Projekt badawczo-informacyjny z dziedziny nowoczesnej ekonomii menadżerskiej realizowany w partnerstwie przez

SEKTOR BUDOWLANY w czasie i przestrzeni Ocena standingu adaptacyjności sektora Raport opracowany przez Grupę Doradców Biznesowych BAA Polska Projekt badawczo-informacyjny z dziedziny nowoczesnej ekonomii menadżerskiej realizowany w partnerstwie przez współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści Wprowadzenie do raportu Numery stron Część merytoryczna Numery stron Nota metodologiczna raportu 3 Podstawa formalno-prawna 3 Ulokowanie Raportu w Projekcie BLZ 4 Cele raportu 5 Metodyka opracowania raportu 6 I. Konstrukcja sektora 7 I.1. BranŜowy podział sektora 8 I.2. Uwarunkowania formalno-prawne 11 II. Wielkość sektora 14 II.1. Dane o produkcji 15 II.2. Układ podmiotowy 29 II.3. Wielkość i struktura zatrudnienia 34 II.4. Potencjał rzeczowy sektora 41 III. Siła ekonomiczna sektora 43 III.1. Dane finansowe 44 III.2. Wyniki ekonomiczne 50 IV. Potencjał adaptacyjny sektora 52 ocena i wnioski IV.1. Czynniki stymulujące rozwój 53 IV.2. Bariery rozwoju 55 strona 2

Nota metodologiczna raportu Podstawa formalno-prawna Raport pt. Sektor budowlany w czasie i przestrzeni. Ocena standingu adaptacyjności sektora (zwanym dalej jako Raport) został opracowany w ramach Projektu pt. BranŜowi Liderzy Zmian (zwanym dalej jako Projekt BLZ). Projekt BLZ jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących, Działanie 2.1: Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki, Poddziałanie 2.1.2: Partnerstwo dla zwiększania adaptacyjności. Wykonawcami Projektu BLZ są: Związek Pracodawców Business Centre Club pełniący rolę Lidera Projektu BAA Polska Sp. z o. o. pełniąca rolę Partnera Projektu. Formalno-prawną podstawę prac wykonywanych w ramach Projektu BLZ tworzy: Umowa nr UDA-POKL.02.01.02-00-016/10 zwarta pomiędzy Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a Związkiem Pracodawców Business Centre Club, jako Liderem Projektu Umowa z dnia 26 maja 2010 roku zawarta pomiędzy Związkiem Pracodawców Business Centre Club a BAA Polska Sp. z o.o. jako partnerami w Projekcie. Niniejszy Raport stanowi wynik prac wykonywanych w ramach Projektu BLZ ujętych - według szczegółowego budŝetu - jako zadanie 4: Badania dot. zarządzania zmianą gospodarczą i adaptacyjności branŝ. Jest on wynikiem pierwszego etapu kampanii badawczej związanej z oceną potencjału adaptacyjnego sektora budowlanego, realizowanej w ramach Projektu BLZ. Raport został opracowany przez zespół ekspertów BAA Polska pod kierownictwem GraŜyny Majcher-Magdziak, która w Projekcie BLZ pełni funkcję koordynatora branŝy budowlanej. Raport został opracowany w okresie maj wrzesień 2011 r. strona 3

Nota metodologiczna raportu Ulokowanie Raportu w Projekcie BLZ PRZEDMIOT PROJEKTU KONSTRUKCJA DZIAŁAŃ W PROJEKCIE Czynniki adaptacyjności ulokowane wewnątrz badanych sektorów Czynniki adaptacyjności ulokowane w otoczeniu badanych sektorów Sektor transportowy Sektor budowlany Etap badawczy Badania desk research Ogólna ocena standingu adaptacyjności badanych sektorów Badania desk research Ogólna ocena relacji badanych sektorów z otoczeniem Badania bezpośrednie Ankiety telefoniczne CATI 500 firm Badania bezpośrednie Wywiady bezpośrednie IDI 15 podmiotów z otoczenia Sektor spożywczy Wywiady bezpośrednie IDI Case study 50 firm 10 przypadków Sektor meblowy Raport z badań potencjału adaptacyjnego badanych sektorów Sektor chemiczny Etap koncepcyjny KSIĘGA WIEDZY Instrument wzmacniania potencjału adaptacyjnego badanych sektorów Etap upowszechniania wiedzy Strona internetowa Projektu BLZ www.bcc.org.pl/blz Seminaria regionalne Konferencje Artykuły / cykle prasowe strona 4

Nota metodologiczna raportu Cele raportu PODSTAWOWE CELE RAPORTU DODATKOWE FUNKCJONALNOŚCI RAPORTU A. Ustalenie ogólnego obrazu adaptacyjności (tj. tempa, skali i kierunków rozwoju) sektora budowlanego. B. Określenie głównych cech charakteryzujących specyfikę sektora budowlanego. C. Dokonanie bazowego pomiaru adaptacyjności sektora budowlanego wg usystematyzowanej metodyki Projektu BLZ. D. Zbudowanie ogólnie dostępnej, przekrojowej bazy wiedzy na temat sektora budowlanego. E. Opracowanie narzędzia ICT dla firm działających w sektorze do samokształcenia w zakresie wzmacniania adaptacyjności. Ocena ta będzie stanowić podstawę dla sformułowania ogólnych wniosków w zakresie znaczenia sektora budowlanego dla polskiej gospodarki i dalszych perspektyw jego rozwoju w kontekście przewidywanych zmian społeczno-gospodarczych. Cechy te będą stanowić wyjściowe parametry dla metodologii badań bezpośrednich mających na celu szczegółowe rozpoznanie mechanizmów adaptacyjnych firm budowlanych. Pomiar ten będzie punktem odniesienia dla analizy wyników uzyskanych w trakcie badań bezpośrednich (CATI, IDI, case study) w zakresie oceny tempa i kierunków zmian, jakie nastąpiły w badanych firmach budowlanych, na tle wyników całego sektora budowlanego. Cele raportu bezpośrednio skorelowane z badaniami bezpośrednimi, jakie zostaną wykonane w kolejnych etapach Projektu BLZ Baza ta - upubliczniona bezpłatnie na stronie internetowej Projektu BLZ - zawierać będzie usystematyzowane, zweryfikowane i ujednolicone metodycznie informacje statystyczne, dotyczące sektora budowlanego. UmoŜliwi ona uŝytkownikom szybki dostęp do danych sektora oraz moŝliwość porównywania wyników sektora z innymi branŝami, badanymi w ramach Projektu BLZ. Będzie to narzędzie stanowiące element Księgi Wiedzy dostępne na stronie internetowej Projektu BLZ. Będzie ono umoŝliwiało firmom budowlanym samodzielne przeprowadzenie testów w zakresie oceny własnego potencjału adaptacyjnego, w tym szybkie spozycjonowanie własnych wyników na tle ogólnych wyników sektora. strona 5

Nota metodologiczna raportu Metodyka opracowania raportu PODEJŚCIE DO ANALIZY OBSZARY ANALITYCZNE ŹRÓDŁA DANYCH Analiza danych o sektorze budowlanym wyłącznie w ujęciu dynamicznym, prezentującym kierunki i tempo zmian: danych liczbowych bezwzględnych (w ujęciu wartościowym i ilościowym) proporcji i struktur wskaźników relacji i powiązań charakteryzujących sektor budowlany. Konstrukcja sektora - jak jest wewnętrznie zbudowany sektor budowlany, jakie branŝe składają się na sektor; jakie regulacje prawne mają wpływ na sektor; Wielkość sektora jaką wielkość osiąga sektor budowlany (produkcja, liczebność podmiotowa, wielkość zatrudnienia, potencjał majątkowy); jakie ma znaczenie dla gospodarki kraju; jaka jest jego pozycja na tle gospodarki UE; Wyniki ekonomiczne jaką kondycją finansowoekonomiczną cechuje się sektor budowlany, jaka jest jego wraŝliwość na okresy kryzysu i wzrostu koniunktury gospodarczej; Dane wtórne (ogólnie dostępne): Dane statystyki krajowej i regionalnej GUS; Dane statystyki międzynarodowej EUROSTAT i Komisji Europejskiej), Dane branŝowe (PIIB, POLFARMED), Publikacje organów administracji rządowej (Ministerstwo Gospodarki,) Publikacje prasy ekonomicznogospodarczej, Podstawowe okresy badawcze: 1990-2010 1995-2010 Ocena potencjału adaptacyjnego sektora budowlanego: Czynniki rozwoju ulokowane wewnątrz sektora; Ograniczenia rozwoju ulokowane wewnątrz sektora; Przewidywane trendy bazujące na wewnętrznych cechach sektora. Publikacje portali branŝowych (www.piib.org.pl, www.zb.itb.pl.). 2000-2010 strona 6

I. Konstrukcja sektora strona 7

I.1. Branżowy podział sektora SEKCJA F - BUDOWNICTWO 41 42 43 41.1 41.2 42.1 42.2 42.9 43.1 43.2 43.3 43.9 42.10 42.20 ROBOTY BUDOWLANE ZWIĄZANE ZE WZNOSZENIEM BUDYNKÓW Realizacja projektów budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych ROBOTY ZWIĄZANE Z BUDOWĄ OBIEKTÓW INśYNIERII LĄDOWEJ I WODNEJ Roboty związane z budową dróg kołowych i szynowych 42.11 Roboty związane z budową dróg i autostrad 42.12 Roboty związane z budową dróg szynowych i kolei podziemnej 42.13 Roboty związane z budową mostów i tuneli Roboty związane z budową rurociągów, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych 42.21 Roboty związane z budową rurociągów przesyłowych i sieci rozdzielczych 42.22 Roboty związane z budową linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych Roboty związane z budową pozostałych obiektów inŝynierii lądowej i wodnej 42.91 Roboty związane z budową obiektów inŝynierii wodnej 42.99 Roboty związane z budową pozostałych obiektów inŝynierii lądowej i wodnej, gdzie indziej niesklasyfikowane 43.11 43.12 43.13. 43.21 43.22 43.29 43.31 43.32 43.33 43.34 43.39 43.91 43.99 ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE Rozbiórka i przygotowanie terenu pod budowę Rozbiórka i burzenie obiektów budowlanych Przygotowanie terenu pod budowę Wykonywanie wykopów i wierceń geologiczno-inŝynierskich Wykonywanie instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych i pozostałych instalacji budowlanych Wykonywanie instalacji elektrycznych Wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych i klimatyzacyjnych Wykonywanie pozostałych instalacji budowlanych Wykonywanie robót budowlanych wykończeniowych Tynkowanie Zakładanie stolarki budowlanej Posadzkarstwo; tapetowanie i oblicowywanie ścian Malowanie i szklenie Wykonywanie pozostałych robót budowlanych wykończeniowych Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane Wykonywanie konstrukcji i pokryć dachowych Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane, gdzie indziej niesklasyfikowane Obszar działalności biznesowych zaliczanych wg klasyfikacji PKD do sektora budowlanego jest bardzo szeroki, zarówno z punktu widzenia rodzaju wykonywanych prac, jak i ich przedmiotu. Według pierwszego kryterium firmy sektora zajmować się mogą projektowaniem, przygotowywaniem terenów pod realizację prac, robotami stricte budowlanymi oraz pracami wykończeniowymi. Według kryterium drugiego działalność firm dotyczyć moŝe budynków zaliczanych zgodnie z klasyfikacją GUS do grupy 01, tj. mieszkaniowych, przemysłowych, hotelowych, biurowych, usługowych oraz uŝyteczności publicznej, a takŝe infrastruktury, tj. wg GUS obiektów grupy 02, takich jak: drogi, place, trasy pojazdów szynowych, mosty, tunele, sieci medialne oraz budowle wodne. Tak znaczna róŝnorodność działalności o pokrewnym charakterze i dla analogicznej grupy odbiorców stwarza dla firm budowlanych duŝe moŝliwości rozbudowy oferty handlowej i elastycznego reagowania na zmiany rynku. strona 8

I.1. Branżowy podział sektora Zmiana klasyfikacji PKD PKD 2004 SEKTOR BUDOWLANY DZIAŁ 45: BUDOWNICTWO 2005 2009 PKD 2007 SEKTOR BUDOWLANY DZIAŁ 41: ROBOTY BUDOWLANE ZWIĄZANE ZE WZNOSZENIEM BUDYNKÓW DZIAŁ 42: ROBOTY ZWIĄZANE Z BUDOWĄ OBIEKTÓW INśYNIERII LĄDOWEJ I WODNEJ DZIAŁ 43: ROBOTY BUDOWLANE SPECJALISTYCZNE Z początkiem 2008 r. zmianie uległa Polska Klasyfikacja Działalności (PKD), wg której gromadzone są przez GUS dane statystyczne dotyczące firm. Zmiana z klasyfikacji PKD 2004 na PKD 2007 była konsekwencją dostosowywania statystyki europejskiej (w tym polskiej) do standardów obowiązujących na poziomie światowym. W rzeczywistości jednak zakres części danych zgromadzonych przez GUS wg nowej metodyki sięga roku 2005. Z kolei dane wg klasyfikacji PKD 2004 zostały zebrane przez tę instytucję jeszcze za rok 2009. W przypadku sektora budowlanego zmiana klasyfikacji PKD spowodowała praktycznie jedynie jego segmentację w ujęciu statystycznym na trzy zasadnicze grupy: budowę budynków, budownictwo inŝynieryjne oraz specjalistyczne roboty budowlane. Sprawia to, iŝ moŝliwość pozyskiwania i prezentacji danych sprzed roku 2005 w podziale na te trzy główne działy budownictwa jest bardzo ograniczona. Zmiana klasyfikacji PKD natomiast inaczej niŝ w wielu innych sektorach gospodarki praktycznie nie skutkowała przesunięciem do innych kategorii statystycznych części podmiotów zaliczanych uprzednio do sektora budowlanego. Zmiana klasyfikacji PKD umoŝliwiła gromadzenie i prezentację bardziej precyzyjnych danych dotyczących trzech zasadniczych segmentów budownictwa, dzięki utworzeniu z nich odrębnych kategorii statystycznych. Z kolei brak wydzielenia z sektora części podmiotów tak jak to miało miejsce w innych obszarach gospodarki - sprawia, iŝ dane zgromadzone wg dwóch opisywanych klasyfikacji PKD są w pełni porównywalne. strona 9

I.1. Branżowy podział sektora Struktura funkcjonalna sektora BUDOWNICTWO Podział funkcjonalny sektora budowlanego nie został do końca odzwierciedlony w klasyfikacji PKD. Uwzględnia on bowiem wyłącznie przedmiot wykonywanych robót, tj. rodzaj oraz przeznaczenie budowanych obiektów i budynków; nie jest natomiast brany pod uwagę charakter wykonywanych prac. Wg tych kryteriów przyjęta w branŝy struktura budownictwa obejmuje trzy zasadnicze grupy: Budownictwo inŝynieryjne, Budownictwo nie mieszkaniowe, Budownictwo mieszkaniowe. Budownictwo inŝynieryjne Budownictwo drogowo-mostowe (autostrady, drogi, ulice, drogi szynowe, drogi lotniskowe, mosty, wiadukty, tunele oraz przejścia nadziemne i podziemne) Budowle wodne Kompleksowe budowle na terenach przemysłowych Infrastruktura sieciowa (wodociągi, kanalizacja, gazociągi, linie telekomunikacyjne, linie elektroenergetyczne) Budowle sportowe i rekreacyjne oraz pozostałe obiekty Budownictwo nie mieszkaniowe Budynki biurowe Budynki handlowo-usługowe Hotele i budynki zakwaterowania turystycznego Budynki przemysłowe i magazynowe Obiekty jednostek administracyjnych, uŝyteczności publicznej i inne Budownictwo mieszkaniowe Budynki jednorodzinne Budynki o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe Budynki zbiorowego zamieszkania Dodatkowo funkcjonuje jeszcze m.in. jedna zasadnicza klasyfikacja budownictwa, w której kryterium podziału stanowi charakter terenu, na którym prowadzone są prace budowlane, tj.: Budownictwo lądowe dział zajmujący się projektowaniem, technologią wykonania oraz samym wykonaniem ustrojów budowlanych istniejących na lądzie (domy, bloki, biurowce, kościoły, lokale, drogi, mosty, itp.); Budownictwo wodne dział zajmujący się wznoszeniem budowli wodnych (śluz wodnych, kanałów, jazów, wałów przeciwpowodziowych, itp.). Struktura funkcjonalna budownictwa bazuje na nieznacznie odmiennych kryteriach podziału niŝ klasyfikacja formalna sektora. Z tego tytułu gromadzone przez GUS dane w nieco inny sposób obrazują zjawiska i tendencje charakterystyczne dla tej gałęzi gospodarki. strona 10

I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Ustawy istotne dla budownictwa Ustawa Prawo budowlane Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Ustawa o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania Ŝywiołu Ustawa o wyrobach budowlanych Ustawa o systemie oceny zgodności Ustawa o własności lokali Ustawa o gospodarce nieruchomościami Rozporządzenia istotne dla budownictwa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upowaŝnionych do ich wydawania Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych uŝytkowania budynków mieszkalnych Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie kontroli wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie wzorów rejestrów wniosków o pozwolenie na budowę i decyzji o pozwoleniu na budowę Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie nadawania uprawnień i licencji zawodowych Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie Rzetelność i jakość realizacji procesów budowlanych istotnie oddziałuje na praktycznie wszystkie sfery funkcjonowania społeczeństwa i państwa, w szczególności jednak na bezpieczeństwo, poziom zdrowia i standard Ŝycia obywateli, stopień ochrony środowiska naturalnego oraz sprawność przebiegu procesów gospodarczych. Stąd teŝ obszar ten objęty jest wieloma regulacjami o charakterze branŝowym i poza branŝowym. Sposób wykonywania tych aktów prawnych, ich adekwatność do rzeczywistych potrzeb gospodarczych, skala zmienności oraz czas podejmowania wynikających z nich decyzji administracyjnych przesądzają o warunkach funkcjonowania firm, ich wynikach finansowych i kierunkach rozwoju. Skuteczność i efektywność działania podmiotów budowlanych zaleŝy od umiejętności ich adaptacji do przepisów i wykorzystania tkwiących w nich moŝliwości. strona 11

I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Rozporządzenia istotne dla budownictwa c.d. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie próbek wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie obiektów i robót budowlanych, w sprawach których organem pierwszej instancji jest wojewoda Rozporządzeni Ministra Infrastruktury w sprawie wzorów i sposobu prowadzenia w formie elektronicznej centralnych rejestrów osób posiadających uprawnienia budowlane, rzeczoznawców budowlanych oraz ukaranych z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie Akty prawne UE istotne dla budownictwa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG strona 12

I.2. Uwarunkowania formalno-prawne Koncesje, licencje i zezwolenia Uprawnienia budowlane: uprawnienia nadawane osobom fizycznym przez Okręgowe Izby Inżynierów Budownictwa na podstawie przepisów szczególnych, stanowiące podstawę prawną, dającą moŝliwość pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Pozwolenie na budowę: dokument otrzymany w drodze decyzji administracyjnej zezwalający na rozpoczęcie i prowadzenie budowy lub wykonywanie robót budowlanych innych niŝ budowa obiektu budowlanego (zgodnie z Ustawą - Prawo budowlane). Integralną częścią decyzji o pozwoleniu na budowę jest projekt budowlany, stanowiący do niej załącznik. Oprócz otrzymania pozwolenia na budowę w celu rozpoczęcia robót budowlanych co najmniej na siedem dni przed ich rozpoczęciem naleŝy zawiadomić organy nadzoru budowlanego o zamiarze rozpoczęcia tych robót w określonym terminie, a roboty moŝna rozpocząć jeŝeli instytucja ta nie wniesie sprzeciwu. ZałoŜenie i prowadzenie firmy budowlanej nie wiąŝe się z koniecznością uzyskania koncesji, licencji lub zezwoleń. JednakŜe od osób pełniących tzw. samodzielne funkcje techniczne w budownictwie (np. projektowanie, kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi, wykonanie nadzoru inwestorskiego) wymagane są odpowiednie uprawnienia budowlane. W praktyce dla firm sektora oznacza to konieczność nawiązania współpracy z takimi osobami w celu realizacji konkretnych projektów budowlanych. Ponadto do rozpoczęcia większości rodzajów prac budowlanych wymagane jest uzyskanie przez inwestora (zleceniodawcę) pozwolenia na budowę. W branŝy funkcjonują takŝe koncesje na roboty budowlane, które - stanowiąc formę zamówień publicznych - są jednym z elementów szeroko rozumianego partnerstwa publiczno-prywatnego. Koncesja na roboty budowlane: szczególna forma zamówień publicznych, której zasady udzielania precyzuje ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi. Koncesja ta to rodzaj szeroko rozumianego partnerstwa publiczno-prywatnego, w ramach której: wynagrodzeniem koncesjobiorcy (wykonawcy koncesji) jest prawo do korzystania z przedmiotu koncesji lub takie prawo wraz z płatnością koncesjodawcy (zamawiającego); płatność koncesjodawcy nie moŝe prowadzić do odzyskania całości nakładów poniesionych przez koncesjonariusza i zarazem koncesjonariusz musi ponosić zasadniczą część ryzyka ekonomicznego realizowanej koncesji. Prowadzenie działalności w sektorze budowlanym nie wymaga uzyskania koncesji, licencji lub zezwoleń. Odpowiednie uprawnienia muszą za to posiadać kluczowi członkowie ekip wykonawczo-projektowych. Ponadto w branŝy funkcjonuje mechanizm koncesji na roboty budowlane, udzielanych przez jednostki administracji publicznej w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Instrument ten jest jednak bardzo rzadko wykorzystywany. strona 13

II. Wielkość sektora strona 14

II.1. Dane o produkcji Produkcja budowlano-montaŝowa zrealizowana na terenie kraju mld zł 163,6 167,6 + 1 410% 154,6 135,7 107,3 84,2 91,9 91,3 87,4 91,3 57,6 35,1 11,1 19,2 1990 1992 1995 1997 1999 2000 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Udział sektora budowlanego w gospodarce kraju Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2005 2010 Produkcja sektora 11,1 35,1 91,9 91,3 167,6 Produkt krajowy brutto 59,2 337,2 744,4 983,3 1 415,4 Udział (w %) 18,8% 10,4% 12,3% 9,3% 11,8% mld zł Wielkość sektora, mierzona skalą produkcji budowlanomontaŝowej, w okresie ostatnich dwóch dekad zwiększyła się przeszło piętnastokrotnie. Szczególnie silna dynamika występowała w latach dziewięćdziesiątych - wzrost blisko 8- krotny, co wynikało m.in. z niskiego poziomu wyjściowego do porównań. Od roku 2000 do 2010 wzrost wartości produkcji budowlano-montaŝowej wyraŝa wskaźnik zdecydowanie niŝszy 82%. W tym czasie wystąpiły jednak w budownictwie dwa powaŝne załamania koniunktury; na początku dekady na skutek spowolnienia gospodarczego w kraju oraz od roku 2008 jako następstwo ogólnoświatowego kryzysu finansowego. W ostatnim dwudziestoleciu znaczenie sektora budowlanego w gospodarce kraju podlegało kilkukrotnym wahaniom. NiŜsza dynamika wzrostu produkcji budowlanej w relacji do PKB odnotowana została w pierwszych latach transformacji, kiedy to znacznie mocniej rozwijały się inne gałęzie gospodarki oraz na początku ostatniej dekady, w efekcie załamania się koniunktury w kraju. W drugiej połowie lat 90-tych oraz od roku 2005 tendencja ta była odwrotna, stąd znaczenie budownictwa w gospodarce rosło. Pomimo występowania zapaści i okresów stagnacji w czasie ostatnich dwóch dekad firmy budowlane systematycznie się rozwijały zwiększając skalę sprzedaŝy. Budownictwo jest bardzo istotnym obszarem gospodarki, powiązanym z bardzo wieloma jej gałęziami, stąd czułość sektora na wahania koniunkturalne jest duŝa. Źródło : GUS Budownictwo wyniki działalności, Roczniki Statystyczne Rzeczpospolitej Polskiej strona 15

II.1. Dane o produkcji Indeks zmian produkcji budowlano-montaŝowej na tle PKB (rok do roku) 23,0% 25,3% 33,3% 22,0% 26,9% 16,6% 15,3% 10,8% 9,1% 11,8% 4,7% 1,0% 3,7% 0,1% 4,3% 9,7% 4,5% 6,4% 17,6% 7,8% 26,5% 11,0% -1,7% -4,4% 13,9% 8,4% 5,8% 5,3% 2,4% 5,4% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Produkcja budowlano-montażowa PKB Źródło : GUS Budownictwo wyniki działalności, Roczniki Statystyczne Rzeczpospolitej Polskiej Dynamika wzrostu produkcji budowlano-montaŝowej w drugiej połowie lat 90-tych kształtowała się generalnie powyŝej tempa wzrostu PKB (w cenach bieŝących). Z kolei spowolnienie gospodarcze z początku ostatniej dekady wpłynęło na sektor w znacznie większym stopniu niŝ na inne działy gospodarki. W efekcie w roku 2001 oraz 2004 odnotowano nawet spadek produkcji budowlano-montaŝowej, a w latach 2002-2003 tempo wzrostu sektora było marginalne. Sytuacja uległa diametralnej poprawie od roku 2005, a zwłaszcza w latach 2006-2007, kiedy to tempo rozwoju budownictwa było znacznie wyŝsze niŝ całej gospodarki. Determinantą tego rozwoju było oŝywienie koniunktury w kraju oraz gwałtowny wzrost inwestycji drogowoinfrastrukturalnych, wywołane unijną akcesją Polski. Światowy kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w roku 2008 wyhamował szybki rozwój sektora budowlanego, jednakŝe aŝ do roku 2010 dynamika wzrostu produkcji budowlano-montaŝowej była wyŝsza niŝ PKB. Sytuacja ta była efektem duŝej ilości prac prowadzonych w obszarze budownictwa drogowego i inŝynieryjnego. Dynamika rozwoju budownictwa podlegała w ostatnim piętnastoleciu bardzo duŝym wahaniom, związanym ze zmianami koniunktury gospodarczej kraju. Wpływ ostatniego ogólnoświatowego kryzysu na sektor został jednak wyraźnie osłabiony przez duŝą liczbę prac budowlanych prowadzonych na zlecenie jednostek administracji publicznej. strona 16

II.1. Dane o produkcji Struktura produkcji budowlano-montaŝowej wg przedmiotu działalności i wielkości firm Wyszczególnienie 1995 2000 2005 2010 Produkcja realizowana przez podmioty branŝowe Produkcja realizowana przez podmioty spoza branŝy Produkcja podmiotów budowlanych, w tym: 27,5 75,0 78,6 158,4 o zatrudnieniu > 9 os 13,4 45,9 42,8 85,9 o zatrudnieniu < 9 os 14,1 29,1 35,8 72,5 Produkcja podmiotów działających w innych niŝ budownictwo branŝach 1,6 5,8 7,1 6,5 Produkcja systemem gospodarczym 6,0 11,2 5,6 2,7 Razem produkcja budowlano-montaŝowa zrealizowana w kraju 35,1 91,9 91,3 167,6 22% 6% Podmioty spoza branży budowlanej, w tym: system gospodarczy podmioty z innych niż budownictwo branż mld zł Większość produkcji budowlanej w kraju prowadzona jest przez podmioty branŝowe. W ostatnim piętnastoleciu odsetek ten zwiększył się z 78% do 95%. Wśród tej grupy przedsiębiorstw widoczny jest niezwykle duŝy udział w produkcji firm małych, posiadających nie więcej niŝ 9 pracowników. Ponadto udział ten w ostatnim piętnastoleciu tylko niewiele spadł (z 51% w roku 1995 do 45% w roku 2010), co ugruntowuje tezę o ich waŝnej roli dla rozwoju budownictwa. W istocie wiele z tych małych podmiotów zatrudnia nieco więcej niŝ 9 osób, ale robi to nieformalnie, poza oficjalnymi statystykami, co nie podwaŝa jednak sformułowanego wyŝej wniosku. Niewielka część produkcji budowlanej realizowana jest takŝe poza branŝą okazjonalnie komercyjnie przez przedsiębiorstwa o innym profilu działalności lub teŝ na potrzeby własne przez wewnętrzne ekipy remontowo-usługowe firm niebudowlanych. Skala tego zjawiska jest z roku na rok jest coraz mniejsza. Podmioty z branży budowlanej, w tym: podmioty o zatrudnieniu < 9 osób podmioty o zatrudnieniu > 9 osób Motorem wzrostu sektora budowlanego są niemal w tym samym stopniu firmy duŝe i średnie, co te najmniejsze. Ponadto systematycznie maleje wartość produkcji realizowanej przez podmioty spoza branŝy. 1995 2000 2005 2010 Źródło : GUS Budownictwo wyniki działalności strona 17

II.1. Dane o produkcji Struktura produkcji budowlano-montaŝowej wg formy własności firm Wyszczególnienie* 1995 2000 2005 2010 Produkcja podmiotów z kapitałem krajowym, w tym: 12,1 39,1 36,3 68,9 podmioty sektora publicznego 3,3 2,6 1,6 1,5 podmioty sektora prywatnego 8,8 36,5 34,7 67,4 Produkcja podmiotów z kapitałem zagranicznym, w tym: 1,3 6,7 6,5 17,0 podmioty z większościowym udziałem kapitału zagranicznego 0,3 1,9 4,7 13,8 podmioty z mniejszościowym lub równorzędnym udziałem kapitału zagranicznego 1,0 4,8 1,8 3,2 Razem produkcja budowlano-montaŝowa zrealizowana w kraju 13,4 45,8 42,8 85,9 9% 1995 2000 2005 2010 20% Podmioty z udziałem kapitału obcego, w tym: mld zł podmioty z mniejszościowym lub równorzędnym udziałem kapitału zagranicznego podmioty z większościowym udziałem kapitału zagranicznego Podmioty o 100% kapitale krajowym, w tym: podmioty sektora prywatnego podmioty sektora publicznego W ostatnim piętnastoleciu w budownictwie systematycznie wzrasta rola podmiotów z kapitałem zagranicznym. Wśród przedsiębiorstw z ponad 9-osobową załogą w 2010 r. firmy takie realizowały ok. 25% produkcji, podczas gdy w 1995 r. analogiczny wskaźnik wyniósł 11%. W przewaŝającym stopniu funkcjonujące obecnie w kraju podmioty budowlane z udziałem kapitału zagranicznego są w 100% własnością nie polskich inwestorów; ewentualnie inwestorzy ci mają udziały większościowe. Napływ kapitału obcego do sektora wzmógł się szczególnie po roku 2005, gdy przyśpieszeniu uległ proces budowy dróg, autostrad i duŝych obiektów infrastrukturalnych, na które skierowano fundusze unijne. Są to zarówno firmy z krajów starej Unii Europejskiej (Hiszpania, Szwecja, Niemcy, Włochy), jak i krajów Europy Środkowo- Wschodniej (Litwa, Czechy, Słowacja, Rumunia), a takŝe spoza Europy (Chiny, Turcja, Korea). PoniewaŜ są to podmioty o znacznej sile ekonomicznej, stają się one wiodącymi ogniwami duŝych konsorcjów wykonawczych, w których polskie firmy pełnią rolę podwykonawców. Dla zlecających prace budowlane rosnący udział podmiotów zagranicznych w ich realizacji moŝe być uwaŝany za zjawisko pozytywne, gdyŝ zwiększa się konkurencja i obniŝają ceny robót. Dla sektora jest to jednak tendencja bardzo niekorzystna. By uzyskać dla siebie załoŝoną marŝę zysku, po wygraniu za niską cenę kontraktu, firmy te oferują bowiem pracę polskim podwykonawcom praktycznie po kosztach. Dotychczas nie udaje się tego zjawiska tego ograniczyć. * dane dla podmiotów branżowych o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności strona 18

II.1. Dane o produkcji Regionalny rozkład wartości produkcji budowlano-montaŝowej 2000 rok * 2010 rok* mld zł. (% udział w produkcji ogółem) 2,5 (5,4%) 6,4 (7,4%) 1,1 (2,4%) 2,7 (3,2%) 3,6 (4,1%) 2,0 (4,4%) 0,9 (1,9%) 2,0 (2,3%) 2,1 (4,6%) 3,7 (4,3%) 0,9 17,3 (20,1%) 11,1 (24,2%) 1,6 (2,0%) 4,0 (8,8%) 7,7 (9,0%) (1,9%) 2,0 (4,3%) 4,6 (5,3%) 1,3 (2,9%) 4,1 (9,0%) 8,3 (9,7%) 3,1 (3,5%) 1,3 1,8 2,3 (2,7%) 1,2 (2,7%) (2,8%) 6,4 (2,0%) 9,7 (14%) 1,4 (3,1%) (11,3%) 3,7 (4,3%) 3,5 (7,5%) 7,5 (8,7%) W ujęciu statystycznym działalność firm budowlanych jest mocno skoncentrowana na obszarze sześciu największych aglomeracji miejsko-przemysłowych, gdzie realizowane są największe projekty. Jest to przede wszystkim Warszawa, a następnie Górny Śląsk, region wrocławski, poznański, krakowski i trójmiejski. Taka struktura lokalizacyjna nie uległa zmianie przez ostatnie dziesięć lat, chociaŝ przewaga Warszawy nad pozostałym obszarem kraju zmalała. Rzeczywisty rozkład robót jest trochę inny, poniewaŝ kryterium regionalnego podziału wartości produkcji jest siedziba lub przedstawicielstwo firmy wykonawczej, a nie dokładne miejsce realizacji zlecenia. Niemniej w istocie intensywność prac budowlanych jest na terenie kraju bardzo nierównomierna. Regiony o największym udziale w produkcji budowlanomontażowej, tj. > 10% Regiony o udziale w produkcji budowlano-montażowej w przedziale 5-10% Regiony o udziale w produkcji budowlano-montażowej w przedziale 2-5% Regiony o najmniejszym udziale w produkcji budowlanomontażowej, tj. < 2% Głównym placem budowy są największe ośrodki miejskie i tam firmy sektora najchętniej lokują swoje biura lub oddziały. * dane dla podmiotów branżowych o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności strona 19

II.1. Dane o produkcji Produkcja budowlano-montaŝowa wg rodzaju obiektów Wyszczególnienie* 1995 2000 2005 2010 Produkcja budowlano-montaŝowa razem, w tym: 13,4 45,9 42,8 85,9 Budynki mieszkalne 1,6 9,3 6,7 11,6 Obiekty niemieszkalne (budynki sfery administracyjnej, sfery uŝyteczności publicznej, sfery gospodarki: produkcji, handlu i usług) 5,6 17,0 13,9 25,2 Obiekty inŝynierii lądowej i wodnej 6,2 19,6 22,3 49,0 49,1 mld zł Biorąc pod uwagę firmy zatrudniające więcej niŝ 9 osób, największa wartość produkcji budowlanej przypada na prace związane z infrastrukturą lądową i wodną (43-57% w latach 1995-2010). Jest to efekt wyjątkowo duŝego, niemal ośmiokrotnego w ciągu piętnastu lat, wzrostu produkcji tego typu robót. TakŜe duŝy ponad siedmiokrotny wzrost charakteryzował budownictwo mieszkaniowe, ale obszar ten miał niewielki udział w wartości produkcji budowlanej ogółem (12-20% w latach 1995-2010). Z kolei dynamika realizacji obiektów o charakterze niemieszkalnym była w minionym piętnastoleciu relatywnie najmniejsza wzrost 4,5- krotny. Mimo to stanowią one nieprzerwanie drugą co do wartości pozycję w strukturze prac sektora, poniewaŝ juŝ w roku 1995 na ten cel przeznaczono 42% wydatków na inwestycje budowlane; do roku 2010 odsetek ten spadł do 29%. Budynki mieszkalne 46% 43% 52% 57% 17,0 19,6 22,3 25,2 1,6 5,6 6,2 9,3 6,7 13,8 11,6 1995 2000 2005 2010 Obiekty niemieszkalne Obiekty inżynierii lądowej i wodnej 37% 42% 32% 29% 20% 12% 16% 14% 1995 2000 2005 2010 Wniosek o niewielkim znaczeniu robót mieszkaniowych w budownictwie dotyczy jedynie podmiotów zatrudniających powyŝej 9 pracowników. Firmy mniejsze natomiast w przewaŝającym stopniu zajmują się produkcją mieszkaniową. Są to bowiem podmioty lokalne, realizujące mniejsze zlecenia od osób prywatnych. Oznacza to, iŝ wzrost obrotów w sferze budownictwa mieszkaniowego był w rzeczywistości duŝo większy, niŝ wskazują na to dane statystyczne. * dane dla podmiotów branżowych o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności strona 20

II.1. Dane o produkcji Dynamika produkcji budowlano-montaŝowej wg rodzaju obiektów Dynamika średniookresowa (cykl 5 lat)* okres poprzedni = 100% Dynamika długookresowa (cykl 15 lat)* rok 1995 = 100% 600% 500% 400% 300% 200% 100% 0% 1995 2000 2005 2010-100% Budynki mieszkalne Obiekty niemieszkalne Obiekty inżynierii lądowej i wodnej +690% +625% 600% 500% 400% W obszarze budownictwa mieszkaniowego okresem szczególnej prosperity była druga połowa lat dziewięćdziesiątych. Później, z uwagi na załamanie gospodarki krajowej (2001-2003) oraz ogólnoświatowy kryzys finansowy (od roku 2008) produkcja w tym samym segmencie nie zwiększyła się juŝ tak dynamicznie. Jest to zresztą ta część sektora budowlanego, która cechuje się wyjątkową wraŝliwością na koniunkturę gospodarczą, poniewaŝ jej finalnymi odbiorcami są osoby fizyczne. W zakresie prac inŝynieryjnych duŝe przyspieszenie robót nastąpiło po roku 2005, kiedy to wiele z tych projektów uzyskało dofinansowanie ze środków unijnych. Latami wzmoŝonej aktywności budownictwa związanego z obiektami niemieszkalnymi były natomiast okresy 1995 2000 oraz 2005-2010. Generalnie, chociaŝ długookresowa technologia rozwoju wartości produkcji budowlanej była wzrostowa, sektor podlegał cyklicznym wahaniom i to we wszystkich kategoriach robót budowlanych. 300% +351% * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności 200% 100% 0% -100% 1995 2000 2005 2010 Wszystkie firmy budowlane, niezaleŝnie od tego, jakiego rodzaju działalność prowadziły, wykazywały taki sam kierunek zmian, co cały sektor, tylko z róŝnym natęŝeniem. strona 21

II.1. Dane o produkcji Segment budownictwa inŝynieryjnego Wyszczególnienie* Budownictwo inŝynieryjne razem, w tym: mld zł budownictwo drogowo-mostowe (autostrady, drogi, ulice, drogi szynowe, drogi lotniskowe, mosty, wiadukty, tunele, przejścia pod- i nadziemne) kompleksowe budowle na terenach przemysłowych oraz budowle sportowe i rekreacyjne infrastruktura sieciowa (wodociągi, kanalizacja, gazociągi, linie telekomunikacyjne, linie elektroenergetyczne) 25,2 27,8 budownictwo drogowo-mostowe 2000 2005 2009 2010 mld zł Dynamika 2010/2000 19,6 22,3 46,5 49,0 + 150,0% 7,4 10,3 25,2 27,8 + 275,7% 4,5 4,5 8,6 8,1 + 80,0% 7,7 7,5 12,7 13,0 + 68,8% 39% 34% 27% 27% Siłą napędową rozwoju budownictwa inŝynieryjnego głównej kategorii produkcji sektora budowlanego są roboty drogowo- mostowe. Był to zresztą najszybciej rosnący segment sektora. W ostatniej dekadzie wartość prac drogowo- mostowych zwiększyła się niemal 4-krotnie, podczas gdy inne rodzaje tej części rynku budowlanego wzrosły o 70 80%. W konsekwencji udział obszaru budowy autostrad, dróg dla pojazdów kołowych i szynowych oraz obiektów towarzyszących (wiadukty, mosty, tunele, przejścia) wzrósł z 38% w roku 2000 do 57% wartości całego segmentu budownictwa inŝynieryjnego. W tym samym okresie udział obszaru infrastruktury sieciowej obniŝył się z 39% do 27%, a prac budowlanych na terenach przemysłowych oraz w zakresie budowli sportowych i rekreacyjnych z 23% do 17%. 7,4 4,5 7,7 10,3 4,5 7,5 8,6 12,7 8,1 13,0 kompleksowe budowle na terenach przemysłowych i użyteczności publicznej infrastruktura sieciowa 23% 38% 20% 46% 18% 54% 17% 57% Subsydiowanie budownictwa drogowo- mostowego funduszami z UE spowodowało rozszerzenie w tym kierunku profilu działalności większych firm krajowych. Zainteresowanie tą sferą objawiły równieŝ podmioty zagraniczne, których wiele pojawiło się na rynku polskim. 2000 2005 2009 2010 2000 2005 2009 2010 * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności strona 22

II.1. Dane o produkcji Segment budownictwa nie mieszkaniowego Wyszczególnienie* Budownictwo nie mieszkaniowe razem, w tym: mld zł 2000 2005 2009 2010 Dynamika 2010/2000 17,0 13,9 23,9 25,2 + 48,2% budynki biurowe 3,3 1,7 3,1 2,6-21,2% budynki handlowo-usługowe, zakwaterowania turystycznego i hotele 3,8 2,7 6,7 7,0 + 84,2% budynki przemysłowe i magazynowe 5,2 5,5 6,7 7,0 + 34,6% obiekty jednostek administracyjnych, uŝyteczności publicznej i inne (m.in. obiekty transportu i łączności) 8,6 budynki biurowe mld zł 4,7 4,0 7,4 8,6 + 83,0% 28% 29% 31% 34% śadnego z rynków w obszarze budownictwa nie mieszkaniowego nie cechowała w ostatnim dziesięcioleciu duŝa dynamika rozwoju. Największy wzrost, ok. 83-84%, wskazywała wartość prac związanych ze wznoszeniem obiektów handlowousługowo i hotelowych oraz administracyjnopublicznych. Wartość rocznych robót przy budynkach przemysłowo magazynowych zwiększyła się tylko o 35%, a biurowych nawet spadła o 21%. Te dwie ostatnie kategorie obiektów charakteryzował jednak duŝy wzrost wartości rocznej produkcji w okresie wcześniejszym. 3,3 3,8 5,2 4,7 7,4 1,7 2,7 5,5 4,0 3,1 6,7 6,7 2,6 7,0 2000 2005 2009 2010 7,0 budynki handlowousługowe, zakwaterowania turystycznego i hotele budynki przemysłowe i magazynowe obiekty jednostek administracyjnych, użyteczności publicznej i inne (m.in. obiekty transportu i łączności) * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności 31% 22% 19% 40% 19% 28% 28% 12% 13% 28% 28% 10% 2000 2005 2009 2010 Generalnie struktura rodzajowa prac w segmencie budownictwa nie mieszkaniowego, realizowana przez większe firmy, nie ulegała od lat istotniejszym zmianom. Uzupełnienie wartości tej produkcji o dane dotyczące podmiotów najmniejszych, zatrudniających mniej niŝ 9 osób, nie zmieniłoby tego obrazu. Podmioty te wykonywały bowiem roboty w zakresie kaŝdego rodzaju budynków nie mieszkalnych, tylko o małej wartości. strona 23

II.1. Dane o produkcji Segment budownictwa mieszkaniowego Wyszczególnienie* Budownictwo mieszkaniowe razem, w tym: mld zł 2000 2005 2009 2010 Dynamika 2010/2000 9,3 6,7 13,3 11,6 +24,7% jednorodzinne 1,1 0,9 1,6 1,7 +54,5% o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe 6,5 5,0 9,7 8,4 +29,2% zbiorowego zamieszkania 1,7 0,8 2,0 1,5-11,8% 18% 12% 15% 13% mld zł W obszarze budownictwa mieszkaniowego firmy posiadające ponad 9 pracowników uczestniczą przede wszystkim we wznoszeniu domów wielorodzinnych (dwu i więcej mieszkaniowych). Segment ten ma zresztą niezmiennie największy udział w strukturze robót budowlanych realizowanych w mieszkaniówce przez tę grupę podmiotów (70-75% w latach 2000-2010). Budowa domów jednorodzinnych oraz obiektów zbiorowego zamieszkania stanowi natomiast uzupełnienie działalności większych firm w segmencie budownictwa mieszkaniowego. 9,7 budynki jednorodzinne 1,1 6,5 1,7 0,9 5,0 0,8 8,4 2000 2005 2009 2010 1,6 2 1,7 1,5 budynki o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe budynki zbiorowego zamieszkania * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności 70% 75% 73% 72% 12% 13% 12% 15% 2000 2005 2009 2010 Większe firmy sektora w segmencie budownictwa mieszkaniowego zajmują się w dominującym stopniu budową domów wielorodzinnych. W sferze znacznie mniej atrakcyjnej dla tej grupy podmiotów, tj. w przy budowie domów jednorodzinnych, prace podejmują nie obejmowane statystyką firmy najmniejsze. Stan ten od lat nie ulega zmianom. strona 24

II.1. Dane o produkcji Eksport prac budowlanych Wartość prac budowlanych zrealizowanych przez polskie firmy poza granicami kraju* mld zł + 129% 2,1 2,0 2,0 3,1 4,8 4,0 4,2-38% 3,7 3,0 Polskie firmy budowlane działają niemal wyłącznie na zlecenie odbiorców krajowych. W latach 2000-2010 eksport robót stanowił zaledwie 2-3% margines całej produkcji sektora. W ujęciu wartościowym widoczny jest jego wyraźny wzrost w połowie dekady, związany z unijną akcesją Polski. W latach następnych poziom eksportu systematycznie malał łącznie w latach 2006-2010 spadł o 38%. 2000 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Relacja: prace budowlane w kraju / prace budowlane na rynkach zagranicznych* mld zł 167,6 2,2% 3,3% 1,8% eksport prac budowlanych 91,9 91,3 97,8% 96,7% 98,2% prace budowlane zrealizowane na terenie kraju 2,1 3,1 3,0 2000 2005 2010 2000 2005 2010 Główny rynek dla krajowych przedsiębiorców budowlanych stanowi Polska. Eksport to natomiast margines produkcji realizowanej przez sektor. * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności strona 25

II.1. Dane o produkcji Główne kierunki eksportu prac budowlanych Kraje, gdzie polskie firmy budowlane zrealizowały prace o największej wartości* 2000 2010 Niemcy 1 673,5 1 283,0 Holandia 3,1 303,7 Francja 8,5 296,0 Czechy 86,3 263,2 Belgia 1,2 165,9 mln zł W ostatniej dekadzie wyraźnej dywersyfikacji uległ eksport prac budowlanych. W roku 2000 wśród 10 największych zagranicznych odbiorców aŝ 94% produkcji realizowanej było przez polskie firmy na rynku niemieckim. Do roku 2010 wskaźnik ten obniŝył się do 47%. Kolejne 31% dotyczyło obszaru Holandii, Francji i Czech, a dalsze 15% Belgii, Finlandii i Szwecji. Obecnie kierunkiem budzącym coraz większe zainteresowanie polskich firm staje się Rosja i Ukraina. Finlandia 2,5 140,4 Szwecja 7,7 101,6 Norwegia b.d. 84,6 Wielka Brytania 2,4 78,6 Słowacja 0,1 36,1 Razem 1 785,3 2 753,1 udział w ogólnej wartości prac budowlanych realizowanych zagranicą * dane dla podmiotów o zatrudnieniu > 9 osób ; źródło: GUS Budownictwo wyniki działalności 84,2% 91,0% Rozszerza się obszar, na którym krajowe podmioty sektora budowlanego podejmują się wykonywania realizacji zleceń. Podstawę nadal stanowią jednak Niemcy, a w drugiej kolejności inne kraje Unii Europejskiej. strona 26

II.1. Dane o produkcji Wielkość produkcji budowlanej w Polsce na tle UE mln euro Źródło : EUROSTAT Ranking krajów 2001 2007 Ranking krajów UE 25 1 094 746,3 1 695 487,9 UE 27 1 Wielka Brytania 210 120,3 311 784,7 Hiszpania 1 2 Niemcy 166 419,7 288 053,3 Wielka Brytania 2 3 Włochy 144 891,9 254 383,3 Włochy 3 4 Hiszpania 143 598,3 218 530,6 Francja 4 5 Francja 142 215,1 151 196,9 Niemcy 5 6 Holandia 69 971,3 85 177,5 Holandia 6 7 Belgia 29 584,9 44 395,4 Szwecja 7 8 Szwecja 28 705,7 43 259,6 Belgia 8 9 Portugalia 26 197,7 36 782,7 Polska 9 10 Polska 24 139,0 33 768,0 Austria 10 11 Austria 23 255,1 33 181,1 Portugalia 11 12 Dania 20 667,3 32 560,2 Dania 12 13 Finlandia 16 485,1 28 039,3 Czechy 13 14 Czechy 13 225,6 24 013,2 Finlandia 14 15 Grecja 9 358,4 20 936,2 Irlandia 15 16 Irlandia 7 959,9 20 343,9 Rumunia 16 17 Węgry 5 202,2 19 180,8 Grecja 17 18 Rumunia 4 841,2 8 469,5 Węgry 18 19 Słowenia 2 951,2 7 869,7 Bułgaria 19 20 Luksemburg 2 422,2 6 905,8 Słowenia 20 21 Słowacja 2 151,9 5 781,5 Łotwa 21 22 Bułgaria 1 758,1 5 691,1 Litwa 22 23 Cypr 1 333,6 5 373,5 Słowacja 23 24 Łotwa 1 258,9 3 531,3 Luksemburg 24 25 Estonia 1 220,2 3 107,0 Estonia 25 26 Litwa 1 099,5 2 800,2 Cypr 26 27 Malta 306,1 b.d. Malta 27 Pod względem wartości rocznej produkcji budowlanej Polska zajmowała w roku 2001 dziesiąte miejsce wśród krajów Unii Europejskiej i do 2007 roku przesunęła się o jedną pozycję wyŝej. Z wyjątkiem Belgii i Holandii Polskę wyprzedzają w tym rankingu tylko państwa o większej liczbie ludności lub większe obszarowo. Polska naleŝy w Unii Europejskiej do jednych z waŝniejszych i najszybciej rozwijających się rynków budowlanych. Dysproporcja pomiędzy naszym krajem a 4-5 czołowymi państwami Wspólnoty jest jednak nadal bardzo duŝa. strona 27

II.1. Dane o produkcji Dynamika produkcji budowlanej w Polsce na tle UE % Budownictwo ogółem Budynki InŜynieria lądowa Dynamika 2010 / 2005 Dynamika 2010 / 2005 Dynamika 2010 / 2005 Polska 62 Rumunia 37 Polska 93 Rumunia 44 Szwecja 28 Bułgaria 59 Bułgaria 25 Polska 28 Rumunia 50 Szwecja 22 Finlandia 25 Wielka Brytania 39 Finlandia 21 Słowacja 20 Czechy 24 Słowacja 15 Niemcy 11 Cypr 20 Malta 15 Bułgaria 10 Słowacja 10 Niemcy 9 Chorwacja 6 Belgia 8 Luxemburg 5 Austria 4 Słowenia 8 Czechy 5 Słowenia -1 Niemcy 7 Słowenia 4 Belgia -2 Litwa 4 Austria 3 Czechy -3 Grecja 1 Belgia -1 Francja -5 Finlandia 0 Chorwacja -2 Wielka Brytania -6 Austria -2 Wielka Brytania -3 Cypr -13 Chorwacja -8 Holandia -4 Dania -23 Estonia -11 Włochy -6 Węgry -29 Francja -12 Francja -7 Estonia -30 Portugalia -13 Cypr -7 Portugalia -34 Łotwa -13 Estonia -23 Litwa -45 Szwecja -20 Dania -23 Łotwa -55 Irlandia -25 Portugalia -24 Grecja -56 Węgry -31 Litwa -26 Irlandia -79 Dania -49 Grecja -28 Włochy b.d. Włochy b.d. Węgry -30 Luxemburg b.d. Luxemburg b.d. Łotwa -38 Malta b.d. Malta b.d. Irlandia -72 Holandia b.d. Holandia b.d. Źródło : EUROSTAT Zgodnie z dostępnymi dla lat 2005-2010 porównywalnymi danymi, dotyczącymi rozwoju poszczególnych rodzajów prac budowlano - montaŝowych w Unii Europejskiej, Polska cechowała się w tym okresie największym tempem wzrostu sektora budowlanego w ogóle, a w zakresie prac inŝynierskich, wyprzedzała znajdujące się najbliŝej za nią kraje o 34-43 pkt. procentowe. W obszarze robót związanych ze wznoszeniem budynków szybciej niŝ w kraju zwiększały się nakłady na budownictwo tylko w Rumunii. Polska była w ostatnich pięciu latach liderem Unii Europejskiej w zakresie tempa wzrostu sektora budowlanego zwłaszcza w sferze wzrostu rynku, dróg, autostrad i obiektów towarzyszących. Stało się to zachętą do wchodzenia na polski rynek wielu firm europejskich, a nawet poza europejskich. strona 28

II.2. Układ podmiotowy Liczba podmiotów działających w sektorze budowlanym Liczba firm budowlanych tys. szt. 122,5 208,1 1995 2000 2005 2009 Wskaźnik produktywności firm +86% (wartość produkcji budowlano-montaŝowej w tys. zł Liczba firm, które w latach 1995 2009 prowadziły 228,0 przypadająca na jedną firmę budowlaną) działalność budowlaną, znacząco zwiększyła się - o 677 86% - chociaŝ towarzyszyły temu duŝe wahania. +201% Liczebność sektora rosła w drugiej połowie lat 90-162,3 tych oraz po roku 2005, natomiast w okresie 484 dekoniunktury na początku ostatniej dekady obniŝyła się (z 208 tys. w 2000 r. do 162 tys. w 2005 r.). W 360 gospodarce ilość funkcjonujących firm rosła bardziej systematycznie, stąd udział podmiotów budowlanych 225 w całej grupie przedsiębiorstw krajowych wahał się w przedziale 4,5-6,5%. Łącznie pomiędzy rokiem 1995 a 2009 udział ten jednak istotnie się nie zmienił. 1995 2000 2005 2009 Udział liczby podmiotów działających w branŝy budowlanej w gospodarce kraju Obroty sektora rosły bardziej dynamicznie niŝ liczba przedsiębiorstw, stąd tempo wzrostu wskaźnika produktywności firm budowlanych było bardzo wysokie. Łącznie w latach 1995-2009 wartość produkcji przypadająca na jedno przedsiębiorstwo zwiększyła się 3-krotnie. Wyszczególnienie 1995 2000 2005 2009 Liczba podmiotów sektora (w tys.) 122,5 208,1 162,3 227,9 Gospodarka ogółem (w tys.) 2 110,7 3 185,0 3 615,6 3 742,7 Udział 5,8% 6,5% 4,5% 6,1% Wraz ze wzrostem potencjału budownictwa i jego rangi w biznesie krajowym rosła produktywność firm sektora i jego wewnętrzna struktura podmiotowa. Źródło : GUS Roczniki Statystyczne Rzeczpospolitej Polskiej strona 29

II.2. Układ podmiotowy Liczebność polskiego sektora budowlanego na tle UE Liczba podmiotów Źródło : EUROSTAT Ranking krajów 2001 2007 Ranking krajów UE 25 2 321 777 3 090 144 UE 27 1 Włochy 530 993 615 862 Włochy 1 2 Francja 329 865 456 358 Hiszpania 2 3 Hiszpania 300 641 435 326 Francja 3 4 Niemcy 232 820 240 401 Wielka Brytania 4 5 Wielka Brytania 193 162 220 663 Niemcy 5 6 Polska 174 843 205 440 Polska 6 7 Czechy 119 764 153 156 Czechy 7 8 Portugalia 72 891 122 487 Portugalia 8 9 Holandia 67 595 108 830 Grecja 9 10 Węgry 63 982 85 910 Holandia 10 11 Szwecja 55 142 73 388 Szwecja 11 12 Belgia 54 914 69 939 Węgry 12 13 Finlandia 29 916 66 619 Belgia 13 14 Dania 28 070 46 925 Rumunia 14 15 Austria 19 359 40 456 Finlandia 15 16 Bułgaria 18 305 35 611 Dania 16 17 Słowenia 15 605 26 965 Austria 17 18 Rumunia 14 299 19 545 Litwa 18 19 Grecja 8 862 18 193 Bułgaria 19 20 Cypr 5 688 17 176 Słowenia 20 21 Malta 3 882 6 431 Estonia 21 22 Słowacja 3 691 5 987 Cypr 22 23 Litwa 3 115 5 974 Łotwa 23 24 Łotwa 2 337 4 981 Słowacja 24 25 Estonia 2 205 2 266 Luksemburg 25 26 Luksemburg 1 888 1 344 Irlandia 26 27 Irlandia 546 b.d Malta 27 Pod względem liczby firm działających w sektorze budowlanym Polska od lat zajmuje szóste miejsce wśród dwudziestu siedmiu krajów Wspólnoty. Pozycja ta jest toŝsama z miejscem, jakie zajmuje nasz kraj w Unii Europejskiej pod względem liczby ludności, chociaŝ w poprzedzających Polskę Włoszech, Hiszpanii, Francji, Niemczech i Wielkiej Brytanii liczba podmiotów budowlanych w gospodarce nie jest w pełni skorelowana z ilością mieszkańców. W latach 2001-2007 ilość firm budowanych w czołowych krajach wzrosła znacznie bardziej niŝ w Polsce. Wyjątek stanowiły Niemcy, gdzie ich wielkość nieznacznie się zmniejszyła. Polska przedsiębiorczość w obszarze produkcji budowlanej jest jedną z najaktywniejszych wśród krajów europejskich. strona 30

II.2. Układ podmiotowy Procesy prywatyzacyjne w sektorze budowlanym Spółki powstałe w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych (lata 1990-2009) 1684 131 Ogółem 404 sprywatyzowane pośrednio (kapitałowo) 512 28 66 uczestniczące w Programie NFI Gospodarka ogółem Budownictwo 2110 Przedsiębiorstwa państwowe sprywatyzowane metodą bezpośrednią (lata 1990-2009) 484 Ogółem 507 84 231 27 sprzedaŝ majątku wniesienie majątku do spółki 1318 szt. 359 oddanie majątku do odpłatnego korzystania Sektor budowlany naleŝał do tych dziedzin gospodarki, w których udział firm prywatnych był znaczący jeszcze przed okresem transformacji, potem zaś procesy prywatyzacyjne przebiegały dość szybko. W roku 1995 z firm prywatnych pochodziło juŝ 75% wartości krajowej produkcji budowlano-montaŝowej realizowanej przez przedsiębiorstwa branŝowe, w roku 2000 wskaźnik ten wynosił 94%, a w 2009 r. - 98%. Nie oznacza to jednak, Ŝe praktycznie cały sektor zarządzany jest przez właścicieli prywatnych. W istocie część podmiotów branŝowych uznanych za prywatne jest jeszcze w róŝnym stopniu uzaleŝniona od państwa, w rękach którego pozostaje jakiś pakiet ich akcji (udziałów). Znacząca większość procesów prywatyzacyjnych w budownictwie ok. 94% - dokonała się w drodze przejęcia majątku przedsiębiorstwa przez niepaństwowych właścicieli. ŚcieŜką kapitałową sprywatyzowano tylko 94 spółki. Źródło : GUS Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2010 Firm branŝowych nie posiadających prywatnego właściciela lub o nieliczącym się udziale Skarbu Państwa w ich akcjonariacie jest mało i są to podmioty o niewielkim udziale w rynku. strona 31