Rośliny, zwierzęta i żywność modyfikowana genetycznie. Za i przeciw GMO

Transkrypt

1 Rośliny, zwierzęta i żywność modyfikowana genetycznie. Za i przeciw GMO

2 Definicja GMO Organizm modyfikowany genetycznie (ang. genetically modified organism - GMO) to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu: - technik rekombinacji DNA z użyciem wektorów, w tym tworzenia materiału genetycznego poprzez włączenie do wirusa, plazmidu lub każdego innego wektora, cząsteczek DNA wytworzonych poza organizmem i włączenie ich do organizmu biorcy, w którym w warunkach naturalnych nie występują, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania, - technik stosujących bezpośrednie włączenie materiału dziedzicznego przygotowanego poza organizmem, a w szczególności: mikroiniekcji, makroiniekcji i mikrokapsułkowania, - metod niewystępujących w przyrodzie dla połączenia materiału genetycznego co najmniej dwóch różnych komórek, gdzie w wyniku zastosowanej procedury powstaje nowa komórka zdolna do przekazywania swego materiału genetycznego odmiennego od materiału wyjściowego komórkom potomnym. Z Ustawy o GMO

3 Historia GMO Stanley Cohen Inżynieria genetyczna powstała dzięki silnemu rozwojowi genetyki i biologii molekularnej. Za początek jej ery uznaje się lata 70-te XX wieku, kiedy to dwóch amerykańskich biologów, Stanley Cohen i Herbert Boyer, po raz pierwszy przeniosło do komórki bakteryjnej gen wyizolowany z organizmu człowieka. W ten sposób udowodnili oni uniwersalność kodu genetycznego, identycznego dla wszystkich istot żywych (1973 rok). W 1985 uzyskano tytoń odporny na działanie glifosatu (RoundUp), a w1986 roku w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy na większą skalę zebrano uprawę tego tytoniu. Niedługo potem, w 1994 roku na półkach sklepowych pojawiły się pomidory z obniżoną skutecznością genu odpowiadającego za szybkie mięknięcie owocu pomidory Flavr SAVR. Herbert Boyer

4 Rodzaje modyfikacji transgenicznych 1.Zmieniona zostaje aktywność genów naturalnie występujących w danym organizmie. Metoda ta została wykorzystana w produkcji pomidorów Flavr Savr, które jako pierwsze GMO zostały w 1994 roku dopuszczone do obrotu w USA. Zmniejszono w nich aktywność genu, który odpowiada za proces dojrzewania i mięknięcia pomidora. Otrzymano odmianę zmienioną genetycznie, choć w komórkach rośliny nie pojawił się żaden nowy element, żaden obcy gen. 2. Do organizmu wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów. Powielenie genu - powoduje "namnażanie" pożądanej cechy (barwa, zawartość cukru). Dotychczas nie wprowadzono do obrotu takich produktów. 3. Wprowadzony gen pochodzi z organizmu innego gatunku. Włączenie materiału genetycznego (DNA) do genomu innych organizmów roślin lub zwierząt, niezależnie od gatunku. Najbardziej powszechne zastosowanie tego rodzaju modyfikacji to przeniesienie genu z bakterii glebowej Bacillus thuringensis do roślin uprawnych. Dzięki temu wytwarzają one toksynę chroniącą je przed owadami. Tak zmodyfikowane rośliny zostały wprowadzone do obrotu.

5 Cele modyfikacji roślin Dodanie nowych cech ułatwiających uprawę: odporności na herbicydy (chemiczne środki zwalczające chwasty) tak aby można było ich używać mniej lub stosować mniej szkodliwe, odporność na choroby powodujące straty w zbiorach, zwiększenie odporności na suszę, zasolenie i inne czynniki środowiska. Zmienianie cech wpływających na wartość zebranych plonów: zwiększenie zawartości korzystnych dla człowieka składników (witamin, białek itp.), przedłużenie trwałości owoców, obniżenie zawartości związków szkodliwych lub niesmacznych.

6 Kukurydza - odporność na owady, - wytwarzanie substancji używanych do wyrobu leków lub szczepionek. Przykłady modyfikacji roślin Ziemniaki - wzrost zawartości skrobi, - odporność na herbicydy, stonkę ziemniaczaną, wirusy, - "słodkie ziemniaki, - odporność na ciemnienie pouderzeniowe - większa trwałość, - mała zawartość glikoalkaloidów. Pomidory - spowolnienie dojrzewania, większa trwałość, - większa zawartość suchej masy, - intensywniejsza barwa, cieńsza skórka. Sałata - produkcja szczepionki na zapalenie wątroby typu.

7 Przykłady modyfikacji roślin Truskawki - wyższa słodkość owoców, - spowolnienie dojrzewania, - odporność na mróz. Soja - odporność na środki ochrony roślin - hrebicydy, - odporność na wirusy, herbicydy, szkodniki, - obniżona zawartość kwasu palmitynowego. Rzepak - odporność na herbicydy, - zmniejszona zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, - większa zawartość kwasu lauronowego. Ryż - zwiększona produkcja beta-karotenu, prekursora witaminy A - wszczepione został geny pochodzące z żonkila, modyfikacja w zamierzeniu miała rozwiązać problem braku witaminy A u dzieci w Azji Wschodniej.

8 Cele modyfikacji zwierząt Zwierzęta modyfikowane są w celu: szybszego przyrostu masy, uzyskania innych cech pożądanych w hodowli, zmniejszenia ilości zanieczyszczeń powstających przy hodowli, uodpornienia zwierząt hodowlanych na choroby, uzyskania białek służących jako leki.

9 Przykłady modyfikacji zwierząt Modyfikacje mające na celu uzyskanie szybszego wzrostu zwierząt hodowlanych. Polegają one na wprowadzeniu genów produkujących hormon wzrostu. W ten sposób modyfikowane były głównie ryby: karpie, łososie, ale także na zwierzęta gospodarskie, świnie, króliki, owce. Modyfikacje mające na celu zwiększenie odporności zwierząt na choroby. Trwają prace nad uzyskaniem na drodze modyfikacji odporność kur na wirusa ptasiej grypy czy odporność krów na priony powodujące BSE, czyli tzw. chorobę szalonych krów.

10 Przykłady modyfikacji zwierząt Modyfikacje mające na celu uzyskanie innych cech pożądanych w hodowli. - owce wytwarzające wełnę toksyczną dla moli i nie kurczącą się w praniu, - krowy dające więcej mleka - krowy dające mleko specjalnie przystosowane do produkcji serów. Krowom wprowadzono dodatkowe kopie genów kodujących proteiny: beta- i kappa- kazeinę. Kazeina jest składnikiem twarogów i białych serów. Modyfikacja powoduje to, iż z mleka łatwiej jest uzyskać ser - można go uzyskać szybciej i więcej z tej samej objętości mleka. - koty dla alergików - ich sierść nie powoduje alergii, - rybki akwariowe z genami z meduzy, dzięki którym fluoryzują w ciemności (rybki są bezpłodne - nie mogą się krzyżować w przypadku wydostania się do środowiska). Modyfikacje mające na celu zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powstających przy hodowli. Enviropig to nazwa zmodyfikowanych świń, które przyswajają większe ilości fosforu, w efekcie ich odchody zawierają znacznie mniej związków odpowiedzialnych za eutrofizację.

11 Przykłady modyfikacji zwierząt Modyfikacje genetyczne zwierząt wykorzystywane w medycynie Króliki wykorzystywane są m.in. do produkcji związków takich jak: interleukina (bierze udział w procesach układu odpornościowego i krwiotwórczych), czynnik IGF1 (czynnik wzrostu), ludzki hormon wzrostu, alfa-glukozydaza (enzym rozkładający węglowodany), czy białko C (bierze udział w krzepnięciu krwi). Z mleka modyfikowanych krów, kóz i owiec uzyskuje się między innymi ludzką antytrombinę (hamuje krzepnięcie krwi), antytrypsynę (białko osocza krwi), erytropoetynę (hormon stymulujący produkcję erytrocytów). Polskim akcentem w modyfikacji zwierząt dla celów medycznych jest transgeniczny knurek TG Został on stworzony w ramach projektu pt. "Wykorzystanie genetycznie zmodyfikowanych świń dla pozyskiwania organów do transplantacji u człowieka". Polska transgeniczna świnia ma wbudowany gen, który może znieść immunologiczną barierę międzygatunkową pomiędzy świnią i człowiekiem.

12 Kraje produkujące najwięcej żywności modyfikowanej Rośliny GMO rosną w 27 krajach na świecie - głównie jest to soja, kukurydza i bawełna. Powierzchnia upraw GMO wzrosła od 1996 do 2013 r. 100-krotnie. Uprawami GMO zajmowało się w 2013 r. ok. 18 mln rolników. Największy obszar uprawy GMO zajmują w USA (ponad 70 mln ha). W Unii Europejskiej dopuszczone są do uprawy dwie rośliny GMO: kukurydza Bt oraz ziemniak Amflora, którego w praktyce się nie uprawia. KE chce zezwolić na uprawę kolejnej kukurydzy GMO , jednak dwanaście krajów, w tym Polska, sprzeciwia się tej decyzji. W Polsce od 28 stycznia 2013 r. obowiązuje zakaz uprawy roślin genetycznie modyfikowanych. Z kontroli wykonanych w ubiegłym roku przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa wynika, że faktycznie w naszym kraju takich upraw nie ma.

13 Korzyści płynące z GMO Rośliny transgeniczne są zazwyczaj bardziej odporne na niekorzystne warunki środowiska (mróz, wysoka temperatura, susze, nadmiar promieniowania słonecznego). Żywność GMO może pomóc zwalczyć głód w krajach nieradzących sobie z wyżywieniem: rośliny zmodyfikowane są bardziej odporne i potrzebują do rośnięcia słabszych warunków. Żywność zmodyfikowana dla człowieka może być nawet zdrowsza, niż tradycyjna: zwraca się uwagę na mniejsze ryzyko alergii, czy też większe bezpieczeństwo dla niemowlaków. Uprawianie roślin, które są odporne na choroby powoduje, że nie trzeba stosować szkodliwych dla zdrowia konsumentów dla całego środowiska nawozów, czy oprysków.

14 Korzyści płynące z GMO Żywność GMO odznacza się lepszymi cechami użytkowymi, smak, wygląd, skład chemiczny. Żywność modyfikowana góruje nad tradycyjną ze względów ekonomicznych: Zmodyfikowane genetycznie rośliny służą do produkcji biopaliw Żywność modyfikowana góruje nad tradycyjną ze względów ekonomicznych: rośliny GMO odznaczają się często lepszym smakiem, ładniej wyglądają, są bardziej dorodne, co może oczywiście skłaniać klienta do ich zakupu, możliwość zmniejszonego użycia chemicznych środków ochrony roślin, może prowadzić do obniżenia kosztów produkcji, a tym samym do obniżenia cen produktów proponowanych odbiorcy.

15 Zagrożenia płynące z GMO Konieczność zakupu nasion od koncernu biotechnologicznego przy każdym zasiewie. Zwiększone użycie herbicydów. Powstanie superchwastu. Duże ujednolicenie upraw. Potencjalna bezpośrednia szkodliwość produktów GMO względem organizmu ludzkiego.

16 Zagrożenia płynące z GMO badania Arpada Pusztai Árpád Pusztai węgierski biochemik i dietetyk, autor kontrowersyjnych badań nad roślinami zmodyfikowanymi genetycznie. W roku 1998 poinformował w wywiadzie telewizyjnym, że u szczurów karmionych zmodyfikowanymi genetycznie ziemniakami stwierdził uszkodzenie jelit i układu odpornościowego. Badania Pusztaiego wzbudziły kontrowersje co do poprawności metodologicznej i zostały przez część naukowców podważone, a przez część poparte. Wyniki Pusztaiego zostały opublikowane w roku 1999 w czasopiśmie naukowym Lancet. ściana jelita błona śluzowa żołądka

17 Zagrożenia płynące z GMO badania Gillesa-Érica Séraliniego W listopadzie 2012 roku prof. Gilles- Eric Seralini przedstawił na konferencji prasowej wyniki badań na szczurach, które karmił genetycznie modyfikowaną odmianą kukurydzy NK603 oraz glifosatem (herbicyd). Ocena: szczury żyły krócej, chorowały na raka, miały uszkodzone nerki i/lub wątrobę. Żyły krócej: 50% samców i 70% samic żyło krócej odpowiednio 30% i 20%. Badacz: Uniwersytet w Caen (Francja) -GIlles Eric Seralini. Publikacja: Food and Chemical Toxicology. Domieszka do pożywienia: Kukurydza NK603 odporna na glifosat, substancję aktywną herbicydu Roundup firmy Monsanto. Gilles-Eric Seralini Domieszka do wody: Roundup w ilościach dopuszczonych w USA. Publikacja spowodowała ogromne kontrowersje. Krytyce poddano metodologię i wnioski wyciągnięte z badań. Czasopismo Food and Chemical Toxicology wycofało artykuł. Przeciwnicy żywności GMO, natomiast powołują się na Seraliniego mówiąc o toksyczności roślin transgenicznych.

18 Źródła NES/

19 Ankieta na temat GMO wyniki

20 Szkoła podstawowa W ankiecie brało udział trzydzieścioro uczniów klasy szóstej. 27/30 (90%) osób wiedziało co to jest GMO i słyszało o tym w szkole, telewizji (przede wszystkim w reklamie jajek). Niektórzy czytali artykuły o GMO w gazetach lub rozmawiali z rodzicami. 16/30 (53%) kojarzy się z jajkami (reklamą jajek), pozostałym ze sztucznym, niezdrowym jedzeniem, owocami i roślinami. Czy wiesz co to jest GMO? Czy wiesz jakie są główne zastosowania modyfikacji żywności? Żeby jedzenie było ładniejsze, Żeby się nie psuło (nie gniło) Żeby owoce były większe 15/30 (50%) osób wie co może podlegać modyfikacjom genetycznym; Cytrusy, jajka, mięso, owoce i warzywa Przy produkcji czego jest stosowane GMO? Jajek, cytrusów, mięsa, roślin tak nie Z czym kojarzy ci się GMO? z jajkami ze sztucznym jedzeniem, niezdrową żywnością, owocami

21 24/30 (80%) osób uważa, że GMO jest powszechnie stosowane przy uprawie roślin. Jakie skutki ma wg ciebie stosowanie GMO POZYTYWNE (5 os.) owoce są większe Czy uważasz, że GMO jest powszechnie stosowane przy uprawie roślin? można ich więcej wyprodukować w krótszym czasie ładniejszy wygląd nie psuje się tak szybko tak nie NEGATYWNE (6 os.) są modyfikowane są niezdrowe jest to sztuczne jedzenie Jaka żywność jest modyfikowana? Cytrusy, jajka, mięso, owoce i warzywa, Czy żywność modyfikowana ma wpływ na nasze zdrowie? tak nie nie wiem nabiał, produkty roślinne, słodycze 24/30 (80%) osób nie wie jak żywność modyfikowana może wpływać na nasze zdrowie. Według pozostałych ma negatywny wpływ na nasze zdrowie i może wywoływać choroby.

22 Liceum Z jakich źródeł czerpiesz wiedzę na temat GMO? Czy rozumiesz powszechnie obecnie używane pojęcie GMO? Książki, prasa Internet lub TV Czasopisma popularnonaukowe Znajomi, rodzina Szkoła Czy spotkałeś/aś się kiedyś z żywnością genetycznie modyfikowaną? Tak Nie Średnio Tak Nie Nie wiem

23 Czy spotkałeś/aś się kiedyś z żywnością produkowaną przy pomocy organizmów genetycznie modyfikowanych? Czy kupowałbyś/łabyś żywność genetycznie modyfikowaną, jeśli byłaby ona powszechnie dostępna i miała lepsze właściwości odżywcze? Tak Nie Nie wiem Czy uważasz, że żywność modyfikowana genetycznie powinna być powszechnie dostępna? Tak Nie Nie wiem Tak Nie

24 Czy uważasz, że żywność modyfikowana genetycznie stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi? Czy zgodziłbyś/abyś się, aby w pobliżu Twojego miejsca zamieszkania były uprawiane rośliny lub hodowane zwierzęta GMO? Tak Nie Nie wiem Czy uważasz, że modyfikowanie genetycznie organizmów powinno zostać zakazane? Tak Nie Tak Nie Nie wiem

25 Czy jesteś świadomy/a skutków modyfikowania genetycznie zwierząt? Czy jesteś za GMO? Tak Nie Średnio Czy, twoim. zdaniem, GMO może mieć negatywny wpływ na środowisko? Tak Nie Nie wiem Tak Nie Nie wiem

26 Wnioski W grupie licealistów głównym źródłem informacji nt. GMO są czasopisma popularnonaukowe, internet i TV (łącznie 73%) Ankietowani pozytywnie oceniają swoją wiedzę nt. GMO (88% rozumie pojęcie GMO) Większość ankietowanych nieufnie odnosi się do produktów GMO Uważa że mogą mieć negatywny wpływ na środowisko (75%) Uważa, że nie powinny być dostępne (73%) Uważa, że stwarzają zagrożenie dla zdrowia ludzi (53%) 75% ankietowanych jest przeciwnych GMO

27 Wprowadzanie problematyki GMO sprawozdanie z działań

28 Wprowadzanie problematyki GMO sprawozdanie z działań Nasz zespół zaangażował się w działania mające na celu przybliżenie tematyki GMO w różnych środowiskach. W tym celu przygotowaliśmy: Plakaty w szkole, Scenariusz lekcji, którą przeprowadziliśmy z uczniami pierwszej klasy szkoły podstawowej. Gazetkę w naszej klasie,

29 Wprowadzanie problematyki GMO przygotowanie gazetki Przygotowana gazetka dotyczyła: Zastosowań modyfikacji genetycznych, Porównania tradycyjnych metod hodowli z hodowlą przy zastosowaniu, nowoczesnej biotechnologii Omówienia obiegowych opinii na temat GMO.

30 Wprowadzanie problematyki GMO przygotowanie plakatów Namalowane plakaty: wyjaśniały co oznacza termin GMO, przedstawiały potencjalne zagrożenia jakie niesie żywność GMO, omawiały niektóre kontrowersje związane z oznakowaniem żywności transgenicznej.

31 Wprowadzanie problematyki GMO przygotowanie plakatów

32 Przygotowania - próby Wprowadzanie problematyki GMO lekcja w pierwszej klasie szkoły podstawowej

33 Wprowadzanie problematyki GMO lekcja w pierwszej klasie szkoły podstawowej Przygotowania

34 Wprowadzanie problematyki GMO lekcja w pierwszej klasie szkoły podstawowej Przygotowany scenariusz obejmował wyjaśnienie dzieciom czym jest GMO, poprzez inscenizację. Następnie dzieciaki odpowiadały na pytania z przygotowanego przez nas quizu dotyczącego GMO.

35 Wprowadzanie problematyki GMO lekcja w pierwszej klasie szkoły podstawowej Następnie przyszła pora na rysunki dzieci rysowały niezwykłe warzywa i owoce. Później bawiliśmy się wspólnie w Sałatkę owocową. Na koniec każdy otrzymał odznakę ZNAWCY GMO.

36 Skład grupy: Rut Bryl Joanna Chróst Mikołaj Doda Marika Gomuła Magdalena Hecht Wiktoria Korytowska Aleksandra Lar Karolina Mrowińska Aleksandra Mrozińska Dorota Niewierowska Hanna Osieka Magdalena Sabisz Zuzanna Urbaniak Martyna Walkowiak Dagmara Wierzowiecka Wanda Żmójdzin

37 Dziękujemy za uwagę.