Jakie nadzieje możemy wiązać z metodą projektu? Aleksandra Karasowska

Transkrypt

1 1 Jakie nadzieje możemy wiązać z metodą projektu? Aleksandra Karasowska W poprzednich artykułach zostały przedstawione przesłanki, jakie skłoniły nas do wyboru projektu jako metody dostarczania dzieciom doświadczeń korygujących. Pokazaliśmy też metodologię budowania projektu. Zmiana sposobu pracy stworzyła nowe nadzieje dla placówek realizujących cele wychowawcze, profilaktyczne i korygujące w pracy z dziećmi. Wynikają one ze specyficznych cech projektu, który jest metodą interaktywną, pozwalającą na przełamanie schematów we wszystkich aspektach funkcjonowania placówki: sposobów budowania relacji z dziećmi, ról, jakie przyjmują wychowawcy i wychowankowie, form aktywności, kontaktów z otoczeniem zewnętrznym, organizacji pracy. Jedną z ważnych zalet projektu jest jego środowiskowy charakter. Stwarza to szczególne możliwości oddziaływania na uczestniczące w nim osoby. W projekcie możemy wykorzystywać zasoby tkwiące w różnych podmiotach: dzieciach, rodzicach, innych osobach. Możemy łączyć ze sobą osoby, które potrzebują i mają coś do dania (np. dzieci opiekują się niepełnosprawnymi). Możemy łączyć zasoby we wspólnym działaniu i rozwijać nowe (np. współpraca różnych organizacji). Charakter realizowanych projektów w dużym stopniu zależy od wieku dzieci. Powinny one być tak budowane, aby ich uczestnicy mogli realizować ważne potrzeby związane z rozwojem. W każdym okresie rozwojowym zmienia się rola dorosłego, a także role przyjmowane przez dzieci, co zostało pokazane w tabeli. Wyznacznikiem do planowania ról, jakie podejmą w projekcie dzieci i dorośli są potrzeby rozwojowe, a także specyficzne trudności i deficyty w funkcjonowaniu uczestników. W projekcie wszystko jest możliwe, np. dzieci, które doświadczyły urazów w roli uczniów, mogą same uczyć inne, nawet starsze od siebie osoby, mogą pełnić wobec nich role ekspertów, koordynatorów, partnerów we współpracy.

2 2 Decydując się na zmianę metod pracy, sformułowaliśmy trzy ważne dla nas zasady. Ich realizacja w szczególny sposób przyczynia się do nadania projektom charakteru wychowawczego i korygującego. Dobro wypiera zło Oznacza to ukierunkowanie energii dzieci na wykonywanie zadań i czynności społecznie użytecznych, budujących ich poczucie własnej wartości i sprawstwa, co sprzyja wygaszaniu zaburzonych zachowań. Dzieci, które wychowują się w otoczeniu dotkniętym poważnymi problemami w życiu rodzinnym i sąsiedzkim, przenoszą na środowisko świetlicy negatywne emocje i przekonania, które przejawiają się w postaci destrukcyjnych zachowań. Stwarza to poważny problem dla społeczności każdej świetlicy socjoterapeutycznej, do której z założenia trafiają przede wszystkim właśnie takie dzieci. Jakkolwiek lepsza była by tu realizacja idei integracji społecznej, tzn. łączenia dzieci z różnych środowisk, jednak w praktyce najczęściej tak się nie dzieje. Oznacza to konieczność szukania rozwiązań, które zapobiegną kulminacji destrukcyjnych procesów. Wychowawcy prowadzący świetlicę najczęściej próbują wpływać na zachowania dzieci poprzez kontrakt. Nawet, jeżeli reguły i konsekwencje ich łamania zostaną wypracowane zgodnie z wszelkimi zasadami tej metody, (tzn. we współpracy z wychowankami) i są przez nich zaakceptowane, nie chroni to społeczności placówki przed bardzo trudnymi zachowaniami jej członków. Są dzieci, u których poziom zaburzenia jest tak silny, że nie potrafią kontrolować swojego zachowania lub wzorce dysfunkcyjne są bardzo utrwalone i jednocześnie brakuje innych. Potrzebują one bardzo intensywnych doświadczeń korygujących, aby zaszła jakaś istotna zmiana w ich funkcjonowaniu. Wobec częstego łamania kontraktu, wychowawcy kładą jeszcze większy nacisk na jego egzekwowanie lub też odpuszczają, nie reagują na wiele przejawów zła, przyjmując postawę pobłażliwą. Jedno i drugie rozwiązanie niestety sprzyja pogłębianiu się problemów, tworzeniu tzw. drugiego życia placówki i umacnianiu nieprawidłowych norm. Otwarcie się na zewnątrz i podjęcie przez dzieci działań społecznie użytecznych stwarza szanse na wiele intensywnych doświadczeń korygujących. Jednocześnie zwiększa się przestrzeń społeczną w jakiej działają dzieci, a więc następuje rozładowanie nagromadzonej energii. Rodzaj działań, jakie podejmują, ma tu ogromne znaczenie ważne,

3 3 aby miały poczucie, że tworzą wspólnie istotne dobro. Zgodnie z przesłaniem Marii Montessori, tego dobra musi być tak dużo, aby ono wyparło zło z ich życia. Prawdziwe życie Rozwijanie kompetencji społecznych i umiejętności życiowych odbywa się poprzez zadania realizowane w naturalnym środowisku dziecka. Przyczynia się to do rzeczywistych zmian w jego relacjach z otoczeniem. Jak napisałam wcześniej, dzieci uczestniczące w projektach, mogą eksperymentować w przyjmowaniu różnych ról społecznych, współpracują z różnymi osobami i instytucjami, poznają swoich sąsiadów i ich potrzeby, realizują wspólne działania z dziećmi i młodzieżą z innych dzielnic Rudy Śląskiej. Uczą się konkretnych umiejętności, takich jak: prowadzenie rozmowy telefonicznej, przedstawianie swojej sprawy osobom podejmującym decyzje, tworzenie harmonogramu działań i in. Przyjmują na siebie odpowiedzialność za podjęte zobowiązania i doświadczają prawdziwych konsekwencji własnych działań. Podaj dalej Dzieci wykorzystują kompetencje, które rozwinęły do działania na rzecz innych. Zasada ta przeciwdziała kształtowaniu się postaw roszczeniowych, co może się zdarzyć w sytuacji, gdy dorośli wciąż inwestują w ich rozwój, a one stają się biernymi odbiorcami. Uczestnicząc w tak rozumianych projektach, dzieci dorastające w środowisku reprezentującym często destrukcyjne normy społeczne i wartości, uczą się poprzez własne doświadczenia odróżniać dobro i zło, dokonywać odpowiedzialnych wyborów. W sytuacji ciągłych konfliktów wartości, jakich doświadczają w swoim życiu, wydaje się, że jest to jedyna droga kształtowania ich moralności. Jednocześnie podejmowanie konstruktywnych ról społecznych w relacjach z osobami ze swojego otoczenia, zapobiega efektowi izolacji od otoczenia poprzez przyjęcie odmiennych norm i postaw. Jakie nadzieje stwarza metoda projektu? Metoda ta jest pomocna dla tych dzieci, które potrzebują oddziaływań korygujących zaburzenia zachowania, ale nie korzystają z tradycyjnych zajęć socjoterapeutycznych z racji swoich specyficznych trudności. Szczególnie korzystna jest taka praca w przypadku dzieci pochodzących ze środowisk bardzo zaniedbanych społecznie i kulturowo, gdzie występuje

4 4 istotna różnica w warunkach życia, przyjmowanych postawach i wartościach pomiędzy rodzinami dzieci, a resztą lokalnej społeczności. Także dzieci mające trudności w funkcjonowaniu na zajęciach grupowych (sytuacje grupowe działają stymulująco na zaburzenia dziecka), mogą realizować projekty indywidualne, w relacjach z jedną lub kilkoma osobami ze swojego otoczenia, z którymi czują się bezpiecznie. 1 Projekt służy także rzeczywistemu przygotowaniu dzieci do pełnienia ról społecznych w środowisku (zdobywanie umiejętności życiowych, doświadczenia w pełnieniu ról). Dzieci mogą również działać w swoim środowisku zmniejsza to efekt różnic kulturowych i alienacji dzieci korzystających z pomocy. Praca metodą projektu wprowadza zmiany w środowisku dziecka wchodzi ono w pozytywne interakcje z innymi osobami, co przyczynia się do rzeczywistych zmian w relacjach. Realizacja projektów wpływa na zmianę modelu funkcjonowania świetlicy socjoterapeutycznej czy opiekuńczo-wychowawczej 2 : zmiana organizacji pracy, plastyczność w działaniu, kreatywność, podążanie za zmieniającymi się potrzebami dzieci, współpraca ze środowiskiem; zmiana tradycyjnej roli wychowawców-opiekunów czy osób prowadzących zajęcia grupowe w kierunku roli instruktora, animatora, partnera, mentora. 3 Ograniczenia metody Oczywiście projekt jako metoda stosowana do celów korygujących zaburzenia zachowania, ma też swoje ograniczenia może nie być wystarczającym źródłem doświadczeń korygujących. Dotyczy to w szczególności dzieci, u których w wyniku doznanych poważnych urazów psychicznych, rozwinęły się głębokie zaburzenia. Niektórym z nich jest potrzebna pomoc specjalistyczna w formie psychoterapii. Także w przypadku deficytów wiedzy i umiejętności społecznych może być konieczna edukacja czy trening umiejętności. Nasze doświadczenia pokazują, że bardzo korzystne jest łączenie różnych form pracy. Na przykład dzieci, które nie potrafią w konstruktywny sposób wyrażać swoich uczuć i potrzeb, mogą wziąć udział w zajęciach rozwijających różne umiejętności interpersonalne, a następnie w ramach projektu wykorzystać je do współpracy z innymi osobami. Postawione przed konkretnymi wyzwaniami (np. koniecznością odbycia rozmów telefonicznych czy negocjowania warunków wykonania zadania), znacznie chętniej ćwiczą potrzebne im umiejętności.

5 5 Uwzględniając powyższe ograniczenia, warto pamiętać, że wszystkie dzieci, także te dotknięte głęboką traumą, potrzebują doświadczeń konstruktywnego działania w otoczeniu społecznym. Wydaje się, że uczestnictwo w projekcie stwarza szanse przeżycia takich doświadczeń w sposób możliwie naturalny i dostosowany do specyficznych potrzeb konkretnego dziecka. Okres rozwojowy Potrzeby dzieci Cechy projektu Rola dorosłego Dzieci odkrywają co Projekty krótkofalowe Instruktor: potrafią dobrze robić, (szybka gratyfikacja), oparte inicjatywa, 7-10 lat eksperymentują, uczą się celowego działania, na różnorodnych formach aktywności, konkretne cele. uczenie, opieka i wzmacnianie. doświadczają skutków swoich działań. Dzieci rozwijają się Projekty bardziej złożone, Animator, płciowo, są zainteresowane związane z pełnieniem ról partner, swoim ciałem, wyglądem. społecznych, raczej pomocnik, Potrzebują doświadczeń we krótkofalowe, stwarzające ekspert, osoba własnej grupie płciowej. możliwość własnej wspierająca, lat Kwestionują dorosłego. autorytet Potrzebują inicjatywy, realizowane w środowisku zewnętrznym. wzmacniająca. uznania swojej odrębności. Doświadczenia we własnej Szukają swojego miejsca w grupie płciowej - rozdzielenie grupie rówieśniczej, chłopców i dziewcząt. potrzebują informacji Podsumowanie i informacje zwrotnych od grupy. zwrotne. Budowanie dorosłej Projekty długofalowe, Animator, lat tożsamości: kim jestem? co samodzielne określanie partner, jest dla mnie ważne? potrzeb, planowanie działań, pomocnik, Odkrywanie siebie poprzez odpowiedzialność, ekspert, osoba

6 6 pełnienie ról społecznych. Uczenie się zarządzania swoim życiem. Budowanie więzi poza rodziną. podsumowanie i informacje zwrotne. Projekty realizowane w środowisku zewnętrznym, związane z pełnieniem ról społecznych, współpraca chłopców i dziewcząt, współpraca z osobami pełniącymi różne funkcje w środowisku (specjaliści, osoby reprezentujące instytucje, itp.). wspierająca, wzmacniająca. Autorka jest psychologiem, pracownikiem dydaktycznym Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. 1 Przykłady wykorzystania metody projektu w indywidualnej pracy korygującej zaburzenia zachowania dziecka zostaną pokazane w dalszej części cyklu. 2 To zagadnienie zostanie przedstawione szerzej w następnym artykule. 3 Zagadnienie modelu pracy świetlicy zostanie podjęte szerzej w następnym artykule.