Kultura Fizyczna, 2006 nr 9-12: 48-52

Transkrypt

1 ultura Fizyczna, 6 nr 9-12: Marcin Siewierski 1,2, Paweł Słomiński 1, Robert Białecki 1 1 Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, 2 Wyższa Szkoła ultury Fizycznej i Turystyki w Pruszkowie ontrola stanu wytrenowania a dobór obciążeń treningowych. Przyczynek do optymalizacji obciążeń treningowych na przykładzie kadry narodowej i olimpijskiej w pływaniu Efektywne kierowanie procesem treningu wymaga ustawicznego weryfikowania wielkości i struktury realizowanych obciążeń treningowych z wytyczonymi celami szkoleniowymi (wynikami) oraz funkcjonalnymi możliwościami zawodników. Zatem podstawą racjonalnego doboru obciążeń w procesie treningu jest cykliczne kontrolowanie stanu wytrenowania zawodników. Zagadnienia kontroli treningu w funkcji realizowanych obciążeń treningowych, czy efektów adaptacyjnych uzyskanych w wyniku racjonalnie prowadzonego treningu w różnych dyscyplinach sportu podejmowało wielu autorów, m.in. H. Sozański w lekkiej atletyce [12], I. Ryguła, D. Sledziewski w grach zespołowych [10,14], A. osmol i in. [4], W.N. Płatonow [7], J. D.L. Costill i in. [1], T. Dorywalski. i in.[2], T. Gabryś [3] w pływaniu. H. Sozański i D. Śledziewski [13], A. osmol i in. [4] podkreślają, iż istota zróżnicowania obciążeń treningowych leży u podstaw oddzielenia poszczególnych stref intensywności (T 1 -T 6 ), ze szczególnym wyróżnieniem granicy miedzy strefą tlenową i beztlenową, która u każdego zawodnika (w tym przypadku pływaka) w zależności od dyspozycji funkcjonalnych rozwoju procesów adaptacyjnych występuje na innym poziomie. Trafność i duże prawdopodobieństwo skutecznego wyznaczania przedziałów intensywności wysiłku fizycznego dla poszczególnych zawodników (nie tylko w pływaniu) uwarunkowana jest wynikami cyklicznie przeprowadzanych badań diagnostycznych. Dostarczają one trenerowi cennych informacji o dynamice zmian możliwości funkcjonalnych zawodnika, pozwalając w ten sposób trafniej dobierać w zależności od stanu wytrenowania i indywidualnych możliwości zawodnika wielkość i rodzaj obciążeń. Należy zdawać sobie sprawę, że sportowiec poddany zbyt dużym obciążeniom treningowym narażony jest na przetrenowanie, ograniczające jego możliwości fizyczne, co 1

2 w konsekwencji obniża stan dyspozycji do uzyskiwania wysokich rezultatów sportowych. Ponowne odbudowanie formy sportowej wymaga długiego czasu i bardzo często uniemożliwia osiągnięcie wysokich wyników podczas głównych zawodów w sezonie [11]. W.N. Platonow twierdzi, że planując cykle szkoleniowe należy zwrócić szczególną uwagę na dobór wielkości i rodzaju obciążeń i ich odpowiednią realizację. Ponadto znając możliwości funkcjonalne zawodnika, możliwe jest efektywne kierowanie treningiem poprzez określanie dla niego zadań treningowych o odpowiedniej intensywności i objętości [7]. Należy również - jak twierdzi H. Sozański [12] - dochodzić do maksymalnych obciążeń w systemie wieloletniego treningu, gdyż takie podejście daje szanse uzyskania największych efektów, świadczących jednocześnie o skuteczności prowadzonego treningu. W sportach wytrzymałościowych, do których zalicza się pływanie istotną rolę odgrywa wydolność, która stanowi potencjał funkcjonalny organizmu oraz wytrzymałość określana jako stopień wykorzystania posiadanego potencjału [12]. Poziom zmian stanu wytrenowania zawodnika zależy w dużej mierze od wpływu treningu jako czynnika środowiskowego ale nie należy również zapominać o stosunkowo wysokim uwarunkowaniu genetycznym wydolności, która decyduje o możliwościach funkcjonalnych zawodnika. Nie przypadkowo więc fizjologowie:. Nazar [5], A. Ronikier [6] poruszali w swoich pracach zagadnienia związane z uwarunkowaniami i wpływem wydolności na stan wytrenowania organizmu. Poszukiwanie zależności pomiędzy realizowanymi obciążeniami a zmianami w poziomie wytrenowania zawodnika jest jednym ze sposobów optymalizacji kształtowania mistrzostwa sportowego, o czym wspominają liczni autorzy [4, 7, 8, 12, 13]. Studiując literaturę dostrzegamy znamienną zależność między doborem obciążeń treningowych a stanem wytrenowania zawodników. Istnieje, zatem potrzeba wskazania sposobu badania stanu wytrenowania pływaków (nie tylko najwyższej klasy) w celu optymalizacji wielkości realizowanych obciążeń w zależności od ich indywidualnych możliwości. Wiąże się to z ustawiczną weryfikacją zmian stanu wytrenowania w odniesieniu do realizowanej pracy w kategoriach objętości i intensywności, stwarzaniem możliwości modyfikacji istniejącego modelu treningu zawodników w różnym wieku i o różnym poziomie sportowym, uwzględnianiem możliwości indywidualnych zawodnika oraz wymogów danej specjalizacji [12,13]. Takie postępowanie, jak wskazują liczni autorzy [3, 4, 9] pozwala wzbogacać wiedzę w zakresie optymalizacji obciążeń treningowych. 2

3 Zatem konieczne jest odkrywanie nowych zależności pomiędzy realizowanymi obciążeniami a zmianami poziomu wytrenowania zawodników. Stąd celem pracy było przedstawienie sposobu przeprowadzenia i oceny stanu wytrenowania pływaków, reprezentantów Polski, należących do kadry narodowej i olimpijskiej. Materiał i metody badań Badaniami objęto 11-osobową grupę pływaków (6 pływaczek i 5 pływaków) w trakcie okresu przygotowawczego do ME w Budapeszcie, posiadających klasę mistrzowską (M) oraz mistrzowską międzynarodową (MM). Wśród nich są finaliści i medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, Europy, wielokrotni rekordziści i medaliści mistrzostw Polski. Podstawowe dane charakteryzujące zawodników przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Charakterystyka badanych zawodników. Lp. Badany Wiek [lata] obiety Mężczyźni Masa ciała [cm] Wysokość ciała [kg] Staż treningowy [lata] lasa sportowa S MM B.P MM M P.I MM S.A M Z.A M J.J MM.P MM D.Ł MM R.M M Z M Do oceny stanu wytrenowania badanych pływaków w zakresie możliwości tlenowych (określenie progu przemian anaerobowych - PPA) zastosowano test progresywny 8 x stylem. 3

4 Dobór prędkości pływania (w teście mleczanowym) oraz procentowy rozkład intensywności pokonywania kolejnych odcinków -metrowych określono na pięciu wyznaczonych poziomach realizacji, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn (tab.2 i 3). Na pierwszym poziomie zawodnicy przepłynęli 3 razy dystans m, w czasie wyjściowym, tj. od 20 do 32 s. wolniej w stosunku do najlepszego rezultatu uzyskanego na zawodach w danym okresie treningowym. Wysiłek na tym poziomie można potraktować jako rozgrzewkę i pobudzenie poszczególnych mechanizmów funkcjonalnych ustroju do dalszej pracy. Tabela 2. Procentowe przedziały intensywności wykonania testu w zależności od stylu dla kobiet i mężczyzn Styl Płeć Dystans [m] Dowolny lasyczny Grzbietowy Motylkowy [%] obiety Mężczyźni Tabela 3. Sposób obliczania prędkości pływania na poszczególnych poziomach realizacji Dystans [m] Poziomy realizacji testu pierwszy drugi trzeci czwarty piąty czas wyjściowy * - 5 do 8-5 do 8-5 do 8 Max * Czas ustalony w odniesieniu do najlepszego rezultatu uzyskanego na zawodach w danym okresie treningowym. Na drugim poziomie badani przepłynęli 2 odcinki m w czasie krótszym o 5-8 s. w odniesieniu do poziomu pierwszego. Na trzecim i czwartym poziomie pływacy pokonali 1 odcinek m, zwiększając prędkość pływania w stosunku do drugiego poziomu kolejno o 5-8 s. Na piątym poziomie przepłynęli 1 odcinek m z maksymalną intensywnością. Podczas realizacji testu dokonywano pomiaru częstości skurczów serca HR [ud/min.] oraz stężenia kwasu mlekowego we krwi [mmol/l]. Pomiaru HR dokonano w spoczynku oraz po przepłynięciu kolejnych odcinków m (tj. trzy pomiary na poziomie 1, dwa pomiary na poziomie 2 i po jednym pomiarze na poziomach 3-5). [s] 4

5 Pomiaru stężenia kwasu mlekowego dokonano przed rozpoczęciem testu oraz w przerwach wypoczynkowych pomiędzy poszczególnymi poziomami w następującym układzie: bezpośrednio po przepłynięciu trzeciego odcinka m, w 1 minucie po przepłynięciu piątego odcinka m, w 3 minucie po przepłynięciu szóstego odcinka, w 1 i 3 minucie po przepłynięciu siódmego odcinka oraz 3, 6, 9 min. kobiety i 4, 7, 10 min. mężczyźni po przepłynięciu ostatniego odcinka m. Czas trwania przerw wypoczynkowych miedzy poszczególnymi odcinkami na kolejnych poziomach wynosił 1 minutę, a między poszczególnymi poziomami odpowiednio między pierwszym a drugim i drugim a trzecim - 3 minuty, trzecim a czwartym 5 minut, czwartym a piątym 20 minut. Do oceny stężenia kwasu mlekowego () wykorzystano minifotometr 8 dr nge, a częstość skurczów serca określano przy użyciu sport-testerów firmy POLAR. Przeprowadzone pomiary wraz z rejestracją czasu pokonywania przez zawodników poszczególnych odcinków m pozwoliły wyznaczyć dla każdemu z nich indywidualny próg przemian anaerobowych (PPA). Prędkość pływania na poziomie 4 mmol/l oraz w strefie tolerancji zostały opracowane w oparciu o program TEST-AT (autorstwa Zakładu Teorii Sportu AWF w Warszawie), który pozwala prognozować strefy intensywności wysiłku indywidualnie dla każdego zawodnika. Wyniki Wyznaczone wartości PPA dla poszczególnych zawodników i zawodniczek, którzy wykonywali zadany test mleczanowy były zróżnicowane. W grupie kobiet wykonujących test stylem dowolnym prędkość progowa wahała się od 1,45 do 1,47 m/s, a w grupie mężczyzn od 1,43 do 1,56 m/s. Szczegółowe wartości dla poszczególnych zawodników zamieszczono w tabeli 4. Różnica w prędkościach pływania na poziomie PPA na dystansie m stylem dowolnym między zawodniczkami B.P. i Z.A. (identyczne wartości PPA), a zawodniczką.. wynosiła ok. 2 s, u zawodniczek w stylu klasycznym wahały się średnio w przedziale 1,21-1,07. m/s, co świadczy o znacznym zróżnicowaniu możliwości funkcjonalnych zawodniczek. 5

6 Tabela 4. Prędkości progowe zawodniczek i zawodników kadry narodowej i olimpijskiej uzyskane w teście 8x stylem obiety Badany P.I. 2,45-2,46 1,21-1, S.A. 3,06-3,08 1,08-1, P. 2, ,48-1, D.Ł. 2,08-2,09 1,56-1, R.M. 2,07-2,09 1,57-1, Z.. 2,18-2,22 1,45-1, J.J. 2,25-2,26 1,38-1, *(wartość na poziomie PPA) Mężczyźni PPA dowolny klasyczny grzbietowy t [min] V [m/s] t [min] V [m/s] t [min] V [m/s] HR * (ud/min) B.P. 2,15-2,17 1, ,17-2,19 1,46-1, Z.A. 2,14-2,18 1,49-1, S. 2,35-2,37 1,29-1, W stylu grzbietowym badana S.. oraz badany J.J. uzyskali prędkości progowe ok.1,28 i 1,38 m/s, zatem czas pokonania dystansu m na poziomie PPA w odniesieniu do stylu dowolnego różni się u zawodniczek i zawodników odpowiednio o 18 i 16 s. U poszczególnych zawodników można zaobserwować zróżnicowany poziom zakwaszenia organizmu po wykonaniu próby z maksymalną intensywnością. Wartości wahają się od 6,6 do 17,0 mmol/l, co świadczy o odmiennej reakcji organizmu na wysiłki o maksymalnej intensywności. Badani P.I. (6,6 mmol/l), D.Ł. (7,9 mmol/l), S.A. (9,5 mmol/l),.. (10,1 mmol/l) uzyskali stosunkowo niski poziom w próbie o maksymalnej intensywności w porównaniu do wartości, jakie zanotowano u pozostałych badanych (tabela 6). W badanej grupie można także zaobserwować odmienne tempo narastania poziomu w organizmie. Najwyższe stężenie po wykonaniu testu w pierwszych trzech minutach (czterech zawodniczek) i czterech (u zawodników) zaobserwowano u B.P. (14,5 mmol/l), P.I. (6,6 mmol/l), Z.A. (11,9 mmol/l). 6

7 W trzech kolejnych minutach najwyższy poziom mieli..(10,1mmol/l),.p.(12,4 mmol/l), D. Ł.(7,9 mmol/l), R.M. (13, 9 mmol/l), S. A. (9,5 mmol/l). W dziewiątej minucie wypoczynku najwyższy poziom zanotowano u S.. (16,4 mmol/l), J. J. (14,6 mmol/l) i Z.. (16,8 mmol/l). Doskonaląc tolerancję na zakwaszenie u poszczególnych zawodników, należy mieć świadomość, iż każdy z nich rozwija ją przy innej prędkości pływania (tabela 5), mimo iż często mają identyczne wartości PPA. W takim przypadku poszczególni zawodnicy będą doskonalić tolerancję na zakwaszenie z odmienną, indywidualnie określoną dla nich prędkością pływania. Potwierdzeniem tego są zawodnicy D.Ł. i R.M., którzy na poziomie PPA pływają z prędkością 1,56 m/s (2,08 min), jednak zawodnik D.Ł. będzie doskonalił tolerancję pływając z większą prędkością (1,62-1,78 m/s) niż zawodnik R. M. (1,62-1,70 m/s). Podobna sytuacja występuje u badanych.p. i B.P., którzy na poziomie 4mmol/l pływają z prędkością 1,47 m/s (2,16 min). Jednak strefa tolerancji dla.p. wynosi 1,60-1,71 m/s (2,05-1,56 min) a dla B.P. 1,52-1,59 m/s (2,11-2,05 min), co świadczy o tym, iż zawodniczka B.P. doskonali tolerancję przy mniejszej prędkości niż zawodnik.p. Tabela 5. Wartości prędkości w strefie tolerancji uzyskane w teście 8x stylem przez zawodniczki i zawodników kadry narodowej i olimpijskiej obiety Mężczyźni Strefa tolerancji Badany(-na) dowolny klasyczny grzbietowy HR ** (ud/min) t [min] V [m/s] t [min] V [m/s] t [min] V [m/s] B.P. 2,11-2,05 1,52-1, ,12-2,07 1,51-1,57 pow. 180 Z.A. 2,11-2,05 1,52-1, S. 2,30-2,25 1,33-1, P.I. 2,38-2,32 1,26-1,32 pow.165 S.A. 2,57-2,48 1,13-1,19 pow.185.p. 2,05-1,56 1,60-1, D. Ł. 2,03-1,52 1,62-1,78 pow.180 R.M. 2,03-1,57 1,62-1, Z.. 2,11-2,03 1,52-1, J.J. 2,18-2,09 1,44-1, **(w zakresie kształtowania tolerancji na zakwaszenie) 7

8 Wielość reakcji organizmu na zadane obciążenia treningowe można kontrolować m.in. określając częstość skurczów serca (HR) przy użyciu sport-testera. Zatem ustalenie indywidualnych zakresów HR dla poszczególnych zawodników pozwala efektywniej kierować przebiegiem procesu treningu poprzez właściwy dobór obciążeń treningowych oraz kontrolę ich realizacji. Ten nieinwazyjny sposób kontroli reakcji organizmu badanych umożliwił uzyskanie natychmiastowej informacji zwrotnej w postaci reakcji organizmu (HR) na zadaną intensywność wysiłku na poszczególnych poziomach realizacji testu 8x stylem. Określono zatem przedziały wartości HR na poziomie PPA oraz w strefie tolerancji LA u poszczególnych badanych (tabela 4 i 5). Badanie reakcji organizmu na wysiłki o określonej intensywności w oparciu o pomiar stężenia kwasu () oraz częstości skurczów serca (HR) umożliwia dokładniejsze diagnozowanie stan wytrenowania zawodników. Tabela 6. Wartości stężenia kwasu mlekowego u badanych pływaków po realizacji kolejnych poziomów testu mleczanowego Badany(-a) Płeć Dystans i styl S.. J.J B.P...P. D.Ł. R.M. P.I. S.A. Z.A. Z.. M M M M M grzb. grzb. klas. klas. Poziom realizacji testu W Pierwszy spoczynku Drugi Trzeci Czwarty Piąty** (spocz.) (w 0') (w 1') (w 3') (w 1') (w 3') (w 3') (w 6') (w 9') Mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l 1,5 1,7 2,3 4,1 6,8 6,5 13, ,4 1,6 2,5 2 3,7 8 6,4 11,6 14,1 14,6 1,7 2,4 3,5 4,3 6,8 6,4 14,5 10 9,1 1,3 4,7 3,1 4,2 9,4 9,4 9,5 10,1 9,3 1,9 2,6 4,4 5 8,9 9,2 12,1 12,4 12,1 2,3 3,7 4,3 3,5 5,9 5,1 7,4 7,9 7,1-2,4 2,8 3,1 8,2 10,3 13,2 13,9 13,6 1,2 2,4 2,4 3,7 9,0 9,3 6,6 6,4 5,3 1,6 2,6 6,8 7,7 7,7 7,8 9,4 9,5 8,5 1,4 1,7 1,9 5,1 8,5 8,1 11,9 9,8 8,8 1,6 2,6 4,9 5,2 8,9 8,7 14,4 15,1 16,8 8

9 Z uwagi na potrzebę zwiększania efektywności szkolenia trener obok informacji dotyczących prędkości pływania stylem własnym na poziomie PPA u każdego z zawodników (w tym przypadku kadry olimpijskiej) powinien znać dane dotyczące prędkości pływania poszczególnych zawodników na różnych dystansach z różną intensywnością. W tym celu wyznaczono prędkości pływania dla każdego z badanych w oparciu o stworzony ALGORYTM PPA. Umożliwia on prognozowanie prędkości pływania na poziomie PPA w zależności od stylu i dystansu odrębnie dla kobiet i mężczyzn, odnosząc się do wyników uzyskanych przez badanych w testach wydolnościowych. Uzyskane w ten sposób informacje stają się pomocne dla trenera przy doborze intensywności zadań treningowych (pływanie na różnych dystansach, odmiennymi stylami, w sprzęcie itp.) w poszczególnych okresach przygotowań. Prognostyczne wartości prędkości pływania na poziomie PPA u badanych pływaków i pływaczek kadry olimpijskiej zamieszczone w tabeli 7 mogą znacznie różnić się od maksymalnych możliwości zawodnika prezentowanych w okresie startowym, kiedy prezentują oni wysoką formę sportową. Przyczyną tego może być m.in. gorsza dyspozycja zawodnika w okresie przeprowadzania testu lub niski poziom poprawności jego wykonania, lub też błąd prognozy z uwagi na eksperymentalną wersję zastosowanego algorytmu. Tabela 7. Szacunkowe wartości V [min] na poziomie PPA na różnych dystansach w odniesieniu do wyników uzyskanych przez zawodniczki i zawodników kadry narodowej i olimpijskiej w teście 8x stylem Zawodnik Dystans i styl pływacki (test) () B.P. 00:28,1 01:02,4 04:44,3 09:38, :28,5 01:03,3 04:48,5 09:47,1 - P.I. klas. 00:35,5* 01:17,1* S.A. klas. 00:40,2* 01:27,4* S. grzb. 00:34,7 01:13, Z.A. 00:28,1 01:02,4 04:44,3 09:38,6 - D.Ł. 00:26,6* 00:58,8* 04:30,7* 09:24,2* 17:55,8* J.J. grzb. 00:31,4* 01:07,2* P. 00:28,3 01:02,5 04:47,6 09:59,4 19:03,0 R.M. 00:26,6* 00:58,8* 04:30,7* 09:24,2* 17:55,8* Z.. 00:29,1* 01:04,4* 04:56,1* 10:17,1* 19:36,6* * Niski poziom poprawności wykonania testu. 9

10 PODSUMOWANIE I WNIOSI Przedstawione wyżej wyniki badań w grupie pływaczek i pływaków najwyższej klasy potwierdzają potrzebę prowadzenia systematycznych badań stanu wytrenowania zawodników na różnych poziomach szkolenia (tym bardziej na poziomie mistrzowskim). Badania te dostarczają bowiem cennych informacji, jak różnicować obciążenia treningowe w odniesieniu do możliwości funkcjonalnych zawodników, którzy zawodnicy i w jakim okresie treningowym mogą realizować wspólny trening. Wykorzystywanie takiej wiedzy w treningu zwiększa efektywność pracy szkoleniowej. Za przykład mogą posłużyć badani zawodnicy, którzy posiadają zbliżone wartości V (m/s) uzyskane w strefie PPA. Trenują oni wspólnie, realizując identyczne zadania treningowe w ściśle określonych limitach czasowych. Takie rozwiązanie można, a nawet należy, wdrażać także na niższych poziomach szkolenia sportowego, dbając tym samym o właściwy przebieg procesu treningu przyszłych następców mistrzów. Mając na względzie kontrolę długofalowego procesu szkolenia oraz potrzebę wskazania dynamiki i charakteru zmian poziomu wytrzymałości tlenowej, indywidualnie dla badanych pływaków należy aktualne wyniki badań porównać z wynikami kolejnych testów kontrolnych w następnych okresach szkolenia (pamiętając o zachowaniu standardowych warunków przeprowadzania prób wysiłkowych poprzedzonych jednostkami treningowymi o podobnym charakterze i obciążeniu). Dzięki temu możliwa będzie racjonalna weryfikacja stanu wytrenowania (np. w całym cyklu szkoleniowym) w konfrontacji z realizowanymi w tym okresie obciążeniami treningowymi. Powyższe rozważania pozwalają sformułować następujące wnioski praktyczne: Informacje dotyczące indywidualnej reakcji zawodnika na zadane obciążenia treningowe pozwalają precyzyjniej dobierać wielkość (objętość i intensywność) obciążeń treningowych. Poziom zakwaszenia organizmu i efektywność pracy zawodnika należy interpretować i oceniać w odniesieniu do zadanego obciążenia oraz do indywidualnej reakcji zawodnika (m.in. w odniesieniu do maksymalnego zakwaszenia organizmu czy czasu gromadzenia się kwasu mlekowego w organizmie). Efektywność pokonywania zadanego dystansu (głównie średnich 100,, 400 m) na treningu lub wynik sportowy uzyskany podczas zawodów zależą w dużym stopniu od zdolności tolerowania przez organizm zakwaszenia, a zatem określenie wartości prędkości pływania w strefie tolerancji jest podstawowym czynnikiem 10

11 pozwalającym prawidłowo określać wielkość zadawanych obciążeń treningowych, kształtujących specjalną wytrzymałość tlenową pływaka. W pełni racjonalnie i efektywnie prowadzony trening wymaga więc poznania relacji pomiędzy wykonaną pracą a stanem wytrenowania organizmu. Piśmiennictwo [1] Costill D.L., Maglischo E.W., Richardson A.B.: Swimming. London, Edinburgh, Boston, Melbourne, Paris, Berlin, Vienna [2] Dorywalski T., Juszkiewicz M., ch., Rolski Z.: Test mleczanowy w ocenie wytrenowania oraz prognozie wyników pływaka. Sport Wycz. 1992, nr 3-4. [3] Gabryś T., Gapon I., Szmatlan-Gabryś U.: ierunki adaptacji wysiłkowej pływaków zależnie od specjalizacji sportowej. Trening 1995, nr 4. [4] osmol A., Hübner-Woźniak E., Staniszewski T., Słomiński P.: Wpływ obciążeń treningowych na zmiany poziomu wytrenowania pływaków. Wych. Fiz.i Sport 1998, nr 1. [5] Nazar.: O metodach badawczych fizjologii wysiłku. Sport Wycz. 1997, nr [6] Ronikier A.: Fizjologia sportu. Warszawa 1, COS. [7] Płatonow W.N.: Trening wyczynowy w pływaniu. Warszawa 1997, RCMSzFiS. [8] Prus G.: Trening sportowy. atowice 3. [9] Rolski Z., ch.: Test mleczanowy w kontroli treningu pływaków. Sport Wycz. 1996, nr 1-2 [10] Ryguła I.: Elementy teorii, metodyki, diagnostyki i optymalizacji treningu sportowego. atowice 0, AWF. [11] Siewierski M.: Przyczynek do dyskusji nad obciążeniami psychofizycznymi w sporcie wyczynowym. ul. Fiz. 5 nr 1-2. [12] Sozański H.(red.): ierunki optymalizacji obciążeń treningowych. Warszawa 1992, AWF. [13] Sozański H., Śledziewski D.: Obciążenia treningowe. Dokumentowanie i opracowywanie danych. Warszawa 1995, RCMSzFiS. [14] Śledziewski D.: ontrola obciążeń w zespołowych grach sportowych. Trening 1996, nr 1. 11