ROZDZIAŁ IV DOBROSTAN A EDUKACJA 1 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University, Poland 2 Krakowski Szkolny Ośrodek Sportowy w Krakowie The Cracow School Sports Centre EWA DYBIŃSKA 1, ANNA KWIATKOWSKA-SKWARA 2 Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia The level of physical activity of students from Cracow and the level of knowledge in the field of physical culture consulting the gender, the major area of study and the birthplace Słowa kluczowe: młodzież akademicka, aktywność fizyczna, stan wiedzy, kultura fizyczna, płeć, kierunek kształcenia, miejsce pochodzenia Key words: university students, physical activity, knowledge of physical culture, the gender, the major area of study, the birthplace Aktywność fizyczna to każdy ruch ciała wytwarzany przez mięśnie szkieletowe, który wymaga wydatku energetycznego w tym działań podejmowanych w czasie pracy, gry, wykonywaniu prac domowych, podróży i angażowaniu się w zajęcia rekreacyjne. Stanowi kluczowy i integralny składnik stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymania i pomnażania, a u dzieci prawidłowy rozwój. Aktywność fizyczna jest niezbędna człowiekowi na każdym etapie jego życia i w każdej grupie wiekowej. Znaczenie ruchu zmienia się i ewaluuje wraz z wiekiem człowieka, zawsze jednak pozostaje jednym z głównych czynników warunkujących pole zdrowia. Powszechnie wiadomo, że aktywność fizyczna odgrywa ważną rolę w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia chorób przewlekłych, a regularne ćwiczenia fizyczne korzystnie wpływają na organizm, funkcjonowanie umysłu i jednocześnie zmniejszają ryzyko zapadalności na choroby różnego typu.
DOBROSTAN A EDUKACJA Pojęcie aktywność fizyczna powszechnie używane bywa zamiennie z aktywnością ruchową. Także w literaturze przedmiotu nie jest ono jednoznacznie i stanowczo rozróżnione i definiowane. Na okoliczność omawianych badań, autorka pracy opowiedziała się za terminem aktywność fizyczna. Jak podkreśla Z. Żukowska [1] termin ten używany jest od dawna w europejskim i światowym systemie informacji, jako physical activity i wydaje się być bardziej komunikatywny i dość jednoznacznie rozumiany. J. Drabik [2] wyjaśnia, różnice między tymi dwoma pojęciami twierdząc, że w naukach o kulturze fizycznej chodzi o zwiększoną aktywność całego organizmu, uwidocznioną głównie przez aktywność ruchu, utożsamianą z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych o aktywność fizyczną. Aktywność, o której mowa, jest ukierunkowana na aktywność człowieka, biologicznie i społecznie determinowaną potrzebę podtrzymania homeostazy, zapewnienie morfologicznych, fizjologicznych, biochemicznych i psychologicznych warunków (...) rozwoju w ontogenezie [3, s. 11]. Rozumiana tak aktywność fizyczna jest w...odróżnieniu od aktywności ruchowej, w której czynności ruchowe mogą być mechaniczne, automatyczne i bezmyślne celowo ukierunkowana. W naukach o kulturze fizycznej ukierunkowana jest przede wszystkim na zdrowie, a tylko czasem na wynik sportowy. [3, s. 12]. J. Drabik dalej rozwija [3], iż w aktywności ruchowej brak wytyczonego celu, charakterystycznego dla aktywności fizycznej, jakim w głównej mierze jest konkretny cel zdrowotny (lub sportowy). Ponadto aktywność ta wymaga zaangażowania świadomości człowieka, co nie zawsze występuje w aktywności ruchowej. W aktywności fizycznej chodzi o taki wydatek energetyczny, aby po pewnym czasie skutkował on przede wszystkim efektami zdrowotnymi, ponieważ efekty te stanowią o sensie kultury fizycznej [3]. Autor kontynuuje swoje rozważania na temat tych pojęć wyrażając pogląd, że aktywność ruchowa występuje...dopóki nie zaczniemy jej oceniać. Gdy wypełnimy ją ćwiczeniami fizycznymi lub przyłożymy do niej miary fizyczne, to poprawniej będzie się nazywać aktywnością fizyczną. Kierujemy tą aktywność poprzez jej objętość i intensywność wyrażoną jednostkami fizycznymi [2, s. 118]. W literaturze można spotkać wiele definicji tego terminu. Jedną z najczęściej przytaczanych jest ta definiowana przez C. Caspersona i wsp. [4]. Według tych autorów aktywność fizyczna to każda praca wykonywana przez mięśnie szkieletowe, która prowadzi do wydatku energetycznego powyżej poziomu spoczynkowego. Kozłowski i Nazar [5] idą dalej uważając, iż aktywność fizyczną cechuje wysiłek fizyczny, czyli praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie. Zarówno umiarkowane jak i intensywne natężenie aktywności fizycznej przynosi korzyści zdrowotne. Natomiast J. Barankiewicz [6, s. 11] pojmuje aktywność fizyczną, jako podejmowanie w ramach wypoczynku czynnego różnego rodzaju zabaw, ćwiczeń i dyscyplin sportu, dla przyjemności, rekreacji i zdrowia, poprawy zdolności wysiłkowej, zdobywania specjalnych sprawności i umiejętności fizycznych, zapobiegania powstawaniu chorób cywilizacyjnych (układu krążenia, ruchowego, oddechowego, przeciwdziałaniu stresowi), zwiększeniu korzystnych wpływów na zdolność do pracy fizycznej i umysłowej. 56
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia Jak powszechnie wiadomo, aktywność fizyczna istotnie wpływa na zdrowie człowieka. J. Drabik [7] uważa, iż...aktywność fizyczna stanowi kluczowy i integralny składnik stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymania i pomnażania, a u dzieci prawidłowy rozwój. Jej brak jest głównym i niezależnym czynnikiem ryzyka chorób krążenia [7, s. 215]. Wiedza na ten temat jest rozległa, lecz istnieje potrzeba uczenia się i nauczania korzystania z ruchu dla pomnażania swojego zdrowia. Aktywność fizyczna pełni rolę integrującą w budowie i realizacji modelu promocji zdrowia m. in. poprzez podnoszenie i utrzymanie poziomu sprawności fizycznej. Kształtowanie tej sprawności (poprzez aktywność fizyczną) w szkole jest łatwe, lecz utrzymanie jej przez całe życie wydaje się znacznie trudniejsze [7]. Natomiast Iwona Kiełbasiewicz Drozdowska [8, s. 53] uważa, iż...aktywność fizyczna jest niezbędna człowiekowi na każdym etapie jego życia i w każdej grupie wiekowej. Znaczenie ruchu zmienia się i ewaluuje wraz z wiekiem człowieka, zawsze jednak pozostaje jednym z głównych czynników warunkujących pole zdrowia. Podejmowanie przez człowieka aktywności fizycznej może mieć różne powody, które ogólnie da się podzielić na: bezpośrednie (wiążą się z zaspokajaniem doraźnych potrzeb takich jak: zdobywanie pożywienia, pokonywanie przeszkód, unikanie zagrożeń itp.) oraz pośrednie, czyli te, których celem jest zwiększenie możliwości własnego ciała, aby zaspokoić inne różnorodne potrzeby. W przypadku powodów pośrednich należy dodać, że są możliwe jedynie w przypadku ludzi, ponieważ wymaga myślenia w kategoriach przyczynowo skutkowych [9]. Wyniki badań prowadzonych w wielu krajach wskazują, że jednym z podstawowych problemów zdrowia publicznego jest niski poziom aktywności fizycznej. Problem ten dotyczy zarówno osób dorosłych, jak również (co jest bardziej niepokojące) dzieci i młodzieży [10]. Zaistniała sytuacja skłoniła ekspertów z wielu krajów do opracowania ogólnych zaleceń dotyczących podejmowania aktywności fizycznej, korzystnie wpływającej na stan zdrowia jednostki i przyczyniających się do obniżenia ryzyka chorób związanych między innymi z małą aktywnością fizyczną. Jednym z powodów takiego stanu można doszukiwać się w ciągle postępującym procesie urbanizacji i automatyzacji oraz rozwoju techniki. Dzięki rozwojowi technologii znacznie poprawiły się warunki życia ludzi. Powszechny dostęp do urządzeń elektronicznych (np. komputery, telewizja, telefony komórkowe oraz inne), spowodował wydłużenie czasu spędzonego siedząc, który we wcześniejszych latach mógł być poświęcony m.in. na aktywność fizyczną. Dotyczy to również dzieci, które mniej czasu spędzają na świeżym powietrzu, a zdecydowanie więcej poświęcając się statycznym czynnościom wykonywanym w domu [11]. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, iż niedostateczna aktywność fizyczna to jeden z 10 wiodących czynników ryzyka śmierci na całym świecie i wykazano jej ciągłą tendencję wzrostową w wielu krajach. Poza tym jej 57
DOBROSTAN A EDUKACJA brak lub niedostatek jest głównym czynnikiem ryzyka chorób niezakaźnych tj. chorób układu krążenia, nowotworów i cukrzycy. Globalnie 1 na 4 osoby dorosłe nie jest wystarczająco aktywny. Równocześnie bardzo obszerny wachlarz możliwości spędzania czasu wolnego powoduje, iż wybór form wymagających podjęcia wysiłku fizycznego, musi stale konkurować z całą gamą często bardziej atrakcyjnych i przyjemnych pasywnych form wypoczynku [12]. Aktywność fizyczna jest podstawowym sposobem poprawy zdrowia jednostek w sensie fizycznym i umysłowym. Należy jednak pamiętać, iż efekty wywołane przez ruch mają charakter odwracalny. Jedynie systematyczna aktywność jest narzędziem do utrzymania odpowiedniej sprawności fizycznej organizmu człowieka [12, 13]. Jak podkreśla Woynarowska [14, s. 313]...aktywność fizyczna, w połączeniu ze zdrowym żywieniem, jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka oraz kluczowym warunkiem zachowania i wzmacniania zdrowia we wszystkich okresach życia". Potwierdza to J. Bielski (2005, s. 53), który uważa, iż...tylko stała, systematyczna i optymalnie intensywna aktywność fizyczna stanowi warunek ciągłego podnoszenia na wyższy poziom nie tylko sprawności fizycznej, ale i walorów zdrowotnych organizmu". Globalne zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dla zdrowia [15] przyjmują następujące zalecenia dla osób dorosłych w wieku 18 64 lat: co najmniej 150 minut umiarkowanej tlenowej aktywności fizycznej w ciągu tygodnia lub co najmniej 75 minut intensywnej aktywności fizycznej, jednorazowo podejmowana tlenowa aktywność fizyczna powinna być wykonywana, przez co najmniej 10 minut, stopniowe wdrażanie czasu trwania tlenowej aktywności fizycznej do 300 minut w tygodniu lub 150 minut intensywnej aktywności fizycznej w tygodniu, co najmniej 2 razy w tygodniu wykonywanie ćwiczeń siłowych angażujących duże grupy mięśniowe. Jako optymalny przyjmuje się model aktywności dla dorosłych typu 3 30 130. Oznacza to, że dla podtrzymania zdrowia każdy człowiek powinien poddawać swój organizm wysiłkowi, co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut, doprowadzając tętno do 130 uderzeń na minutę [16]. Młodzież studencka to specyficzna grupa społeczna, znajdująca się na ostatnim etapie edukacyjnym. Należy umożliwić im kształtowanie postaw oraz zdobywanie wiedzy potrzebnej do ich utrwalenia, aby w przyszłości mogli spełniać się zarówno społecznie, zawodowo jak i rodzinnie [17]. W dobie postępującej cywilizacji i powszechnej dostępności mediów (telewizja, Internet) stały się one zajęciami konkurencyjnymi dla uprawiania aktywności fizycznej. Wynikiem takiego działania jest wzrost sedentarnego trybu życia wśród młodzieży. Okres studiów wymaga od studentów spędzania dużej ilości czasu w pozycji siedzącej, zarówno podczas zajęć na uczelni (wykłady, ćwiczenia) jak i w czasie samodzielnej pracy [18]. Jednocześnie powszechnie wiadomo, iż siedzący tryb życia sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych. W związku z powyższym zagadnienie dotyczące oceny poziomu aktywności fizycznej wybranej grupy społecznej, jaką była młodzież akademicka, stało się inspiracją dla Autorek do podjęcia szczegółowych badań w tym temacie. 58
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia CEL PRACY I PYTANIA BADAWCZE Celem pracy była próba określenia związków pomiędzy poziomem aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stanem wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia. Szczegółowe pytania badawcze sformułowano następująco: 1. Jaki jest poziom ogólnej aktywności fizycznej (związanej z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem) studentek i studentów w odniesieniu do uwarunkowań osobniczych i społeczno-środowiskowych? 2. Czy obserwuje się związki pomiędzy stanem wiedzy z zakresu kultury fizycznej, a poziomem aktywności fizycznej wśród badanych studentek i studentów z uwzględnieniem płci, kierunku studiów i miejsca pochodzenia, a jeżeli tak to, w jakim stopniu? MATERIAŁ I METODA BADAWCZA Badaniami objęto młodzież akademicką z 7-miu wybranych uczelni Krakowa, różniących się kierunkiem kształcenia. Były to następujące uczelnie wyższe: Uniwersytet Pedagogiczny, Akademia Górniczo Hutnicza, Uniwersytet Rolniczy, Uniwersytet Ekonomiczny, Akademia Muzyczna, Akademia Sztuk Pięknych oraz Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierunki kształcenia w wymienionych uczelniach były następujące: humanistyczne, techniczne, medyczne, przyrodnicze, rolnicze, społeczne (ekonomiczne) i nauki o sztuce. Ogólna liczebność badanych wynosiła 595 osób, w tym 350 studentek i 245 studentów. Obserwacjami zostali objęci studenci zarówno I, II jak i III roku pochodzący z wybranych uczelni. W celu oceny poziomu ogólnej aktywności fizycznej związanej z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem przez studentek i studentów z wybranych szkół wyższych Krakowa, zastosowany został "Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej IPAQ" [19] wersja krótka, służący ocenie poziomu aktywności fizycznej badanych w ciągu ostatnich 7 dni przed wypełnieniem kwestionariusza [20]. Kwestionariusz ten jest w chwili obecnej najbardziej rekomendowaną i realną metodą stosowaną w badaniach dużych populacji. Krótki "Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej IPAQ" dotyczył wszystkich rodzajów aktywności fizycznej badanych związanych z: życiem codziennym, pracą, i wypoczynkiem. Pod uwagę wzięto czynności związane z pracą zawodową, pracami wykonywanymi w domu, w jego otoczeniu, w przemieszczaniu się z miejsca na miejsce oraz w czasie wolnym poświęconym ćwiczeniom, sportowi lub rekreacji. Pod uwagę brane były jedynie czynności trwające co najmniej 10 minut (bez przerwy). Taka dawka 59
DOBROSTAN A EDUKACJA aktywności fizycznej traktowana była jako wysiłek. Przed przystąpieniem do wypełniania kwestionariuszy, wszystkim respondentom została wyjaśniona różnica pomiędzy poszczególnymi rodzajami wysiłków. Kwestionariusz składał się z dwóch części: krótkiej metryczki i części głównej. Część zasadnicza składała się z 7 pytań, na podstawie, których można było uzyskać dane o poszczególnych rodzajach aktywności fizycznej, będącej składnikiem życia codziennego badanych. Pytania dotyczyły aktywności fizycznej podejmowanej w ciągu ostatniego tygodnia (7 dni) do dnia badania. Aby obliczyć współczynnik intensywności, odpowiadający wielokrotności przemiany podstawowej (Metabolic Equivalent of Work MET) każdy rodzaj aktywności wyrażony został w jednostkach MET min/tydzień, który otrzymano mnożąc współczynnik przypisany danej aktywności przez liczbę dni jej wykonywania w tygodniu oraz czas trwania w minutach w ciągu 1 dnia. Aktywność fizyczną obliczono sumując wyniki każdego rodzaju aktywności fizycznej. W ten sposób otrzymano średnią jednostkę aktywności fizycznej wyrażoną w jednostkach MET min/tydzień. Na podstawie uzyskanych wyników badani zostali sklasyfikowani pod względem poziomu ogólnej aktywności fizycznej związanej z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem [20], przyjmując następujące poziomy: Wysoki zakwalifikowano osoby, które spełniają jeden z dwóch kryteriów: 3 lub więcej dni intensywnego wysiłku fizycznego łącznie, co najmniej 1500 MET min/tydzień, 7 lub więcej dni jakiejkolwiek kombinacji wysiłków (chodzenia, umiarkowanych lub intensywnych wysiłków) przekraczających 3000 MET min/tydzień. Wystarczający zakwalifikowano osoby, które spełniają jedno z poniższych trzech kryteriów: 3 razy lub więcej dni intensywnych wysiłków fizycznych niemniej niż 20 minut dziennie, 5 lub więcej dni umiarkowanych wysiłków lub chodzenia niemniej niż 30 minut dziennie, 5 lub więcej dni którejkolwiek kombinacji aktywności fizycznej (chodzenie, umiarkowany lub intensywny wysiłek) przekraczającej 600 MET min/tydzień. Niewystarczajacy całkowity brak aktywności fizycznej lub aktywność fizyczna na poziomie 600 MET min/tydzień (osoby niespełniające warunków dla poziomu wysokiego i wystarczającego). W celu oceny poziomu wiedzy z zakresu kultury fizycznej badanych studentów i studentek zastosowany został "Test wiadomości z zakresu kultury fizycznej dla studentów". Test Wiadomości powstał na kanwie Testu wiadomości na temat kultury fizycznej dla uczniów kończących szkołę ponadpodstawową autorstwa K. Górnej [21]. Modyfikacja testu dokonana przez autorki badań polegała na zmianie 60
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia treści pytań skierowanych do uczniów, na pytania odnoszące się do młodzieży akademickiej oraz uzupełniony został dodatkowymi pytaniami. Przedstawione narzędzie badawcze składało się z dwóch części: pytań właściwych oraz krótkiej metryczki. Część główna zawierała 33 pytania, sprawdzające poziom wiedzy z zakresu kultury fizycznej, jaki posiadają studentki i studenci na etapie kształcenia akademickiego, to jest po zakończeniu edukacji szkolnej. Każde pytanie w teście punktowane było w następujący sposób: odpowiedź prawidłowa 1 pkt., odpowiedź błędna lub niewyczerpująca 0 pkt. W przypadku pytań 15 i 21 o przyznaniu punktów decyduje właściwe uzasadnienie odpowiedzi. Pytania w Teście wiadomości z zakresu kultury fizycznej dla studentów" odnosiły się do następujących zagadnień: znaczenia aktywności fizycznej i mechanizmów jej wpływu na organizm człowieka, doboru ćwiczeń kształtujących zdolności motoryczne i umiejętności samokontroli przy wykonywaniu ćwiczeń fizycznych, wiadomości o bezpieczeństwie, higienie i kulturze uczestnictwa w różnych formach aktywności fizycznej, znajomości pojęć, przepisów i zasad organizacji w sferze kultury fizycznej. Wynik testu stanowił sumę punktów, jaką uzyskał ankietowany odpowiadając na wszystkie pytania Testu Wiadomości [21]. Maksymalna możliwa ilość punktów, którą można było osiągnąć za poprawne odpowiedzi wynosiła 51 punktów (suma punktów nie była równa ilości pytań, ponieważ niektóre pytania składały się z kilku podpunktów, których odpowiedzi także były punktowane). Wyniki "Testu wiadomości z zakresu kultury fizycznej dla studentów" przeliczono na skalę stenową [22] i na podstawie uzyskanych wyników respondenci zostali sklasyfikowani pod względem poziom ich wiedzy z zakresu kultury fizycznej. Przyjęto zatem następujące poziomy: poziom niski od 0 do 15 punktów, poziom średni od 16 do 35, poziom wysoki od 36 do 51 punktów. Analiz związków pomiędzy poziomem aktywności fizycznej, a takimi zmiennymi jak: płeć, kierunek kształcenia, miejsce pochodzenia badanych dokonano za pomocą nieparametrycznego testu χ2 kwadrat. W celu określenia współzależności pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej (badanej za pomocą Testu Wiadomości), a poziomem aktywności fizycznej (badanej Międzynarodowym Kwestionariuszem Aktywności Fizycznej IPAQ) młodzieży akademickiej z uwzględnieniem płci, kierunku studiów oraz miejsca pochodzenia (wieś, miasto), zastoso- 61
DOBROSTAN A EDUKACJA wany został nieparametryczny test korelacji rho Spearmana. Za istotnie statystycznie uznano wartości statystyczne dla p<0,05. WYNIKI BADAŃ Odpowiadając na postawione pierwsze pytanie badawcze dotyczące poziomu ogólnej aktywności fizycznej (związanej z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem) studentek i studentów w odniesieniu do uwarunkowań osobniczych i społeczno-środowiskowych dokonano szczegółowych analiz w tym zagadnieniu. Tabela I. Charakterystyka statystyczna wyników testu IPAQ a płeć badanej młodzieży [MET min/tydzień] Statystyczna wartości Testu IPAQ Płeć [MET min/tydzień] Me Min Max SD Kobiety 3339,05 2488,50 0,00 16662,00 3124,06 Mężczyźni 3874,23 2772,00 0,00 44478,00 4239,96 ( ) średnia wartość ogólnej aktywności fizycznej wyrażona w jednostkach MET min/tydzień (średnia arytmetyczna) Dokonując analiz statystycznych wyników testu IPAQ stwierdzono (tab. I), że mężczyźni uzyskali wyższe rezultaty średniej wartości ogólnej aktywności fizycznej podejmowanej w ciągu tygodnia (3874,23 MET min/tydzień) aniżeli kobiety (3339,05 MET min/tydzień). Tabela II. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a płeć badanych Płeć Poziom aktywności fizycznej K M Ogółem (MET min/tydzień) N % N % N % Wysoki 140 40,00 110 44,90 250 42,02 Wystarczający 161 46,00 99 40,41 260 43,69 Niewystarczający 49 14,00 36 14,69 85 14,29 Ogółem 350 100 245 100 595 100 chi 2 (2) = 1,903; p = 0,386 62
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia Rycina 1. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a płeć badanych Analizując dane zawarte w tabeli II i ryc. 1, stwierdzono, że nie wykazano znaczących różnic w poziomie aktywności fizycznej badanych z obu grup. Mężczyźni częściej kwalifikowani byli w grupie osób podejmujących wysiłek w stopniu wysokim (w 44,90%) aniżeli kobiety (40,00%). Z kolei studentki częściej prezentowały stopień aktywności fizycznej wystarczający (46,00%) w odniesieniu do studentów (40,41%). Zarówno w grupie studentek jak i studentów, niewielki odsetek badanych podejmuje wysiłek fizyczny na poziomie niewystarczającym (około 14% w obu badanych grupach). Nie stwierdzono istotnych statystycznie związków w omawianym zagadnieniu biorąc pod uwagę płeć badanych. Tabela III. Charakterystyka statystyczna wyników testu IPAQ badanej młodzieży a kierunek kształcenia [MET min/tydzień] Statystyczna wartości testu IPAQ Kierunek kształcenia [MET min/tydzień] Me Min Max SD HUM 3888,11 2745,50 0,00 20853,00 4163,48 TECH 2837,43 2346,00 0,00 19884,00 2849,67 MED 5749,48 5264,50 0,00 16158,00 3862,72 PRZYR 2902,32 2359,50 0,00 12078,00 2522,49 ROL 3121,67 2044,00 0,00 15114,00 3138,03 SPOŁ 3752,45 2466,00 0,00 44478,00 4778,94 SZTUKA 3855,68 2812,50 0,00 20743,00 4098,87 ( ) średnia wartość ogólnej aktywności fizycznej wyrażona w jednostkach MET min/tydzień 63
DOBROSTAN A EDUKACJA Dokonując analiz statystycznych wyników Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej (IPAQ) biorąc pod uwagę kierunek kształcenia wykazano (tab. III), że studenci kierunków medycznych uzyskali zdecydowanie najwyższe wyniki średniej wartości ogólnej aktywności fizycznej (5749,48 MET min/tydzień), natomiast najniższe studenci nauk technicznych (2837,43 MET min/tydzień). Tabela IV. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a kierunek kształcenia badanych Poziom aktywności fizycznej (MET min/tydzień) Kierunek HUM TECH MED PRZYR ROL SPOŁ SZTUKA Ogółem N % N % N % N % N % N % N % N % Wysoki 21 38,89 41 36,94 45 66,18 37 38,54 18 35,29 49 42,61 39 39,00 250 42,02 Wystarczający 25 46,30 45 40,54 21 30,88 44 45,83 23 45,10 57 49,57 45 45,00 260 43,69 Niewystarczający 8 14,81 25 22,52 2 2,94 15 15,63 10 19,61 9 7,83 16 16,00 85 14,29 Ogółem 54 100 111 100 68 100 96 100 51 100 115 100 100 100 595 100 chi 2 (12) = 31,06; p = 0,001 Rycina 2. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a kierunek kształcenia badanych 64
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia W prezentowanych w tabeli IV i rycinie 2 danych wynika, iż wykazano statystycznie istotne związki (p=0,001) pomiędzy studentami poszczególnych kierunków kształcenia, a poziomem podejmowanej przez nich ogólnej aktywności fizycznej. Wysoki poziom wysiłku fizycznego wykazali najczęściej studenci kierunków medycznych (66,18%), natomiast studenci pozostałych kierunków kształcenia najczęściej podejmowali aktywność fizyczną w stopniu wystarczającym (od 40,54% do 49,57%). Najmniejszy odsetek badanych podejmuje aktywność fizyczną na poziomie niewystarczającym, z tym, że studenci kierunków technicznych (22,52%) i rolniczych (19,61%) w największym odsetku. Tabela V. Charakterystyka statystyczna wartości testu IPAQ badanej młodzieży a miejsce pochodzenia [MET min/tydzień] Statystyczna wartości testu IPAQ Miejsce pochodzenia [MET min/tydzień] Me Min Max SD Wieś 3245,86 2119,50 0,00 19884,00 3363,30 Miasto 3949,51 2853,00 0,00 44478,00 4109,09 ( ) średnia wartość ogólnej aktywności fizycznej wyrażona w jednostkach MET min/tydzień (średnia arytmetyczna) Z analiz średnich wartości tygodniowej aktywności fizycznej biorąc pod uwagę pochodzenie badanych (tab. V) wynika, iż studenci wywodzący się ze środowiska miejskiego podejmowali czynności wymagające większego wysiłku (3949,51 MET min/tydzień), aniżeli studenci pochodzący ze wsi (3245,86 ME min/tydzień). Tabela VI. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a miejsce pochodzenia badanych Miejsce pochodzenia Poziom aktywności fizycznej Wieś Miasto Ogółem (MET min/tydzień) N % N % N % Wysoki 92 36,80 158 45,80 250 42,02 Wystarczający 120 48,00 140 40,58 260 43,69 Niewystarczający 38 15,20 47 13,62 85 14,29 Ogółem 250 100 345 100 595 100 chi 2 (2) = 8,964; p = 0,011 65
DOBROSTAN A EDUKACJA Rycina 3. Poziom ogólnej aktywności fizycznej a miejsce pochodzenia badanych Na podstawie danych zawartych w tabeli VI i rycinie 3, stwierdzono, iż najwięcej badanych pochodzących ze środowiska miejskiego (45,80%), sklasyfikowanych zostało w grupie osób podejmujących wysiłek fizyczny na poziomie wysokim, natomiast najwięcej studentów pochodzących ze środowiska wiejskiego na poziomie wystarczającym (48,00%). W obu badanych grupach niewielki odsetek podejmuje aktywność fizyczną na poziomie niewystarczającym (odpowiednio wieś 15,20% oraz miasto 13,62%). Stwierdzono istotne statystycznie związki (p=0,011) w podejmowaniu aktywności fizycznej pomiędzy studentami wywodzącymi się ze wsi i miasta, na korzyść respondentów z miasta. W dalszej kolejności opracowania materiału badawczego dokonano analiz związków pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej, a takimi zmiennymi jak: płeć, kierunek kształcenia oraz środowisko pochodzenia (wieś, miasto) młodzieży akademickiej. Na wstępie analiz dokonano charakterystyki statystycznej wartości surowych wyników Testu Wiadomości badanej młodzieży (w teście można było otrzymać od 0 do 51 pkt.). Tabela VII. Charakterystyka statystyczna wyników Testu Wiadomości z zakresu kultury fizycznej badanej młodzieży biorąc pod uwagę płeć Płeć badanych Test Wiadomości Me Min Max SD Kobiety 26 27 3 40 6 Mężczyźni 27 28 5 40 7 ( ) średnia ilość punktów zdobyta w Teście Wiadomości (wyrażony za pomocą średniej arytmetycznej) 66
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia Na podstawie analiz statystycznych wyników Testu Wiadomości stwierdzono (tab. VII), że średnia ilość punktów, biorąc pod uwagę płeć, zdobyta przez badanych z obu grup nie różnicuje ich w tym względzie, ponieważ kobiety średnio uzyskiwały 26 pkt., a mężczyźni 27 pkt. Tabela VIII. Charakterystyka statystyczna wyników Testu Wiadomości z zakresu kultury fizycznej badanej młodzieży a kierunek kształcenia Kierunek studiów Test Wiadomości Me Min Max SD HUM 25 26 3 38 6,44 TECH 27 28 4 39 6,60 MED 29 30 10 40 5,75 PRZYR 27 28 5 38 6,09 ROL 26 27 6 38 7,13 SPOŁ 27 28 8 40 6,59 SZTUKA 24 25 3 38 6,76 ( ) średnia ilość punktów zdobyta w Teście Wiadomości (wyrażony za pomocą średniej arytmetycznej) Dokonując analiz statystycznych wyników Testu Wiadomości, biorąc pod uwagę kierunek kształcenia, wykazano (tab. VIII), że najwyższą wartość średniej ilości punktów (29 pkt.) uzyskali studenci kierunków medycznych uzyskali, natomiast najniższą studenci nauk o sztuce (24 pkt.). Tabela IX. Charakterystyka statystyczna wyników Testu Wiadomości z zakresu kultury fizycznej badanej młodzieży a miejsce pochodzenia Miejsce pochodzenia Test Wiadomości Me Min Max SD Wieś 27 28 6 40 6,04 Miasto 27 28 3 40 6,88 ( ) średnia ilość punktów zdobyta w Teście Wiadomości (wyrażony za pomocą średniej arytmetycznej) Na podstawie analiz statystycznych wyników Testu Wiadomości wykazano (tab. IX), że średnia ilość punktów zdobyta przez badanych, biorąc pod uwagę miejsce pochodzenia (miasto wieś), nie różnicowała ich w tym względzie, ponieważ badani z obu grup uzyskiwali średnio 27 pkt. W dalszej kolejności analiz wyniki Testu Wiadomości przedstawione według przyjętych wcześniej kryteriów (poziom niski, średni i wysoki) odniesiono uwzględnianych zmiennych: płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia. 67
DOBROSTAN A EDUKACJA Tabela X. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a płeć badanych Płeć Poziom wiedzy K M Ogółem N % N % N % Niski 136 38,93 82 33,44 218 36,64 Średni 191 54,43 125 51,03 316 53,11 Wysoki 23 6,64 38 15,53 61 10,25 Ogółem 350 100 245 100 595 100 chi 2 (2) = 12,716 p=0,002 Rycina 4. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a płeć badanych Badając zależności pomiędzy poziomem deklarowanej przez młodzież akademicką wiedzy z zakresu kultury fizycznej (tab. X, ryc. 4) a zmienną osobniczą jaką jest płeć można zauważyć, iż wykazano wysokie związki istotne statystycznie (p=0,002) w omawianym zagadnieniu. Ponad 50% zarówno kobiet (54,43%) jak i mężczyzn (51,03%) prezentowało średni poziom wiedzy, natomiast wysoki poziom niewielki odsetek badanych (15,53% mężczyzn i 6,64% kobiet). Wiedzę na temat kultury fizycznej na poziomie niskim posiada nieco więcej studentek (38,93%) aniżeli studentów (33,44%). 68
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia Tabela XI. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a kierunek kształcenia badanych Kierunek Poziom wiedzy HUM TECH MED PRZYR ROL SPOŁ SZTUKA Ogółem N % N % N % N % N % N % N % N % Niski 24 44,44 44 39,64 17 25,00 32 33,33 20 39,22 36 31,30 45 45,00 218 36,64 Średni 27 50,00 56 50,45 37 54,41 53 55,21 26 50,98 66 57,39 51 51,00 316 53,11 Wysoki 3 5,56 11 9,91 14 20,59 11 11,46 5 9,80 13 11,30 4 4,00 61 10,25 Ogółem 54 100 111 100 68 100 96 100 51 100 115 100 100 100 595 100 chi 2 (11) = 19,988; p=0,029 Rycina 51. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a kierunek kształcenia Analizując współzależności pomiędzy poziomem wiedzy badanych, a zmienną jaką był kierunek kształcenia wykazano istotne statystycznie związki (p=0,029) w obszarze tych czynników (tab. XI, ryc. 5). Najwięcej badanych ze wszystkich branych pod uwagę kierunków kształcenia (od 50,00% 57,39%) prezentowało średni poziom wiedzy z zakresu kultury fizycznej. Znaczny odsetek respondentów prezentowało też niski poziom wiedzy (od 25% nauki medyczne po 44,44% nauki humanistyczne i 45,00% nauki o sztuce); natomiast wysoki poziom w największym wymiarze charakteryzował studentów kierunków medycznych (20,59%). 69
DOBROSTAN A EDUKACJA Tabela XII. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a miejsce pochodzenia badanych Miejsce pochodzenia Poziom wiedzy Wieś Miasto Ogółem N % N % N % Niski 99 39,60 119 34,49 218 36,64 Średni 129 51,60 187 54,21 316 53,11 Wysoki 22 8,80 39 11,30 61 10,25 Ogółem 250 100 345 100 595 100 chi 2 (2) = 2,104; p=0,349 Rycina 6. Wyniki poziomu wiedzy (Test Wiadomości) z zakresu kultury fizycznej a miejsce pochodzenia Analizując dane zawarte w tabeli XII. i rycinie 6., dotyczące związków pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej, a miejscem pochodzenia młodzieży stwierdzono, iż zmienna ta nie wpływała istotnie na zasób wiedzy młodzieży akademickiej. Najwięcej badanych, zarówno ze środowiska miejskiego (54,21%) jak i wiejskiego (51,60%) prezentowało średni poziom wiedzy na temat zagadnień dotyczących kultury fizycznej, natomiast poziom wysoki młodzież ze środowiska wiejskiego w nieco większym wymiarze (39,60%) aniżeli niż z miejskiego (34,49%). Dokonując rozwiązania zasadniczego problemu badawczego przeprowadzono analizy współzależności pomiędzy stanem wiedzy z zakresu kultury fizycznej (badanej za pomocą Testu Wiadomości) a poziomem aktywności fizycznej młodzieży akademickiej (diagnozowanej za pomocą Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej IPAQ) z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia. W tym celu zastosowany został nieparametryczny test korela- 70
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia cji rho Spearmana. Za istotnie statystycznie uznano wartości statystyczne dla p<0,05. Tabela XIII. Korelacja rho Spearmana pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej (Test Wiadomości), a poziomem aktywności fizycznej (test IPAQ) badanych studentów z uwzględnieniem płci Płeć K M rho Spearmana,160**,075 *p <0,05; **p <0,001 W wyniku analiz korelacji rho Spearmana (tab. XIII), biorąc pod uwagę płeć, pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej wyrażonej wartościami wyników Testu Wiadomości, a poziomem aktywności fizycznej wyrażonej, za pomocą wyników Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej (IPAQ), stwierdzono istnienie tylko wśród kobiet dodatnich, bardzo słabych związków korelacyjnych na poziomie istotności (p<0,001). Natomiast wśród mężczyzn nie wykazano zależności w omawianym zagadnieniu. Można więc sugerować, iż w grupie studentek w niewielkim stopniu wraz ze wzrostem wyniku Testu Wiadomości wzrasta wynik testu IPAQ. Z prezentowanych analiz wynika, że płeć nie wpływa znacząco na występowanie związków w omawianym zagadnieniu, jedynie w bardzo niewielkim stopniu u studentek. Tabela XIV Korelacja rho Spearmana pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej (Test Wiadomości), a poziomem aktywności fizycznej (test IPAQ) badanych z uwzględnieniem kierunku kształcenia Kierunek kształcenia HUM TECH MED PRZYR rho Spearmana ROL SPOŁ SZTUKA,134,258** -,117 -,041,082,114,126 *p <0,05; **p <0,001 Jak wynika z danych liczbowych zawartych w tabeli XIV, dotyczących korelacji pomiędzy stanem wiedzy a poziomem aktywności fizycznej z uwzględnieniem kierunku studiów, można zauważyć, iż w przeważającej większości przypadków nie ujawniły się zależności istotne statystycznie (pomiędzy tymi zmiennymi). Wyjątek stanowili studenci kierunków technicznych, gdzie wykazano słabą zależność statystyczną na poziomie istotności p<0,001. Można więc sądzić, iż jedynie w tej grupie studentów wraz ze wzrostem wiedzy o zagadnieniach odnoszących się do kultury fizycznej wzrastał poziom aktywności fizycznej. W przypadku pozostałych kierunków kształcenia nie wykazano takich zależności. 71
DOBROSTAN A EDUKACJA 72 Tabela XV. Korelacja rho Spearmana pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej (Test Wiadomości), a poziomem aktywności fizycznej badanych (test IPAQ) z uwzględnieniem miejsca pochodzenia Miejsce pochodzenia Wieś Miasto rho Spearmana,157*,098 *p <0,05; **p <0,001 W wyniku analiz współzależności pomiędzy stanem wiedzy a poziomem aktywności fizycznej młodzieży z uwzględnieniem miejsca pochodzenia (tab. XV), wykazano bardzo słabe istotnie statystycznie korelacje jedynie w przypadku studentów pochodzących ze środowiska wiejskiego (na poziomie p<0,05). Wśród studentów wywodzących się z miasta nie wykazano takich zależności. Można więc uznać, iż wśród studentów pochodzących ze wsi wraz ze wzrostem poziomu wiedzy na temat kultury fizycznej wzrasta (lecz w niewielkim stopniu) poziom aktywności fizycznej, natomiast nie stwierdzono takiego związku w przypadku młodzieży ze środowiska miejskiego. PODSUMOWANIE Pierwszym zagadnieniem mieszczącym się w obszarze zainteresowań badawczych autorek, było określenie poziomu ogólnej aktywności fizycznej związanej z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem badanej młodzieży akademickiej. Analiz dokonano za pomocą Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej IPAQ (wersja krótka), który w chwili obecnej jest najbardziej rekomendowaną i realną metodą badania aktywności fizycznej dużej populacji [20]. Każdy rodzaj podejmowanej aktywności, wyrażony został w jednostkach MET min/tydzień, a następnie uzyskane wyniki pozwoliły na przyporządkowanie poziomu aktywności fizycznej badanej młodzieży do jednej z trzech kategorii: poziom wysoki, wystarczający i niewystarczający. Zasadniczych analiz związków dokonano pomiędzy poziomem aktywności fizycznej badanych, a takimi zmiennymi jak: płeć, kierunek kształcenia i miejsce pochodzenia badanych. W świetle uzyskanych wyników badań własnych stwierdzono, że poziom podejmowanej, na co dzień aktywności fizycznej mężczyzn nie różnił się istotnie statystycznie od poziomu kobiet. Poziom wysoki osiągnęło 44,90% studentów i niewiele mniejszy odsetek studentek 40,00%, natomiast wystarczający nieco więcej kobiet (46,00%) aniżeli mężczyzn (40,41%). W przypadku pozostałych zmiennych kierunku kształcenia (p=0,001) oraz miejsca pochodzenia (p=0,011) wykazano istotne statystycznie związki w analizowanym zagadnieniu. Młodzież z większości branych pod uwagę kierunków kształcenia charakteryzował najczęściej wystarczający poziom aktywności fizycznej, z wyjątkiem słuchaczy nauk medycznych, wśród których aż 66,18% z nich uzyskało po-
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia ziom wysoki. W przypadku miejsca pochodzenia, studenci z miasta deklarowali podejmowanie aktywności fizycznej najczęściej na poziomie wysokim (45,80%), natomiast ze wsi na poziomie wystarczającym (48,00%). Chcąc ocenić wyniki badań własnych na temat poziomu podejmowanej (przez krakowskich studentów) ogólnej aktywności fizycznej odniesiono je do obserwacji E. Niźnikowskiej i wsp. [23] przeprowadzonych wśród studentów Białej Podlaskiej. Wydaje się, iż młodzież akademicka z Krakowa osiągnęła w tym względzie wyższy poziom, bowiem jak wskazały wyniki badań porównawczych, ponad połowę studentów charakteryzował umiarkowany poziom (57,9 %) aktywności fizycznej, a znacznie mniej (niż krakowscy studenci) 30,0% osiągnęło wysoki poziom. Porównywalny, do badań autorki, odsetek studentów z Białej Podlaskiej (12,4%) uzyskał niski poziom aktywności fizycznej. Podobnie w odniesieniu do wyników badań J. Bergiera i wsp. [24] przeprowadzonych wśród dużej populacji studentów z wybranych uczelni w Polsce, rezultaty badań autorek okazały się korzystniejsze, bowiem w obserwacjach porównawczych największą grupę (43,6%) badanych charakteryzował umiarkowany (wystarczający) poziom codziennej aktywności fizycznej, natomiast wysoki mniej bo 35,5%, a najmniejsza grupa respondentów charakteryzowała się najniższą aktywnością ruchową 20,8%. Natomiast mniej korzystne rezultaty osiągnęła krakowska młodzież (bez względu na płeć) w porównaniu z ukraińskimi studentami [25], bowiem największą grupę badanych 50,2%, stanowili studenci, którzy osiągnęli wysoki poziom aktywności fizycznej. Na poziomie wystarczający sklasyfikowanych zostało 44,6% badanych, a zaledwie 5,2% charakteryzował niewystarczający poziom ogólnej aktywności fizycznej. Również wyższy poziom w omawianym aspekcie, w porównaniu z krakowską młodzieżą, wykazano wśród czeskich studentów, bowiem w badaniach porównawczych (bez względu na płeć), największą grupę (66,8%) respondentów charakteryzował poziom wysoki ogólnej aktywności, wystarczający osiągnął mniejszy odsetek, bo 27,4%, a najmniejszą grupę stanowili badani sklasyfikowani na poziomie niskim 5,8% [26]. Kolejnym analizowanym problemem badawczym była ocena poziomu wiedzy młodzieży akademickiej Krakowa z zakresu kultury fizycznej, dokonana za pomocą Testu Wiadomości. Test ten dotyczył następujących zagadnień: znaczenia aktywności fizycznej i mechanizmów jej wpływu na człowieka, umiejętności doboru ćwiczeń dla kształtowania zdolności motorycznych i umiejętności samokontroli przy wykonywaniu ćwiczeń fizycznych, wiadomości o bezpieczeństwie, higienie, kultury uczestnictwa w różnych formach aktywności fizycznej, znajomości pojęć, przepisów i zasad organizacji w sferze kultury fizycznej. 73
DOBROSTAN A EDUKACJA W wyniku dokonanych analiz wyodrębniono następujące 3 poziomy wiedzy z zakresu kultury fizycznej: niski, średni, wysoki. Analiz dokonano w odniesieniu do uwarunkowań osobniczych i społeczno-środowiskowych. Otrzymane wyniki pozwoliły zaważyć, iż zarówno płeć (p=0,002) jak i kierunek kształcenia (p=0,029) okazały się zmiennymi różnicującymi badanych w omawianym zagadnieniu. W świetle uzyskanych wyników badań ustalono, że największy odsetek respondentów, tak kobiet (54,43%) jak i mężczyzn (51,03%), charakteryzował średni poziom wiedzy z zakresu kultury fizycznej. Do poziomu niskiego zakwalifikowano mniejszy odsetek respondentów (więcej studentek 38,93% aniżeli studentów 33,44%). Natomiast poziom wysoki wiedzy prezentowała bardzo niewielka grupa badanych (więcej mężczyzn 15,53% aniżeli kobiet 6,64%). Badani ze wszystkich branych pod uwagę kierunków kształcenia również charakteryzował średni poziom wiedzy z zakresu kultury fizycznej (od 50,00% do 57,39%). Natomiast wysoki poziom uzyskał niewielki odsetek badanych (4,00% do 20,59%) w tym w największym wymiarze studenci kierunków medycznych (20,59%), co można tłumaczyć wyższym nasyceniem w programie kształcenia treściami z zakresu zachowań prozdrowotnych. Podobne rezultaty stwierdzono w przypadku miejsca pochodzenia, bowiem w większości studenci zarówno z miasta (54,21%) jak i ze wsi (51,60%) posiadają wiedzę na poziomie średnim. Wysoki poziom osiągnęła w niewiele większym odsetku młodzieży z miasta (11,30%) aniżeli ze wsi (8,80%). Zasadniczym analizowanym zagadnieniem dotyczącym problemu badawczego była próba oceny współzależności pomiędzy stanem wiedzy z zakresu kultury fizycznej a poziomem codziennej aktywności fizycznej krakowskiej młodzieży akademickiej, z uwzględnieniem zmiennej osobniczej (płci), kierunku kształcenia oraz środowiska (miasto wieś). Poziom wiedzy badanej młodzieży został określony za pomocą Testu wiadomości z zakresu kultury fizycznej dla studentów, a następnie przyporządkowany do jednego z trzech poziomów: niskiego, średniego i wysokiego. Natomiast poziom aktywności fizycznej studentek i studentów określony został za pomocą Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej IPAQ i także wyrażony został według następujących kryteriów poziom wysoki, wystarczający i niewystarczający. W wyniku dokonanych analiz w obszarze uwzględnianych zmiennych w przypadku płci stwierdzono, bardzo słabe zależności (p<0,001) i to tylko w odniesieniu do badanych kobiet, natomiast wśród mężczyzn nie wykazano istotnych związków. Biorąc pod uwagę kierunek kształcenia stwierdzono jedynie wśród studentów kierunków technicznych słabą zależność statystyczną (na poziomie istotności p<0,001) pomiędzy poziomem wiedzy z zakresu kultury fizycznej, a poziomem aktywności fizycznej. W przypadku miejsca pochodzenia wykazano pomiędzy tymi zmiennymi bardzo słabe związki na poziomie (p<0,05) wśród młodzieży pochodzącej ze wsi. 74
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia WNIOSKI Dokonując szczegółowych analiz na temat próby określenia związków pomiędzy poziomem aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stanem wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia sformułowano następujące uogólnienia: 1. Kobiety częściej kwalifikowane były do grupy osób podejmujących ogólną aktywność fizyczną (związaną z życiem codziennym, pracą i wypoczynkiem) na poziomie wystarczającym, podobnie jak badani z wytypowanych kierunków kształcenia oraz młodzież wywodząca się ze wsi. Natomiast mężczyźni, słuchacze kierunków medycznych i badani pochodzący z miasta osiągnęli w tym względzie najczęściej poziom wysoki. Płeć nie różnicowała młodzieży w tym aspekcie, natomiast zmienne społeczno-środowiskowe tak. 2. Ponad połowę badanych, bez względu na płeć, kierunek kształcenia i miejsce pochodzenia charakteryzował średni poziom wiedzy dotyczącej kultury fizycznej. Zmienna osobnicza oraz kierunek kształcenia różnicowały badanych w tym zagadnieniu. 3. Analiza współzależności pomiędzy stopniem wiedzy z zakresu kultury fizycznej a poziomem aktywności fizycznej nie wykazała dla większości badanych istotnych statystycznie związków. Jedynie wśród kobiet oraz studentów głównie kierunków technicznych i badanych wywodzących się ze środowiska wiejskiego wraz ze wzrostem poziomu wiedzy wzrastał ale w niewielkim stopniu poziom aktywności fizycznej. 4. Wydaje się, iż podjęty przez autorki temat badawczy okazał się problemem słusznym i celowym oraz wciąż aktualnym, bowiem właściwe wykształcenie absolwentów uczelni wyższych i ich przygotowanie ukierunkowane na kulturę fizyczną, może przyczynić się do zainteresowania społeczeństwa dbałością o własne zdrowie i sprawność ruchową PIŚMIENNICTWO 1. Żukowska Z., 2008. Aktywność fizyczna w prozdrowotnym stylu życia człowieka. [w:] Kultura fizyczna i zdrowotna współczesnego człowieka. (red.) Kaźmierczak A., Maszorek Szymala A., Dębowska E., Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 10 18. 2. Drabik J., 2006. Ruch i wysiłek fizyczny. Antropomotoryka, nr. 34, s. 117 119. 3. Drabik J., 2009. Aktywność fizyczna czy aktywność ruchowa. Antropomotoryka. Nr 46, s. 119 123. 4. Casperson C., Powel K., Christenson G., 1985. Physical activity, exercise and physical fitness: definitions and distinctions for health related research. Public Health Reports, Vol. 100, No 02, s. 126 131. 75
DOBROSTAN A EDUKACJA 5. Kozłowski S., Nazar K., 1995. Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. 6. Barankiewicz J., 1998. Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. 7. Drabik J. 1996. Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych. Cz. II. AWFiS Gdańsk. 8. Kiełbasiewicz Drozdowska I., Siwiński W. (red.), 2001. Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe). AWF Poznań. 9. Grabowski H., 1999. Teoria fizycznej edukacji. WSZiP, Warszawa. 10. Dybińska E., 2005. Aktywność ruchowa studentów wybranych krakowskich uczelni w świetle uwarunkowań środowiskowych. [w:] Umiastowska D. (red.) Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, T. 9, Wydawnictwo Promocyjne Albatros i PTNKT Szczecin. s. 100 107. 11. Kowalczyk M., Resiak M., 2014. Zachowania sedenteryjne studentów i ich rodziców. Rocznik Naukowy, AWFiS w Gdańsku, t. XXIV, s. 11 18. 12. Suliga E., 2004. Zachowania zdrowotne studentów kieleckich i uczniów szkół ponadgimnazjalnych z południowej i środkowo wschodniej Polski. Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce. 13. Bielski J., 2005. Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Podręcznik dla nauczycieli wychowania fizycznego i studentów studiów pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków. 14. Woynarowska B., 2007. Edukacja zdrowotna. Podręcznik akademicki. PWN Warszawa. 15. www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/ 16. Sygit. M, Sygit K., 2008. Wychowanie zdrowotne. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin. 17. Biernat E., 2001. Prozdrowotny styl życia studentów Szkoły Głównej Handlowej. Kultura Fizyczna, nr 1 2, s. 7 11. 18. Podstawski R., Gizińska R., Górnik K., Boraczyńska S., 2012. Postawy prozdrowotne studentek I roku Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie na temat profilaktyki zagrożeń zdrowia (2003/2004). Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, s. 69 77. 19. International Physical Activity Questionnaire www.ipaq.ki.se 20. Biernat E., Stupnicki R., Gajewski A. K., 2007. Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ) wersja polska. Wychowanie Fizyczne i Sport, 51(1), 47 54. 21. Górna K., 2001. Przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej. AWF Katowice. 76
Ewa Dybińska, Anna Kwiatkowska-Skwara Poziom aktywności fizycznej młodzieży akademickiej Krakowa a stan wiedzy z zakresu kultury fizycznej z uwzględnieniem płci, kierunku kształcenia oraz miejsca pochodzenia 22. Brzeziński J., 1999. Metodologia badań psychologicznych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 23. Niźnikowska E., Bergier J., Bergier B., Stępień E., 2014. The Year of Study and The Physical Activity of Students of Selected Fields of Study at State School of Higher Education in Biała Podlaska. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine, Vol. 6, No. 2/2014, s. 67 75. www.cejssm.usz.edu.pl/attachments/article/247/the year of study and the physical activity...pdf data wejścia 2.12.2015. 24. Bergier J., Kapka Skrzypczak L., Biliński P., Paprzycki P., Wojtyła A., 2012. Physical activity of Polish adolescents and young adults according to IPAQ: a population based study. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, Vol 19, No 1, s. 109 115. 25. Tsos A., Bergier B., Bergier J., 2014. Physical activity, physical development and eating habits within the lifestyle of students from Ukraine. Health Problems of Civilization, Volume 8, Number 4 (8), s. 46 53. http://hpc.edu.pl/index.php/hpc/article/view/67/43 data wejścia 15.12.2015. 26. Zhao Y., Sigmund E., Sigmundová D., Lu Y., 2007. Comparison of Physical Activity between Olomouc and Beijing University Students using an International Physical Activity Questionnaire. Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. Gymnica, Vol. 37 (4), s. 107 114. http://web.b.ebscohost.com/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=c7586f04-bd6a- 46bb-8bb4-64583170236e%40sessionmgr113&vid=3&hid=106 uczelniana baza danych EBSCO data wejścia 18.11.2015. STRESZCZENIE Zasadniczym celem przedstawionej pracy była próba oceny poziomu ogólnej aktywności fizycznej krakowskich studentek i studentów w odniesieniu do stanu wiedzy dotyczącej zagadnień kultury fizycznej. Badaniami objęto młodzież akademicką z 8-miu wybranych uczelni Krakowa, różniących się kierunkiem kształcenia. Ogólna liczebność badanych wynosiła 595 osób, w tym 350 studentek i 245 studentów. Podstawową metodą badawczą zastosowaną w badaniach był sondaż diagnostyczny. Otrzymane wyniki badań pozwoliły stwierdzić, iż kobiety najczęściej prezentowały ogólną aktywność fizyczną na poziomie wystarczającym, natomiast mężczyźni na poziomie wysokim. Ponad połowę badanych, bez względu na płeć, kierunek kształcenia i miejsce pochodzenia charakteryzował średni poziom wiedzy dotyczącej kultury fizycznej. Analiza współzależności pomiędzy stopniem wiedzy z zakresu kultury fizycznej, a poziomem aktywności fizycznej nie wykazała dla większości badanych istotnych statystycznie związków. 77