AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I POSTAWY WOBEC ZDROWIA KURACJUSZY UZDROWISKA I KLIENTÓW SPA NAŁĘCZÓW. Rozprawa doktorska streszczenie

Transkrypt

1 Agata Pocztarska AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I POSTAWY WOBEC ZDROWIA KURACJUSZY UZDROWISKA I KLIENTÓW SPA NAŁĘCZÓW Rozprawa doktorska streszczenie Aktywność fizyczna jest uznawana za jeden z najważniejszych elementów zdrowego stylu życia oraz czynnik determinujący stan zdrowia człowieka. Dlatego problematyka aktywności fizycznej budzi coraz większe zainteresowanie wśród naukowców i propagatorów polityki zdrowotnej krajów rozwiniętych, z uwagi na wzmożony rozwój chorób cywilizacyjnych. Udogodnienia związane z postępem technicznym i wszechobecny rozwój cywilizacji sprawiają, że ludzie wykazują coraz mniejszą potrzebę ruchu w zakresie aktywności zawodowej i komunikacyjnej. Postępujący wzrost zależności człowieka od osiągnieć technicznych przyczynia się do obniżenia jego sprawności i wydolności fizycznej. Prowadzone w wielu krajach badania dowodzą, że wykonywanie ćwiczeń ruchowych o odpowiedniej częstości, intensywności i czasie trwania wysiłku fizycznego wpływa na obniżenie zachorowalności i umieralności z powodu chorób przewlekłych, w szczególności: chorób sercowo-naczyniowych, chorób metabolicznych, nowotworów i chorób narządu ruchu, natomiast hipokinezja zwiększa ryzyko ich wystąpienia. Coraz powszechniej mówi się także o roli regularnego wysiłku w profilaktyce i leczeniu chorób naczyniowych mózgu. Wiadomo, że regularne ćwiczenia fizyczne pozwalają zmniejszyć ryzyko przedwczesnego zgonu z powodu chorób układu krążenia o ponad 50%, zwłaszcza ryzyko zawału serca. Według American Heart Association, siedzący tryb życia należy do najważniejszych i niezależnych czynników choroby niedokrwiennej serca i zgonu z jej powodu. Brak aktywności fizycznej odpowiada za około 22% tych zachorowań i jest wynikiem 5-8% zgonów w Europie. Najnowsze badania wskazują, że brak regularnych ćwiczeń fizycznych jest przyczyną chorób przewlekłych, w tym niektórych nowotworów, cukrzycy, otyłości oraz osteoporozy. Przyjmuje się, że styl życia obok uwarunkowań genetycznych, oddziaływań środowiskowych oraz organizacji systemu ochrony zdrowia, stanowi główny czynnik wpływający na stan zdrowia człowieka. Dominującą rolę stylu życia podkreślono m.in. w raporcie Lalonde a, a potwierdzeniem są doniesienia przypisujące temu czynnikowi 53% 1

2 udział w wyznaczaniu zmienności w stanie zdrowia, przy 21% wpływie środowiska, 16% predyspozycjach genetycznych i zaledwie 10% udziale systemu opieki zdrowotnej. Uznanie aktywności fizycznej jako ważnego czynnika warunkującego jakość życia, szczególnie w dobie starzenia się społeczeństw, sprawiło, że zajmuje ona szczególne miejsce w profilaktyce i rehabilitacji. Jednak pomimo dużego znaczenia aktywności fizycznej dla zdrowia, wyniki badań przeprowadzonych w ostatnich latach w Polsce, wskazują na niski poziom aktywności fizycznej naszego społeczeństwa. Głównym celem badań była ocena aktywności fizycznej kuracjuszy Uzdrowiska i klientów Spa Nałęczów, poznanie ich postaw i zachowań wobec zdrowia, ocena stylu życia podczas pobytu w uzdrowisku i spa w czasie wolnym od zabiegów, a także poznanie opinii o ofertach uzdrowiska. Badania przeprowadzono w Uzdrowisku i Spa Nałęczów wśród 944 osób. Grupę kuracjuszy stanowiło 771 pensjonariuszy zakładów lecznictwa uzdrowiskowego - czterech sanatoriów i jednego szpitala kardiologicznego. Natomiast grupę klientów tworzyły 173 osoby korzystające z ośrodków spa. W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem narzędzi badawczych Międzynarodowego Kwestionariusza Aktywności Fizycznej (International Physical Activity Questionnaire - IPAQ) w wersji krótkiej i autorskich kwestionariuszy ankiet dotyczących postaw i wiedzy respondentów o zdrowiu i profilaktyce zdrowotnej oraz opinii o usługach leczniczorekreacyjnych świadczonych w Uzdrowisku i Spa Nałęczów. Oceną aktywności fizycznej na podstawie kwestionariusza IPAQ objętych zostało 787 respondentów (kwestionariusz może być stosowany do 69 roku życia), w tym 622 kuracjuszy i 165 klientów. W związku ze zróżnicowanym wiekiem kuracjuszy ( 62±9) i klientów ( 47±11), dokonano innego podziału grup wieku do analizy wyników badań. Wśród kuracjuszy przyjęto następujący podział: a) lat (50,3%), b) lat (30,4%), c) lat (19,3%). Biorąc pod uwagę fakt, że IPAQ umożliwia badania osób do 69 roku życia, do oceny aktywności fizycznej przyjęto dwie pierwsze grupy wieku: a) (62,4%) i b) lat (37,6%). W przypadku klientów spa przy średniej wieku 47±11 lat i rozpiętości wieku badanych od 22 do 79 lat, przyjęto podział na trzy grupy wieku: a) lat (36,4%), b) lat (46,8%), c) lat (16,8%) w odniesieniu do analizy postaw wobec zdrowia oraz grupy: a) lat (38,2%), b) lat (49,1%) i c) lat (12,7%) w przypadku oceny aktywności fizycznej. 2

3 Na podstawie uzyskanej średniej wartości aktywności fizycznej wyrażonej w jednostkach MET-minut/tydzień, badane osoby sklasyfikowano do jednego z trzech poziomów aktywności fizycznej: wysokiego, umiarkowane i niskiego. Badani zostali podzieleni ze względu płeć (kobiety, mężczyźni), wykształcenie (podstawowe, średnie, wyższe), status zawodowy (uczeń, student, pracujący zawodowo, bezrobotny, emeryt), miejsce zamieszkania (miasto, wieś) i status materialny (wysokość dochodów). Obliczenia statystyczne danych ankietowych wykonano programem Statistica 7.1. Obliczono średnie arytmetyczne ( ), odchylenia standardowe (s), oraz współczynniki zmienności (V). Testem Shapiro-Wilka (W) sprawdzono hipotezę o normalności rozkładów aktywności fizycznej z uwzględnieniem płci i wieku badanych osób. Stwierdzono, że we wszystkich analizowanych zmiennych aktywność fizyczna nie ma rozkładu normalnego. W związku z powyższym zastosowano testy nieparametryczne U Manna-Whitneya oraz Kruskala-Wallisa. W analizach zmiennych jakościowych wykorzystano test niezależności chikwadrat Pearsona ( 2 ) oraz współczynniki korelacji. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że podstawowym źródłem informacji kuracjuszy o Uzdrowisku Nałęczów była w przypadku kobiet wcześniejsza znajomość uzdrowiska oraz rekomendacja rodziny i znajomych. Natomiast mężczyźni o walorach balneologicznych uzdrowiska dowiedzieli się głównie od lekarza oraz za pośrednictwem przekazu medialnego. Kuracjusze najstarsi informację tę posiadali od lekarza, badani w wieku lat istotnie częściej wskazywali internet, natomiast osoby najmłodsze (poniżej 60 lat) najczęściej wymieniały prasę. Wykazano, że głównym motywem przyjazdu do uzdrowiska była poprawa zdrowia oraz wypoczynek i profilaktyka. Na aspekt zdrowotny wskazywali głównie kuracjusze najstarsi oraz emeryci i renciści. Chęć wypoczynku była wiodącym motywem przyjazdu osób najmłodszych, aktywnych zawodowo, a w ramach profilaktyki kurację uzdrowiskową wybrało najwięcej osób bezrobotnych. Wyniki IPAQ wykazały, że zdecydowana większość kuracjuszy prezentowała niski poziom aktywności fizycznej, w tym więcej mężczyzn niż kobiet. Dominującym rodzajem całkowitej tygodniowej aktywności fizycznej było chodzenie, które istotnie częściej i z większą intensywnością podejmowały kobiety niż mężczyźni. Nie stwierdzono różnic w poziomie aktywności fizycznej i poszczególnych jej rodzajach w zależności od wieku badanych. Natomiast bardziej aktywni fizycznie okazali się kuracjusze z sanatoriów niż pacjenci ze szpitala kardiologicznego, wykazując istotnie wyższe wartości w zakresie aktywności całkowitej oraz wysiłkach o charakterze umiarkowanym i chodzeniu. Nie 3

4 stwierdzono różnic w poziomie aktywności fizycznej w zależności od przyjętych zmiennych tj. miejsce zamieszkania, wykształcenie, status zawodowy i materialny. Jednak niski poziom aktywności fizycznej prezentowali przeważnie kuracjusze starsi, powyżej 60 lat, z wykształceniem podstawowym, pochodzący ze średnich miast liczących tys. mieszkańców oraz renciści i osoby o najniższych dochodach. Analiza sedenteryjnego trybu życia, prowadzonego przed przyjazdem do uzdrowiska wykazała, że najmniej czasu na siedzenie w ciągu dnia przeznaczały kobiety, osoby poniżej 61 roku życia i kuracjusze ze szpitala kardiologicznego. Styl życia prowadzony podczas pobytu w Nałęczowie, większość kuracjuszy określiła jako aktywny fizycznie. Owa aktywność dotyczyła uczestnictwa w zajęciach ruchowych w czasie wolnym. Kuracjusze wykazali istotne różnice w wyborze preferowanych form aktywności fizycznej. Kobiety najchętniej spacerowały, uczestniczyły w wycieczkach fakultatywnych i zajęciach nordic walking. Natomiast mężczyźni najczęściej korzystali z kąpieli w kompleksie wodnym Atrium i uczestniczyli w dancingach. Odmienne oczekiwanie stwierdzono również w wyborze zajęć ruchowych, w których badani chcieliby uczestniczyć przy większej ofercie rekreacyjnej. W takiej sytuacji kobiety znacznie chętniej od mężczyzn uprawiałyby ćwiczenia ogólnousprawniające i relaksacyjne, aqua aerobik, natomiast mężczyźni gry rekreacyjne i zespołowe, jogging w formie gimnastyki porannej oraz ćwiczenia ogólnousprawniające i relaksacyjne. W odniesieniu do prezentowanych przez kuracjuszy postaw i zachowań zdrowotnych wykazano, że większość kuracjuszy cieszy się dobrym zdrowiem, co zapewne wynika z prowadzonego zdrowego stylu życia, który deklaruje istotnie więcej kobiet niż mężczyzn. Wśród działań podejmowanych w celu profilaktyki zdrowotnej kobiety wykazały się zdecydowanie korzystniejszymi działaniami przejawiającymi się głównie częstością wykonywania badań kontrolnych, prowadzeniem higienicznego trybu życia i edukacją zdrowotną. Kuracjusze wykonywali profilaktyczne badania lekarskie przeważnie co pół roku i raz w roku. Zaobserwowano zwiększenie częstości wykonywanych badań wraz z wiekiem. Kuracjusze najmłodsi poddawali się im głównie raz w roku, starsi w wieku lat co pół roku, zaś osoby powyżej 69 roku życia raz w miesiącu, co świadczy o ich potrzebie w zakresie systematycznej opieki lekarskiej. Pozytywny aspekt pobytu w Uzdrowisku Nałęczów w postaci poprawy własnego zdrowia dostrzegło większość kuracjuszy, głównie kobiet, co zapewne przyczyniło do chęci prowadzenia aktywnego fizycznie i zdrowego stylu życia po zakończeniu terapii uzdrowiskowej. 4

5 Szukając odpowiedzi o prezentowanych przez klientów Spa Nałęczów postawach zdrowotnych i opinii o spa wykazano, że źródłem informacji o ośrodku był głównie internet, sugestia rodziny lub znajomych oraz znajomość spa wynikająca z wcześniejszego pobytu. Wyłania się spostrzeżenie, że przyjazd klientów do Spa Nałęczów był podyktowany głównie potrzebą wypoczynku, a w mniejszym stopniu miał charakter zdrowotny i profilaktyczny. Motywy te były jednak różne w zależności od wieku, miejsca zamieszkania i aktywności zawodowej badanych. Pobyt osób starszych (powyżej 60 lat) oprócz wiodącego motywu wypoczynkowego był ukierunkowany na poprawę zdrowia. Z kolei klienci w wieku lat oraz młodsi, wypoczynek łączyli z profilaktyką. Potrzeba wypoczynku stanowiła najważniejszy cel przyjazdu wszystkich klientów (pracujący, bezrobotni, emeryci, renciści), poza grupą studentów, dla których wiodącym był cel towarzyski. Natomiast wśród klientów, dla których poprawa stanu zdrowia odgrywała istotny cel przyjazdu do spa najliczniejszą grupę stanowili renciści, emeryci, a także mieszkańcy wsi. Ocena deklarowanego poziomu aktywności fizycznej klientów wykazała, że prawie wszyscy badani, w tygodniu poprzedzającym przyjazd do spa, byli aktywni fizycznie. Na podstawie całkowitej tygodniowej aktywności fizycznej stwierdzono, że klienci Spa Nałęczów prezentowali przeważnie niski i umiarkowany poziom aktywności fizycznej. Bardziej aktywni fizycznie okazali się mężczyźni niż kobiety, uzyskując wyższą wartość całkowitej aktywności fizycznej. Najwięcej mężczyzn zakwalifikowano do umiarkowanego poziomu aktywności fizycznej, z kolei większość kobiet prezentowała niski poziom aktywności fizycznej. Dominującym rodzajem aktywności fizycznej było chodzenie, jednak jedyną istotną różnicę odnotowano w przypadku wysiłków intensywnych na korzyść kobiet. Nie wykazano istotnej różnicy w poziomie aktywności fizycznej w zależności od wieku klientów. Warto zauważyć, że najwyższą całkowitą aktywnością fizyczną wykazały się osoby w wieku lat. Niski poziom aktywności fizycznej prezentowało najwięcej klientów najmłodszych (poniżej 41 lat) z kolei umiarkowany najwięcej osób starszych (powyżej 60 lat). Jedynym czynnikiem istotnie różnicującym poziom aktywności fizycznej klientów Spa Nałęczów było miejsce zamieszkania. Niski poziom aktywności fizycznej przejawiało najwięcej mieszkańców wsi, umiarkowanym poziomem charakteryzowali się przeważnie klienci pochodzący ze średnich miast, liczących tys. mieszkańców. Siedzący tryb życia prowadzili w większym stopniu mężczyźni i klienci w wieku lat. Zdecydowana większość klientów Spa deklarowała swoje uczestnictwo w formach aktywności fizycznej podczas pobytu w Nałęczowie, wśród których najczęściej wymieniali korzystanie z atrakcji parku wodnego Atrium oraz spacery. Wybór tych form znamiennie 5

6 różnicował kobiety i mężczyzn. Kobiety zdecydowanie częściej od mężczyzn wybierały spacery. Natomiast mężczyźni najchętniej korzystali z kąpieli w Atrium, grali w kręgle i uczęszczali na dancingi. Wśród zaproponowanych form zajęć rekreacyjnych, z których dodatkowo chcieliby skorzystać, kobiety istotnie częściej wskazywały: ćwiczenia ogólnousprawniające i relaksacyjne, nowoczesne formy fitness oraz aqua aerobik, z kolei mężczyźni: siatkówkę plażową, piłkę nożną plażową, gry rekreacyjne i tenis ziemny. Na aktywność fizyczną, jako główny czynnik warunkujący zachowanie zdrowia wśród różnych działań profilaktycznych, wskazało znacznie więcej mężczyzn niż kobiet. Z kolei kobiety zadeklarowały większą systematyczność w wykonywaniu badań kontrolnych. Wśród badanych klientów najczęściej, ponieważ co pół roku, profilaktyczne badania lekarskie wykonywały osoby w wieku lat. Natomiast klienci młodsi zdecydowanie nie odczuwali potrzeby monitorowania zdrowia, wykazując jednocześnie zadowolenie z własnego zdrowia i wyglądu. Podczas pobytu w ośrodku spa potrzebę aktywnego, a zarazem zdrowego stylu życia odczuwała większość klientów, w tym zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn. Ponadto klienci wykazali chęć kontynuacji prowadzonych form aktywności fizycznej i nabytych zachowań zdrowotnych po zakończonym pobycie w Spa Nałęczów. 6