Żywność i uprawy GMO - argumenty za i przeciw. Dr Iwona Wrześniewska Wal 1 października 2018

Transkrypt

1 Żywność i uprawy GMO - argumenty za i przeciw Dr Iwona Wrześniewska Wal 1 października 2018

2 Modyfikacje NIE genetyczne Klasyczne metody selekcji odmian korzystające ze zmienności wewnątrzgatunkowej - naturalnej. Rola człowieka - tworzenie warunków dla tej zmienności, ale sam proces powstawania tej zmienności i mechanizmy przekazywania informacji genetycznej pozostawał poza możliwościami ingerencji człowieka. Genetyczne Organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji w szczególności różnych technik

3 Techniki przy zastosowaniu różnych technik w szczególności (KATALOG OTWARTY): mikrowstrzeliwanie DNA (biol-balistyczna) wykorzystanie wektora, mikroiniekcja, fuzja liposomów

4 Biotechnologia farmakologiczna (czerwona) zamknięte laboratoria Biotechnologia przemysłowa (biała) półzamknięte układy Biotechnologia rolniczożywnościowa (zielona) uwolnienie do środowiska FIOLETOWA=LEGISLACJA Prof. UŚ dr hab. Piotr Skubała Uniwersytet Śląski, Katedra Ekologii Konferencja: II Ogólnopolska Konferencja "GMO - szanse czy zagrożenia?", Warszawa październik 2014 r.

5 Prof. UŚ dr hab. Piotr Skubała Uniwersytet Śląski, Katedra Ekologii Konferencja: II Ogólnopolska Konferencja "GMO - szanse czy zagrożenia?", Warszawa październik 2014 r.

6 Zwierzęta GMO

7 Wykorzystanie zwierząt GMO poprawie ich cech produkcyjnych (np. zmiana składu białek mleka, przyrost tuszy, jakość mięsa i wełny) wykorzystaniu ich jako bioreaktory produkcja zmienionych białek wykorzystywanych jako leki (antytrombina cz. krzepnięcia krwi, antytrypsyna rozedma płuc, erytropetyna anemia). prace nad stworzeniem genetycznie zmodyfikowanych organów zwierzęcych nadających się na przeszczepy. Polskim akcentem w tych pracach jest transgeniczny knurek TG Ma wbudowany gen, który może znieść immunologiczną barierę międzygatunkową NOWOŚĆ: komary GMO (zika 2016), malaria (2018)

8 Rośliny GMO

9 Jaki jest cel modyfikacji roślin? przedłużenie trwałości, zwiększenie odporności na szkodniki, grzyby, herbicydy, infekcje wirusowe i bakteryjne, podniesienie cech jakościowych roślin, odporność na zmiany klimatyczne np. suszę, poprawę składu kwasów tłuszczowych oraz aminokwasów białek np. olej sojowy, który nie zawiera szkodliwych dla zdrowia kwasów tłuszczowych trans.

10 Jakie rośliny? Modyfikowane są głównie rośliny mające duże znaczenie gospodarcze: SOJA oporna na herbicyd; KUKURYDZA geny z bakterii Bacillus thuringiensis (Bt) włączone do DNA kukurydzy. Bakterie te wytwarzają białko, które zabija szkodniki, dzięki czemu kukurydza staje się na nie odporna. BAWEŁNA, BAKŁAŻAN (Bt)- 2016

11 ASPEKTY EKOLOGICZNE PRZECIW 1. Niszczenie bioróżnorodności przez zastępowanie naturalnych gatunków roślinami GMO. 2. Powstanie nowych chwastów i tzw. superchwastów. W Argentynie, Kanadzie i USA ponad 20 gatunków superchwastów odpornych na herbicydy np. szczep przymiotna kanadyjskiego (Conyza canadensis) 3. Ginięcie pszczół i trzmieli w Europie i Ameryce Płn. Zespół chorobowy CCD z powodu zjadania przez te owady pyłku roślin GMO, których toksyny osłabiają układ trawienny pszczół otwierając drogę pasożytom. ZA 1. Zmniejszenie użycia środków ochrony roślin negatywnie wpływających na gleby i wodę. 2. Doświadczenia polskie prof. Zbigniewa T. Dąbrowskiego badał wpływu pyłku kukurydzy Bt na larwy motyla. Larwy karmione mąką z kukurydzy Bt rozwijały się ok. 2 tyg. dłużej i miały ponad dwukrotnie niższą masę ciała niż larwy kontrolne. Jednak było to bez znaczenia na długość ich przeżycia. 3. Polskie badania prof. T. Kołtowskiego nie potwierdzają negatywnego wpływu roślin GM na pszczoły, pomimo że stwierdzono obecność β-toksyn w ich przewodzie pokarmowym. Jednak nie miało to wpływu na ich zdrowie.

12 ASPEKTY ZDROWOTNE PRZECIW 1. Niektóre rośliny transgeniczne produkują białka toksyczne, które są silnie alergizujące: alergie skóry i przewodu pokarmowego 20% badanej populacji (Argentyna) oraz choroby układu oddechowego 10%. Zakazana - kukurydza StarLink. 2. Nowotwory rośliny oporne na Roundup podczas gotowania i smażenia rakotwórczy akryloamid. Szczury na diecie GMO chorowały na raka oraz miały poważne uszkodzenia wątroby i nerek. Ze względu na rażące błędy i nieścisłości w tych badaniach publikacje zostały wycofane 2014 r. 3. Otyłość 4.Układ immunologiczny szczury wzrost krwinek białych ZA Badania prowadzone przez prof. Świątkiewicza w 2013 r. dotyczyły Wpływu pasz GMO na produkcyjność i zdrowotność zwierząt. Pasza z GMO nie ma wpływu na obraz histopatologiczny narządów wewnętrznych kurcząt oraz oceniany przyżyciowo status zdrowotny kurcząt.

13 Areał upraw roślin GMO W 2017 r. areał upraw roślin GM wyniósł 189,8 mln ha. W stosunku do 2016 r. wzrost o 3 proc. Głównie: USA, Kanada i Brazylia, Indie, Pakistan, Bangladesz W Unii Europejskiej TYLKO 2 PAŃSTWA uprawiają kukurydzę GMO: m.in. Hiszpania (od 1998 r.) Raport ISAAA (International Service for the Acquisition of Agribiotech Applications) z 2018 r.

14 Pierwsza żywność GMO Rośliny GMO są w większości surowcem do produkcji żywności i pasz. W 1994 na rynek USA wprowadzono pomidory FlavrSavr. Pomidory te charakteryzowały się wolniejszym dojrzewaniem i mięknięciem, przez co łatwiej można było je transportować (BYŁY BARDZO TWARDE).

15 Model ochrony prawnej Wspólnotowy model ochrony prawnej GMO opiera się na regulacjach o charakterze zarówno horyzontalnym, jak i wertykalnym. Horyzontalnych w dziedzinie biotechnologii jest dyrektywa nr 2001/18 w sprawie uwolnienia do środowiska organizmów GMO Wertykalne dotyczące żywności GMO to: rozporządzenie nr 1829/2003 w sprawie żywności GMO i rozporządzenie nr 1830/2003 dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie, żywności GMO i paszy.

16 Autoryzacja Wniosek składa organu w państwie członkowskim, w którym dany produkt GMO ma być po raz pierwszy wprowadzony do obrotu. W Polsce jest to Główny Inspektor Sanitarny. Drugi etap procedury wiąże się z wydaniem przez EFSA opinii naukowej dotyczącej oceny ryzyka dotyczącej wprowadzanego na rynek GMO. Trzecim krokiem procedury jest przygotowanie i przyjęcie decyzji dotyczącej wniosku. W terminie trzech miesięcy od otrzymania opinii EFSA (wiążąca?), Komisja Europejska składa do Stałego Komitetu ds. Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt projekt decyzji, którą zamierza podjąć w odniesieniu do wniosku. Decyzja KE.

17 EFSA - naukowa ocena ryzyka Organizmy LMO (Living Modified Organizm) uwolnione do środowiska naturalnego jako produkty dostępne w handlu, mogą rozmnażać się w środowisku naturalnym i przekraczać granice państwowe, a skutki takiego uwolnienia mogą być nieodwracalne. Opóźnione skutki mogą ujawnić się w następnych pokoleniach. Ocena ryzyka powinna być podejmowana w sposób niezależny, obiektywny i zrozumiały oraz opierać się na dostępnych dowodach naukowych.

18 Zasada ostrożności W UE dominuje zasada ostrożności, a brak pewności naukowej, co do ewentualnych zagrożeń związanych z określonym rodzajem żywności jest podstawą do podejmowania środków prewencyjnych, w USA dopiero naukowe wykazanie zagrożeń jest podstawą do podjęcia działań.

19 Kaluzula opt-out Nowelizacja dyrektywy 2001/18 z 2015 r. wprowadza tzw. klauzulę opt-out odnosi się do uprawy roślin GMO, już autoryzowanych w UE. Konkretna roślina GMO będzie mogła być uprawiana tylko na terenie tych państw, które tego sobie życzą. Deklarację skorzystania z klauzuli ogłosiło łącznie 19 państw członkowskich w tym Polska. Obenie jedyną genetycznie modyfikowaną uprawą, autoryzowaną na terenie UE jest kukurydza MON 810 uprawiana głównie w Hiszpanii, a na znacznie mniejszą skalę także w Portugalii.

20 Nowelizacja polskiej ustawy Wyrazem restrykcyjnych przepisów UE jest uchwalona przez polski sejm 22 marca 2018 r. ustawa o zmianie ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz niektórych innych ustaw 1. Wykonanie wyroku Trybunał Sprawiedliwości UE wydał który orzekł, że Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy tej dyrektywy nr 2001/18, bo nie ma rejestru. 2. Prowadzenie uprawy GMO, będzie wymagało utworzenia specjalnej strefy. Konieczność przedłożenia oświadczeń właścicieli nieruchomości a także pszczelarzy, których nieruchomości lub pasieki są położone w odległości do 30 km od granicy gruntu rolnego, na którym ma być prowadzona uprawa GMO.

21 Pasze GMO Regulacje UE (m.in. rozporządzenie 1830/2003) nie wprowadziły zakazu stosowania w żywieniu zwierząt pasz GMO. Tymczasem polska ustawa o paszach z 2006 wprowadziła zakaz obrotu paszami GM. Zakaz ten do tej pory nie wszedł w życie i nie wiadomo, czy i kiedy to nastąpi, ponieważ vacatio legis tych przepisów jest stale wydłużane. Obecnie do 1 stycznia 2024 r.. O takim kształcie regulacji zdecydowała ekonomia, ponieważ istnieją znaczne różnice w cenach pasz modyfikowanych i niemodyfikowanych genetycznie. W Polsce 70 % soi to soja pochodząca z krajów Ameryki Południowej, gdzie powszechne są uprawy GMO.

22 Znakowanie w UE W przypadku produktów GMO zagadnieniom znakowania poświęcone jest rozporządzenie nr 1830/2003, które wprowadziło system umożliwiający prześledzenia (traceability) przepływu produktów GMO w łańcuchu produkcji i dystrybucji. Jest obowiązek znakowania takich produktów jak np. cukier, bądź wysoko rafinowane oleje produkowane z surowców zmodyfikowanych genetycznie.

23 Produkt genetycznie modyfikowany Przykład znakowanie żywność mąka kukurydziana Tak produkty otrzymywane z roślin GM żywność uzyskana ze zwierząt karmionych paszą GM olej kukurydziany, sojowy, rzepakowy jaja, mięso, mleko Tak Nie

24 żywność produkowana z udziałem enzymów GM produkty piekarnicze otrzymane z udziałem amylazy ( np. do napojów (Coca Cola, Pepsi Cola, produkcja żywności dla diabetyków, lody) Nie substancje dodatkowe oraz aromaty produkowane z GMO lecytyna ekstrahowana z soi (np. stosowana do produkcji czekolady) Nie

25 Nowe zagrożenia Rozwój nowych technik hodowli roślin - NBT (ang. New Breeding Techniques).. W 2012 r. opracowano system CRISPR-Cas9, który stanowi rewolucyjne narzędzie do edycji genomu, ponieważ zapewnia precyzyjne cięcie nici DNA Rośliny powstałe z wykorzystaniem tych nowych metod mogą zostać użyte do produkcji żywności i pasz.

26 Nowe rozwiązania Do 2020 r. prowadzony będzie wieloletni program, który m.in. zajmuje się badaniami roślin wysokobiałkowych. Celem programu jest pozyskanie alternatywnych źródeł białka, które zastąpią soję GM. Podobne prace podejmowane są na szczeblu europejskim. W kwietniu 2018 r. przyjęto Rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie europejskiej strategii na rzecz promowania roślin wysokobiałkowych.

27 Dziękuje za uwagę