Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Joanna Kowalik Strefa euro w świetle teorii optymalnego obszaru walutowego praca końcowa Praca została przyjęta Promotor dr Magdalena Bywalec Wrocław 2015
Przez wszystkie lata budowania instytucji jaką jest Unia Europejska nie można uciec od historycznych uwarunkowań. Europa w XX w. pogrążona była w wojnach, podziałach z czasów zimnej wojny, co odcisnęło piętno na przyjmowanych priorytetach poszczególnych państw. Dążenia do niezależności instytucji, które są podstawowym elementem uznania za niepodległość oraz częściowe wzmacnianie ruchów narodowościowych powodują również, że budowniczy zarówno Unii Europejskiej jak i strefy Eurolandu muszą się wykazywać bardzo dużą wrażliwością i ostrożnością w centralizowaniu władzy. Te uwarunkowania historyczne oraz kulturowa odmienność poszczególnych narodów (jednym z kluczowych jest odmienność językowa) wymaga większej poprawności politycznej aniżeli procesy budowania centralnych struktur tego wymagają. Kiedy w latach pięćdziesiątych XX w. kraje Europy Zachodniej podpisywały traktaty (paryski 1951 i rzymskie 1957) problemom integracji walutowej nie poświęcano wiele uwagi. Było to spowodowane funkcjonowaniem systemu walutowego z Bretton Woods, istnieniem europejskiej unii płatniczej zastąpionej europejskim układem walutowym. Silny rozwój rynków walutowych, sytuacja Stanów Zjednoczonych spowodowało zawieszenie funkcjonowania systemu z Bretton Woods 1 i przejście większości państw na systemy kursów płynnych. Perturbacje na rynku walutowym, kryzys naftowy zmusiły przywódców europejskich do intensyfikacji działań w zakresie integracji walutowej. Projekty: Wernera, Schillera czy Barre a proponowały różne rozwiązania w tym zakresie. Intensyfikacja działań w kierunku Unii Gospodarczo-Walutowej to raport Delorsa. Traktat z Maastricht ustalił zasady i cele utworzenia UGW. Naturalnym etapem pogłębiania integracji między państwami było wprowadzenie wspólnej waluty. Najpierw w obrocie bezgotówkowym (1999) a następnie w obrocie gotówkowym (2002). Jednocześnie pojawiły się pytania zasadności utworzenia strefy euro. Istnieje wiele przesłanek tworzenia unii walutowych. Wśród teoretycznych przesłanek można wymienić głównie koncepcję optymalnego obszaru walutowego autorstwa R. Mundella, R.I. McKinnona i P.B. Kennena, koncepcję endogeniczności kryteriów optymalnego obszaru walutowego J.A. Frankela i A.K. Rose a oraz analiza kosztów i korzyści integracji walutowej H.G. Grubela, P. Krugmana i P. de Grauwe. Koncepcja optymalnego obszaru walutowego próbuje odpowiedzieć na pytanie, w jakiej sytuacji i w jakich warunkach przyjęcie jednej waluty lub usztywnienie kursów walut 1 Prezydent USA Nixon zawiesił zewnętrzną wymienialność dolara na złoto 15 sierpnia 1971 r. 2
przez dwa obszary walutowe będzie rozwiązaniem korzystnym. Za rozwiązanie optymalne uznaje się takie, które gwarantuje realizację podstawowych celów polityki gospodarczej, czyli stabilności cen, pełnego zatrudnienia i równowagi zewnętrznej. Wyżej wymienione teorie, połączone w ogólną teorię optymalnego obszaru walutowego, starają się zdefiniować warunki, których spełnienie powinno poprzedzać decyzję o wprowadzeniu sztywnego kursu walutowego (wspólnej waluty). Im więcej kryteriów jest spełnianych tym większe szanse na prawidłowe funkcjonowanie gospodarki obszaru, na którym funkcjonuje wspólna waluta. Celem niniejszego opracowania była próba analizy prawidłowego funkcjonowania strefy euro w świetle teorii optymalnego obszaru walutowego. W tym celu praca została podzielona na trzy rozdziały, wstęp i zakończenie. W rozdziale 1 przedstawiono historię tworzenia Europejskiej Unii Gospodarczo-Walutowej. W rozdziale drugim omówiono teoretyczne aspekty optymalnego obszaru walutowego. Natomiast rozdział 3 to próba analizy spełnienia kryteriów optymalnego obszaru walutowego przez strefę euro. W pracy zastosowano studia literaturowe oraz analizę porównawczą. Po zdefiniowaniu optymalnego obszaru walutowego oraz opisaniu najważniejszych etapów europejskiej integracji walutowej, powstaje pytanie czy te dwa pojęcia są ze sobą zbieżne. Teoria OCA określa kryteria umożliwiające ograniczenie problemów związanych z wprowadzeniem jednej waluty, natomiast nie precyzuje, w jaki sposób należy je stosować w celu weryfikacji czy dane kraje rzeczywiście tworzą optymalny obszar walutowy. Należy pamiętać, że przestrzeganie wszystkich warunków, nie jest obligatoryjnym wymogiem uznania danego terenu za OCA. Oczywiście, im więcej z nich jest spełnionych, tym łatwiej można przeciwdziałać negatywnym skutkom unifikacji monetarnej. Najważniejszą kwestią jest jednak to, by utrata możliwości kierowania polityką pieniężną określonego państwa mogła być względnie łatwo skompensowana innymi środkami, bądź by nie była ona relatywnie istotna 2. Wiele wskazuje na to, iż mimo znaczącego wkładu wielu badaczy, myślicieli i praktyków w rozwój teorii, nie udało się zakończyć polemik o doborze i znaczeniu poszczególnych kryteriów optymalizacji przedsięwzięcia, jakim jest integracja walutowa. 2 Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2001, s. 37. 3
Doświadczenia UGW mogą potwierdzić, że kryteria nominalne OCA nie przesądzają o powodzeniu tworzenia unii walutowej, natomiast istotny wpływ mają realne kryteria oraz dorobek teoretyczny lat 90-tych XX w. 3 Oceniając więc dotychczasowy dorobek teorii optymalnych obszarów walutowych, należy wskazać, że dostarcza on bardziej lub mniej usystematyzowanych podstaw argumentacji na płaszczyźnie integracji walutowej. przyczynia się natomiast do stworzenia w praktyce rzeczywistego optymalnego obszaru walutowego 4. Tabela 1. Wypełnienie kryterium tradycyjnej OCA Kryterium Zbieżność cykli koniunkturalnych Mobilność siły roboczej Elastyczność płac i cen Integracja rynków finansowych Otwartość handlu Dywersyfikacja produkcji Podobieństwo inflacji Integracja fiskalna Źródło: Opracowanie własne Wypełnienie kryterium Zwiększa się Częściowo Częściowo Tak Powyższa analiza nie wyczerpuje poruszonego problemu. Utworzenie UGW jest przedsięwzięciem ambitnym, eksperymentem o niespotykanej dotąd skali i charakterze. Unia walutowa funkcjonuje zbyt krótko, by móc oceniać jej wpływ na państwa członkowskie. W chwili obecnej możemy pokusić się o ocenę, czy spełnione są poszczególne kryteria tradycyjnej teorii OCA. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że kraje strefy euro nie tworzą optymalnego obszaru walutowego (niska mobilność pracy, mała elastyczność płac i cen, różnorodność inflacji, niska integracja fiskalna). Większość krajów strefy euro spełniło kryteria nominalne konwergencji, określone traktatem z Maastricht. Tym samym nominalna konwergencja nie była efektem naturalnych procesów w obszarze dostosowań i struktur 3 Zawiślińska I., Optymalny obszar walutowy. Teoria i praktyka na kontynencie amerykańskim, SGH, Warszawa 2008, s. 93. 4 Tamże, s. 100. 4
gospodarczych. Okazało się, że tego typu konwergencja jest nietrwała. Przykładem może być nietrwałość stabilizacji fiskalnej, co ujawniło się w wielu krajach, m.in. we Francji, Włoszech, Grecji. Prawdopodobieństwo wystąpienia szoków asymetrycznych nadal występuje, ale zarysowuje się tendencja do coraz większego stopnia synchronizacji cyklów koniunkturalnych. Wykorzystanie w najbliższym czasie transferów fiskalnych nie jest możliwe ze względu na niewielkie rozmiary budżetu UE. Z powodu wprowadzenia Paktu Stabilizacji i Wzrostu kraje członkowskie nie mogą swobodnie zwiększać deficytu budżetowego i długu publicznego. Podsumowując, trzeba stwierdzić, że strefa euro (a tym samym Unia Europejska) nie stanowią optymalnego obszaru walutowego w myśl teorii OCA 5
Literatura i netografia 1. Adamowicz E., Dudek S., Pachucki D., Walczyk K. (2008), Synchronizacja cyklu koniunkturalnego polskiej gospodarki z krajami strefy euro w kontekście struktury tych gospodarek, IRG SGH, Warszawa. 2. Adamowicz E., Dudek S., Pachucki D., Walczyk K. (2012), Wahania cykliczne w Polsce i strefie euro, SGH, Warszawa. 3. Biegun K. (2004), Kryteria optymalnego obszaru walutowego w rozszerzonej Unii Europejskiej, Unifikacja gospodarek europejskich: szanse i zagrożenia, red. A. Manikowski, A. Psyk, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa. 4. Bukowski S.I. (2007), Unia monetarna, Teoria i polityka, Wydawnictwo Difin, Warszawa. 5. De Grauwe P. (2003), Unia walutowa, PWE, Warszawa. 6. Eurostat: GDP and main components - volumes [nama_gdp_k] (14.05.2015). 7. Eurostat: Government revenue, expenditure and main aggregates [gov_10a_main] (17.05.2015). 8. Eurostat: HICP inflation rate Annual average rate of change (%) (14.05.2015) 9. Eurostat: Intra and Extra-EU trade by Member State and by product group [ext_lt_intratrd] (15.05.2015). 10. Eurostat: Labour cost levels [lc_lci_lev] (18.05.2015). 11. Eurostat: Long-term unemployment by sex - annual average, % [une_ltu_a] (18.05.2015). 12. Finanse Unii Europejskiej, (2005), red. B. Bernaś, Wyd. AE. Wrocław, Wrocław. 13. Fleming M. (1971), On Exchange Rate Unification, The Economic Journal vol. 81. 14. Frankel J.A., Rose A.K. (August 1996), The Endogenity of the Optimum Currency Area Criteria, NBER Working Paper 5700. 15. Frankel J.A., Rose A.K. (September 1997), The Endogenity of the Optimum Currency Area Criteria, revised version, NBER, 24. 16. Gorynia M., Jankowska B. red. (2011), Wejście Polski do strefy Euro, a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Difin, Warszawa. 17. Gruszecki T. (2004), Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 18. http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdde410 (17.05.2015). 19. http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tec00097 (18.05.2015). 20. http://www.tradingeconomics.com/euro-area/interest-rate (14.05.2015). 21. Intra-EU Mobility of third-country nationals, European Migration Network Study 2013, http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/doc_centre/immigration/docs/studies/emnsynthesis_report_intra_eu_mobility_final_july_2013.pdf 22. Issing O. (Dec 2006), Europe s Hard Fix: The Euro Area, International Economics and Economic Policy, vol. 3, issue 3-4. 23. Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do euro, Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf (09.06.2015). 24. Kenen P.B. (1969), The Theory of Optimum Currency Areas: an Eclectic View, w: R.A. Mundell, A.K. Swoboda (red.), Monetary Problems of the International Economy, the University of Chicago Press, Chicago. 6
25. Kotliński K., Warżała R. (2013), Synchronizacja cykli koniunkturalnych jako kryterium członkostwa w strefie euro, Ekonomia nr 34, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. 26. Kraciuk J. (2013), Kryzys finansowy strefy euro, Optimum. Studia Ekonomiczne nr 4 (64) http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/979/1/12_jakub%20kraciuk.pdf (18.05.2015). 27. Lachowicz M. (2/2008), Koncepcja wspólnych obszarów walutowych, Bank i Kredyt. 28. Materiały ze studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. 29. McKinnon R.I. (1963), Optimum Currency Areas, American Economic Reviev Vol. 53, No. 4. 30. Mundell R. (1961), A Theory of Optimum Currency Areas, American Economic Reviev Vol. 51, No. 4. 31. Productivity, OECD, https://data.oecd.org/lprdty/labour-productivity-and-utilisation.htm (11.06.2015). 32. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, (2013), NBP. Warszawa. 33. Skrzypczyński P. (wrzesień 2006), Analiza synchronizacji cykli koniunkturalnych w strefie euro, Materiały i studia, zeszyt nr 210, NBP, Warszawa. 34. Tchorek G. (2014), Teoretyczne podstawy integracji walutowej, w: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa. 35. Zawiślińska I. (2008), Optymalny obszar walutowy. Teoria i praktyka na kontynencie amerykańskim, SGH, Warszawa. 7