Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka

Transkrypt

1 Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka mgr Jadwiga Mielczarek

2 Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2017/2018 Wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego. Podniesienie jakości edukacji matematycznej, przyrodniczej i informatycznej. Bezpieczeństwo w internecie. Odpowiedzialne korzystanie z mediów społecznych. Wprowadzanie doradztwa zawodowego do szkół i placówek. Wzmacnianie wychowawczej roli szkoły. Podnoszenie jakości edukacji włączającej w szkołach i placówkach systemu oświaty. 2

3 Człowiek rozwija się przez całe życie, ale jednak to co nabył w dzieciństwie, pozostaje zasadniczą wytyczną na dalszy ciąg jego nieraz zmiennej i burzliwej historii. A. Kępiński (1992), Autoportret człowieka. Myśli i aforyzmy, Kraków, Wydawnictwo Literackie. 3

4 To, co się wydarzyło nie pozostaje bez wpływu, ale także nie bez znaczenia jest to, co się wydarzy w późniejszym okresie dzieciństwa. R. Schaffer (2005),Psychologia dziecka, Warszawa, PWN. 4

5 Na rozwój społeczno-emocjonalny wpływa: sytuacja rodzinna dziecka: wzór stosunków międzyludzkich, przyjęty system wartości i norm postępowania, więzi emocjonalne; stan psychofizyczny: choroby ośrodkowego układu nerwowego, obniżony poziom sprawności umysłowej, zaburzenia somatyczne, trudności ze zdiagnozowaniem zaburzeń; środowisko szkolne/przedszkolne: postawa nauczyciela, miejsce dziecka w strukturze grupy. 5

6 Rozwój społeczno-emocjonalny wpływa na: zaspokajanie potrzeb; kształtowanie postaw; kształtowanie obrazu samego siebie; kształtowanie norm i zasad postępowania; zadowolenie i satysfakcję z życia. 6

7 Dojrzałość emocjonalna wyraża się w: pozytywnym nastawieniu do samodzielnego rozwiazywania zadań/ problemów; odporności emocjonalnej na sytuacje trudne intelektualnie. 7

8 Diagnoza rozwoju emocjonalnego i społecznego powinna stanowić integralną część oceny dziecka. Rozwój emocjonalny: - rozpoznawanie własnych emocji i emocji innych; - rozumienie uczuć i uczenie sposobów wyrażania uczuć; - radzenie sobie z uczuciami. 8

9 Metody diagnozowania obserwacja dziecka w różnych sytuacjach; rozmowa z dzieckiem; rozpoznawanie przeżyć dziecka poprzez: - zabawy, gry, ćwiczenia, rysowanie, malowanie, lepienie, - muzykę, - scenki dramowe, teatralne, przedstawienia kukiełkowe; gry planszowe techniki socjometryczne. 9

10 Zadania przedszkola 8.Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 10

11 II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole: 1) rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje, próbuje radzić sobie z ich przeżywaniem; 2) szanuje emocje swoje i innych osób; 3) przeżywa emocje w sposób umożliwiający mu adaptację w nowym otoczeniu, np. w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a także w nowej grupie dzieci i osób dorosłych; 4) przedstawia swoje emocje i uczucia, używając charakterystycznych dla dziecka form wyrazu; 5) rozstaje się z rodzicami bez lęku, ma świadomość, że rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze; 6) rozróżnia emocje i uczucia przyjemne i nieprzyjemne, ma świadomość, że odczuwają i przeżywają je wszyscy ludzie; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 11

12 7) szuka wsparcia w sytuacjach trudnych dla niego emocjonalnie; wdraża swoje własne strategie, wspierane przez osoby dorosłe lub rówieśników; 8) zauważa, że nie wszystkie przeżywane emocje i uczucia mogą być podstawą do podejmowania natychmiastowego działania, panuje nad nieprzyjemną emocją, np. podczas czekania na własną kolej w zabawie lub innej sytuacji; 9) wczuwa się w emocje i uczucia osób z najbliższego otoczenia; 10) dostrzega, że zwierzęta posiadają zdolność odczuwania, przejawia w stosunku do nich życzliwość i troskę; 11) dostrzega emocjonalną wartość otoczenia przyrodniczego jako źródła satysfakcji estetycznej. 12

13 II. Emocjonalny obszar rozwoju dziecka /11/ wyszczególnione umiejętności emocjonalne; ważna rola nauczyciela; przedszkole miejscem wypracowania strategii radzenia sobie z emocjami; najważniejszy obszar rozwoju dziecka w kontekście dojrzałości szkolnej; nauczyciel otrzymał jasne wskazówki do pracy. 13

14 III. Społeczny obszar rozwoju dziecka Dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole: 1) przejawia poczucie własnej wartości jako osoby, wyraża szacunek wobec innych osób i przestrzegając tych wartości, nawiązuje relacje rówieśnicze; 2) odczuwa i wyjaśnia swoją przynależność do rodziny, narodu, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek oraz innych grup, np. grupy teatralnej, grupy sportowej; 3) posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem, adresem; 4) używa zwrotów grzecznościowych podczas powitania, pożegnania, sytuacji wymagającej przeproszenia i przyjęcia konsekwencji swojego zachowania; 5) ocenia swoje zachowanie w kontekście podjętych czynności i zadań oraz przyjętych norm grupowych; przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy w grupie, współdziała z dziećmi w zabawie, pracach użytecznych, podczas odpoczynku; 14

15 6) nazywa i rozpoznaje wartości związane z umiejętnościami i zachowaniami społecznymi, np. szacunek do dzieci i dorosłych, szacunek do ojczyzny, życzliwość okazywana dzieciom i dorosłym obowiązkowość, przyjaźń, radość; 7) respektuje prawa i obowiązki swoje oraz innych osób, zwracając uwagę na ich indywidualne potrzeby; 8) obdarza uwagą inne dzieci i osoby dorosłe; 9) komunikuje się z dziećmi i osobami dorosłymi, wykorzystując komunikaty werbalne i pozawerbalne; wyraża swoje oczekiwania społeczne wobec innego dziecka, grupy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 15

16 III. Społeczny obszar rozwoju dziecka /9/ nowe umiejętności w tym obszarze; poczucie własnej wartości; przynależność do grup; odniesienie do konsekwencji np. w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi; dziecko przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy z grupie. 16

17 Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy: 7) organizacja zajęć: a) dostosowanych do intelektualnych potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzieci, wywołujących zaciekawienie, zdumienie i radość odkrywania wiedzy, rozumienia emocji, uczuć własnych i innych osób, sprzyjających utrzymaniu zdrowia psychicznego, fizycznego i społecznego (szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 17

18 II. W zakresie emocjonalnego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) umiejętność rozpoznawania i rozumienia swoich emocji i uczuć oraz nazywania ich; 2) umiejętność rozpoznawania, rozumienia i nazywania emocji oraz uczuć innych osób; potrzebę tworzenia relacji; 3) umiejętność przedstawiania swych emocji i uczuć przy pomocy prostej wypowiedzi ustnej lub pisemnej, różnorodnych artystycznych form wyrazu; 4) świadomość przeżywanych emocji i umiejętność panowania nad nimi oraz wyrażania ich w sposób umożliwiający współdziałanie w grupie oraz adaptację w nowej grupie; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 Lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (Dz. U. Z 2017 r. poz. 356) 18

19 5) umiejętność odczuwania więzi uczuciowej i potrzebę jej budowania, w tym więzi z rodziną, społecznością szkoły i wspólnotą narodową; 6) umiejętność uświadamiania sobie uczuć przeżywanych przez inne osoby z jednoczesną próbą zrozumienia, dlaczego one występują, a także różnicowania form ich wyrażania w zależności od wieku; 7) umiejętność rozumienia odczuć zwierząt, wyrażania tych stanów za pomocą wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz różnorodnych artystycznych form wyrazu. 19

20 III. W zakresie społecznego obszaru rozwoju uczeń osiąga: 1) świadomość wartości uznanych przez środowisko domowe, szkolne, lokalne i narodowe; potrzebę aktywności społecznej opartej o te wartości; 2) umiejętność nazywania poznanych wartości, oceny postępowania innych ludzi, odwoływania się w ocenie do przyjętych zasad i wartości; 3) potrzebę i umiejętność identyfikowania się z grupami społecznymi, które dziecko reprezentuje, nazywania tych grup i ich charakterystycznych cech; 4) umiejętność przyjmowania konsekwencji swojego postępowania; 5) umiejętność tworzenia relacji, współdziałania, współpracy oraz samodzielnej organizacji pracy w małych grupach, w tym organizacji pracy przy wykorzystaniu technologii; 20

21 6) umiejętność samodzielnego wyrażania swoich oczekiwań i potrzeb społecznych; 7) umiejętność obdarzania szacunkiem koleżanek, kolegów i osoby dorosłe, w tym starsze oraz okazywania go za pomocą prostych form wyrazu oraz stosownego zachowania; 8) umiejętność samodzielnej organizacji czasu przeznaczonego na odpoczynek indywidualny i w grupie; 9) umiejętność dbania o bezpieczeństwo własne i innych uczestników grupy, w tym bezpieczeństwo związane z komunikacją za pomocą nowych technologii oraz bezpieczeństwo uczestnictwa w ruchu drogowym. 21

22 Nazwa emocji: gniew niepokój przerażenie duma przygnębienie przyjemność przykrość strach radość współczucie zawstydzenie Powiemy: Czuję gniew. Czuję niepokój. Jestem przerażona/y/. Czuję dumę. Jestem przygnębiona/y/. Jest mi przyjemnie. Jest mi przykro. Boję się. Cieszę się. Współczuję Jest mi wstyd. 22

23 Czy jestem wzorem w okazywaniu emocji i określaniu tego co czuję? Czy trafnie odczytuję emocje dzieci? A może wiem lepiej, co czują moi wychowankowie? 23

24 Potrzeby dziecka wg piramidy A. Maslowa poczucie bezpieczeństwa; optymalne poczucie własnej wartości; pomoc w zrozumieniu doświadczeń; autorytet dorosłych; dobre wzorce osobowe. 24

25 Jeżeli dzieci mają się na kim wzorować, to rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie emocji staje się umiejętnością nabywaną w sposób naturalny. 25

26 Jaki jest cel rozmawiania z dziećmi o emocjach? 26

27 Nabywane umiejętności: nazywanie emocji; rozumienie tego, co czuje; zachowania się w sposób społecznie akceptowalny; rozpoznawanie emocji u innych; rozumienie zachowań innych osób. 27

28 Czuję tę emocję /../, gdy Czułem/am tę emocję /, gdy Ta emocja /nazwa emocji/ wywołuje u mnie... 28

29 png [dostęp: r.] 29

30 RADOŚĆ I WYSPA HOP-SIUP SMUTEK I ZAKLĘTE MIASTO STRACH I POGROMCA POTWORÓW WSTYD I LATAJĄCY ŚPIWÓR ZAZDROŚĆ I WYŚCIGI ŻÓŁWI ZŁOŚĆ I SMOK LUBOMIŁ 30

31 Tworzenie przepisów/instrukcji np. w przypadku radzenia sobie z przegraną: powiedz: Wszyscy nie mogą wygrywać. powiedz: Może uda mi się następnym razem. Zajmij się czymś innym. ćwiczenie w scenkach np. z wykorzystaniem pacynek rozmowy o swoich przeżyciach 31

32 tworzenie komiksów lub historyjek; wykorzystywanie komunikatu ja ; nasze reakcje stanowią wzorce dla dzieci; 32

33 Wiedza o emocjach 1. Nazywanie. 2. Rozumienie. 3. Przyczyny. 4. Rozwiązania. 33

34 Dziecko zdrowe psychicznie charakteryzuje: zdolność do przeżywania /doświadczania/ i wyrażania szerokiego wachlarza emocji, np. radość, smutek, gniew, przywiązanie do osób bliskich; pozytywna samoocena; szacunek do innych; głębokie poczucie bezpieczeństwa oraz zaufanie do siebie i otoczenia; 34

35 Przyjaciele Zippiego

36 Część 1: Uczucia Doskonalenie u dzieci zdolności rozpoznawania uczuć i określanie strategii radzenia sobie z nimi. Część 2: Komunikacja Doskonalenie u dzieci zdolności komunikowania własnych uczuć. Część 3: Nawiązywanie i zrywanie więzi Doskonalenie u dzieci zdolności nawiązywania przyjaźni oraz radzenia sobie z odrzuceniem i samotnością. Część 4: Rozwiązywanie konfliktów Doskonalenie u dzieci zdolności rozwiązywania konfliktów. Część 5: Przeżywanie zmiany i straty Doskonalenie u dzieci zdolności radzenia sobie ze zmianą i stratą. Część 6: Dajemy sobie radę Doskonalenie u dzieci umiejętności wykorzystywania rozmaitych strategii radzenia sobie w różnych sytuacjach. 36

37 Strażnicy Uśmiechu 37

38 Książki dla dzieci: Kasdepke G.: Wielka księga uczuć, Wydawnictwo Nasza Księgarnia Brendt J, Rafczyńska A.: Tęskniący Zenon i żyrafa, która spadła z krzesła. Bajki o empatii, CoJaNaTo Blanka Łyszkowska 12 ważnych opowieści,papilon Kołyszko W.: Garść radości, szczypta złości. Mnóstwo zabawnych ćwiczeń z uczuciami do poczytania, pokolorowania i pouzupełniania. Świetny sposób na spędzenie razem czasu. Kołyszko W., Bajki o uczuciach - komplet 7 książek, GWP. 38

39 Proponowana literatura: 1. Buscaglia Leo F., Miłość. O sztuce okazywania uczuć, Gdańska Damasio A.R., W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg, Poznań Dziewiecki M., Komunikacja wychowawcza, Kraków Dziewiecki M., Osoba i wychowanie. Pedagogika personalistyczna w praktyce Kraków Golińska L., Emocje: przyjaciel czy wróg, Warszawa Majewska-Opiełka I., Wychowanie do szczęścia, Poznań Pollak M., Cain B., Chyba jestem nieśmiały, Gdańska Rath T., Clifton D.O., pozytywne emocje. Jak rozwijać relacje międzyludzkie, Gliwice

40 Proponowana literatura: Konieczna-Blicharz J., Tkaczyńska A., Silne dzieci! - w jaki sposób kształtować charakter dzieci i ich odporność emocjonalną?, Poznań Faber A., Malish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały,. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań Schaffer H.R., Psychologia dziecka, Warszawa

41 Dziękuję za uwagę Jadwiga Mielczarek 41