Mały biznes innowacyjna droga rozwoju

Transkrypt

1 Mały biznes innowacyjna droga rozwoju Wasily S. Bilczak, Mirosław Gornowicz, Natalia G. Duplenko Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu Toruń 2011

2 Recenzent prof. Lech Nieżurawski Redaktor prowadzący Adam P. Balcerzak Korekta Mirosława Szprenglewska Projekt okładki Jarosław Cholewiński Tytuł dofinansowany przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ISBN Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ul. Kopernika Toruń pte@umk.pl Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego Kraków

3 Spis treści WSTĘP... 7 ROZDZIAŁ 1. TEORETYCZNE PODSTAWY ROZWOJU MAŁEGOBIZNESU _ISTOTA MAŁEGO BIZNESU _MAŁE FORMY GOSPODAROWANIA W SAMOISTNEJ ROSYJSKIEJ GOSPODARCE _ROLA MAŁEGO BIZNESU W KSZTAŁTOWANIU SIĘ I ROZWOJU NARODOWEGO SYSTEMU INNOWACJI ROZDZIAŁ 2. MOTYWACJA I WARUNKI ROZWOJU POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO MAŁYCH FORM GOSPODAROWANIA KRYTERIA I PODMIOTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ POZIOM ROZWOJU INNOWACYJNEGO W SFERZE MAŁEGO BIZNESU INNOWACYJNY POTENCJAŁ MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW I WARUNKI JEGO REALIZACJI ROZDZIAŁ 3. STYMULOWANIE AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW ZARZĄDZANIE PROCESAMI INNOWACYJNYMI W GOSPODARCE NA POZIOMIE PAŃSTWA REGIONALNA POLITYKA ROZWOJU INNOWACYJNEGO POTENCJAŁU MAŁEGO BIZNESU STYMULOWANIE AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW NA POZIOMIE SAMORZĄDÓW

4 4 Spis treści ROZDZIAŁ 4. WSPÓŁDZIAŁANIE MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW I ORGANIZACJI NAUKOWYCH W ROZWOJU INNOWACYJNEJ GOSPODARKI WKŁAD PRZEDSIĘBIORSTW WYSOKIEGO RYZYKA W ROZWÓJ INNOWACYJNY PERSPEKTYWY ROZWOJU SPÓŁEK SPIN OFF W ROSYJSKIEJ GOSPODARCE MAŁY BIZNES PARKÓW TECHNOLOGICZNYCH WSPÓLNE I NARODOWE CECHY TECHNOPOLII ROZDZIAŁ 5. ROZWÓJ POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE PODEJŚCIE SYSTEMOWE DO REALIZACJI POTENCJAŁU MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW PRODUKCYJNYCH W SFERZE INNOWACJI BADANIE STOPNIA WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE OBWODU KALININGRADZKIEGO KOMPLEKSOWY ROZWÓJ MAŁYCH ZAKŁADÓW PRODUKCYJNYCH REGIONU W SFERZE INNOWACJI ROZDZIAŁ 6. ZAOPATRZENIE INNOWACYJNE ROZWOJU ZESPOŁU ROLNICZO- PRZEMYSŁOWEGO I ROLNICTWA W REGIONIE PODSTAWOWE KIERUNKI INNOWACJI NAUKOWO-TECHNICZNYCH E MAŁYCH FORMACH PRODUKCJI ROLNICZEJ INSTYTUCJONALNE PRZESŁANKI ROZWOJU POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO MAŁYCH ZAKŁADÓW PRODUKCJI ROLNEJ ROLNICTWO ROSYJSKIEGO REGIONU I POZIOM JEGO ROZWOJU INNOWACYJNEGO NA PRZYKŁADZIE OBWODU KALININGRADZKIEGO PRACE NAUKOWO-BADAWCZE W ROLNICTWIE JAKO CZYNNIK PODNIESIENIA EFEKTYWNOŚCI GOSPODARSTW FARMERSKICH ROZWÓJ AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ MAŁEGO BIZNESU W ROLNICTWIE EKSKLAWY

5 Spis treści 5 ZAKOŃCZENIE SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKI

6

7 Wstęp Wysoki potencjał innowacyjny małego przedsiębiorstwa wynika z połączenia możliwości i konieczności wspierania szybkiego rozwoju innowacji. Możliwość ta uwarunkowana jest posiadaniem przez małe przedsiębiorstwa całego szeregu zalet. Po pierwsze, charakteryzują się one wysoką elastycznością i operatywnością w podejmowaniu decyzji. Są w stanie szybciej niż duże przedsiębiorstwa dokonywać zmian w produkcji i wprowadzać innowacje w życie. Po drugie, wykazują większą chłonność na innowacje w produkcji i zarządzaniu. Po trzecie wreszcie, szybko adaptują się do czynników zewnętrznych i zmian koniunktury. Natomiast konieczność wdrażania innowacji przez małe przedsiębiorstwa spowodowana jest ograniczonością ich zasobów, co sprawia, że są one zmuszone do korzystania z innowacji jako czynnika rozwoju. O znaczeniu małych przedsiębiorstw dla rozwoju innowacyjnego świadczą liczne krajowe i międzynarodowe dokumenty dotyczące tej problematyki. Między innymi w 2000 r. Unia Europejska przyjęła Europejską Kartę Małych Przedsiębiorstw, w której szczególną uwagę poświęcono rozwojowi małych przedsiębiorstw innowacyjnych. Karta przewiduje rozwój programów, które ułatwią wdrażanie nowych technologii, rozwój systemów zarządzania jakością i certyfikacji, zachęcą małe przedsiębiorstwa do współpracy na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, jak również do współpracy z wyższymi uczelniami i instytutami badawczymi. Kraje rozwinięte wykazują wysoki poziom rozwoju innowacyjnego małych przedsiębiorstw. Z małych przedsiębiorstw ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej pochodzi ok. połowa wszystkich światowych innowacji. Stanowi to potwierdzenie tezy, że to właśnie małe przedsiębiorstwa dysponują największym potencjałem innowacyjnym. Małe przedsiębiorstwa w krajach rozwiniętych często mają swoją długą, mierzoną pokoleniami historię. Większość z nich charakteryzuje się wąską specjalizacją. Ich aktywność innowacyjną wspiera państwo, które inwestuje w rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz ułatwia dostęp do rynków międzynarodowych. Elastyczność i zdolność do szybkiej adaptacji małych przedsiębiorstw do nowych warunków powodują, że przedsiębiorstwa te wykazują wyższą efektywność działań innowacyjnych i szybszy zwrot ponoszonych na nie

8 8 Wstęp nakładów. To nie tylko wyjaśnia wysoką aktywność innowacyjną małych przedsiębiorstw, ale warunkuje również ich cechy w sferze innowacyjności. Jedną z tych cech jest tendencja do głębszej specjalizacji opracowań naukowych dla małych przedsiębiorstw innowacyjnych. Dzięki temu przedsiębiorstwa te zyskują większe możliwości konkurowania z dużymi firmami, ponieważ w wąskiej specjalności ich skromne zasoby finansowe mogą okazać się wystarczające. Następną cechą małych przedsiębiorstw w sferze innowacyjnej jest to, że ich innowacje częściej mają charakter produktowy niż technologiczny. Powoduje to, że małe przedsiębiorstwa zwykle nie podejmują produkcji wielkoseryjnej, a innowacyjne udoskonalenia technologii produkcji najczęściej są dla nich nieopłacalne. Kolejna cecha małych przedsiębiorstw w rozpatrywanej sferze dotyczy tego, że, wdrażając innowacje, nie obawiają się pogorszenia pozycji rynkowej swoich dotychczasowych produktów. Duże firmy, odwrotnie, dążąc do odzyskania środków zainwestowanych w rozwój dotychczasowych produktów, często nie spieszą się z wdrożeniem kolejnych ulepszeń. Warunkiem wykorzystania potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw jest niezawodne funkcjonowanie systemu na wszystkich jego szczeblach od badań podstawowych i stosowanych do dyfuzji ich wyników do praktyki gospodarczej i szerokiego ich wykorzystania. Ważnym czynnikiem wspierającym ten proces jest współdziałanie władz państwowych i samorządowych, organizacji biznesowych i naukowych, instytucji naukowo-badawczych oraz małych przedsiębiorstw. Ważne funkcje w sferze innowacyjności pełni państwo. Jedną z nich jest tworzenie podstaw prawnych dla procesów innowacyjnych, w tym systemu ochrony własności intelektualnej i praw autorskich. W praktyce krajów z krótszą historią gospodarki rynkowej odczuwa się też brak specjalistów w zakresie wspierania i ochrony transferu technologii, co często utrudnia wejście małych przedsiębiorstw innowacyjnych na rynek światowy. W pierwszym rozdziale niniejszej monografii przedstawiono genezę i istotę małego przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę zwrócono na ewolucyjny charakter rozwoju małych przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej, tradycje oraz specyfikę funkcjonowania tego ważnego sektora gospodarki. W drugim rozdziale badaniom poddano motywacje, warunki aktywności innowacyjnej małego przedsiębiorstwa oraz podmioty uczestniczące w procesie innowacyjnym. Na konkretnym przykładzie przedstawiono potencjał innowacyjny małego przedsiębiorstwa i warunki jego wykorzystania. W pracy zwrócono uwagę, że problemy związane z aktywnością innowacyjną przedsiębiorców dotychczas badano w niewystarczającym stopniu.

9 Wstęp 9 Dlatego problemy stymulacji aktywności innowacyjnej małych przedsiębiorstw wyodrębniono w rozdziale trzecim. Podjęto w nim problematykę zarządzania innowacjami, regionalnej polityki rozwoju potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw oraz stymulacji na poziomie lokalnym aktywności innowacyjnej tych przedsiębiorstw. Szczególne znaczenie w działaniach innowacyjnych mają instytucje naukowe i szkoły, które stanowią bazę tych działań. Roli tych instytucji w aktywności innowacyjnej poświęcono czwarty rozdział pracy. W tym rozdziale omówiono wkład w przedsięwzięcia innowacyjne przedsiębiorstw typu venture capital, perspektywy rozwoju przedsiębiorstw typu spin-off, rolę parków naukowych oraz cechy okręgów przemysłowych najnowszej generacji. W dwóch kolejnych rozdziałach (5 i 6) przedstawiono sektorowe cechy rozwoju. W pierwszej kolejności zbadano systemowe podejście do wykorzystania potencjału innowacyjnego małych przedsiębiorstw przemysłowych. Następnie, wykorzystując bogaty materiał badawczy oceniono rolę innowacji w rozwoju gospodarki żywnościowej. Badaniom poddano podstawowe kierunki innowacji naukowo-technicznych w małych przedsiębiorstwach rolniczych, instytucjonalne formy i przesłanki rozwoju potencjału innowacyjnego w tych przedsiębiorstwach, a także rolę prac naukowo-badawczych we wzroście efektywności przedsiębiorstw sektora rolnego. Problematyka przedstawiona w monografii jest złożona i wieloaspektowa. Autorzy wyrażają nadzieję, że publikacja ta okaże się pożyteczna dla naukowców i praktyków, a także studentów kierunków ekonomicznych.