ROZPOWSZECHNIENIE ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

Transkrypt

1 ROZPOWSZECHNIENIE ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA The prevalence of affective disorders review Łukasz Mokros, Tadeusz Pietras Title and authors Zakład Farmakologii Klinicznej I Katedry Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, ul. Kopcińskiego 22, Łódź Abstract According to the survey EZOP, conducted on a representative sample of the Polish population, the incidence of depression is 1.9% among men and 4.0% among women. Dysthymia, and so persistent mood disorders that do not meet criteria for depressive episode, was found in 0.4% of men and 0.8% of women. The risk of mood disorders throughout life is likely to be from 7 to 12% for men and from 20 to 25% for women. For bipolar disorder type I by classification Akiskal affects around 1% of the population. Depending on the criteria of bipolarity, it is considered that all cases of affective disorders, bipolar disorder affects 1% to 47%. Liquidity border between bipolar and unipolar disorder makes it difficult to assess the epidemiological reliable. Key words unipolar affective disorder, bipolar disorder, prevalence, comorbidity Streszczenie Według badania EZOP, przeprowadzonego na reprezentatywnej grupie dla populacji Polski, częstość występowania depresji wynosi 1,9% wśród mężczyzn i 4,0% wśród kobiet. Dystymię, a więc uporczywe zaburzenia nastroju niespełniające kryteriów epizodu depresyjnego, stwierdzono u 0,4% mężczyzn i 0,8% kobiet. Ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju w ciągu całego życia wynosi prawdopodobnie od 7 do 12% dla mężczyzn i od 20 do 25% dla kobiet. Na zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I wg klasyfikacji Akiskala choruje około 1% populacji. W zależności od kryterium dwubiegunowości uważa się, że wśród wszystkich przypadków zaburzeń afektywnych zaburzenia dwubiegunowe występują od 1 aż do 47%. Płynność granicy pomiędzy chorobą afektywną jednobiegunową a dwubiegunową utrudnia rzetelną ocenę epidemiologiczną. Słowa kluczowe choroba afektywna jednobiegunowa, choroba afektywna dwubiegunowa, rozpowszechnienie Fundacja Vis Salutis

2 Wprowadzenie Jedną z przyczyn rozwoju uzależnień są zaburzenia afektywne. Obraz kliniczny uzależnienia i jego powikłania często maskują tło, jakim jest zaburzenie nastroju zarówno o charakterze jednobiegunowym, jak i dwubiegunowym Celem artykułu jest przybliżenie czytelnikowi wiedzy o epidemiologii zaburzeń nastroju ze szczególnym zwróceniem uwagi na współchorobowość zaburzeń afektywnych. Psychoterapeuta uzależnień bardzo często spotyka się z osobami chorymi na depresję, u których współwystępują zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości. Klasyczna terapia uzależnień zakłada, że najpierw leczy się uzależnienie, następnie dopiero w procesie terapii pogłębionej pracuje się z innymi zaburzeniami psychicznymi obecnymi u klienta i jego problemami (Mellibruda, Sobolewska-Mellibruda, 2006). Epidemiologia zaburzeń afektywnych Zaburzenia nastroju stanowią częsty i istotny problem kliniczny. Według badania EZOP, przeprowadzonego na reprezentatywnej grupie dla populacji Polski, częstość występowania depresji wynosi 1,9% wśród mężczyzn i 4,0% wśród kobiet. Dystymię, a więc uporczywe zaburzenia nastroju niespełniające kryteriów epizodu depresyjnego, stwierdzono u 0,4% mężczyzn i 0,8% kobiet (Kantorska-Janiec, 2012). Należy jednak zaznaczyć, że powyższe odsetki odnoszą się jedynie do chorobowości punktowej, czyli tej części osób, która choruje na depresję w momencie przeprowadzania badania. Ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju w ciągu całego życia wynosi prawdopodobnie od 7 do 12% dla mężczyzn i od 20 do 25% dla kobiet (Segal, Williams, Teasdale, 2009). Zbliżone wskaźniki uzyskano dla prób z USA, Kanady oraz sześciu krajów Europy (Segal, Williams, Teasdale, 2009). Co istotne, niezależnie od prezentowanych wartości zachowana jest proporcja między płciami: kobiety chorują 2-, 3-krotnie częściej na zburzenia afektywne niż mężczyźni. Interesujące jest to, że w społeczeństwach nieużywających alkoholu i innych substancji uzależniających częstość depresji u kobiet i u mężczyzn jest zbliżona (Papalopos, Papalopos, 1998). Na zaburzenia afektywne dwubiegunowe typu I według klasyfikacji Akiskala choruje około 1% populacji (Kantorska-Janiec, 2012), Częstość tego zaburzenia zbliżona jest do częstości psychoz schizofrenicznych (Wciórka, 2011). Rozwój koncepcji spektrum dwubiegunowości i opisanie różnych odmian choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) zrodziło pytanie o rzeczywistą częstość zaburzeń dwubiegunowych (Angst i wsp., 2011). W zależności od kryterium dwubiegunowości uważa się, że wśród wszystkich przypadków zaburzeń afektywnych zaburzenia dwubiegunowe występują od 1% aż do 47%. Płynność granicy pomiędzy chorobą afektywną jednobiegunową a dwubiegunową utrudnia rzetelną ocenę epidemiologiczną. Tzw. duża depresja (major depressive disorder) przypisywana była zwykle do zaburzeń jednobiegunowych (84% przypadków). Rozwój koncepcji spektrum zmniejszył ten odsetek do ok. 50%, co oznacza, że tzw. duża depresja może zdarzać się też w przebiegu spektrum dwubiegunowości (Angst i wsp., 2011) (patrz: Rysunek 1). Według badań epidemiologów depresja rozwijająca się poniżej trzydziestego roku życia zazwyczaj jest zaburzeniem ze spektrum dwubiegunowego (Pużyński, 2011). Fakt ten jest istotny z punktu widzenia wyboru stosowanej terapii. Należy pamiętać, że wystąpienie epizodu depresji stanowi czynnik ryzyka kolejnego epizodu w przyszłości, a więc także nawracających zaburzeń nastroju (Pużyński, 2011). Przebycie epizodu depresyjnego oznacza 80% ryzyko nawrotu (Segal, Williams, Teasdale, 2009). 2

3 Rysunek 1. Zmiana częstości występowania poszczególnych zaburzeń nastroju w zależności od stosowanych kryteriów choroby afektywnej dwubiegunowej. Porównanie dotyczy kryteriów zaburzeń ze spektrum dwubiegunowości zawartych w DSM-IV-TR oraz zaproponowanych przez Angsta i wsp. (2011) w wieloośrodkowym, wielonarodowym i transkulturowym badaniu BRIDGE (ang. Bipolar Disorders: Improving Diagnosis, Guidance and Education). DSM-IV-TR czwarta poprawiona edycja systemu klasyfikacyjnego zaburzeń psychicznych (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition, text revision). Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania BRIDGE (Angst i wsp., 2011). Współchorobowość zaburzeń nastroju Z zaburzeniami afektywnymi bardzo często współwystępują inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Należy tu wymienić (Segal, Williams, Teasdale, 2009; Rajewski, 2011): zaburzenia lękowe z napadami paniki (współwystępują w do 20% przypadków), zespół lęku uogólnionego (30%), zespół stresu pourazowego (24%), fobia społeczna (38%), zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (14%), zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (31%), uzależnienie od alkoholu (23%) i narkotyków (14%), jadłowstręt psychiczny (75%). O ile wymienione jednostki mogą pojawić się w przebiegu albo poprzedzić ChAD lub ChAJ, o tyle zdecydowanie częściej współwystępują ze spektrum dwubiegunowości, gdzie w 70% przypadków możemy mieć do czynienia z potrójną diagnozą (Stahl, 2013). Należy również zaznaczyć, że istnieje silne powiązanie między zaburzeniami nastroju a samobójstwami. Z badań epidemiologicznych wynika, że 50 80% osób odbierających sobie życie ma rozpoznane jakiekolwiek zaburzenie afektywne, a wśród pacjentów z nawracającymi zaburzeniami nastroju 15% ginie śmiercią samobójczą. Mimo że kobiety częściej chorują na depresję i podejmują próby odebrania sobie życia niż mężczyźni, to wśród mężczyzn skuteczność samobójstw jest wyższa (Pużyński, 2011). Dodatkowo należy zaznaczyć, że zaburzenia nastroju często rozwijają się na podłożu nieprawidłowej osobowości (Tabela 1). 3

4 Zaburzenie osobowości: ChAD ChAJ Dystymia Paranoiczne 5 25% 1 39% 1 21% Schizoidalne 0 30% 0 42% 0 28% Schizotypowe 0 20% 0 27% 1 18% Antysocjalne 0 28% 0 29% 1 4% Typu borderline 3 54% 0 29% 3 41% Histrioniczne 1 56% 0 40% 1 28% Narcystyczne 0 37% 0 25% 4 7% Unikowe 4 29% 3 57% 7 54% Zależne 1 67% 1 46% 4 44% Obsesyjno-kompulsywne 4 49% 1 48% 4 33% Tabela 1. Częstość występowania zaburzeń nastroju w poszczególnych zaburzeniach osobowości, diagnozowanych według kryteriów DSM-IV. ChAD choroba afektywna dwubiegunowa; ChAJ choroba afektywna jednobiegunowa. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników metaanalizy 122 prac (Friborg i wsp., 2013). Zaburzenia nastroju współwystępują również z chorobami somatycznymi. Należy zaznaczyć, że depresja może stanowić konsekwencję schorzenia somatycznego, ale także stanowić czynnik ryzyka predysponujący do jego rozwoju. Najważniejsze choroby z tej grupy wraz z rozpowszechnieniem występowania depresji w ich przebiegu przedstawiono w Tabeli 2. Nazwa schorzenia somatycznego Częstość zaburzeń nastroju Cukrzyca typu 1 12% Cukrzyca typu % Niewydolność serca 14 30% Stabilna choroba wieńcowa 15 50% Nowotwór złośliwy 20 50% Reumatoidalne zapalenie stawów 13 80% Choroba Parkinsona 51% Choroby tarczycy 20 30% Przewlekłe zespoły bólowe 50% Tabela 2. Częstość występowania zaburzeń nastroju w wybranych chorobach somatycznych. Źródło: opracowanie własne według Clarke i Currie, Na szczególną uwagę zasługują przewlekłe zespoły bólowe, w przebiegu których zaburzenia afektywne rozwijają się u ponad 50% chorych (Pietras, Mokros, Witusik, 2017). Podsumowanie Zaburzenia nastroju są jednymi z częstszych zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w polskiej populacji. Należy zwrócić uwagę na współchorobowość zaburzeń nastroju. Współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych i chorób somatycznych utrudnia psychoterapię i komplikuje możliwość bezpiecznej farmakoterapii. Piśmiennictwo 1. Angst J., Azorin J.-M., Bowden C.L. i wsp. Prevalence and Characteristics of Undiagnosed Bipolar Disorders in Patients With a Major Depressive Episode: The BRIDGE Study. Arch Gen Psychiatry. 2011; 68(8): doi.org/ /archgenpsychiatry Clarke D.M., Currie K.C. Depression, anxiety and their relationship with chronic diseases: a review of the epidemiology, risk and treatment evidence. The Medical Journal of Australia. 2009; 190(7 Suppl): 54 S60. cla10974_fm. 3. Friborg O., Martinsen E.W., Martinussen i wsp. Comorbidity of personality disorders in mood disorders: A meta-analytic review of 122 studies from 1988 to Journal of Affective Disorders. 2014; (1): Kantorska-Janiec M. Rozpowszechnienie depresji. W: Moskalewicz J., Klejna A., Wojtyniak B. (red.), Kondycja psychiczna mieszkańców Polski. Raport z badań Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej EZOP Polska. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z. Integracyjna psychoterapia uzależnień. Teoria i praktyka. Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa Papalopos D.F., Papalopos J. Przezwyciężyć depresję. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań Pietras T., Mokros Ł., Witusik A. Współchorobowość somatyczna. W: Orzechowska A., Gałecki P., Pietras T. (red.) Nawracające zaburzenia depresyjne etiologia, diagnoza, 4

5 terapia. Wydawnictwo Continuo. Wrocław Pużyński S. Choroby afektywne nawracające. W: Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria. T. 2. Psychiatria kliniczna. Elsevier Urban & Partner, Wrocław Rajewski A. Jadłowstręt psychiczny. W: Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria. T. 2. Psychiatria kliniczna. Elsevier Urban & Partner, Wrocław Segal Z.V., Williams M.G., Teasdale J.D. Depresja zakres problemu. W: Terapia poznawcza depresji oparta na uważności. Nowa koncepcja profilaktyki nawrotów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Stahl S.M. Stahl s Essential Psychopharmacology. Neuroscientific Basis and Practical Applications. Cambridge University Press, Cambridge Wciórka J. Klasyfikacje zaburzeń psychicznych. W: Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria. T. 2. Psychiatria kliniczna. Elsevier Urban & Partner, Wrocław