Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. T.6, PTNKF, Warszawa 2009:

Transkrypt

1 Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. T.6, PTNKF, Warszawa 2009: Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Robert Białecki Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Trening wysokogórski w przygotowaniu pływaków najwyższej klasy do zawodów głównych Trening wysokogórski jest obecnie uznany za skuteczny środek zwiększający efektywność pracy podstawowych układów funkcjonalnych organizmu, podnosząc poziom przygotowania zawodników. Badania nad efektywnością treningu w górach stały się bardzo popularne po Igrzyskach Olimpijskich w Meksyku (1968). Wyniki uzyskane w Meksyku, który leży ok m nad poziomem morza znacznie zwiększyły zainteresowanie treningiem w warunkach hipoksji, będąc źródłem późniejszych badań. Dziś wiemy, że efekty treningu wysokogórskiego w dyscyplinach wytrzymałościowych, a do takich zalicza się pływanie przekładają się na wyniki sportowe uzyskiwane podczas zawodów rozgrywanych na niższych wysokościach. Stąd też odpowiednio zaplanowane zgrupowania, co do miejsca, wysokości, czasu trwania, częstotliwości powtarzania oraz treści treningowych (wielkość i struktura obciążeń treningowych) stały się ważnym elementem w przygotowaniu pływaków wysokiej klasy. W opinii wielu autorów [m.in. Stray-Gundersen, Chapman, Levine 2001, Burke, Brugniaux i wsp. 2006, Roles i wsp. 2006, Wehrlin, Marti 2006] zgrupowanie w górach powinno trwać 3-4 tygodnie, a jego efekt (indywidualny dla zawodnika) występuje już w pierwszej dobie po powrocie na poziom morza i zazwyczaj utrzymuje się ok. 2-3 tygodni. Płatonow [1996] i Bułatowa [1996] podają, że w przypadku stosowania 3-tygodniowych faz treningu górskiego (a tak zaplanowano trening u badanych zawodników) rozwój i utrzymanie reakcji adaptacyjnych obserwuje się zwykle miedzy dniem po powrocie w warunki nizinne. Zatem termin przeprowadzenia zgrupowania wysokogórskiego powinien być ściśle powiązany z kalendarzem zawodów, tak aby termin startów przypadł na czas podwyższonej dyspozycji zawodnika wynikającej z pracy w warunkach wysokich gór. Po powrocie na niższą wysokość można stosować środki treningu, które pozwalają podtrzymać osiągnięty poziom adaptacji organizmu w odniesieniu do mechanizmów energetycznych. Stabilizację poziomu adaptacji można uzyskać m.in. poprzez włączanie do treningu warunków sztucznej hipoksji pływając np. z zatrzymanym oddechem lub z rurką. Wydłużenie poziomu adaptacji organizmu w warunkach nizinnych oraz skrócenie czasu aklimatyzacji do warunków wysokogórskich u większości zawodników obserwowane jest w wyniku odbycia kolejnych zgrupowań. Miyashita [1996] uważa, że zgrupowania wysokogórskie powinny odbywać się w ciągu sezonu szkolenia tak często jak jest to możliwe, gdyż przyczyniają się m.in. do wzrostu adaptacji organizmu do odmiennych warunków zewnętrznych. Planując zgrupowanie wysokogórskie należy wybrać (oprócz wspomnianych wyżej uwarunkowań) zasadę prowadzenia treningu. W zależności od miejsca zamieszkania (wysokość nad poziomem morza) i prowadzenia treningu najczęściej stosowane są 3 zasady: mieszkaj wysoko trenuj nisko, mieszkaj nisko trenuj wysoko oraz mieszkaj wysoko i trenuj wysoko [Baker, Hopkins 1998]. Pierwsza z nich jest najczęściej stosowana przez zawodników w różnych dyscyplinach wytrzymałościowych, gdyż umożliwia realizację zadań treningowych z intensywnością taką jak na poziomie morza. Przyczynia się do wyraźnego wzrostu objętości krążącej krwi, średniej objętości erytrocytów, masy hemoglobiny bez zwiększenia jej stężenia [Baker, Hopkins 1998, Levine, Stray-Gundersen 1997, Stray-Gundersen, Chapman, Levine 2001, Wehrlin, Marti 2006]. U zawodników mieszkających nisko, a trenujących wysoko (druga zasada) zaobserwowano wzrost mitochondrium w komórkach oraz ilości mioglobiny (biorącej udział w magazynowaniu tlenu) [Baumann i wsp. 1994]. Trening prowadzony w oparciu o trzecią zasadę ( mieszkaj wysoko i trenuj wysoko ) przyczynia się do wzrostu masy krwinek czerwonych, wzrostu stężenia retikulocytów i hemoglobiny [Stray-Gundersen, Chapman, Levine 2001]. Według tej zasady trenowali badani pływacy kadry narodowej. Obecnie przyjmuje się, że trening wysokogórski przynosi największe efekty, gdy prowadzony jest na wysokości m n.p.m. [Miyashita 1996]. Płatonow [20] podkreśla, że wybór optymalnej wysokości do treningu górskiego powinien być uwarunkowany specyfiką danej dyscypliny, gdyż wówczas pozwala skutecznie podtrzymać i rozwijać te składowe mistrzostwa dla których wysoki poziom hipoksji mógłby okazać się czynnikiem niekorzystnym. Jako przykład podaje biegaczy długodystansowych, których wynik zależy od mocy, pojemności płuc, ekonomiki pracy i odporności energetycznego mechanizmu tlenowego, dlatego mogą oni trenować na znacznie wyższych wysokościach niż pływacy czy wioślarze, których wyniki zależą w znacznym stopniu od możliwości szybkościowo-siłowych. Autor odnosząc się do wyników badań oraz doświadczenia wskazuje, że wysokość m n.p.m. jest najbardziej odpowiednia dla treningu pływaków [Bułatowa, Płatonow 1996] Oprócz zagadnień związanych z racjonalnym zaplanowaniem treningu, należy podkreślić istotę i znaczenie odnowy biologicznej i zasad prawidłowego żywienia, stosownie do rodzaju realizowanego wysiłku. Sens tych działań i zabiegów polega na planowym działaniu, zmierzającym każdorazowo do przywrócenia pełnej zdolności wysiłkowej zawodnika do pracy. Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach Projektu Badawczego Rozwojowego PBR-1, finansowanego z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 1

2 Barszowski [2000] podkreśla, że gotowość do realizacji kolejnych obciążeń treningowych uwarunkowana jest przede wszystkim zmianami zmęczeniowymi, jakie wywołała praca oraz czynnikami ograniczającymi wykonanie kolejnego wysiłku. Przedłużający się stan niepełnej zdolności wysiłkowej może spowodować zakłócenia realizacji dalszych zaplanowanych zadań treningowych. Zatem działania wspomagające usuwanie zbędnych metabolitów jak i przywracające sprawność funkcjonalną poszczególnych układów czy ich części (np. wspomagając odnowę mięśnia) są bardzo ważne w procesie treningu. Obok właściwych zabiegów fizykalnych (w ramach odnowy biologicznej) istotną rolę odgrywa właściwa dieta. Łapucha [2006], dietetyk kadry narodowej Polskiego Związku Pływackiego, zwraca uwagę na fakt, że dobrze zestawiona dieta dostarcza zawodnikowi odpowiednich składników pokarmowych, opóźniających występowanie zmęczenia. Wpływa także na przyspieszenie regeneracji po ciężkim wysiłku, pomaga zwiększyć odporność organizmu oraz jest narzędziem do zmiany masy ciała i jego składu. Podczas zgrupowania wysokogórskiego oraz przed jego rozpoczęciem należy zwrócić uwagę na suplementację żelazem, która powinna być dodatkiem do dobrze skonstruowanej diety, a nie stanowić jej alternatywy. Niedobór żelaza prowadzi m.in. do przedwczesnej kwasicy. Podczas intensywnych wysiłków występuje zwiększone wydalanie tego pierwiastka z potem, dlatego należy wyrównywać jego poziom poprzez podawanie odpowiednich preparatów farmaceutycznych [Raczyńska, Raczyński 1988]. Właściwy, a przede wszystkim skuteczny dobór środków treningu oraz określenie rzeczywistej intensywności realizowanego wysiłku, wymaga dużego doświadczenia oraz prowadzenia cyklicznych badań w tym zakresie. Należy w nich m.in. określać (indywidualnie dla każdego zawodnika) intensywność poszczególnych zadań treningowych, która przyczynia się do wzrostu potencjału funkcjonalnego. Jak zatem skutecznie kontrolować wpływ obciążeń treningowych na pływaka uwzględniając przy tym specyficzne warunki zewnętrzne (np. wysokogórskie). W pływaniu, niezależnie od dystansu, ważną, a wręcz podstawową rolę odgrywa wytrzymałość, kształtowana na podłożu wydolności (zależnie od specyfiki wysiłkowej konkurencji). W procesie treningu zawodnik, wykonując konkretne zadanie ruchowe, wykorzystuje (w zależności od stanu wytrenowania) odpowiedni procent swojego potencjału tlenowego (poziomu wydolności). Znajomość siły oddziaływania danego bodźca umożliwia precyzyjnie dozowanie obciążeń treningowych [za Siewierski 2007]. Do oceny stanu zmęczenia można wykorzystać pomiary aktywności kinezy kreatynowej (CK) w osoczu, a jej zmiany mogą posłużyć do oceny reakcji mięśniowej na zastosowane obciążenia [Hübner-Woźniak, Sendecki 1996]. Określenie poziomu CK w surowicy krwi pływaków umożliwia ocenę reakcji organizmu wywołaną treningiem oraz stopnia adaptacji mięśni szkieletowych do treningu. Jak zatem odnieść podwyższony poziom CK do objętości i intensywności treningu i poziomu wytrenowania zawodnika. Bezpośrednią przyczyną wzrostu poziomu CK jest uszkodzenie sarkolemmy. Wielkość uszkodzenia jest tym większa im dłuższy i intensywniejszy był trening (powodujący uszkodzenie mięśni). Zazwyczaj najwyższe wartości kinezy kreatynowej występują w ciągu 24 godzin po zakończeniu wysiłku, zaś powrót do wyjściowego poziomu powinien nastąpić po godzinach. U zawodników o wyższym poziomie wytrenowania obserwowalny jest niższy wzrost CK po wysiłku i szybszy powrót do stanu wyjściowego. Skuteczne monitorowanie zawodnika w trakcie treningów wymaga wcześniejszego wykonania profilu kinaz w 30 minucie oraz 6, 12, 24, 48, 72 godzinie po maksymalnym wysiłku. W czasie wypoczynku zawodnik nie powinien podejmować dodatkowej aktywności ruchowej (wyłączając podstawowe potrzeby związane m.in. z przemieszczaniem się) [Brancaccio 2006]. Mając na względzie optymalizację procesu szkolenia badanych pływaków celem pracy była charakterystyka wielkości i struktury obciążeń treningowych zrealizowanych podczas zgrupowania wysokogórskiego w sezonie szkolenia 2006/2007 oraz próba oceny wpływu obciążeń na aktywność kinazy kreatynowej (CK) u zawodników kadry narodowej w pływaniu. Analiza zgromadzonych danych o treningu oraz wyników badań biochemicznych zmierzała do realizacji postawionego celu przez uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1. Jaka była wielkość i struktura obciążeń treningowych badanych pływaków w kolejnych cyklach zgrupowania wysokogórskiego? 2. Jak zmieniała się aktywność kinazy kreatynowej (CK) względem realizowanych obciążeń treningowych? 3. Jakie wyniki sportowe uzyskali badani w zawodach odbywających się przed i po zgrupowaniu? W badaniach uczestniczyli pływacy O.J i P.K., finaliści i medaliści ME, MŚ i IO przynależących do Kadry Narodowej Polskiego Związku Pływackiego [Siewierski 2005, 2007], którzy odbywali zgrupowanie wysokogórskie w Sierra Nevada (ok m n.p.m.) w terminie r. (sezon szkolenia 2006/2007). Zawodnicy mieszkali i trenowali przebywając na tej samej wysokości, realizując trening wg zasady mieszkaj wysoko i trenuj wysoko. Zgrupowanie trwało 23 dni i obejmowało 3 mikrocykle szkolenia. W pierwszym z nich ( ) zaplanowano łącznie 12 jednostek treningowych. Intensywność pracy w tym mikrocyklu była niska, za główny jego cel przyjęto aklimatyzację do nowych warunków zewnętrznych. Celem drugiego mikrocyklu (uderzeniowy), który obejmował 12 jednostek treningowych było wywołanie reakcji adaptacyjnej na skutek wzrostu obciążeń treningowych. Zaplanowano większą objętość pracy o charakterze beztlenowym. Celem trzeciego mikrocyklu doprowadzającego ( ), który obejmował 14 jednostek treningowych było przygotowywanie do startów. Charakteryzował się on zmniejszeniem objętości pracy bez obniżania intensywności zadań treningowych, z uwagi na realizację środków treningu o charakterze startowym, przygotowujących do zbliżających się zawodów ( Otwarte Mistrzostwa Francji oraz Grand Prix Japonii). Wysoka intensywność pracy w drugim i trzecim mikrocyklu (wynikająca z realizacji obciążeń o charakterze beztlenowym) poprzedzona była odpowiednio długim czasem wypoczynku połączonym z zabiegami odnowy biologicznej. Obciążenia zrealizowane w drugim mikrocyklu (uderzeniowym) były szczególnie ważne, gdyż miały bezpośredni wpływ na skuteczność treningu w kolejnym mikrocyklu oraz odgrywały istotną rolę w powodzeniu zgrupowania. W trakcie zgrupowania monitorowano obciążenia treningowe w oparciu o arkusz, w którym uwzględniono dwie części. W pierwszej w sposób analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (np. pływanie na RR, NN, z 2

3 zatrzymanym oddechem, w łapkach, płetwach, w pełnej koordynacji stylowej). W drugiej (tab.1) na podstawie stężenia mleczanu we krwi po zakończeniu wysiłku oraz dodatkowo kierując się prędkością pływania i charakterem zadania identyfikowano intensywność realizowanych grup środków treningu (wskazanych w części pierwszej) [26, 27]. Tabela 1. Zakresy intensywności wysiłku wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l] oraz źródła przemian energetycznych [Siewierski 2007, Sozański, Śledziewski 1995] Obciążenia w zakresach intensywności wg poziomu zakwaszenia krwi [mmol/l] do 2 (T 1 ) 2-3 (T 2 ) 3-5 (T 3 ) 5-.. (T 4 ) Sprint (T 5 ) Tlenowe Mieszane Kwasomlekowe Beztlenowe Niekwasomlekowe Wpływ obciążeń treningowych oceniano na podstawie oznaczeń kinazy kreatynowej (CK) przed treningiem porannym. Ponadto przed zgrupowaniem w celu określenia maksymalnej wartości CK oraz czasu normalizacji wykonano pływakom badania profilu CK. Pomiarów dokonano: (1) w spoczynku (2 dni przed badaniem nie uczestniczyli w treningu), (2) - bezpośrednio po pierwszym treningu (bardzo duża intensywność), (3) bezpośrednio po drugim treningu (bardzo duża intensywność), a następnie, (4) - w 30 min. po drugim treningu oraz (5) - w 6 godz.., (6) 12 godz., (7) 24 godz., (8) 48 godz. i ostatni (9) w 72 godzinie po wysiłku. [4]. W tym czasie zawodnicy zamiast pełnego wypoczynku mieli trening podtrzymujący o bardzo niskiej intensywności. Dla zawodniczki O.J przyjęto normy a dla badanego P.K (takie normy obowiązywały w laboratorium wykonującym badania). Zależność między objętością pływania w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) a aktywnością kinazy kreatynowej oceniono za pomocą współczynnika korelacji Pearsona. Jako istotne przyjęto zależności na poziomie 0,05. Wielkość i strukturę obciążeń analizowano w obszarze informacyjnym (tab. 2) oraz energetycznym (ryc. 2 i 3). W obszarze informacyjnym przedstawiono udział poszczególnych środków treningu w całkowitej objętości pracy [km] w każdym z mikrocykli u badanych O.J. i P.K. Ogólna objętość treningu została wyznaczona przez zsumowanie przepłyniętych km z wykorzystaniem trzech podstawowych grup środków treningu tj. pływania w pełnej koordynacji, ramionami i nogami. Dla precyzyjnego określenia udziału pozostałych wytypowanych grup środków treningu rejestrowano objętość pływania wykorzystując każdy z nich (tab. 2). Tabela 2. Średnia objętość pływania [km] w jednostce treningowej O.J. i P.K. z uwzględnieniem wybranych grup środków treningu w kolejnych mikrocyklach zgrupowania wysokogórskiego O.J. P.K. O.J. P.K. O.J. P.K. w koordynacji RR NN Obciążenia w wodzie [km] z zatrzymanym oddechem Doskonalenie techniki Mikrocykl Wprowadzający ( ) z wykorzystaniem sprzętu w łapkach w płetwach z kubkami 4,1 0,8 1,6 0,2 0,4 1,9 1,7 0,9 ±1,4 ±0,9 ±0,5 ±0,2 ±0,2 ±0,8 ±0,6 ±0,5 63,1% 12,3% 24,6% 3,1% 6,2% 29,2% 26,2% 13,8% 4,1 0,8 1,6 0,2 0,4 2,2 1,9 0,9 ±1,4 ±0,8 ±0,5 ±0,2 ±0,2 ±0,8 ±0,4 ±0,5 63,1% 12,3% 24,6% 3,1% 6,2% 33,8% 29,2% 13,8% Mikrocykl Uderzeniowy ( ) 3,6 1,0 1,3 0,7 0,4 2,3 1,2 1,0 ±1,1 ±0,5 ±0,7 ±0,3 ±0,4 ±1,3 ±0,4 ±0,3 61,0% 16,9% 22,0% 11,9% 6,8% 39,0% 20,3% 16,9% 3,7 1,0 1,2 0,7 0,4 2,3 1,1 1,0 ±1,2 ±0,5 ±0,6 ±0,3 ±0,4 ±1,3 ±0,5 ±0,3 62,7% 16,9% 20,5% 11,9% 6,8% 39,0% 18,6% 16,9% Mikrocykl Doprowadzający ( ) 3,1 1,0 0,8 0,6 0,4 1,7 0,9 0,8 ±1,1 ±0,7 ±0,6 ±0,4 ±0,2 ±1,3 ±0,4 ±0,0 63,3% 20,4% 16,3% 12,2% 8,2% 34,7% 18,4% 16,3% 3,2 1,0 0,9 0,6 0,4 1,7 1,0 1,8 ±0,9 ±0,7 ±0,6 ±0,4 ±0,2 ±1,2 ±0,4 ±0,3 62,7% 19,6% 17,6% 11,8% 7,8% 33,3% 19,6% 35,3% Badani w pierwszym mikrocyklu (8 dni) przepłynęli łącznie 71,2 km O.J. i 78 km P.K., pływając średnio ok. 6,5 km w każdej jednostce treningowej (4,1 km - w pełnej koordynacji, 0,8 km - ramionami (RR) i 1,6 km nogami (NN) (tab.2). W drugim mikrocyklu (7 dni) z uwagi na wzrost intensywności pracy uległa obniżeniu objętość każdego treningu i wynosiła średnio 5,9 km (O.J. 3,6 km w pełnej koordynacji, 1,0 km ramionami (RR) i 1,3 km nogami (NN), zaś P.K. odpowiednio 3,7 3

4 km, 1,0 km i 1,2 km). (tab.2). Całkowita objętość pracy w wodzie w tym cyklu wyniosła 64,6 km - O.J i 71 km - P.K. W trzecim mikrocyklu poprzedzającym start w Otwartych Mistrzostwach Francji (start dwa dni po zakończeniu zgrupowania) badani w każdej z jednostek treningowych przepłynęli średnio 4,9 km O.J. (3,1 km w pełnej koordynacji, 1,0 km nogami i 0,8 km ramionami) i 5,1 km - P.K (odpowiednio 3,2 km, 1,0 km, 0,9 km). Na rycinach 1 i 2 przedstawiono intensywność realizowanych grup środków treningu u badanych na podstawie stężenia mleczanu we krwi po ich zakończeniu oraz kierując się dodatkowo charakterem zadania i prędkością pływania. Mimo, że zmniejszała się objętość pływania [km] w kolejnych cyklach zgrupowania, to intensywność pracy wzrastała z uwagi na rosnący udział obciążeń o charakterze beztlenowym (T 4 i T 5 ). W pierwszym i trzecim mikrocyklu największą objętość pracy zawodnicy zrealizowali w zakresach tlenowych (T 1 i T 2 ) (ryc. 1 i 2). W drugim i trzecim mikrocyklu nastąpił wzrost obciążeń beztlenowych-kwasomlekowych - T 4 (P.K. 1% - drugi mikrocykl i 1,4% - trzeci mikrocykl, O.J.- odpowiednio 0,7% i 1,6%), które obejmowały wskazane grupy środków treningu (tab.2) realizowane metodą interwałową lub powtórzeniową z intensywnością submaksymalną na dystansie m (ryc. 1 i 2). (liczba dni w cyklu/średnia objętość pływania [km] w jednostce treningowej/całkowita objętość pływania [km] w cyklu) Rycina 1. Procent całkowitej objętości pływania P.K. zrealizowany w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w kolejnych mikrocyklach zgrupowania wysokogórskiego. W tym czasie badani zrealizowali także wyższy odsetek obciążeń o charakterze beztlenowym niekwasomlekowym - T 5, do których zakwalifikowano m.in. przepłynięcie odcinków m z maksymalną intensywnością po odbiciu od ściany lub po skoku ze słupka startowego, start z akcentem na maksymalną szybkość lub siłę ruchów, start z akcentem na maksymalne tempo pierwszych ruchów, krótkie przyspieszenia o charakterze zrywowym, przepłynięcie odcinka 25 m w płetwach z maksymalną intensywnością itp. (ryc. 2-3). (liczba dni w cyklu/średnia objętość pływania [km] w jednostce treningowej/całkowita objętość pływania [km] w cyklu) Rycina 2. Procent całkowitej objętości pływania O.J. zrealizowany w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w kolejnych mikrocyklach zgrupowania wysokogórskiego. 4

5 W mikrocyklach uderzeniowym i doprowadzającym zwiększył się także udział obciążeń o charakterze tlenowympodtrzymującym (T 1 ). Obejmowały one aktywny wypoczynek między zadaniami głównymi o charakterze beztlenowym i mieszanym (np. takie ćwiczenia jak: m o bardzo niskiej intensywności, dopłynięcia do 25 m w zadaniach np. 10 x m z maksymalną intensywnością, m na grzbiecie z jednoczesnym przenosem ramion za głowę, m, ćwiczenia czucia wody i ćwiczenia asymetryczne o bardzo niskiej intensywności itp.) w przerwach między zadaniami głównymi o charakterze beztlenowym (ryc. 1 i 2). Badani w mikrocyklu wprowadzającym wykonali wysoki odsetek pracy o charakterze mieszanym - T 3 (O.J. 10%, P.K. 10,4% całkowitej objętości pracy na zgrupowaniu). Wynikało to z faktu, że reakcja organizmu na zadane obciążenie była znacznie wyższa niż zakładał trener stąd obciążenia tlenowe (T 2 ) stały się dla badanych obciążeniami tlenowo-beztlenowymi (T 3 ). Mogło to być spowodowane obniżeniem dyspozycji po okresie przejściowym jaki badani mieli po MŚ (kwiecień 2007) oraz treningiem w całkowicie nowych dla nich warunkach (pierwsze dla zawodników zgrupowanie wysokogórskie). Poziom uszkodzenia mięśni szkieletowych zawodników w wyniku realizacji obciążeń treningowych podczas zgrupowania oceniano, określając poziom kinazy kreatynowej (CK) przed treningami porannymi. Dodatkowo przed wyjazdem w góry wyznaczono profil kinaz w celu określenia wartości maksymalnej i szybkości normalizacji CK (ryc. 3 i 4). Rycina 3. Zmiany profilu kinazy kreatynowej (CK) u O.J. przez zgrupowaniem wysokogórskim. Analiza profilu CK pokazuje, że badani na ten sam bodziec treningowy zareagowali odmiennie (CKmax.: O.J. 137,6, P.K. 390,0). U badanego P.K. zanotowano wzrost o ok. 84% w stosunku do wartości spoczynkowej a u badanej O.J. o ok. 252% (ryc. 3 i 4). Rycina 4. Zmiany profilu kinazy kreatynowej (CK) u P.K. przez zgrupowaniem wysokogórskim. U badanego P.K. mimo wysokiego poziomu spoczynkowego CK (211,7) obserwowano mniejszy względny przyrost (w stosunku do CK spoczyn.) w porównaniu z O.J. Ponadto badany zdołał prawie całkowicie znormalizować poziom CK (norma 170, a ostatni pomiar CK w 72 godzinie po wysiłku u P.K ,2) (ryc.4). Odmienna reakcja na to samo obciążenie może świadczyć o zróżnicowanej adaptacji badanych, jednak w obu przypadkach zawodnicy znormalizowali CK w ciągu 72 godzin po wysiłku. Porównując CK u badanej O.J. na zgrupowaniu, przed treningami porannymi (ryc. 5) widzimy, że wartości te były zróżnicowane. 5

6 Rycina 5. Zmiany profilu kinazy kreatynowej (CK) u O.J. a struktura obciążeń treningowych (mikrocykl uderzeniowy i doprowadzający) podczas zgrupowania wysokogórskiego. Wysoka intensywność treningów wieczornych u badanych (ryc. 6 i 8) w mikrocyklu uderzeniowym ( ) oraz niewystarczająco długi czas wypoczynku prawdopodobnie mógł mieć wpływ na podwyższony poziom CK określany przed porannym treningiem. Najwyższa wartość kinazy podczas zgrupowania u O.J. wynosiła 348,4 (ryc. 5) zaś u P.K ,5 (ryc. 7). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Treningi wieczorne O. J T1 T2 T3 T4 T5 Rycina 6. Procentowy rozkład pracy O.J. w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w wybranych treningach wieczornych (mikrocykl uderzeniowy i doprowadzający) podczas zgrupowania wysokogórskiego. W mikrocyklu doprowadzającym ( ) wartości kinazy u badanych były niższe z uwagi na zmniejszenie intensywności wysiłku (mniej pracy o charakterze mieszanym) (ryc. 5 i 7). Rycina 7. Zmiany profilu kinazy kreatynowej (CK) u P.K. a struktura obciążeń treningowych (mikrocykl uderzeniowy i doprowadzający) podczas zgrupowania wysokogórskiego. Porównując maksymalne wartości CK ze zgrupowania z uzyskanymi w trakcie badania profilu kinaz (ryc. 5) widać wyraźnie, że u badanych zawodników trening w warunkach wysokogórskich (ryc. 7) wiązał się ze zwiększonym obciążeniem. 6

7 Rycina 8. Procentowy rozkład pracy P.K. w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) w wybranych treningach wieczornych (mikrocykl uderzeniowy i doprowadzający) podczas zgrupowania wysokogórskiego. Pomimo zróżnicowanego poziomu aktywności kinazy w kolejnych dniach zgrupowania nie stwierdzono u badanych zawodników istotnych zależności między aktywnością kinazy kreatynowej, a objętością pływania w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ) Badani po okresie przejściowym po Mistrzostwach Polski uczestnicząc w zgrupowaniu wysokogórskim przygotowywali się do Otwartych Mistrzostw Francji i Gran Prix Japonii. W ciągu 23 dni zgrupowania zwiększyli poziom dyspozycji na tyle, aby z powodzeniem poprawić rekordy życiowe (O.J 200 m stylem zmiennym w Japonii, P.K. 200 m stylem dowolnym we Francji oraz 200 m stylem motylkowym i 400 m stylem zmiennym w Japonii. * - przeliczane wg tabel wielobojowych FINA na lata Rycina 9. Wyniki uzyskane przez badanych w zawodach głównych przed i po zgrupowaniu wysokogórskim. Według punktacji wielobojowej (ryc. 9) badana O.J. najlepszy rezultat przed zgrupowaniem uzyskała podczas MŚ w Melbourne (400 m stylem dowolnym 1017 pkt), a po zgrupowaniu taką sama liczbę punktów zdobyła pokonując dystans 200 m stylem motylkowym w czasie 2:05,92 (trzeci wynik w historii pływania). Zawodnik P.K. przed zgrupowaniem największą liczbę punktów 978 pkt zdobył podczas MŚ w wyścigu na dystansie 200 m stylem motylkowym (1:55,87). Podczas Grand Prii Japonii (23 dni po zgrupowaniu) zdobył 1005 punktów w tej samej konkurencji, poprawiając rekord życiowy (ryc. 9). Oddziaływanie klimatu wysokogórskiego na zawodników jest uwarunkowane szeregiem czynników, wśród których najbardziej pożądany i skłaniający do podejmowania treningu w górach jest ciśnienie parcjalne tlenu w powietrzu. Ten czynnik wraz z innymi, m.in. zmianą temperatury, wilgotności, wzrostem jonizacji powietrza stawia wysokie wymagania przed sportowcami, podnosząc ich poziom adaptacji. Trening wysokogórski w procesie szkolenia polskich pływaków najwyższej klasy zaczyna odgrywać coraz większą rolę. Poszukiwanie najskuteczniejszych rozwiązań treningu w górach u badanych w odniesieniu do dotychczas realizowanych obciążeń w warunkach nizinnych jest obecnie przedmiotem badań i analiz. Płatonow [1996] i Bułatowa [1996] podają, że każdy z kolejnych cykli zgrupowania powinien zaczynać się z wyższego niż poprzedni poziomu możliwości funkcjonalnych. Badani O.J. i P.K. w kolejnych tygodniach zgrupowania (mikrocyklach) pływali w jednostce treningowej mniej średnio o 0,6-1,0 km lecz intensywność ich pracy wzrastała. Zwiększenie udziału środków treningu o charakterze specjalnym realizowanych z intensywności zbliżoną do startowej (T 4 i T 5 ) w kolejnych mikrocyklach było uzasadnione i wynikało m.in. z kierunku przygotowań do zawodów. W ostatnim mikrocyklu badani wykonali największą objętość pracy w czwartym zakresie intensywności (T 4 ) (P.K. 1,4%, O.J. 1,6% całkowitej objętości pracy na zgrupowaniu), który odpowiada wysiłkowi startowemu w ich koronnej konkurencji (200m stylem motylkowym). W tym cyklu zanotowano także największy procent całkowitej objętości treningu na zgrupowaniu w zakresie piątym (T 5 ) (2,1% P.K. i 2% O.J.) z uwagi na postępujące przygotowania do zawodów ( Otwarte Mistrzostwa Francji). W mikrocyklu wprowadzającym reakcja zawodników na zadane obciążenie była zaskakująco wysoka (dotychczasowe bodźce o charakterze tlenowym podprogowe, stały się dla nich bodźcami progowymi). Stąd w pierwszym cyklu badani wysoki odsetek (O.J.- 10%, P.K. 10,4%) całkowitej objętości pracy zrealizowali w zakresie tlenowo-beztlenowym (T 3 ). Mimo tego zgrupowanie przyniosło duży efekt. Badana O.J. podczas startów w Otwartych Mistrzostwach Francji (2 dni po zgrupowaniu) 7

8 uzyskała rezultat 2:05,92, na dystansie 200 m stylem motylkowym (1 miejsce i trzeci czas w historii pływania) oraz 4:05,20 na dystansie 400m stylem dowolnym (1 miejsce). Zawodnik P.K. zajął trzykrotnie drugie miejsce. Na dystansie 200m stylem dowolnym poprawił rekord życiowy wynikiem 1:48,21, a na dystansie 400m stylem dowolnym popłynął (3:48,18), jedynie 0,03 s wolniej od rekordu życiowego ustanowionego podczas ME w Budapeszcie 2006 roku. Podczas Grand Prix Japonii (Chiba) badana O.J. poprawiła rekord życiowy na 200 m stylem zmiennym czasem 2:14,06, a zawodnik P.K. poprawił dwa rekordy życiowe na 200 m stylem motylkowym (1:54,93) i 400 m stylem zmiennym (4:17,06). Miyashita [1996] w treningu wysokogórskim wyróżnia także 3 fazy, proponując podobny rozkład intensywności pracy w każdej z faz. Według autora pierwsza faza ma na celu zwiększenie możliwości płuc do szybszej wymiany gazowej i zaleca w niej pływanie długich dystansów z niską intensywnością. W drugiej fazie autor zaleca stosowanie treningu interwałowego z intensywnością zbliżoną do maksymalnej lub maksymalną. Z uwagi na wysoką intensywność czas odpoczynku między jednostkami treningowymi powinien być wydłużony. Celem treningu w tej fazie jest zwiększenie gęstości naczyń włosowatych, mitochondrium i wzrost stężenia hemoglobiny. Trzecia faza charakteryzuje się zmniejszeniem objętości i intensywności pracy. Celem jest stopniowe przygotowywanie do startów, tak aby najwyższy poziom gotowości startowej przypadł na starty główne. Przeprowadzone pomiary aktywności kinazy (CK) u O.J. i P.K. podczas zgrupowania wysokogórskiego wykorzystano do próby oceny uszkodzenia mięśni szkieletowych w wyniki zrealizowanych obciążeń zewnętrznych. Określony przed zgrupowaniem profil kinaz umożliwił weryfikację uzyskanych wartości podczas zgrupowania (odniesienie wartości CK maks. w górach do wartości maksymalnej uzyskanej na poziomie morza). Wielu wytrenowanych zawodników ma podwyższone spoczynkowe wartości CK, co może wynikać z ich poziomu wytrenowania, jednak wówczas mają oni zazwyczaj mniejszy względny (w stosunku do CK spoczyn.) wzrost kinazy [4]. Zaobserwowano to u badanego P.K. określając jego profil kinazy. CKmax - 390,0, a CKspoczyn ,7 - wzrost o 84%). Istotne w ocenie profilu kinaz jest to, aby wziąć pod uwagę zdolność zawodnika do normalizacji CK w ciągu 72 godzin po wysiłku [4]. W fazie wypoczynku P.K. prawie całkowicie znormalizował CK (ostatni pomiar w 72 godz. po wysiłku 172,2) norma Podobnie badana O.J. znormalizowała poziom kinazy w ciągu 72 godzin po treningu (CK 81,3 norma ). Może to świadczyć o dużym potencjale zawodników. Najwyższe wartości kinazy podczas zgrupowania badani uzyskali na początku drugiego mikrocyklu uderzeniowego (O.J. 471,2, P.K. 1320,5), w którym zaplanowano wyższą (w porównaniu do poprzedniego mikrocyklu) intensywność pracy. W tym czasie trening był bardziej intensywny niż w poprzednim mikrocyklu, jednak w żadnym z cykli nie stwierdzono istotnych zależności między aktywnością kinazy kreatynowej, a objętością pływania w poszczególnych zakresach intensywności. Wielu autorów [m.in. Hübner-Woźniak 1993, 2006, Hübner-Woźniak, Sendecki 1996, Hübner-Woźniak i wsp.1996] podaje, że zmiany aktywności CK, enzymu znajdującego się głównie w mięśniach szkieletowych, wyraźnie odzwierciedlają reakcje mięśniowe na zastosowany rodzaj i wielkość obciążenia. Kosmol [1999] poszukując związków między obciążeniami treningowymi a aktywnością kinazy kreatynowej (CK) w osoczu zapaśników kadry narodowej w stylu klasycznym i wolnym wykazał istotne zależności (r=0,58-0,69) między objętością treningu a aktywnością kinazy. Równie silne związki stwierdził między obciążeniami specjalnymi a kinazą kreatynową (r=0,64-0,80). Aktywność kinazy u badanych zapaśników kadry narodowej była istotnie skorelowana z objętością pracy beztlenowej niekwasomlekowej, (T 5 ) r=0,74-0,88 w przeciwieństwie do badanych pływaków wysokiej klasy u których nie wykazano takiej zależności (r=0,30). Stany przeciążeniowe pod wpływem stosowanych obciążeń można także rozpoznać obserwując szybkość regeneracji funkcji ustroju między kolejnymi treningami [Costill i wsp. 1991, Costill 1998, 1999]. Wykrycie nieprawidłowych reakcji ustroju pozwala trenerowi odpowiednio zmodyfikować wielkość obciążenia w odniesieniu do intensywności i objętości wykonywanej pracy [Płatonow, Sozański 1991], co potwierdza potrzebę określania min. zmian CK u zawodników (kobiety, mężczyźni). Dotychczas nie zaobserwowano różnic w reakcji na trening wysokogórski pomiędzy mężczyznami i kobietami [Pyne i wsp. 2000]. Planując zgrupowanie wysokogórskie należy także zwrócić uwagę na odpowiednią suplementację szczególnie żelazem, gdyż podczas intensywnych wysiłków pierwiastek ten jest wydalany z potem. Dlatego należy wyrównywać jego poziom poprzez podawanie odpowiednich preparatów farmaceutycznych [Raczyńska, Raczyński 1988]. Podczas zgrupowania wysokogórskiego oraz ok. 2 tyg. przed wyjazdem w góry zawodnicy przyjmowali raz dziennie (na czczo największe wchłanianie) 1 tabletkę Tardyferonu, zawierającego 80mg Fe. Friedmann i wsp. [2005] podają, że zwiększenie przyjmowania żelaza przed wyjazdem w góry oraz bezpośrednio na zgrupowaniu może prowadzić do wzrostu efektywności treningu wysokogórskiego, poprawiając odpowiedź krwiotwórczą Trening wysokogórski w przygotowaniu polskich pływaków jest tylko jednym z czynników sprzyjających podwyższaniu skuteczności szkolenia i obecnie stanowi niewielką jego część pośród wielu innych składowych rocznego cyklu szkolenia. Prowadzone obserwacje, przedstawione wyniki badań i ich analizy dotyczące treningu w górach w przygotowaniu pływaków pozwoliły odpowiedzieć na postawione pytania badawcze i w konsekwencji upoważniają do formułowania następujących wniosków: 1. W kolejnych cyklach zgrupowania intensywność pracy wzrastała (zwiększał się udział obciążeń o charakterze beztlenowym), podczas gdy objętość pracy zmniejszała się (badani w jednostce treningowej w kolejnych cyklach pływali coraz mniej) z uwagi na zbliżający się termin zawodów głównych. 2. W mikrocyklu wprowadzającym reakcja zawodników na zadane obciążenie była zaskakująco wysoka (dotychczasowe bodźce o charakterze tlenowym podprogowe, stały się dla nich bodźcami progowymi). Badani w tym cyklu wysoki odsetek (O.J.- 10% a P.K. 10,4%) całkowitej objętości pracy zrealizowali w zakresie tlenowo-beztlenowym (T 3 ). 3. Nie wykazano istotnych zależności pomiędzy aktywnością kinazy kreatynowej (CK) a objętością pracy w poszczególnych zakresach intensywności (T 1 -T 5 ). 8

9 4. Reakcja badanych na obciążenia treningowe była zróżnicowana. Najwyższe wartości kinazy podczas zgrupowania badani uzyskali na początku drugiego mikrocyklu uderzeniowego (O.J. 471,2, P.K. 1320,5). Wzrost względny (w stosunku do własnego wyjściowego poziomu) u P.K. i wynosił 623,7%, a u O.J. 863%. 5. Badani (O.J. i P.K.) podwyższone dyspozycje prezentowali na zawodach już w 3 dniu po zgrupowaniu wysokogórskim i utrzymali je ponad 3 tygodnie, co zaowocowało wysokimi rekordowymi wynikami podczas zawodów głównych. Piśmiennictwo 1. Baker, A., Hopkins, W. G. (1998). Live-high train-low altitude training for sea-level competition In: Sportscience Training & Technology. Internet Society for Sport Science Barszowski P.: Wspomaganie procesu treningu. COS, Warszawa, Baumann, I., Bonov, P., Daniels, J., & Lange, G. (1994). NSA Round Table: high altitude training. New Studies in Athletics, 9(2): Brancaccio P., Limongelli F. M., Maffulli N.: Monitoring of Serum enzymem in sport. Br. J. Sports Med 2006, 40: Burke E. R.: A practical approach to altitude training. [In:] Colorado Altitude Training Brugniaux J.V., Schmitt L., Robach P., Nicolet G., Fouillot J.P., Moutereau S., Lasne F., Pialoux V., Saas P., Chorvot M.C., Cornolo J., Olsen N.V., Richalet J.P.: Eighteen days of living high, training low stimulate erythropoiesis and enhance aerobic performance in elite middle-distance runners. J Appl Physiol 2006, 100: Bułatowa M, Płatonow W.N. : Trening w różnych warunkach geoklimatycznych i pogodowych. COS, Warszawa 1996: 11-23, Costill D.L., Thomas R., Robergs R.A., Pascoe D., Lambert C., Barr S., Fink W.J.: Adaptations to swimming training: influence of training volume. Medicine and Science in Sport and Exercise 1991, 23: Costill D.L.: Effects of repeated days of intensified training on muscle glycogen and swimming performance. Medicine and Science in Sports and Exercise 1998, 20: Costill D.L.: Training adaptations for optimal performance. [w:] Keskinen K.L., Komi P.V., Hollander A.P. (red.), Proceednigs: Biomechanics and Medicine in Swimming VIII. Gummerus Printing, Jyvaskyla, Friedmann B., Frese F., Menold E., Kauper F., Jost J., Bärtsch P.: Individual variation in the erythropoietic response to altitude training in elite junior swimmers. Br. J. Sports Med 2005, 39: Hübner-Woźniak E.: Zastosowanie badań biochemicznych w kontroli treningu zapaśników. [w:] Wykorzystanie wyników badań fizjologicznych i biochemicznych w praktyce treningu zapaśniczego. Zapasy. Materiały Szkoleniowe PZZ, 1993 nr Hübner-Woźniak E.: Ocena wysiłku fizycznego oraz monitorowanie treningu sportowego metodami biochemicznymi. AWF, Warszawa, Hübner-Woźniak E., Sendecki W.: Aktywność kinazy kreatynowej (CK) w osoczu jako wskaźnik przeciążenia wysiłkiem mięśni szkieletowych. The XXII Congress of the Polish Society of Sport Medicine, Kraków Hübner-Woźniak E., Lerczak K., Błach W., Borkowski L.: Changes in plasma creatine activity throughout 10 successive days of judo training. Biology of Sport, 1996, 14: Kosmol A.: Systemy informatyczne sterowania obciążeniem wysiłkowym w wybranych dyscyplinach sportu. AWF, Warszawa Miyashita M.: Key Factors in Success of Altitude Training for Swimming. Research Quarterly for Exercise and Sport, 1996, vol. 67, Suplement nr 3: Levine, B.D., & Stray-Gundersen, J.: "Living high-training low": effect of moderate-altitude acclimatization with lowaltitude training on performance. J Appl Physiol, 1997, 83: Łapucha J.: Żywienie pływaków. 2006, nr 6: Płatonow W.N.: Le adaptation el deporte. Paidotribo, Barcelona 1991: Płatonow W.N., Sozański H.: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa, Pyne D.B., McDonald W. A., Morton D.S., Swiggett J. P., Foster M., Sonnenfeld G., Smith J. A. : Inhibition of Interferon, Cytokine, and Lymphocyte Proliferative Responses in Elite Swimmers with Altitude Exposure. Journal of Interferon and Cytokine Research, 2000, 20: Raczyńska B., Raczyński G.: Żywienie zawodników w zmiennych warunkach klimatycznych i geograficznych. [w:] Wojcieszak I.(red.): Wpływ zmiennych warunków chronobiologicznych i klimatycznych w Seulu na organizm zawodnika. Instytut Sportu, Warszawa Roles B., Hellard P., Schmitt L., Robach P., Richalet J-P, Millet G.P.: Is it more effective for highly trained swimmers to live and train AT 1200 m then AT 1850 m it terms of performance and hematological benefits? Br. J. Sports Med 2006, 40: e Siewierski M.: Rozwój karier zawodników i zawodniczek Polskiej Kadry Olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.2, AWF, Warszawa, 2005, s Siewierski M.: Charakterystyka dwuletniego cyklu szkolenia polskiej kadry olimpijskiej w pływaniu do Mistrzostw Świata 2005 i Mistrzostw Europy Rozprawa doktorska. AWF, Warszawa, Sozański H., Śledziewski D. (red.): Obciążenia treningowe. Dokumentowanie i opracowywanie danych. RCMSzKFiS, Warszawa, Stray-Gundersen J., Chapman R. F., Levine B. D.: Living high train low altitude training improves sea level performance in male and female elite runners. J. Appl Physiol 2001, 90: Wehrlin J.P., Marti B.: Live high-train low associated with increased hemoglobin mass as preparation for the 2003 World Championships in two native European world class runners. Br. J. Sports Med 2006, 40: e3. 9