Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka mgr Jadwiga Mielczarek j.mielczarek@womczest.edu.pl
Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2017/2018 Wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego. Podniesienie jakości edukacji matematycznej, przyrodniczej i informatycznej. Bezpieczeństwo w internecie. Odpowiedzialne korzystanie z mediów społecznych. Wprowadzanie doradztwa zawodowego do szkół i placówek. Wzmacnianie wychowawczej roli szkoły. Podnoszenie jakości edukacji włączającej w szkołach i placówkach systemu oświaty. 2
Człowiek rozwija się przez całe życie, ale jednak to co nabył w dzieciństwie, pozostaje zasadniczą wytyczną na dalszy ciąg jego nieraz zmiennej i burzliwej historii. A. Kępiński (1992), Autoportret człowieka. Myśli i aforyzmy, Kraków, Wydawnictwo Literackie. 3
To, co się wydarzyło nie pozostaje bez wpływu, ale także nie bez znaczenia jest to, co się wydarzy w późniejszym okresie dzieciństwa. H.R. Schaffer (2005),Psychologia dziecka, PWN,Warszawa. 4
W kontakcie z ludźmi dzieci mają szansę zobaczyć nie tylko, jak inni radzą sobie z uczuciami i emocjami, ale też, jak ich własne przejawy emocji oddziałują na innych. Z punktu widzenia przystosowania społecznego i zdrowia psychicznego są to jedne z najistotniejszych dla dzieci doświadczeń H.R. Schaffer (2005),Psychologia dziecka, Warszawa, PWN, s.147. 5
Kompetencje emocjonalne Zdolność dzieci/dorosłych do radzenia sobie z doświadczanymi emocjami oraz do interpretacji i reagowania na emocje innych. Kompetencje emocjonalne można porównać do kompetencji intelektualnych w funkcjonowaniu poznawczym. H.R. Schaffer (2005),Psychologia dziecka, Warszawa, PWN. 6
Na rozwój społeczno-emocjonalny wpływa: sytuacja rodzinna dziecka: wzór stosunków międzyludzkich, przyjęty system wartości i norm postępowania, więzi emocjonalne; stan psychofizyczny: choroby ośrodkowego układu nerwowego, obniżony poziom sprawności umysłowej, zaburzenia somatyczne, trudności ze zdiagnozowaniem zaburzeń; środowisko szkolne/przedszkolne: postawa nauczyciela, miejsce dziecka w strukturze grupy. 7
Metody diagnozowania obserwacja dziecka w różnych sytuacjach; rozmowa z dzieckiem; rozpoznawanie przeżyć dziecka poprzez: - zabawy, gry, ćwiczenia, rysowanie, malowanie, lepienie, - muzykę, - scenki dramowe, teatralne, przedstawienia kukiełkowe; gry planszowe, techniki socjometryczne. 8
Zadania przedszkola 8.Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 9
II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole: 1) rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje, próbuje radzić sobie z ich przeżywaniem; 2) szanuje emocje swoje i innych osób; 3) przeżywa emocje w sposób umożliwiający mu adaptację w nowym otoczeniu, np. w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a także w nowej grupie dzieci i osób dorosłych; 4) przedstawia swoje emocje i uczucia, używając charakterystycznych dla dziecka form wyrazu; 5) rozstaje się z rodzicami bez lęku, ma świadomość, że rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze; 6) rozróżnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, ma świadomość, że odczuwają i przeżywają je wszyscy ludzie; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. 10
7) szuka wsparcia w sytuacjach trudnych dla niego emocjonalnie; wdraża swoje własne strategie, wspierane przez osoby dorosłe lub rówieśników; 8) zauważa, że nie wszystkie przeżywane emocje i uczucia mogą być podstawą do podejmowania natychmiastowego działania, panuje nad nieprzyjemną emocją, np. podczas czekania na własną kolej w zabawie lub innej sytuacji; 9) wczuwa się w emocje i uczucia osób z najbliższego otoczenia; 10) dostrzega, że zwierzęta posiadają zdolność odczuwania, przejawia w stosunku do nich życzliwość i troskę; 11) dostrzega emocjonalną wartość otoczenia przyrodniczego jako źródła satysfakcji estetycznej. 11
II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka /11/ wyszczególnione umiejętności emocjonalne; ważna rola nauczyciela; przedszkole miejscem wypracowania strategii radzenia sobie z emocjami; najważniejszy obszar rozwoju dziecka w kontekście dojrzałości szkolnej; nauczyciel otrzymał jasne wskazówki do pracy. 12
III. Społeczny obszar rozwoju dziecka Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole: 1) przejawia poczucie własnej wartości jako osoby, wyraża szacunek wobec innych osób i przestrzegając tych wartości, nawiązuje relacje rówieśnicze; 2) odczuwa i wyjaśnia swoją przynależność do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy sportowej; 3) posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem, adresem; 4) używa zwrotów grzecznościowych podczas powitania, pożegnania, sytuacji wymagającej przeproszenia i przyjęcia konsekwencji swojego zachowania; 5) ocenia swoje zachowanie w kontekście podjętych czynności i zadań oraz przyjętych norm grupowych; przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy w grupie, współdziała z dziećmi w zabawie, pracach użytecznych, podczas odpoczynku; 13
6) nazywa i rozpoznaje wartości związane z umiejętnościami i zachowaniami społecznymi, np. szacunek do dzieci i dorosłych, szacunek do ojczyzny, życzliwość okazywana dzieciom i dorosłym obowiązkowość, przyjaźń, radość; 7) respektuje prawa i obowiązki swoje oraz innych osób, zwracając uwagę na ich indywidualne potrzeby; 8) obdarza uwagą inne dzieci i osoby dorosłe; 9) komunikuje się z dziećmi i osobami dorosłymi, wykorzystując komunikaty werbalne i pozawerbalne; wyraża swoje oczekiwania społeczne wobec innego dziecka, grupy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej 14 kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356)
III. Społeczny obszar rozwoju dziecka /9/ nowe umiejętności w tym obszarze; poczucie własnej wartości; przynależność do grup; odniesienie do konsekwencji np. w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi; dziecko przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy z grupie. 15
Czy jestem wzorem w okazywaniu emocji i określaniu tego co czuję? Czy trafnie odczytuję emocje dzieci? A może wiem lepiej, co czują moi wychowankowie? 21
Jeżeli dzieci mają się na kim wzorować, to rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie emocji staje się umiejętnością nabywaną w sposób naturalny. 22
Jaki jest cel rozmawiania z dziećmi o emocjach? 23
Potrzeby dziecka wg piramidy A. Maslowa poczucie bezpieczeństwa; optymalne poczucie własnej wartości; pomoc w zrozumieniu doświadczeń; autorytet dorosłych; dobre wzorce osobowe. 24
Lepsze poznanie siebie daje możliwość świadomego wpływu na własne postępowanie. Lepsze poznanie innych daje szansę dobrej komunikacji, dobrego współdziałania. 25
Nabywane umiejętności: nazywanie emocji; rozumienie tego, co czuje; zachowania się w sposób społecznie akceptowalny; rozpoznawanie emocji u innych; rozumienie zachowań innych osób. 26
Czuję tę emocję/../ gdy Czułem/am tę emocję/, gdy Tę emocję/nazwa emocji/ wywołuje u mnie... 27
podejmowanie próby nazywania emocji razem z dziećmi; ćwiczymy z dziećmi mimikę np. w odbiciu lustrzanym, aby widziały własne obrazowanie danej emocji; na bieżąco określać pojawiające się podczas dnia emocje i nazywać je, wspierając się obrazkami. 28
Dziecko zdrowe psychicznie charakteryzuje: zdolność do przeżywania /doświadczania/ i wyrażania szerokiego wachlarza emocji, np. radość, smutek, gniew, przywiązanie do osób bliskich; pozytywna samoocena; szacunek do innych; głębokie poczucie bezpieczeństwa oraz zaufanie do siebie i otoczenia; 29
Przyjaciele Zippiego http://www.pozytywnaedukacja.pl/
Część 1: Uczucia Doskonalenie u dzieci zdolności rozpoznawania uczuć i określanie strategii radzenia sobie z nimi. Część 2: Komunikacja Doskonalenie u dzieci zdolności komunikowania własnych uczuć. Część 3: Nawiązywanie i zrywanie więzi Doskonalenie u dzieci zdolności nawiązywania przyjaźni oraz radzenia sobie z odrzuceniem i samotnością. Część 4: Rozwiązywanie konfliktów Doskonalenie u dzieci zdolności rozwiązywania konfliktów. Część 5: Przeżywanie zmiany i straty Doskonalenie u dzieci zdolności radzenia sobie ze zmianą i stratą. Część 6: Dajemy sobie radę Doskonalenie u dzieci umiejętności wykorzystywania rozmaitych strategii radzenia sobie w różnych sytuacjach. http://www.pozytywnaedukacja.pl/ 31
Strażnicy Uśmiechu http://www.pozytywnaedukacja.pl/ 32
Książki dla dzieci: Kasdepke G.: Wielka księga uczuć, Wydawnictwo Nasza Księgarnia Brendt J, Rafczyńska A.: Tęskniący Zenon i żyrafa, która spadła z krzesła. Bajki o empatii, CoJaNaTo Blanka Łyszkowska 12 ważnych opowieści,papilon Kołyszko W.: Garść radości, szczypta złości. Mnóstwo zabawnych ćwiczeń z uczuciami do poczytania, pokolorowania i pouzupełniania. Świetny sposób na spędzenie razem czasu. Kołyszko W., Bajki o uczuciach - komplet 7 książek, GWP. http://emocjedziecka.pl/gramy-i-emocje-odkrywamy-gora-uczuc/ 33
Proponowana literatura: 1. Buscaglia Leo F., Miłość. O sztuce okazywania uczuć, Gdańska 2007. 2. Damasio A.R., W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg, Poznań 2005. 3. Dziewiecki M., Komunikacja wychowawcza, Kraków 2005. 4. Dziewiecki M., Osoba i wychowanie. Pedagogika personalistyczna w praktyce Kraków 2003. 5. Golińska L., Emocje: przyjaciel czy wróg, Warszawa 2002. 6. Majewska-Opiełka I., Wychowanie do szczęścia, Poznań 2006. 7. Pollak M., Cain B., Chyba jestem nieśmiały, Gdańska 2007. 8. Rath T., Clifton D.O., pozytywne emocje. Jak rozwijać relacje międzyludzkie, Gliwice 2006. 34
Proponowana literatura: Konieczna-Blicharz J., Tkaczyńska A., Silne dzieci! - w jaki sposób kształtować charakter dzieci i ich odporność emocjonalną?, Poznań 2013. Faber A., Malish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały,. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań 2001. Schaffer H.R., Psychologia dziecka, Warszawa 2014. http://eduentuzjasci.pl/dziecko-nastolatek/ 35
Dziękuję za uwagę Jadwiga Mielczarek j.mielczarek@womczest.edu.pl 36