Stanisław Zięba. Wykład Wolny rynek a Wspólna Polityka Rolna UE ( CAP - Common Agricultural Politik - WPR)

Transkrypt

1 Stanisław Zięba Wykład Wolny rynek a Wspólna Polityka Rolna UE ( CAP - Common Agricultural Politik - WPR) 1. Utworzenie CAP (Traktat Rzymski) 2. Etapy przemian CAP i ich efekty 3. Agenda Perspektywa budżetowa i wstępne Propozycje CAP po 2013 roku 5. Wnioski. Tematy do opracowania przez studentów Ad 1. TRAKTAT RZYMSKI 1

2 Traktat uchwaleniem którego powołano EWG EUROPEJSKĄ WSPÓLNOTĘ GOSPODARCZĄ był szczyt 6 państw europejskich 25 marca 1957 roku. W Traktacie zawarto zasady według których miał rozwijać się sektor rolno żywnościowy W art. 42 Traktatu rolnictwo (i transport) wyłączono z ogólnych zasad wolnego rynku i konkurencji, poddano je regulacjom ustalanym przez Radę EWG. Pośrednie określenie celów i zasad CAP wyznaczono jako: - podnoszenie produktywności rolnictwa poprzez postęp techniczny, rozwój produkcji rolnej i optymalizowanie czynników wytwórczych zwłaszcza siły roboczej, - zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia przede wszystkim przez wzrost dochodów, - stabilizacja rynków, - gwarancje bezpiecznego poziomu zaopatrzenia - zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach. Środkami przy zastosowaniu których zakładano urzeczywistnianie celów była zasada; - wspólnej organizacji rynków rolno-żywnościowych, - wspieranie funduszami publicznymi programów kształcenia i doskonalenia zawodowego rolników, badania i wdrażanie efektywnych technologii i organizacji rynku, - promowanie spożycia produktów wytworzonych w krajach członkowskich. 2

3 Ten obszar gospodarki został poddany szczegółowym regulacjom instrumentów administracyjnych wsparty budżetowymi subwencjami, protekcją, tak ilości jak i jakości produkcji surowców rolnych i produktów żywnościowych. Przyjęte cele w sposób dosyć ogólny, okazały się bardzo wygodne dla; szczegółowych rozwiązań polityki rolnej w poszczególnych państwach członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Dowodzi tego utrzymanie ich zarówno w Jednolitym Akcie Europejskim jak i póżniejszych Traktatach; z Maastricht, Amsterdamu i Lizbony, Ad 2. ETAPY PRZEMIAN CAP I Ich EFEKTY W latach 50 i 60 ub. wieku uzyskane efekty przyjętych zasad determinowały istniejące okoliczności społeczno ekonomiczne (braku żywności) w zniszczonej w wyniku II wojny światowej Europy, i dążności ówczesnych władz Wspólnoty do szybkiego uniezależnienia EWG od dostaw żywności z USA. Chodziło o zbudowanie własnego, nowoczesnego potencjału produkcyjnego rolnictwa i przemysłu, a w efekcie osiągnięcie samowystarczalności a nawet dodatniego bilansu obrotów artykułami rolno spożywczymi z zagranicą, co zostało urzeczywistnione już na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. 3

4 W wyniku PLANU MANSHOLTA już na poczatku lat 70 osiągnięto duży postęp produkcyjny, technologiczny i organizacji rynku rolno - żywnościowego przekraczający znacznie założenia. EWG stała się samowystarczalna, jednak kosztem wielkich budżetowych nakładów. Mniejsze efekty uzyskano w zakresie przemian agrarnych. Nadal znacząca liczba farmerów miała małe gospodarstwa i nie osiągnęła ekonomicznego potencjału swych gospodarstw, który mógłby zapewniać parytetowe dochody z ludnością -zatrudnioną poza rolnictwem i zdolność do reprodukcji rozszerzonej Plan Masholta przyjął założenie że szkodliwa jest rozproszona struktura obszarowa gospodarstw w państwach EWG. Znaczna liczba gospodarstw nie uzyskiwała minimalnej skali produkcji niezbędnej dla efektywnego wykorzystania czynników produkcji tj. kapitału, ziemi i pracy. W konkluzji przyjęto że absolutnie konieczne jest w skali EWG wprowadzenie jednolitej polityki strukturalnej, preferującej większe gospodarstwa i zwiększającej efektywność ponoszonych nakładów. Wspólna Polityka Rolna była w tym czasie największym odbiorcą finansów publicznych, pochłaniającym ok.70% ówczesnego budżetu wspólnotowego. Wobec narastającej zarówno wewnętrznej krytyki WPR (zwłaszcza wielkomiejskich środowisk) a także zewnętrznej (GATT a póżniej WTO) zdecydowano poddać weryfikacji zasady tej polityki. 4

5 Po wprowadzeniu zmian i modyfikacji CAP REFORMAMI MC SHARRY EGO osiągnięto tylko częściowo niezbędne efekty. Zbyt powoli postępowały procesy konsolidacji struktur wytwórczych w produkcji surowców rolnych i integracji poziomej. W latach w Programie Mac Sharry ego realizowano następujące główne cele polityki rolnej: - zrównoważenie rynków rolnych UE, - poprawa konkurencyjności rolnictwa Wspólnoty, - ekstensyfikacja systemów produkcji rolnej w celu ochrony środowiska i ograniczenia nadwyżek płodów rolnych, - redystrybucja części środków na rolnictwo działające w trudnych warunkach, - ograniczenie liczby gospodarstw rolnych. Intencją programu było trudne godzenie koniecznego wzrostu efektywności gospodarowania z jednoczesną ochroną rolnictwa w regionach trudnych klimatycznie, glebowo i fizjograficznie (obszary podgórskie, wyludnione). W tych mi. górzystych regionach z natury rzeczy był brak opłacalności i niezbędnej ekonomicznej wydolności zwłaszcza mniejszych gospodarstw. Jednocześnie nadal wbrew założeniom zwiększały się nadwyżki żywności (głównie mięsa, masła, cukru, tłuszczów zwierzęcych) które zapełniały magazyny i powodowały kolejne duże obciążenia budżetowe. 5

6 Stąd przyjęto budżetowe wsparcie dla rozwoju gospodarstw o powierzchni minimum; zbóż 120 ha, i 60 DJP produkcji zwierzęcej. Genezą zmian była uchwalona w Berlinie (w 1999 roku) a następnie na pos. Ministrów rolnictwa w Luksemburgu prorynkowa reorientacja zasad WPR przez; - oddzielenie dopłat bezpośrednich od produkcji rolnej, - wprowadzenie zasad wzajemnej zgodności, - wprowadzenie modulacji czyli redukcji dopłat bezpośrednich dla największych gospodarstw rolnych - wprowadzenie zasady zrównoważonego rozwoju wsi. Sektorowe polityki regulacji rynkowych zastąpiono jedną spójną polityką rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Nastąpiła zasadnicza koncentracja produkcji zwierzęcej a szczególnie trzody chlewnej i drobiu. Towarowa produkcja mięsa białego i czerwonego (za wyjątkiem bydła i owiec) zlokalizowana została w przemysłowych, dużych fermach o wysokiej efektywności ekonomicznej. Koncentracja tej produkcji osiągnęła docelowy poziom z punktu widzenia ochrony środowiska. 3. AGENDA

7 Agenda 2000 była zaplanowana na kolejne 7 lat ( ) zgodnie ze Szczytem w Berlinie (24-26 marca 1999 roku). Zdecydowano tam o dalszym zmniejszaniu intensyfikacji produkcji rolniczej i zachowaniu niezbędnego poziomu dochodów rolników poprzez system płatności bezpośrednich, wprowadzeniu działań zwiększających ochronę rolno - środowiskową oraz wspieranie gospodarstw na obszarach o niekorzystnych warunkach przyrodniczych i ekonomicznych (ONW). W Agendzie 2000 zatwierdzono też środki finansowe na wsparcie przystosowania rolnictwa w państwach stowarzyszonych z Unią, adaptujących swoje gospodarki rolne do standardów UE. Programy wsparcia otrzymało 10 krajów które przystąpiły do Wspólnoty Europejskiej pierwszego maja 2004 r. (w tym Polska otrzymała 168 mln. euro rocznie na lata w ramach programu przedakcesyjnego (SAPARD). Polska po uzyskaniu statusu członka Unii Europejskiej w wyniku podpisanego Aktu Akcesyjnego (w Atenach w 2004 roku), włączona została do całego instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej i objęta częściowym, stopniowo wzrastającym finansowaniem tej polityki w (płatnościach bezpośrednich docelowo do 2013 roku). Jednocześnie ustalono środki wsparcia dla Polski na okres budżetowy lat w wysokości ok. 15 mld euro. Na Posiedzeniu Rady Ministrów Rolnictwa UE w 2003 roku w Luksemburgu przyjęto - wykonując 7

8 postanowienia Szczytu Berlińskiego z 1999 roku fundamentalne zmiany WPR. W połowie 2003 roku wstępnie oceniono Program zmian CAP pod kątem osiągniętych celów w produkcji roślinnej i zwierzęcej w latach Wyniki oceny znalazły aprobatę państw członkowskich i przedstawione zostały założenia w dokumencie programowym WPR Unii Europejskiej na lata Ad 4. Perspektywa budżetowa i wstępne założenia na lata Od 2007 roku wprowadzana jest reforma CAP wobec obszarów wiejskich. Do Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich wprowadzono 3 osie (cele) kierunkowe: 1.poprawa konkurencyjności sektora rolnego, 2.poprawa środowiska 3. podniesienie jakości życia na ONW Czwarty cel kierunkowy zarządzany bezpośrednio przez KE jest oś LEADER. Najbardziej doniosłą zmianą było - przyjęcie 2 funduszy europejskich: - tj. EFGR którego zadaniem jest finansowanie instrumentów rynkowych oraz dopłat bezpośrednich dla rolników. - i EFRROW mającego na celu wspieranie programów rozwoju tych obszarów - umocnienie zasady oddzielenia płatności bezpośrednich dla gospodarstw rolnych od skali produkcji ( SAPS w Polsce i SPS w większości krajów UE). 8

9 Polska otrzymała na PROW z EFRROW na lata ponad 13 mld euro oraz z EFGR na dopłaty bezp. i interwencje rynkowe ok 15 mld euro. W roku 2008 w trakcie realizacji perspektywy budżetowej przeprowadzono ocenę realizacji tej polityki (health check ) i postanowiono włączyć następujące zadania; - energia odnawialna - gospodarka wodna, - innowacyjna gospodarka, - ograniczenie interwencji rynkowej - zmiany klimatyczne Zapowiedziano też europejską debatę nad założeniami kierunków zmian CAP na lata Postulaty polskie na te debatę sprowadzają się do; - zachowania wspólnotowego charakteru CAP - utrzymanie zakresu finansowania CAP z UE jako warunku umacniania jednolitego rynku, - wprowadzenia jednolitej w całej Wspólnocie wysokości dopłat bezpośrednich - umacnianie instrumentów zwiększających konkurencyjność sektora w długiej perspektywie, - uproszczenie zasad WPR i obniżenie kosztów administrowania. 9

10 Ad 5. Wnioski -Wspólnotowy charakter WPR (CAP) w długiej perspektywie i zapewnienie jej oddziaływania na konkurencyjność europejskiego rolnictwa na globalnych rynkach, - odstąpienie od historycznych zasad ustalania podstaw naliczania dopłat bezpośrednich dla rolników i przyjecie jednolitych stawek dla wszystkich krajów UE, - Jednakowe finansowanie z budżetu Wspólnotowego rolnictwa we wszystkich krajach członkowskich conajmniej w dotychczasowej skali - Sprostanie wyzwaniom globalnym (jak energetyka odnawialna, gosp. wodna, równowaga biologiczna) przez sektor rolny UE * * *, 10

11 11