Warszawa, 20-22 kwietnia 2012

Warszawa, 20-22 kwietnia 2012

Jak zwiększyć zatrudnienie osób starszych? wnioski z doświadczeń międzynarodowych Wiktor Wojciechowski Wiosenna Szkoła Leszka Balcerowicza 20 kwietnia 2012 roku

Zakres wolności gospodarczej Pracujący / Bezrobotni / Nieaktywni 3 Wydajność pracy Popyt na pracę Poziom i struktura wynagrodzeń Podaż pracy Klin podatkowy Prawna ochrona zatrudnienia System negocjacji płacowych Siła związków zawodowych Płaca minimalna Intensywność poszukiwania pracy Płaca progowa Obciążenia fiskalne ogółem Długość i wysokość zasiłków

Czy wiek ogranicza nasze możliwości? Brytyjczyk Fauja Singh Urodzony: kwiecień 1911 roku Czas ukończenia maratonu (październik 2011 r.): 8 godz. 25 minut 16 sekund Źródło: Onet.

Czy wiek ogranicza nasze możliwości? Feliks Grejciun Urodzony: 1919 rok Kaletnik z Częstochowy, pracuje od 71 lat. Ma własny punkt usług kaletniczych. Reperuje teczki, wszywa zamki. Nie ma dosyć!

Czy wiek ogranicza nasze możliwości? Tomasz Kaczmarek Urodzony: 1976 rok Funkcjonariusz Policji i CBA Na emeryturze od 2010 roku, od 2011 roku poseł na Sejm

Do 2020 roku liczba osób w obecnym wieku produkcyjnym (18-59/64 lat) spadnie w Polsce o 2 miliony, a do 2040 r. o 4,5 mln (tj. o 1/5) 105,0 Zmiany liczby osób w wieku 18-59/64 (w proc.) 2010=100 0 Zmiany liczby osób w wieku 18-59/64 (w tys.) wobec 2010 r. 100,0-500 95,0-1 000 90,0-1 500-2 000 85,0-2 500 80,0-3 000 75,0 2 010 2 015 2 020 2 025 2 030-3 500 2 015 2 020 2 025 2 030 Ogółem Miasto Wieś Ogółem Miasto Wieś

Niemcy Czechy Słovenia Estonia Łotwa Litwa Polska Słowacja Irlandia Rumunia Hiszpania Malta Węgry EU - 15 EU-10 Pomimo uniknięcia recesji w latach 2008-2009, Polska ma wciąż niską stopę zatrudnienia Główne przyczyny to: Wysoki klin podatkowy Liczne możliwości wczesnego odchodzenia z rynku pracy w przeszłości System edukacji niedostosowany do potrzeb pracodawców Wysoka prawna ochrona pracowników przed zwolnieniem 75 70 65 60 55 50 Niski zakres wolności gospodarczej 2011q2 2008q2

Niemcy Estonia Łotwa Irlandia Litwa Czechy Hiszpania Bułgaria Słowacja Rumunia Polska Węgry Malta Słowenia EU - 15 EU-10 Polska ma szczególnie niską stopę zatrudnienia wśród osób w wieku 55-64 lata W latach 2008-1011 Polska odnotowała po Niemczech najwyższy wzrost stopy zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata To efekt ograniczenia możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury Bez stopniowego podnoszenia wieku emerytalnego nie osiągniemy jednak stopy zatrudnienia obserwowanej w krajach EU-15. 70 60 50 40 30 20 2011q2 2008q2

Odsetek osób ubezpieczonych w ZUS przechodzących na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz liczba nowoprzyznanych emerytur 50% 400 45% 40% 35% 30% 215,4 340,5 243 350 300 250 25% 20% 15% 10% 5% 143,2 103,9 92,3 200 150 100 50 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Nowoprzyznane emerytury z ZUS (prawa skala) 0 Odsetek osób ubezpieczonych w ZUS przechodzących na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego (lewa skala)

Do 2020 roku podwyższenie wieku emerytalnego kobiet do 65 lat nie uchroni nas przed spadkiem liczby osób w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy demograficznej ludności do 2035 roku, GUS.

Dzięki stopniowemu podwyższania wieku emerytalnego można istotnie wzmocnić wzrost gospodarczy i poprawić stan finansów publicznych Większość krajów Europy Zachodniej już zrównała wiek emerytalny na poziomie 65 lat dla obu płci: Dania, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja Reszta jest w trakcie zrównywania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn na poziomie 65 lat: Austria, Grecja, Malta, Wlk. Brytania. W najbliższych latach część krajów (Dania, Niemcy) będzie stopniowo podwyższać wiek emerytalny do 67 lat. W wyniku stopniowego podwyższania wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn w okresie najbliższej dekady saldo sektora finansów publicznych może poprawić się docelowo o 1,3 proc. PKB

Sweden Denmark United Kingdom Luxembourg Malta Ireland Netherlands Belgium Slovenia France Bulgaria Finland Cyprus Czech Republic Spain EU27 Austria Poland Romania Italy Lithuania Greece Germany Latvia Hungary Portugal Estonia Slovakia 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Osoby w wieku 65 lat mają przed sobą jeszcze ok. 7 lat życia w zdrowiu mężczyźni 65 lat kobiety 65 lat Źródło: Oczekiwany okres życia w zdrowiu (liczba lat), Eurostat, 2009.

Co ogranicza zatrudnienie osób starszych? Niski popyt na pracę? - mało kto chce zatrudniać starszych pracowników? Nieodpowiednie kwalifikacje Nadmierna prawna ochrona przed zwolnieniem? Wysokie koszty pracy Niska podaż pracy? - starsi pracownicy nie chcą długo pracować? Wczesne emerytury, zasiłki świadczenia przedemerytalne Renty z tytułu niezdolności do pracy przyznawane z pominięciem kryteriów medycznych Wiek emerytalny

Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lata Wysokie bezrobocie to problem młodych pracowników, a nie osób w wieku 55-64 45 40 ESP 35 30 25 20 15 GRE SVK ITL HUN IRL SWE BEL FRA POL RUM PRT BLG FIN UK Cze SLO DMK LTH LTV EST 10 5 AUT SWZ NLD GER 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Stopa bezrobocia osób w wieku 55-64 lata Źródło: Eurostat, 2010.

LTH LTV ESP IRL SVK GRE HUN BLG CZE ITL DMK SWE PRT UK FIN SLO FRA BEL NLD POL RUM SWZ AUT GER 30 25 20 15 10 Wysokie bezrobocie to problem młodych pracowników, a nie osób w wieku 55-64 5 0-5 Zmiana stopy bezrobocia osób w wieku 15-24 lata w okresie 2007-2010 (w pkt. proc.) Zmiana stopy bezrobocia osób w wieku 55-64 lata w okresie 2007-2010 (w pkt. proc.) Źródło: Eurostat.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 W okresie ostatniej dekady kilka krajów osiągnęło spektakularny sukces w podnoszeniu stopy zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym 60 55 50 45 40 35 30 25 20 Polska Niemcy Irlandia Łotwa Holandia Finlandia

Udane reformy zwiększające zatrudnienie osób starszych Ograniczenie dostępu do rent z tytułu niezdolności do pracy Ograniczenie dostępu do wcześniejszych emerytur Podnoszenie ustawowego wieku emerytalnego Ograniczenie dostępu do bezterminowych zasiłków dla bezrobotnych w wieku przedemerytalnym Specjalne ulgi dla pracodawców zatrudniających osoby starsze Aktuarialne dostosowanie wysokości wcześniejszych emerytur Likwidacja preferencji podatkowych do wczesnej dezaktywizacji Holandia Węgry Finlandia Łotwa + + + + + + + + + + + + + + + + + +

(w %) Przywileje emerytalne skazują młodych ludzi na niskie emerytury w przyszłości, bo utrudniają szybkie znalezienie pracy 30 40 50 60 70 N. Zelandia Szwecja Norwegia Szwajcaria Japonia USA Dania Korea Płd. UK Kanada Australia Irlandia Finlandia Portugalia Holandia Niemcy Czechy Hiszpania Grecja Francja Węgry Austria Luksemburg Belgia Włochy Słowacja Polska 5 10 15 20 25 30 35 40 Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lat (w %)

Firmy nie chcą zatrudniać starszych pracowników, gdy poziom ich wynagrodzeń przewyższa wydajność pracy Źródło: OECD.

Firmy nie chcą zatrudniać starszych pracowników także wtedy, gdy prawo nadmiernie chroni ich przed zwolnieniem Źródło: OECD.

Indeks prawnej ochrony zatrudnienia (EPL) i udział bezrobocia długookresowego w bezrobociu ogółem (w %) w wybranych krajach OECD Źródło: OECD, dane z 2002 r.

Łączenie emerytury częściowej z pracą będzie bardzo atrakcyjne i nie będzie znacząco obniżać docelowej emerytury Men 66 lat (2016) Men 67 lat (2020) Women 63 lat (2024) Women 64 lat (2028) Women 65 lat (2032) Women 66 lat (2036) Women 67 lat (2040) wyłącznie emerytura częściowa (od 62/65 lat K/M) do osiągnięcia wieku emerytalnego 95,3% 90,8% 95,3% 90,8% 86,5% 82,4% 74,9% emerytura częściowa od 62/65 lat + praca na 1/4 etatu do osiągnięcia wieku emerytalnego 95,9% 91,9% 95,9% 92,1% 88,4% 84,9% 77,7% emerytura częściowa od 62/65 lat + praca na 1/2 etatu do osiągnięcia wieku emerytalnego 96,5% 93,1% 96,6% 93,4% 90,3% 87,3% 80,6% emerytura częściowa od 62/65 lat + praca na 1/1 etatu do osiągnięcia wieku emerytalnego 97,6% 95,4% 97,9% 95,9% 94,1% 92,3% 86,4% pełen etat do osiągnięcia wieku emerytalnego (bez pobierania emerytury częściowej) 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Aby zwiększyć zatrudnienie osób starszych w Polsce, powinniśmy Rozpocząć stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 lat, a następnie związać wiek emerytalny z oczekiwaną długością życia. Zlikwidować prawną ochronę przed zwolnieniem dla osób, które mają nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego Dostosować system emerytalny do zasad nowego sytemu emerytalnego Wyeliminować lub znacząco ograniczyć wciąż istniejące przywileje emerytalne (górnicy, sędziowie, prokuratorzy, mundurowi, rolnicy) Szkolenia i kampanie promujące wydłużanie aktywności zawodowej bez tych reform będą marnotrawieniem pieniędzy podatników

Dziękuję za uwagę