Anatomia wprowadzenie

Transkrypt

1 Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 Anatomia wprowadzenie Piśmiennictwo Podstawowe: 1. Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A., [2003]: Anatomia człowieka, cz. I i II. AWF Wrocław. 2. Bochenek A., Reicher M., [najnowsze wydanie]: Anatomia człowieka, t. I V. PZWL, Warszawa. 3. Marciniak T., [najnowsze wydanie]: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa. 4. Krechowiecki A., Czerwiński F., [2004]: Zarys anatomii człowieka. PZWL, Warszawa. 5. Zawistowski S. [najnowsze wydanie]: Zarys histologii. PZWL, Warszawa. Uzupełniające: 1. Sokołowska-Pituchowa J. [2005]: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa. 2. Atlasy anatomiczne każdy dostępny. Osie i płaszczyzny ciała ludzkiego Człowieka opisuje się w pozycji stojącej, z dłońmi zwróconymi ku przodowi, a przez jego ciało przeprowadza się osie i płaszczyzny (podobnie jak przy opisie figur geometrycznych). Wyróżnia się trzy osie główne ustawione pod kątem prostym w stosunku do siebie: oś pionowa (axis verticalis) wyznacza kierunek górny i dolny w stosunku do tułowia. U góry jest on zakończony głową, a u dołu szczątkowym ogonem. Na kończynach pojęciu górny odpowiada określenie bliższy (proximalis), a pojęciu dolny określenie dalszy (distalis),

2 Slajd 4 osie i płaszczyzny c.d. oś strzałkowa (axis sagittalis) biegnie od przodu ku tyłowi, czyli od strony brzusznej do strony grzbietowej. Wyznacza ona kierunek przedni lub brzuszny i kierunek tylny lub grzbietowy, oś poprzeczna (axis transversa) biegnie od jednej strony ciała do drugiej, np. od strony lewej do prawej, wyznacza ona kierunek przyśrodkowy i boczny. Slajd 5 Osie główne Slajd 6 osie główne c.d.

3 Slajd 7 Slajd 8 Slajd 9 Płaszczyzny główne Przez osie główne (pionową, strzałkową i poprzeczną) można przeprowadzić płaszczyzny. Przez oś pionową i strzałkową wyznacza się płaszczyznę strzałkową (planum sagittale), Przez oś pionową i poprzeczną wyznacza się płaszczyznę czołową (planum frontale), Przez oś poprzeczną i strzałkową przeprowadza się płaszczyznę poziomą (planum horizontale). Podobnie jak osie, płaszczyzny ustawione są w stosunku do siebie pod kątem prostym. płaszczyzna strzałkowa płaszczyzny c.d. płaszczyzna czołowa płaszczyzna pozioma W jakiej płaszczyźnie dokonano przekroju głowy?

4 Slajd 10 Slajd 11 Slajd 12 Osteologia (nauka o kościach) Ogólna budowa kości Kość (os) jest zbudowana ze składników organicznych, tworzących osseinę i ze składników nieorganicznych soli wapnia i fosforu. Kość wchodzi w skład tkanek łącznych. Dzięki osseinie jest sprężysta, a obecności soli mineralnych zawdzięcza twardość. OSSEINA Jest substancją organiczną wydzielaną przez osteoblasty komórki kościotwórcze. W jej skład wchodzą włókna kolagenowe i bezpostaciowa substancja zlepiająca te włókna tzw. osseomukoid zbudowany z białek i mukopolisacharydów.

5 Slajd 13 Slajd 14 Slajd 15 Tkanka łączna Tkanki chrząstki Łączne Podział tkanek łącznych mezenchymatyczna kość i kostniwo zęba zębina zarodkowa siateczkowata tłuszczowa włóknista szklista sprężysta włóknista (chrząstka łącznotkankowa) galaretowata wiotka zbita Tkanka kostna Tkanka kostna tworzy główną część kośćca dorosłego człowieka. Charakteryzuje się znaczną twardością i stosunkowo dużą elastycznością. Podobnie jak każdy narząd łącznotkankowy jest zbudowana z istoty międzykomórkowej i komórek. Makroskopowo kości dzieli się na zbite i gąbczaste. Budowa kości zbitej Kość zbita charakteryzuje się zwartym układem blaszek kostnych, który jest uzależniony od przebiegu naczyń krwionośnych. Przykładem kości zbitej jest trzon kości długich. Kość jest okryta błoną łącznotkankową okostną. Warstwa zewnętrzna okostnej jest bardziej zbita, włóknista i uboga w elementy komórkowe. Warstwa wewnętrzna jest wiotka, silnie unaczyniona i bogata w elementy komórkowe.

6 Slajd 16 Slajd 17 Slajd 18 Budowa kości gąbczastej Kość gąbczasta jest zbudowana z beleczek kostnych utworzonych również z blaszek kostnych. Beleczki łączą się ze sobą tworząc przestrzenną sieć, której struktura zależy od sił działających na kość. W jamach szpikowych między beleczkami znajduje się tkanka łączna siateczkowata. Tworzy ona szpik kostny czerwony. Jest on źródłem wytwarzania składników morfotycznych krwi. Typy kości -kryterium kształtu Kość długa składa się z trzonu w kształcie rury i dwóch końców nasad (bliższej i dalszej), na których znajdują się różnego kształtu powierzchnie stawowe. Są one miejscem przyczepu więzadeł stawowych i ścięgien mięśni. Trzon kości długiej zawiera jamę szpikową wypełnioną szpikiem kostnym. W młodym wieku szpik kostny jest czerwony, stopniowo przechodzi w szpik kostny żółty, zawierający tłuszcz i nie produkujący krwinek. Trzon jest zbudowany z istoty kostnej zbitej, która przechodzi w istotę gąbczastą, wypełniającą nasady kości. Nasada jest pokryta cienką warstwą istoty zbitej. Kość płaska składa się typy kości c.d. z dwóch blaszek istoty kostnej zbitej, między którymi znajduje się różna ilość istoty gąbczastej. Może jej być mało lub w ogóle brakować, np. w niektórych miejscach łopatki.

7 Slajd 19 Slajd 20 Slajd 21 typy kości c.d. Kość krótka ma różne kształty. Jest zbudowana jak nasada kości długiej i kość płaska. kości krótkie (różnokształtne) typy kości c.d. Oprócz typów kości wydzielonych na podstawie kształtów w czaszce ludzkiej znajdują się kości pneumatyczne. Zawierają one różnych rozmiarów przestrzenie wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem. kość skroniowa Powierzchnie stawowe kości pokryte są chrząstką stawową, najczęściej szklistą, a pozostałą powierzchnię pokrywa okostna. W okostną wnikają włókna ścięgien mięśni i więzadeł stawowych. Okostna zawiera naczynia krwionośne wchodzące w kość przez otwory odżywcze. Unaczyniają one tkankę kostną i szpik kostny. Ponadto w okostnej znajdują się nerwy uraz kości należy do bardzo bolesnych.

8 Slajd 22 Slajd 23 Slajd 24 Proces kostnienia Kości powstają na podłożu chrzęstnym lub łącznotkankowym w procesie kostnienia, podczas którego odkładają się sole mineralne decydujące o twardości kości. Proces ten u człowieka trwa bardzo długo rozpoczyna się w życiu płodowym, a kończy po 20 roku życia. Niektóre chrząstki, np. żeber, u ludzi starych mogą ulegać kostnieniu. Kość zmienia się wraz z wiekiem zależnie od zawartości soli mineralnych. Po ukończeniu procesu kostnienia u osób młodych do 30 roku życia kości są najsilniejsze. Po 45 roku życia zaczyna się stopniowe osłabianie odporności kości. U osób starych kości są kruche i łamliwe. Arthrologia (połączenia kości) Kości tworzące szkielet połączone są ze sobą w sposób: nieruchomy, połączenia pełne mało ruchomy, ruchomy. Wyjątkiem jest jedynie kość gnykowa, która leży na szyi zawieszona na mięśniach. Połączenia nieruchome są to zrosty kostne kościozrosty. Przykładem kościozrostu jest kość miedniczna, która stanowi zrost kości biodrowej, łonowej i kulszowej.

9 Slajd 25 Slajd 26 Slajd 27 Połączenia mało ruchome są to połączenia za pomocą tkanki włóknistej więzozrosty, lub tkanki chrzęstnej chrząstkozrosty. Połączenia włókniste (więzozrosty): W tego typu połączeniach przylegające do siebie powierzchnie kostne spaja tkanka łączna włóknista, np. więzozrost piszczelowo strzałkowy łączący dolne odcinki kości goleni, lub odcinki kości leżące w pewnych odległościach od siebie, np. błona międzykostna. więzozrosty c.d. Odmianą zrostu więzadłowego są szwy czaszki, w których niewielka ilość tkanki łącznej znajduje się między dostosowanymi do siebie kształtem brzegami kości: szew piłowaty brzegi nierówne, pozazębiane (linia szwu nierówna). Występuje między kośćmi sklepienia czaszki. szwy czaszki c.d. szew płaski brzegi prawie gładkie lub gładkie (linia szwu prosta). Występuje między kośćmi twarzy.

10 Slajd 28 Slajd 29 Slajd 30 szwy czaszki szew łuskowy brzegi kości ścięte skośnie, zachodzące na siebie jak łuski. Stanowi połączenie kości ciemieniowej ze skroniową. więzozrosty c.d. Innym przykładem więzozrostu jest wklinowanie. Jest to sposób umocowania zębów w zębodołach. Zębodoły mają kształt stożkowatych wgłębień, którym odpowiada stożkowaty kształt korzeni zębów. Od powierzchni korzenia do powierzchni zębodołu biegnie układ włókien tkanki łącznej mocujący ząb, pozwalający na pewne niewielkie ruchy. Połączenia chrząstkowe (chrząstkozrosty): Materiałem łączącym kości jest chrząstka szklista lub włóknista. Chrząstka szklista występuje w połączeniach kości na podstawie czaszki i między odcinkami miednicy przed zakończeniem procesu kostnienia. Chrząstka włóknista spaja trzony kręgów, występuje także między kośćmi łonowymi, tworząc ich połączenie spojenie łonowe.

11 Slajd 31 Slajd 32 Slajd 33 Połączenia ruchome (maziowe), stawy jamowe: w tego typu połączeniach odcinki kości oddzielone są od siebie wąską przestrzenią, zwaną jamą stawową. Staw zawiera elementy stałe, konieczne do jego budowy i czynności oraz elementy uzupełniające. ELEMENTY STAŁE: 1. Powierzchnie stawowe są to wygładzone odcinki kości pokryte chrząstką szklistą, tylko w niektórych stawach jest to chrząstka włóknista. Mają one różne kształty: płaskie, kuliste, wydłużone, walcowate, ale z reguły są one do siebie dopasowane: powierzchni kulistej odpowiada wklęsła, płaskiej płaska. Natomiast dysproporcje kształtów wymagają uzupełnień korygujących. elementy stałe c.d. 2. Torebka stawowa jest jednym z czynników utrzymujących kości w stawie. Składa się ona z dwóch warstw: zewnętrznej włóknistej i wewnętrznej maziowej. Błona włóknista zwykle przyrasta do brzegów powierzchni stawowych, jest różnej grubości i w różnym stopniu napięta. Grubieje w miejscach, w których wrastają w nią więzadła stawowe. Stan napięcia torebki jest związany z ruchomością stawu. Błona maziowa jest wiotka, zawiera liczne komórki i jest silnie unaczyniona. Tworzy fałdy, zawierające tkankę tłuszczową i drobne wypustki (kosmki). Błona maziowa wydziela maź powlekającą powierzchnie stawowe. elementy stałe c.d. 3. Jama stawowa jest wąską przestrzenią między powierzchniami stawowymi i torebką stawową zawierającą maź stawową.

12 Slajd 34 Slajd 35 Slajd 36 ELEMENTY UZUPEŁNIAJĄCE STAWU: obrąbki stawowe, krążki stawowe, więzadła wewnątrzstawowe, kaletki maziowe 1. Obrąbek stawowy jest to pasmo chrząstki włóknistej otaczającej brzeg powierzchni stawowej typu panewki (powierzchni wklęsłej dostosowanej do wypukłej główki). Zadaniem obrąbka jest powiększenie i pogłębienie zbyt płytkiej panewki w stosunku do główki. 2. Krążki stawowe są to chrząstki włókniste, znajdujące się między powierzchniami stawowymi. Na obwodzie są one zrośnięte z torebką stawową i dzięki temu dzielą jamę stawową na dwie odrębne części (dwa piętra). Ich zadaniem jest wyrównywanie powierzchni stawowych. Pełnią także rolę amortyzatorów. Chrząstki śródstawowe mogą również dzielić niecałkowicie jamę stawową. Z takim przykładem mamy do czynienia jedynie w przypadku stawu kolanowego. Krążki mają kształt litery C i noszą nazwę łąkotek. Ich zadaniem jest pogłębianie płaskich powierzchni kłykci kości piszczelowej. 3. Więzadła wewnątrzstawowe leżą w jamie stawowej, pokryte są błoną maziową i łączą odcinki kości. Ich zadaniem jest regulacja zakresu ruchów w stawie. 4. Kaletki maziowe są to uchyłki błony maziowej sięgające poza obręb jamy stawowej. Tworzą one różnej wielkości woreczki wypełnione mazią. Leżą w otoczeniu stawów w miejscach, do których dochodzą więzadła i ścięgna mięśni. Ich zadaniem jest umożliwianie swobodnego ślizgania się więzadeł i ścięgien. Do czynników zewnętrznych utrzymujących kości w stawie należą: ciśnienie atmosferyczne i napięcie mięśni otaczających staw.

13 Slajd 37 Slajd 38 Slajd 39 Podział stawów Stawy podzielone są na podstawie różnych kryteriów: liczby łączących się kości, kształtu powierzchni stawowych, ruchomości, liczby osi. podział stawów c.d. 1. Kryterium liczby łączących się kości: Staw prosty składa się z dwóch kości, np. staw ramienny: głowa kości ramiennej i powierzchnia stawowa łopatki pogłębiona obrąbkiem stawowym. Staw złożony składa się z kilku kości, np. staw kolanowy: powierzchnia stawowa kłykci kości udowej, powierzchnia stawowa kłykci kości piszczelowej i powierzchnia stawowa udowa rzepki. podział stawów c.d. 2. Kryterium ruchomości i kształtu powierzchni stawowych: Staw płaski posiada płaskie powierzchnie stawowe, torebka stawowa jest silnie napięta, a ruchomość nieznaczna polegająca na przesuwaniu się kości w stosunku do siebie. staw krzyżowo-biodrowy

14 Slajd 40 Slajd 41 Slajd 42 podział stawów c.d. Staw zawiasowy ma zróżnicowane powierzchnie stawowe, jedna ma kształt walca, druga odpowiadającą jej wklęsłą panewkę. Jest to staw jednoosiowy oś biegnie poprzecznie do osi długiej łączących się kości. W takim stawie odbywa się ruch zginania i prostowania (ruch zawiasowy). Stawy te mają silne więzadła boczne. podział stawów c.d. Staw obrotowy podobnie jak zawiasowy jest stawem jednoosiowym, oś biegnie wzdłuż osi długiej kości, które dokonują w stosunku do siebie obrotu. Powierzchnie stawowe mają odpowiednio kształty główki i panewki. podział stawów c.d. Staw eliptyczny posiada powierzchnie stawowe w kształcie elipsy. Jest to staw dwuosiowy, osie przecinają się pod kątem prostym. Wzdłuż osi poprzecznej odbywa się ruch zginania i prostowania, a wzdłuż osi podłużnej ruch odwodzenia i przywodzenia. Zsumowanie tych ruchów daje dodatkowy ruch, zwany obwodzeniem.

15 Slajd 43 Slajd 44 Slajd 45 podział stawów c.d. Staw siodełkowaty ma powierzchnie stawowe ukształtowane jak siodło w jednej płaszczyźnie są one wypukłe, a w drugiej wklęsłe. Jest to staw dwuosiowy. podział stawów c.d. Staw kulisty ma jedną z powierzchni stawowych w kształcie mniej lub bardziej wypukłej główki i drugą w kształcie odpowiednio wklęsłej panewki. Jest to staw wieloosiowy, pozwalający na dowolne ruchy: zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie, obrót na zewnątrz i do wewnątrz, a także sumowanie tych ruchów. Informacje ogólne o stawach Pojęć główka i panewka używa się nie tylko w odniesieniu do stawów kulistych. W innych stawach główką nazywa się powierzchnię stawową wypukłą, a panewką powierzchnię wklęsłą. Zakres ruchów w poszczególnych stawach zależy nie tylko od kształtu powierzchni stawowych, ale także od stopnia napięcia torebki stawowej, sił działających na staw i siły więzadeł. Ruchomość stawów związana jest także z działaniem mięśni regularnie stosowane ćwiczenia powodują zwiększanie ruchomości stawów.

16 Slajd 46 Slajd 47 Osteologia szczegółowa Kościec dzieli się na: kości tułowia, kości czaszki, kości kończyny górnej, kości kończyny dolnej osteologia szczegółowa c.d. Szkielet zawiera dwie główne części: - szkielet osiowy obudowujący oś główną ciała, - szkielet kończyn. W skład szkieletu osiowego wchodzą następujące części: - czaszka, - kręgosłup, - żebra, - mostek. kości kręgosłupa kości klatki piersiowej