Analiza ryzyka kredytowego Strona 1
Wynik analizy ryzyka kredytowego Nazwa wskaźnika Pomiar Punkty Klasy ryzyka Bieżącej płynności 2,19 2 Umiarkowane Wysokiej płynności 1,83 1 Małe Długu 0,25 1 Małe Limitu kredytu 2,35 1 Małe Rentowności netto sprzedaży 0,37 5 Bardzo duże Rotacji należności handlowych w dniach 497,57 5 Bardzo duże Rotacji zapasów w dniach 42,90 3 Umiarkowane, wymagające kontroli Pozycji kredytowej 1,67 2 Umiarkowane Udziału zapasów w aktywach bieżących 0,16 1 Małe Rotacji zobowiązań handlowych w dniach 507,92 5 Bardzo duże RAZEM 26 Umiarkowane, wymagające kontroli Warunki oraz limity kredytu, a także formy jego zabezpieczenia powinny być uzależnione od klasy ryzyka kredytowego. Strona 2
Ryzyko stanowi naturalną konsekwencję podejmowania przez bank specyficznej działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza działalności kredytowej. Ryzyko kredytowe oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków zawartej z bankiem umowy, narażając kredytodawcę na powstanie straty finansowej. Zalicza się je do podstawowych rodzajów ryzyka bankowego. Ryzyko kredytowe obejmuje następujący zakres działalności banku: kredyty, gwarancje i akcepty bankowe, akredytywy, lokaty międzybankowe, instrumenty rynku kapitałowego. Pojęcie zdolności kredytowej zostało z kolei zdefiniowane w Ustawie Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku art. 69 jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. W praktyce zagadnienie zdolności kredytowej dotyczy także innych produktów o charakterze kredytowym (np. pożyczki, gwarancje bankowe, faktoring, itp.) pomimo, iż formalnie w ustawie zapis dotyczy kredytów. W praktycznym rozumieniu zdolność kredytowa jest to umiejętność zgromadzenia środków pieniężnych w kwocie pokrywającej wszelkie zobowiązania. Prawo bankowe nie nakazuje bankom oceny poziomu ryzyka kredytowego, ale nakazuje ocenę zdolności kredytowej na podstawie dokumentów i informacji przedłożonych przez potencjalnego kredytobiorcę, przez co zdolność kredytowa nabiera praktycznego wymiaru. Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie określa sposobu dokonywania tej oceny, pozostawiając bankom swobodę w opracowaniu i stosowaniu metod, którymi będą się posługiwać. Jednakowoż, bez względu na indywidualne rozwiązania, banki udzielają kredytu wtedy, kiedy ocenią, że będą w stanie odzyskać zaangażowane środki. Ponadto warto dodać, iż ze względu na odmienną politykę i procedury kredytowe poszczególnych banków konkretne przedsiębiorstwo w jednym banku uzyskuje kredyt a w innym nie. Ustawodawca nie definiuje wprawdzie wprost ryzyka kredytowego, chociaż niekiedy posługuje się tym pojęciem. W uchwale KNB dotyczącej m.in. wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego szacując poziom ryzyka Strona 3
kredytowego, na podstawie którego wyznacza się adekwatną wartość kapitałów banku, uwzględnia się zarówno wiarygodność kredytową klienta banku, jak i sposób zabezpieczenia należności. Dopiero uwzględniając łącznie oba te czynniki określa się wagę ryzyka związaną z transakcją kredytową. System scoringu jest rozwiązaniem umożliwiającym szybką, standaryzowaną ocenę wiarygodności klienta w odniesieniu do powtarzających się typowych transakcji kredytowych, w których na podstawie obserwacji z przeszłości z dość znacznym stopniem pewności można prognozować przyszłość. Credit scoring zaliczany jest do tak zwanych metod punktowych, których mechanizm działania polega na przydzielaniu ocenianym zmiennym punktów określonych w karcie scoringowej, które po zsumowaniu stanowią miarę oceny potencjalnego kredytobiorcy banku. Klient przybywający do banku z zamiarem zaciągnięcia kredytu wypełnia wniosek kredytowy. Następnie poszczególne dane z wniosku kredytowego przenoszone są do systemu informatycznego, który przy wykorzystaniu specjalnej karty scoringowej przydziela poszczególnym charakterystykom i ich atrybutom odpowiednie wagi. Systemy scoringowe są oparte na wynikach byłych klientów, którzy są podobni do tych, którzy będą oceniani przez system. Dokonuje się tego poprzez badanie próby byłych klientów, którzy niedawno ubiegali się o produkt. Budowę modelu zaczyna się od definicji dobrych i złych klientów. Strona 4
W analizie przyjęto następujące kryteria. Zestaw wskaźników do szacowania ryzyka kredytowego przyjęty w analizie Nazwa wskaźnika Postać obliczeniowa Pomiar Pożądana wartość Wskaźnik bieżącej płynności Wskaźnik wysokiej płynności Wskaźnik długu Aktywa obrotowe Płynności finansowej Jak największa Zobowiązania krótkoterminowe Aktywa obrotowe - zapasy Płynność finansowej Jak największa Zobowiązania krótkoterminowe Zobowiązania Obciążenia kapitału Jak najmniejsza krótkoterminowe własnego zobowiąz. Kapitał własny + rezerwy krótkoterminowymi Jak najmniejsza Rzeczowy majątek trwały rzeczowym majątkiem trwałym Zysk netto Rentowności sprzedaży Jak największa Przychody ze sprzedaży Należności handlowe * 360 Liczby dni po jakiej Jak najmniejsza Przychody ze sprzedaży następuje zapłata należności Zapasy * 360 Liczby dni okresu Jak najmniejsza Koszty działalności utrzymywania zapasów operacyjnej Należności handlowe Stopnia pozycji biorcy lub Jak największa Zobowiązania handlowe dawcy kredytu kupieckiego Zapasy Płynności aktywów Jak najmniejsza Aktywa obrotowe obrotowych Limitu kredytu Limit kredytu dla klienta Zabezpieczenia należności Rentowności netto sprzedaży Rotacji należności handlowych w dniach Rotacji zapasów w dniach Wskaźnik pozycji kredytowej Udziału zapasów w aktywach obrotowych Rotacji zobowiązań handlowych w dniach Zobowiązania handlowe * 360 Koszty dz. oper. bez amortyzacji Liczby dni po jakiej podmiot reguluje swoje zobowiązania Jak najmniejsza Strona 5
Ilości punktów w zależności od wartości wskaźnika Liczba punktów za przedział, w którym mieści się wskaźnik Nazwa wskaźnika 1 2 3 4 5 Bieżącej płynności >=2,5 <2,0;2,5) <1,5;2,0) <1,0;1,5) <1 Wysokiej płynności >=1,5 <1,25;1,5) <1,0;1,25) <0,75;1,0) <0,75 Długu <=0,5 (0,5;0,75> (0,75;1,0> (1,0;1,5> >1,5 Limitu kredytu <=5% (5%;10%> (10%;15%> (15%;25%> >25% Rentowności netto sprzedaży >8% <8,0%;6,0%) <6,0%;3,5%) <3,5%;1,0%) <1% Rotacji należności handlowych w dniach <=30 (30;40> (40;50> (50;60> 60< Rotacji zapasów w dniach <=30 (30;40> (40;50> (50;60> 60< Pozycji kredytowej >2 (1,5;2,0> (1,25;1,5> (1,0;1,25> <=1,0 Udziału zapasów w aktywach bieżących <=0,3 (0,3;0,35> (0,35;0,4> (0,4;0,6> >0,6 Rotacji zobowiązań handlowych w dniach <=30 (30;40> (40;50> (50;60> 60< Przy tak ustalonych kryteriach przydziału każdy z kontrahentów może otrzymać od 10 do 50 punktów. Przedział należy podzielić na klasy ryzyka. Klasy ryzyka kredytowego przyjęte w analizie Klasy ryzyka Przedział punktowy od do Małe 10 15 Umiarkowane 16 25 Umiarkowane, wymagające kontroli 26 35 Duże 36 40 Bardzo duże 41 50 Strona 6
Polityka kredytu kupieckiego a klasa ryzyka kredytowego odbiorcy Obszary polityki kredytu kupieckiego Ryzyko kredytowe Bardzo duże Duże Umiarkowane wymagające kontroli Umiarkowane Małe I. Warunki płatności 1) przedpłata + + - - - 2) płatność przy zakupie + - - - - 3) krótki termin płatności - + + - - 4) standardowy termin - - + + + 5) długi termin płatności - - - + + 6) odsetki za zwłokę - + + - - 7) Skonto kasowe - - + + + II. Limit kredytu 1) Limit obniżony - + + - - 2) Limit standardowy - - + + + 3) Limit podwyższony - - - + + 4) Kredyt w rachunku - - - - + otwartym III. Formy zabezpieczania 1) Weksel handlowy - + + - - 2) Poręczenie - + - - - 3) Zastaw - + - - - 4) Hipoteka + + - - - 5) Umowa handlowa - - + + + Strona 7
ŹRÓDŁA KRÓTKOTERMINOWEGO FINANSOWANIA Porównanie dostępności źródeł krótkoterminowego finansowania Rodzaj źródła CECHY Kredyt kupiecki określana przez stosunki kredytowe na rynku dóbr i usług; spontaniczność powstania źródła brak formalnych wymogów sprawdzania zdolności kredytowej, rzadkość w stosowaniu zabezpieczeń Kredyt odbiorcy określana przez stosunki kredytowe na rynku dóbr i usług, bardzo mocno Kredyt bankowy Emisja papierów komercyjnych Faktoring Źródło: Opracowanie własne uwarunkowana branżowo brak formalnych wymogów sprawdzania zdolności kredytowej, rzadkość w stosowaniu zabezpieczeń określona przez stosunki na rynku finansowania pośredniego konieczność wykazania zdolności kredytowej konieczność przedstawienia zabezpieczeń zróżnicowanie wymagań w zależności od formy kredytu określona przez stosunki na rynku finansowania bezpośredniego konieczność publicznego udostępnienia informacji, zawierającej dane do oceny ryzyka lokaty dla inwestora konieczność tzw. identyfikowalności rynkowej określona przez stosunki na rynku finansowania pośredniego często potrzeba przedstawiana zabezpieczeń problem wymogu minimalnych obrotów Strona 8
Wzrost kosztu (spadek atrakcyjności mierzonej kryterium kosztu) Hierarchia źródeł krótkoterminowego finansowania według kryterium kosztu Rodzaj źródła CECHY Kredyt kupiecki bez skonta Emisja papierów komercyjnych Krótkoterminowy kredyt bankowy Faktoring Kredyt kupiecki na warunkach skonta Brak kosztu Źródło: Opracowanie własne. Około 2-3 punkty procentowe niższy od kredytu bankowego (najtańszy z odpłatnych) Punkt odniesienia relacji kosztów źródeł Najczęściej określony jako: WIBOR + marża banku Niewłaściwy: zazwyczaj droższy od kredytu bankowego o prowizje za dyskonto faktur. Właściwy: dodatkowo droższy o prowizję za przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika Zazwyczaj najdroższy z odpłatnych. Wyniki badań empirycznych oraz studia literaturowe w zakresie kosztu kredytu w Europie Zachodniej i USA wskazują, że jest on nawet kilkukrotnie wyższy od kredytu bankowego Uproszczona metoda wyrobienie zaufania Wiele firm współpracuje ze swoimi klientami regularnie, lub dokonuje sprzedaży do wielu klientów, ale na kwoty, które ekonomicznie nie uzasadniają dogłębnej analizy zdolności kredytowej, która może być zarówno czasochłonna, jak i droga. Wiele firm stosuje więc metody uproszczone, polegające na umożliwieniu klientowi stopniowego zdobywania zaufania firmy i tym samym uzyskiwania coraz większych kredytów kupieckich. Proces taki rozpoczyna się od sprzedaży bez lub z bardzo niskim kredytem i krótkim okresem płatności. Następnie, jeśli klient spłaca wszystkie zobowiązania w terminie, poziom jego kredytu kupieckiego jest podnoszony oraz ewentualnie wydłużane są jego terminy płatności, aż do określonych poziomów, arbitralnie ustanowionych przez firmę. Taka uproszczona technika może być skuteczna, jednak ma swoje minusy: Nie zawsze jest możliwa do przeprowadzenia. Nie zadziała ona na przykład, gdy odroczony termin płatności jest standardem na danym rynku. Klienci, przyzwyczajeni do odroczonych terminów płatności, będą postrzegali ofertę firmy nie dającej takiej możliwości nowym klientom jako gorszą. W efekcie firma utraci część zdolności do rywalizacji o nowych Strona 9
klientów. Jeśli na danym rynku klient ma pozycję przetargową, stosowanie tej strategii może być niemożliwe. Bez szczegółowej analizy trudno jest ustalić poziom kredytu kupieckiego, na jaki można bezpiecznie pozwolić każdemu z klientów. O tym, że klient ma kłopoty, dowiadujemy się dopiero, gdy spóźni się z pierwszą płatnością. Często jest już wtedy zbyt późno by uniknąć strat. Szczegółowa ocena zdolności kredytowej Szczegółowa ocena zdolności kredytowej wykorzystywana jest przede wszystkim w przypadkach, gdy wartość sprzedaży do kontrahenta jest bardzo wysoka: Wykorzystują ją duże firmy, aby ocenić swoich klientów. Koszty związane z oceną kredytową są wtedy stosunkowo małe w porównaniu ze sprzedażą realizowaną przez firmę oraz w porównaniu do innych kosztów operacyjnych. Firmy podpisujące kontrakty na zlecenie, które jest dla nich stosunkowo duże i w przypadku którego niewypłacalność klienta byłaby bardzo silnym ciosem dla firmy. Ocenę zdolności kredytowej można rozdzielić na trzy etapy: 1. Pierwszą ocenę zdolności kredytowej Dokonywaną przed pierwszą sprzedażą z terminem odroczonym. 2. Sukcesywne, okresowe oceny zdolności kredytowej: a. Zwiększanie limitów wraz ze wzrostem zaufania, b. Okresowe weryfikacje kondycji przedsiębiorstwa. 3. Ocenę systemu oceny zdolności kredytowej. Ocena systemu oceny zdolności kredytowej Jak każdy system zarządzania ryzykiem, również system oceny zdolności kredytowej klientów, powinien być raz na jakiś czas oceniany pod kątem jego skuteczności. System stworzony w jednym momencie, np. w trakcie silnego wzrostu gospodarczego, po kilku latach może się okazać nieskuteczny np. w trakcie recesji. Okresowa ocena systemu pozwoli firmie zauważyć kiedy jego skuteczność zacznie słabnąć, oraz pozwoli na wprowadzenie środków zaradczych. Może być też odwrotnie. Ocena może pokazać, że rygorystyczne i czasochłonne oceny nie są w danych warunkach konieczne i można je ograniczyć, uzyskując oszczędność kosztów, bez wzrostu poziomu niespłaconych zobowiązań. Strona 10