sal lekcyjnych Wyjaśnienie informacji zawartych w Statucie Szkoły; Przedstawienie zasad funkcjonowania szkoły, zapoznanie z obowiązującymi regulaminami i zasadami zachowania (biblioteka, świetlica, stołówka, szatnia, boisko, korytarze podczas przerw lekcyjnych, toalety); Wybór samorządu klasowego i określenie jego zadań; Wyjaśnienie praw i obowiązków ucznia; Organizacja integracyjnych zajęć pozalekcyjnych i klasowych imprez okolicznościowych (m.in. organizacja wycieczek i wyjść); Wdrażanie ucznia do racjonalnego planowanie czasu nauki, zabawy i wypoczynku; Zaproponowanie sposobów radzenia sobie ze stresem i trudnościami; Uczenie komunikowania swoich potrzeb oraz porozumiewania się z otoczeniem; Współpraca z pedagogiem i psychologiem w celu właściwego poznania klasy. II. Relacje nauczyciele przedmiotów uczniowie Każdy z uczących po przedstawieniu swoich wymagań, metod pracy i sposobów oceniania, powinien budować pozytywne relacje nauczyciel uczeń i uczeń uczeń oraz zbudować właściwą hierarchię wartości. Wprowadzenie do nauczania metod aktywizujących uczniów, zainteresowanie ich różnymi dziedzinami wiedzy oraz wspólne odkrywanie tajemnic świata i nauki pozwoli każdemu znaleźć swoje miejsce w otaczającej rzeczywistości. Działania: Przestrzeganie okresu ochronnego dla uczniów klas IV ( miesiącem bez ocen niedostatecznych); 3
Zapoznanie uczniów z wymaganiami edukacyjnymi na poszczególne oceny oraz z przedmiotowym systemem oceniania; Zawarcie kontraktu nauczyciel zespół klasowy; Zapisywanie na tablicy tematu i notatki z lekcji; Sprawdzanie zapisu pracy domowej w zeszycie Zapoznanie uczniów z metodami " jak należy się uczyć". Budowanie relacji wzajemnej życzliwości, poszanowania i zaufania; Indywidualizacja procesu nauczania; Rozwijanie zainteresowań i zdolności uczniów; Przestrzeganie zasad higieny pracy na zajęciach lekcyjnych; Stała współpraca z wychowawcą klasy; III. Relacje uczeń uczeń W klasie IV ze wzmożoną siłą pojawiają się autorytety ze środowisk rówieśniczych. Wyraźniejsze też stają się role społeczne, które istnieją w każdej grupie. Nasila się zjawisko agresji będące częścią reakcji na frustracje szkolne. Zachowując się agresywnie, uczniowie popadają w konflikty, są nieakceptowani, wyładowują swoją złość lub pragną zwrócić na siebie uwagę. Dlatego też ważne jest budowanie pozytywnych relacji rówieśniczych i eliminowanie zachowań destrukcyjnych. Działania Kształcenie pozytywnych, aprobujących relacji rówieśniczych oraz zapobieganie niewłaściwym postawom rywalizacyjnym; Uczenie sposobów rozwiązywania konfliktów; Organizacja pomocy koleżeńskiej; Uczenie komunikowania swoich potrzeb oraz porozumiewania się z otoczeniem; Współpraca w wykonywaniu zadań; Współorganizowanie imprez klasowych i szkolnych; Włączenie uczniów do prac samorządu klasowego ; Udział w akcjach charytatywnych; Kształtowanie i wzmacnianie postaw tolerancji wobec drugiego człowieka; Uczenie zachowań asertywnych 4
IV. Współpraca z rodzicami Rodzice oczekują od szkoły zapewnienia indywidualnego rozwoju ich dziecka, atmosfery bezpieczeństwa i pobudzenia jego zdolności. Powinni wywierać ogromny wpływ na przyswajanie przez dzieci wartości, przekonań i zachowań. Od ich postawy zależy, jakie zachowania będą wybierały dzieci w sytuacjach trudnych i stresujących. Często rodzice przywiązują zbyt dużą wagę do ocen, pogłębiając nieświadomie lęki dziecka przed porażką w szkole, nie uwzględniając jego predyspozycji intelektualnych. Wygórowane ambicje rodziców jeszcze bardziej pogarszają i tak, trudny dla ucznia okres. Nauczyciele wspierają rodziców w procesie wychowania i przy wzajemnej współpracy można oczekiwać prawidłowego rozwoju dziecka. Działania Zapoznanie rodziców z założeniami programu adaptacyjnego dla uczniów kl. IV, Przedstawienie Statutu szkoły, Systemu Oceniania i szkolnych procedur, Zapoznanie z wymaganiami edukacyjnymi na poszczególne oceny z przedmiotów nauczania, Pogadanki tematyczne dla rodziców (psycholog, pedagog, specjaliści z PPP); Włączenie rodziców w działania na rzecz klasy i szkoły ( m.in. organizację imprez klasowych i szkolnych). Zadanie Cel Efekt Odpowiedzialny Termin Spotkanie wychowawców klas trzecich Przekazanie informacji o Nauczyciele znają możliwości uczniów, ich Wychowawcy sierpień z nauczycielami klas czwartych przyszłych wychowankach sytuację domową kl.iii, nauczyciele kl.iv Przekazanie planu lekcji i nazwisk Przekazanie planu i nazwisk Uczniowie i ich rodzice znają plan lekcji wychowawcy kl.iv nauczycieli uczących w danej klasie nauczycieli uczących w danej oraz nauczycieli uczących w danej klasie czwartej klasie Pokazanie klas i gabinetów w szkole, Zapoznanie uczniów kl.iv z Uczniowie znają budynek szkoły, wiedzą wychowawcy kl.iv ćwiczenie umiejętności odczytywania budynkiem szkoły gdzie szukać pomocy w razie takiej 5
ważnych informacji z tablic ogłoszeń Założenie zeszytu wychowawczego oraz noszenie go codziennie do szkoły Przedstawienie zasad panujących w szkole Zorganizowanie apelu porządkowego dla uczniów klas czwartych Spisanie kontraktów wychowawcaklasa Wyjaśnienie praw i obowiązków ucznia Przedstawienie zasad wystawiania ocen z zachowania Wybór samorządu klasowego i określenie jego działań Posiadanie zeszytu do korespondencji z rodzicami Poznanie przez uczniów zasad i procedur szkoły Poznanie przez uczniów zasad i procedur szkoły, pedagoga szkolnego, Przedstawienie obowiązków i praw uczniów i wychowawców Poznanie przez uczniów zasad wystawiania ocen z zachowania zgodnie ze Statutem Szkoły Wybranie trójki klasowej zgodnie z zasadami, określenie zadań poszczególnych członków potrzeby Uczniowie mają plan lekcji, listę wychowawcy kl.iv nauczycieli, terminy zebrań i konsultacji, miejsce na korespondencje z rodzicami, usprawiedliwianie nieobecności Uczniowie znają i stosują się do zasad wychowawcy kl.iv panujących w szkole Uczniowie znają i stosują się do zasad Anna Borek panujących w szkole, regulaminów i zasad zachowania (biblioteka, świetlica, stołówka, szatnia, boisko, korytarze podczas przerw lekcyjnych, toalety); Uczniowie znają swoje prawa i obowiązki wychowawcy kl.iv Uczniowie wiedzą w jaki sposób wychowawcy kl.iv wychowawca co miesiąc wystawia oceny z zachowania oraz oceny semestralne i końcoworoczne Uczniowie wybierają samorząd, jego wychowawcy kl.iv członkowie znają swoje obowiązki 6
samorządu, zwiększenie samodzielności uczniów Przedstawienie zasad panujących na Poznanie zasad podczas pracy na Uczniowie znają i stosują się do zasad lekcjach, zawarcie kontraktów z lekcjach ustalonych na lekcjach nauczycielami przedmiotów Przedstawienie Systemu Oceniania i Poznanie zasad wystawiania Uczniowie wiedzą na jakiej podstawie wymagań na poszczególne oceny ocen na lekcjach wystawiane są oceny cząstkowe, semestralne i końcoworoczne Nie wstawianie ocen niedostatecznych we wrześniu Zmniejszenie stresu wśród uczniów związanego z nową sytuacją, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i adaptacji ucznia w klasie i szkole Uczniowie wdrażają się do systemu oceniania Upewnianie się, że wszyscy uczniowie zapisują temat, notatkę i pracę domowa w zeszycie przedmiotowym Zmniejszenie stresu wśród uczniów związanego z nową sytuacją, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i adaptacji ucznia w klasie i szkole Uczniowie stosują się do ustalonych zasad, pamiętają najważniejsze wiadomości z lekcji oraz utrwalają je w domu odrabiając prace domowe cały rok szkolny Przeprowadzenie diagnozy wstępnej w Poznanie dobrych stron uczniów, Nauczyciele lepiej znają zespół klasowy z klasach czwartych, analiza i omówienie ustalenie listy uczniów zdolnych i którym pracują, wiedzą którzy uczniowie wyników w poszczególnych zespołach tych, których należy wspierać potrzebują dodatkowego wsparcia 7
Przedstawienie zasad i metod uczenia się, gospodarowania czasem Zmniejszenie stresu wśród uczniów związanego z nową sytuacją, Uczniowie potrafią gospodarować czasem, wiedzą jak się uczyć, żeby się nauczyć październik Przedstawienie planu adaptacyjnego Poznanie działań planu przez Rodzice/prawni opiekunowie znają wychowawcy kl.iv rodzicom uczniów klas czwartych rodziców/ prawych opiekunów działania zawarte w planie adaptacyjnym uczniów klasa czwartych Przedstawienie rodzicom uczniów klas czwartych Statutu Szkoły, Systemu Ocenienia, wymagań na poszczególne Przekazanie zasad i procedur szkoły oraz dokumentów i jego treści rodzicom Rodzice/prawni opiekunowie znają zasady i procedury szkoły oraz dokumenty w niej obowiązujące wychowawcy kl.iv oceny i procedur szkolnych podczas zebrania we wrześniu Przedstawienie zasad i metod uczenia się, gospodarowania czasem podczas zebrania z rodzicami Zmniejszenie stresu wśród rodziców związanego z nową sytuacją, Rodzice znają zasady jak gospodarować czasem, wiedzą jak pomóc dzieciom jak się uczyć, żeby się nauczyć wychowawcy kl.iv Dla nauczycieli uczniów klas IV Jak możesz pomóc czwartoklasistom? Pamiętaj, że dziecko w klasie IV to dalej młodszy wiek szkolny (to etap trzeciego dzieciństwa) Zapoznaj się z przebiegiem rozwoju dziecka na tym etapie, tu dominuje zabawa, która powoli usuwa miejsca nauce, Nauka, zatem w klasie czwartej nadal powinna obfitować w elementy zabawy i pracy twórczej. Przeanalizuj wspólnie z innymi nauczycielami uczącymi twoich nowych uczniów i z wychowawcą klasy III podstawę programową nauczania zintegrowanego oraz realizowany program, 8
Przeprowadź diagnozę wstępną porozmawiaj o jej wynikach z nauczycielem klasy III byłym wychowawcą, Na początku częściowo zrezygnuj z odpytywania przy tablicy, a częściej oceniaj ich za pracę na lekcjach, Na początku roku szkolnego jasno przedstaw i określ swoje oczekiwania wobec uczniów i rodziców, Podręcznik, którego forma również ulega istotnej zmianie, powinien wspomagać cię w pracy, a nie wyręczać. Z nauczycielem wychowawcą klasy III porozmawiaj na temat swoich nowych uczniów, Przez pierwszy miesiąc () nie wstawiaj ocen niedostatecznych, Zapoznaj rodziców z zasadami nauczania i wychowania w klasie IV, Rady dla rodziców uczniów klas czwartych Jak mogę pomóc swojemu dziecku? Przygotuj z dzieckiem plan lekcji z wyraźnie zaznaczonymi numerami sal. We wrześniu poproś dziecko o sporządzenie listy uczących je nauczycieli Powiadom wychowawcę o szczególnych zaleceniach wobec dziecka ( np. ze względu na stan zdrowia). Od początku zwracaj uwagę, aby dziecko zapisywało, co ma zadane- pisemnie i ustnie; odpytuj wyrywkowo. Nie utożsamiaj dziecka z oceną. Zwracaj raczej uwagę na umiejętności zdobywania wiedzy i wykorzystywania jej; radzenia sobie w sytuacjach problemowych. Ustal z dzieckiem, że odrabia lekcje tego dnia, kiedy są zadane. Chwal dziecko za postępy- nie za oceny. Pozwalaj na wspólne z kolegami odrabianie lekcji, ale kontroluj je. Pozwól na odrabianie lekcji od tych przedmiotów, które lubi. Zapewnij dziecku przy pracy umysłowej bezwzględny spokój. Pomóż mu w organizacji czasu wolnego- nuda to największy wróg. Pozwól dziecku oswoić się z nową sytuacją, dopiero później zaproponuj zajęcia dodatkowe. Zostaw dziecku czas wolny na swobodny wypoczynek i nieprzewidziane planem zajęcia. Współpracuj z wychowawcą i nauczycielami uczącymi Twoje dziecko. Korzystaj z oferowanej Ci przez nauczycieli, pedagoga pomocy. Interesuj się postępami dziecka w nauce i zachowaniu. 9