Wspólne Polityki UE Wspólna polityka Rolna Dr hab. Katarzyna Śledziewska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Wspólna polityka Rolna Wstęp CeleWPR Zasady Zasady Skutki Reforma Gospodarka globalna
Wspólna Polityka Rolna -Wstęp 1. Znaczenie rolnictwa w założycielskiej Szóstce w połowie lat 1950-tych; 25% pracujących w rolnictwie 2. Znaczne rozbieżności w dochodach w rolnictwie i w innych działach gospodarki; Przeciętny dochód w rolnictwie wynosił ok. 50% dochodów w innych zawodach we Francji, Niemczech i Włoszech. 3. Szybki spadek zatrudnienia w rolnictwie i udziału rolnictwa w PKB pod koniec XX w. 4. Wzrost udziału dużych gospodarstw. 3
Wspólna Polityka Rolna -Wstęp Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich wspierane są w UE: w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w ramach Funduszy Strukturalnych. Od połowy lat 1990-tych systematycznie obniżane są wydatki na WPR przy jednoczesnym wzroście wydatków na działania strukturalne. 4
Cele WPR Podstawa Wspólnej Polityki Rolnej -Traktat Rzymski z 25 marca 1957. Cele WPR (art. 33 ust.1): 1. Podnoszenie produkcyjności rolnictwa; 2. Zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia; 3. Stabilizacja rynków; 4. Gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia; 5. Zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach. 5
Zasady WPR WPR ma kierować się trzema zasadami: 1. Zasada jedności rynku; 2. Zasada preferencji Wspólnoty; 3. Zasada solidarności finansowej. 6
Zasada jedności rynku Wspólny rynek produktów rolnych -swobodny przepływ produktów rolnych między krajami dzięki: likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych; wprowadzeniu wspólnych cen i ujednoliceniu reguł konkurencji; ujednoliceniu przepisów sanitarnych i fito-sanitarnych; stabilne kursy walutowe (zielone kursy); jednolitej polityce handlowej wobec państw trzecich. 7
Zasada jedności rynku 1962 r. -podstawowe metody funkcjonowania Wspólnej Organizacji Rynku w odniesieniu do zbóż; 1967 r. wprowadzenie wspólnych cen zboża; Kolejne produkty w ciągu kilku kolejnych lat. 8
Zasada preferencji Wspólnoty Stworzenie warunków zapewniających pierwszeństwo zbytu dla własnych produktów rolnych poprzez: wysokie cła, zmienne opłaty wyrównawcze, licencjonowanie przywozu, itd. 9
Zasada solidarności finansowej Wspólne finansowanie WPR za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (FEOGA: Fond Europeen d Orientation et de Garantie Agricole EAGGF: European Agriculture Guidance and Guarantee Fund) Od 2007 r. za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolniczy Gwarancji (EFRG) Europejskiego Funduszu RolnegoRozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) 10
Wydatki na WPR jako % budżetu UE 100% 90% 80% 70% 70% 90% 80% 73% 66% 60% 50% 40% 40% 50% 46% 30% 20% 10% 0% 1966 1967 1969 1972 1980 1989 2000 2003 Źródło: dane KE 11
Fundusz Orientacji i Gwarancji Fundusz Orientacji i Gwarancji powstał w 1962 r. W 1964 r. został podzielony na dwie sekcje: Sekcja Gwarancji wspieranie działań interwencyjnych na rynkach rolnych, Sekcja Orientacji wspieranie modernizacji rolnictwa. włączona do Funduszy Strukturalnych w 1989 r. 12
Fundusz Orientacji i Gwarancji Sekcja Gwarancji Sekcja Orientacji Wspólna Organizacja Rynku I filar Środki towarzyszące II filar Modernizacja rolnictwa Tab. Udział wydatków z Sekcji Gwarancji w budżecie UE WE-9 WE-10 WE-12 WE-15 1973 1980 1985 1986 1992 1996 77% 68% 68% 62% 52% 51% Źródło: Tracy (1997) 13
Finansowanie w latach 2007-2013 Europejski Funduszu Rolniczy Gwarancji (EFRG) finansowanie środków rynkowych i pozostałych środków Europejski Fundusz RolnyRozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) finansowanie programów rozwoju obszarów wiejskich poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprawa jakości życia na obszarach wiejskich 14
Finansowanie w latach 2000-2006 EFOiGR Gwarancja EFOiGR Orientacja Cała UE Nowe kraje UE Poza celem 1 Objęte celem 1 Działania towarzyszące np. (renty strukturalne, ONW, itd.) Inwestycje w gospodarstwach rolnych, przetwórstwo i marketing produktów rolnych, rozwój obszarów wiejskich Tymczasowy Instrument Rozwoju (wsparcie gospodarstw niskotowarowych, dostosowanie do standardów UE, wsparcie grup producenckich, itd.) PROW LEADER + (cała UE) SPO 15
Finansowanie w latach 2007-2013 Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich Regulacja rynków rolnych, płatności bezpośrednie, itd. Dawna Sekcja Gwarancji EFOiGR Finansowanie programu rozwoju obszarów wiejskich Dawny II filar WPR i część polityki strukturalnej dla obszarów wiejskich i rolnictwa 16
Budżet na 2010 r. (w 2014 http://ec.europa.eu/budget/figures/2014/2014_en.cfm) Źródło: http://ec.europa.eu/budget/budget_detail/current_year_en.htm 17
Ewolucja wydatków WPR (mld euro) 18
Ewolucja wydatków WPR (mld euro) http://ec.europa.eu/agriculture/policy-perspectives/policy-briefs/05_en.pdf
Kryzys WPR jako główny element kryzysu europejskiej wspólnotowości Presja globalizacji i liberalizacji handlu na system instytucjonalny oraz politykę UE Trudności pogodzenia europejskiego modelu rolnictwa z zasadami wolnego handlu Przyspieszenie erozji wspólnotowości i solidaryzmu po rozszerzeniu UE Kurczenie się wspólnotowego budżetu (J. Wilkin) 20
Skutki WPR WPR osiągnęła początkowo zakładane cele: Wzrost wielkości produkcji i produkcyjności, Stabilizacja rynków, Zwiększenie poziomu samowystarczalności, Ochrona rolników przed fluktuacjami cen na rynkach światowych. 21
Rozwój samowystarczalności UE 22
Skutki WPR Ale pojawienie się efektów ubocznych Nadprodukcja, Nierównomierna dystrybucja korzyści 20% największych farmerów otrzymuje 80% środków na płatności bezpośrednie tylko ok. 10% wartości wsparcia cen rolnych trafia do rolników Nadmierny wzrost wydatków na rolnictwo Wysokie koszty społeczne WPR (ponoszone przez konsumentów i podatników) koszt WPR = 15% VAT na żywność (A Visionfor the CommonAgricultural Policy 2005) 23
Skutki WPR Inne problemy: Degradacja środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt Rocznie ponad 200 mln na oczyszczanie wód skażonych przez rolnictwo w UK Depopulacja terenów wiejskich i dezintegracja wspólnot lokalnych polityka rolna a nie dotycząca terenów wiejskich Kwestia jakości żywności bezpieczna żywność a bezpieczeństwo żywności Wpływ na warunki handlu międzynarodowego Konieczność reform 24
Skutki WPR M. Tracy: Trudno jest w tym wszystkim rozpoznać «gospodarkę rynkową». Zasięg interwencjonizmu w rolnictwo jest bardzo szeroki. Gdyby w przeszłości podejmowano inne decyzje, może uniknęłoby się obecnych kłopotów; teraz zmianę sytuacji trudno jest sobie wyobrazić (1997, s.199). 25
Najważniejsze reformy WPR: 1968 Plan Mansholta 1972 Wprowadzenie instrumentów strukturalnych 1984-1990 Reformy dotyczące m.in.: wprowadzenia kwot na mleko, odłogowania. 1992-1996 Plan MacSharry ego 2000-2006 Agenda 2000 2003 Reformy podjęte w Luksemburgu 2008 Health Check 26
Najważniejsze reformy WPR: Szereg istotnych reform WPR zmieniło jej obraz ze wspierającej produktywność na wielofunkcyjną politykę, która promuje rynkowo zorientowaną produkcję rolna zintegrowaną ze środowiskiem i rozwój obszarów wiejskich (FAPA 2010) 27
Reformy WPR 1968 - Plan Mansholta poprawastruktury agrarnej, likwidacja mało wydajnych gospodarstw, zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych-nie zostałw pełni zrealizowany 1972 - Wprowadzenie instrumentów strukturalnych 28
Reformy WPR 1984-1990 Reformy dotyczące m.in.: Wprowadzenie kwot na mleko, Obniżanie realnego poziomu cen, Wprowadzenie odłogowania, Ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie WPR. 29
Reforma MacSharry ego Plan MacSharry ego(1992-1996) m.in.: obniżenie cen regulowanych podstawowych produktów w ciągu trzech lat o 15 % -30 %, wprowadzenie dopłat bezpośrednich, uzależnienie subwencji kompensacyjnych od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia intensywności produkcji zwierzęcej, zmniejszenie kwot mlecznych, itd. Pozytywne efekty reformy 30
Agenda 2000 Agenda 2000 - odpowiedzią na nowe wyzwania Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000 dotyczące WPR: stopniowa redukcja cen gwarantowanych, rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji wyrównawczych, bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen. 31
Reformy -Luksemburg 2003 Wybrane zasady: Wprowadzenie jednolitych płatności na gospodarstwo lub jednolitych płatności regionalnych uniezależnionych od wielkości produkcji; Oddzielenie pomocy od wielkości produkcji (decoupling); Redukcja wsparcia bezpośredniego w większych gospodarstwach (modulacja - modulation); Dofinansowanie działań w ramach rozwoju obszarów wiejskich (II filar); Zaostrzenie standardów ochrony środowiska, bezpiecznej żywności i dobrostanu zwierząt (współzależność - cross-compliance). 32
Debata nad przyszłością WPR HealthCheck ocena WPR jako podstawa do rozważań o przyszłości WPR 18 listopada 2010 Komunikat "The CAP towards 2020 Cele: Urealniona produkcja żywnościowa, Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi i działania przeciw zmianom klimatu, Zrównoważony rozwój terytorialny 3 warianty (status quo, bardziej zrównoważone podejście, eliminacja dopłat i instrumentów rynkowych) Propozycje legislacyjne: lato 2011 33
Warianty polityki 34
WPR a WTO RundaUrugwajskiaGATT(1986-1994) -Wspólnota zobowiązała się do liberalizacji handlu artykułami rolnospożywczymi m.in.: obniżenie stawek celnych, zastąpienie wszystkich środków ochrony zewnętrznej cłami, niepodnoszenie ceł powyżej istniejącego poziomu, zmniejszenie nakładów na subsydiowanie eksportu, zmniejszenie ogólnej kwoty wewnętrznej pomocy rynkowej dla rolnictwa. http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/agrm3_e.htm 35
WPR a WTO Runda Rozwojowa Doha(2001-?) pełniejsze uwzględnienie interesów krajów rozwijających się; obszary konfliktu: dostęp do rynku, dopłaty do eksportu, wsparcie wewnętrzne sektora rolnego. Propozycja Stanów Zjednoczonych: - pełna liberalizacja handlu rozłożona na dwa pięcioletnie etapy; - największa redukcja ceł w krajach UE, Japonii i innych krajach utrzymujących ich wysoki poziom (80% już w pierwszym etapie). 36
Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej Stopień protekcjonizmu producentów rolnych mierzony w PSE (Producer Support Estimate) w UE Źródło: Baza danych OECD Wyraźny spadek wsparcia producentów na korzyść konsumentów na skutek zmiany w instrumentach wsparcia 37
Skutki dotychczasowej liberalizacji handlu Liberalizacja handlu, korygowana przez instrumenty WPR, nie doprowadziła do ograniczenia europejskiego rolnictwa; UE jest największym importerem produktów rolnych na świecie (też znaczącym eksporterem); Dotychczasowa liberalizacja handlu produktami rolnymi sprzyjała bardziej krajom rozwiniętym niż rozwijającym się; W końcu lat 1990. grupa krajów rozwijających się stała się importerem netto w zakresie produktów rolniczych; W 2030 r. deficyt zbóż w krajach rozwijających się może wynieść 265 mln. ton 38
Liberalizacja handlu Liberalizacja obrotów nie jest najważniejszym czynnikiem sprzyjającym poprawie sytuacji krajów rozwijających sięw handlu międzynarodowym; Najważniejszym czynnikiem jest przeprowadzenie w tych krajach reform systemowo-instytucjonalnych poprawiających sprawnośći efektywnośćgospodarowania, w tym także w rolnictwie(j. Wilkin). 39
Wpływ zjawisk globalnych na rolnictwo europejskie i WPR Najważniejszeprocesyw gospodarce globalnej i światowej polityce: wzrost popytu na żywność w najliczniejszych krajach świata: Chinach, Indiach, Indonezji i Brazylii np. konsumpcja produktów rolno-spożywczych w Indiach wzrost o ok. 4,5% rocznie w latach 2005-2025 (Asthana 2008) deficyt paliw konwencjonalnych i szybki wzrost ich cen; przewidywane ocieplenie globalne i narastający deficyt wody słodkiej 40
Wpływ zjawisk globalnych na rolnictwo europejskie i WPR Reformy WPR wynikające ze zjawisk globalnych: obniżanie poziomu protekcjonizmu w rolnictwie np. wycofanie subsydiów eksportowych; wprowadzanie zasad i narzędzi wspierających ochronę środowiska np. zasada współzależności czy działania w ramach osi 2 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich; wzrost wydatków na rzecz energii odnawialnej. 41
Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe wzrost cen produktów rolnych 30-40% wzrost światowych cen zbóż i 20-30% wzrost światowych cen mięsa w latach 2010-2050 350 300 Cena (US$/mt) 250 200 150 100 50 ryż pszenica kukurydza soja 0 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Źródło: na podstawie IFPRI, IMPACT 2008 42
Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe Presja na zwiększanie konkurencyjności w sektorze rolnospożywczym w Polsce przy zmniejszających się wydatkach na WPR i rosnącej liberalizacji handlu towarami rolno-spożywczymi wzrostu eksportu produktów rolno-spożywczych i wzrost dochodów części producentów rolnych; odpływ zatrudnionych w rolnictwie do innych sektorów. 43
Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe Konsekwencje wynikające z ocieplenia globalnego (Karaczun 2007) : scenariusze: wzrost temperatury, zmiany wielkości opadów, zmiany w zakresie gospodarki wodnej możliwe negatywne konsekwencje: spadek produkcji podstawowych upraw, spadek produktywności trwałych użytków zielonych możliwe pozytywne konsekwencje: wzrost plonów i wprowadzanie nowych, ciepłolubnych odmian 44
Nowe argumenty na rzecz wspierania europejskiego rolnictwa Rolnictwo, to m.in.: ważny filar bezpieczeństwa żywnościowego; rosnący segment bezpieczeństwa energetycznego; usługi na rzecz zachowania różnorodności biologicznej, ekologicznej i kulturowej obszarów wiejskich; jest silnie zintegrowane z sieciąosiedleńczą, nadal istotnie warunkuje ciągłość kulturową, lokalną tożsamość, turystyczną atrakcyjność licznych terenów, itd. 45