Grażyna Rosa Rozwój centrów logistycznych w Polsce : źródła finansowania. Ekonomiczne Problemy Usług nr 60,

Transkrypt

1 Grażyna Rosa Rozwój centrów logistycznych w Polsce : źródła finansowania Ekonomiczne Problemy Usług nr 60,

2 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO 354 NR 604 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR GRAŻYNA ROSA 1 ROZWÓJ CENTRÓW LOGISTYCZNYCH W POLSCE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA WSTĘP Przez wiele lat przewoźnicy i organizatorzy przewozów zakładali, że jeżeli ich usługi są stosunkowo niezawodne, a stan ich pojazdów (często przestarzałych) nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla ładunków, to usługobiorcy będą zadowoleni ze świadczonych usług. Jako podstawowy instrument konkurencji postrzegali cenę. Dzisiaj możliwość świadczenia rzetelnych usług nie wystarcza do osiągnięcia i utrzymania silnej pozycji konkurencyjnej w zmieniającym się otoczeniu. Usługobiorcy są coraz bardziej wymagający w takich kwestiach jak jakość oferowanych usług, bezpieczeństwo osób i ładunków, dostarczanie informacji, podejście partnerskie przewoźnika lub spedytora, obsługa klienta. W sytuacji, gdy na plan pierwszy wysuwają się powyższe elementy, przedsiębiorstwa konkurujące na rynku muszą prowadzić profesjonalną analizę rynku i preferencji nabywców w celu realizacji wartości najbardziej cenionych przez klientów. W tym zakresie należy upatrywać szczególnej roli centrów logistycznych sprawnych, dostępnych i dobrze zorganizowanych. Istotnym elementem, stanowiącym podstawę wszelkich działań, są możliwości finansowe. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA BUDOWY I ROZWOJU CENTRÓW LOGISTYCZNYCH W POLSCE Finansowanie budowy i rozwoju centrów logistycznych jest częścią realizacji celów europejskiej polityki transportowej. W finansowaniu budowy i rozwoju centrów logistycznych może brać udział 2 : - kapitał publiczny (z budżetu centralnego i lokalnego), - kapitał prywatny, - kapitał ze środków pomocowych z funduszy UE, 1 dr hab prof US Grażyna Rosa, Zakład Komunikacji Marketingowej, Katedra Marketingu Usług, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług, Uniwersytet Szczeciński 2 pod red. B. Liberadzkiego i L. Mindura: Uwarunkowania rozwoju systemu transportowego Polski, Wydawnictwo PIB, Warszawa-Radom 2007, s. 467

3 Rozwój centrów logistycznych w Polsce źródła finansowania 355 co przedstawiono na rysunku 1. Źródła finansowania budowy i rozwoju centrów logistycznych Rysunek 1 Źródło: opracowanie własne. Dla sprawności przewozów istotne jest tworzenie centrów logistycznych pełniących także rolę terminali intermodalnych, wyposażonych w stacje rozdzielcze. Zintegrowany system intermodalny pozwala też na integrację i zdecydowaną obniżkę kosztów w stosunku do kosztów zmiany rodzaju transportu. Kapitał publiczny budowy i rozwoju centrów logistycznych w Polsce jest kształtowany przede wszystkim przez Narodowy Plan Rozwoju. Narodowy Plan Rozwoju na lata jest kompleksowym programem rozwoju społecznogospodarczego Polski w perspektywie finansowej budżetu unijnego do 2013 r.

4 356 Grażyna Rosa Jedną z części NPR jest oddziaływanie na transport poprzez: a) modernizację i budowę infrastruktury transportowej, b) poprawę efektywności jej wykorzystania, c) wzrost bezpieczeństwa ruchu drogowego, d) wzrost efektywności działania przedsiębiorstw transportowych, e) rozwój nowoczesnych technologii transportowych, f) rozwój transportu intermodalnego itp. Budżet NPR na lata wyniesie ponad 134 mld euro. Złożą się na niego środki z: publicznych środków krajowych, unijnych funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności wspólnej polityki rolnej i rybackiej, krajowych i międzynarodowych instytucji finansowych przedsiębiorstw prywatnych. Środki te będą w dyspozycji programów sektorowych i programów regionalnych. Można w nich upatrywać również źródeł finansowania rozwoju centrów logistycznych. Struktura tych środków będzie przedstawiać się następująco: a) środki budżetu państwa, państwowych funduszy celowych (np. Fundusz Pracy, PFRON, NFOŚ i GW) oraz jednostek samorządu terytorialnego 30,8 mld euro, b) środki unijne 80,6 mld euro, c) środki prywatne 23 mld euro, co przedstawiono na rysunku 2. Struktura budżetu NPR na lata w mld euro Rysunek 2 Budżet Narodowego Planu Rozwoju w mld Eu 30,8 Środki UE Środki prywatne 23 80,6 Środki budżetu państwa oraz jst

5 Rozwój centrów logistycznych w Polsce źródła finansowania 357 Źródło: opracowanie własne. Ważnym instrumentem wspierania projektów w dziedzinie logistyki i transportu jest możliwość udzielenia przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji. Przewiduje się ponadto emisję obligacji infrastrukturalnych, które będą adresowane do otwartych funduszy emerytalnych (OFE) i gwarantowane przez Skarb Państwa, co może wzmocnić finansowanie rozwoju centrów logistycznych. Kolejnym istotnym elementem wsparcia finansowego transportu jest fakt, że Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Fundusz Poręczeń Unijnych są upoważnione do udzielania gwarancji lub poręczania obligacji i kredytów zaciąganych przez podmioty uczestniczące w finansowaniu rozwoju centrów logistycznych. Dodatkowym źródłem mogą być środki z rezerwy budżetowej na wspieranie inwestycji (w tym również transportowych i logistycznych). W zakresie modernizacji i budowy infrastruktury oraz rozwoju transportu (a w tym również centrów logistycznych) udało się wypracować odrębne miejsce w Programie Horyzontalnym Infrastruktura Transportowa. Obejmuje ono dwa programy operacyjne PO infrastruktura drogowa i PO Konkurencyjność transportu, oraz wszystkie programy regionalne, które bardziej bezpośrednio lub pośrednio wspierają rozwój transportu. Odrębne miejsce w finansowaniu rozwoju centrów logistycznych zajmuje Strategia Rozwoju Regionalnego odnosząca się do działań na poziomie regionu, uwzględniająca znaczenie polityki regionalnej i polityki rozwoju regionalnego województw. Jak wcześniej wspomniano, kapitał prywatny i publiczny są w Polsce bardzo ograniczone, duża więc rola przypada środkom pomocowym oraz partnerstwu publiczno-prywatnemu (PPP), będącemu szansą dla finansowania rozwoju centrów logistycznych w Polsce. FINANSOWANIE CENTRÓW LOGISTYCZNYCH W POLSCE ZE ŚRODKÓW UE PRZESŁANKI, ETAPY, METODY Unia Europejska ze względu na niejednolitość warunków transportowych w krajach członkowskich (np. nadmiar i różnorodność regulacji, różny stan infrastruktury, różny standard usług, różnorodność systemów informacyjnych) usiłuje koordynować działania wspierające rozwój transportu, a w szczególności transportu intermodalnego, głównie w postaci wsparcia finansowego. Dotyczy ono generalnie następujących obszarów: a) wspierania intermodalności w realizowanych projektach sieci TEN-T, b) wspierania rozwoju i funkcjonalności centrów logistycznych, c) harmonizacji standardów, d) integracji towarowych korytarzy transportowych,

6 358 Grażyna Rosa e) wspierania projektów badawczych z zakresu transportu intermodalnego. Za wspieraniem rozwoju przewozów intermodalnych przemawia wiele argumentów, głównie zaś: a) zmiana struktury przewozów ładunków, b) wzrost transportu towarów, c) troska o środowisko naturalne, d) zniesienie kosztów zewnętrznych transportu. Warunkiem realizacji tych oczekiwań przez przewozy intermodalne jest odpowiednia lokalizacja centrów logistycznych. Finansowanie rozwoju centrów logistycznych w Polsce ze środków unijnych można podzielić na dwa etapy: 1. W latach odbywało się zgodnie z Sektorowym Programem Operacyjnym Transport Gospodarka Morska (SPOT) w ramach wyszczególnionego obszaru działania: rozwój systemów intermodalnych. Warunkiem stworzenia i rozwoju takich systemów jest tworzenie centrów logistycznych pełniących również funkcję terminali intermodalnych, wyposażonych w stacje przeładunkowe. W ramach tego programu szczególną uwagę skierowano na centra logistyczne i terminale kontenerowe położone na liniach kolejowych, umożliwiające zmianę gałęzi transportu na kierunku wschód zachód i północ południe. Wykonanie zadania polega na wsparciu projektów związanych z tymi działaniami z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wynosiło ono 21 mln euro. Środki krajowe w zakresie tego obszaru wynosiły 8,9 mln euro. 2. W latach w nowej perspektywie finansowej fundusze UE przeznaczone na finansowanie transportu są alokowane w Polsce zgodnie z Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Ponieważ Polska nie wykorzystała środków przeznaczonych w SPOT na rozwój systemów intermodalnych, w nowej perspektywie finansowej nie wymienia się już odrębnie tego zadania. Jednym z celów ujętej w tym programie osi priorytetowej: transport przyjazny środowisku jest wzrost udziału transportu intermodalnego w ogólnych przewozach ładunków. Środki publiczne poszczególnych państw nie są w stanie zaspokoić finansowych potrzeb związanych z inwestycjami w zakresie inwestycji transportowych (w tym budowy centrów logistycznych). Możliwości finansowania centrów logistycznych w Polsce ze środków UE przedstawiono na rysunku 3.

7 Rozwój centrów logistycznych w Polsce źródła finansowania 359 Rysunek 3 Finansowanie centrów logistycznych w Polsce ze środków UE FINANSOWANIE CENTRÓW LOGISTYCZNYCH W POLSCE ZE ŚRODKÓW UE LATA SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY TRANSPORT GOSPODARKA MORSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO LATA PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO Źródło: opracowanie własne. Dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko zakłada się finansowanie ze środków krajowych oraz wspólnotowych, co przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Finansowanie osi priorytetowych zdefiniowanych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (EU) Oś priorytetowa Drogowa i lotnicza sieć TEN-T Transport przyjazny środowisku Bezpieczeństwo transportu i krajowe Finansowanie unijne Finansowanie krajowe Publiczne Prywatne

8 360 Grażyna Rosa Oś priorytetowa Sieci transportowe Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej Konkurencyjność regionów Finansowanie unijne Źródło: opracowanie własne na podstawie: Finansowanie krajowe Publiczne Prywatne Na rysunku 4 przedstawiono strukturę środków Unii Europejskiej przeznaczonych na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko według finansowanych sektorów. Rysunek 4 Podział środków Unii Europejskiej dostępnych w ramach projektu Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko według sektorów Energetyka; 6% Kultura; 2% Zdrowie; 1% Szkolnictwo Wyższe; 2% Ochrona Środowiska; 18% Transport; 71%

9 Rozwój centrów logistycznych w Polsce źródła finansowania 361 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Nawet pomimo dużego wsparcia ze strony Unii Europejskiej, sięgającego nieraz 85% wartości inwestycji, istnieje potrzeba poszukiwania nowych źródeł finansowania projektów infrastrukturalnych. Ważnym źródłem wspomagającym inwestycje transportowe może być kapitał prywatny. Infrastruktura jest dobrem publicznym i tylko w wyjątkowych sytuacjach może być finansowana przez kapitał prywatny. W Polsce uzasadnieniem takiego rozwiązania jest wysoki deficyt budżetowy, co powoduje, że podmioty odpowiedzialne za finansowanie infrastruktury państwo i samorządy lokalne nie są w stanie realizować w pełni swojego zadania. W przypadku inwestycji dużych, wymagających zainwestowania dużych środków finansowych, może pojawić się dodatkowo współfinansowanie z funduszy Unii Europejskiej, zwane modelem hybrydowym 3. Model hybrydowy może występować w dwóch postaciach: klasycznej i alternatywnej. Model klasyczny metody hybrydowej charakteryzuje się tym, że całość odpowiedzialności za działania związane z rozwojem inwestycji (finansowanie, budowę, eksploatację) ponosi podmiot prywatny. On również pozyskuje środki pomocowe z UE, co jest bardzo korzystnym rozwiązaniem w zakresie obniżenia wysokości wydatków ponoszonych przez sektor publiczny. Model alternatywny metody hybrydowej zakłada podział projektu na dwie części. Pierwsza część obejmuje PPP, natomiast druga realizowana jest z funduszy Unii Europejskiej. Rozwój centrów logistycznych jest przyszłością sektora prywatnego. Na obecnym jednak etapie realizacji inwestycji z tego zakresu ogromna rola przypada nadal państwu. Odpowiada ono za rozwój infrastruktury umożliwiającej dojazd do centrum logistycznego. Jest ona bowiem warunkiem rozwoju centrum logistycznego. Innym rozwiązaniem finansowania rozwoju centrów logistycznych jest współpraca kapitału prywatnego i publicznego. W tym zakresie może wystąpić finansowanie w ujęciu hybrydowym zmodyfikowanym, uwzględniające zarówno PPP, jak też wsparcie z międzynarodowych instytucji finansowych, np. Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W końcu 2006 r. EBOiR współfinansował 138 projektów PPP w transporcie. Ogólnie z kwoty 4,7 mld euro aż 18,3% przypadało na kapitał prywatny. 3 por. pod red. L. Mindura, Europa-Azja, Gospodarka, Transport, Poznań 2007, s. 311

10 362 Grażyna Rosa Przykładowe źródła finansowania poszczególnych zadań dotyczących realizacji programu budowy zintegrowanej sieci centrów logistycznych w Polsce przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Przykładowe zadania i źródła ich finansowania dotyczące realizacji programu budowy zintegrowanej sieci centrów logistycznych w Polsce Zadanie Opracowanie koncepcji rozwoju rynku logistycznego w Polsce w okresie najbliższych 10 lat z uwzględnieniem roli centrów logistycznych. Określenie optymalnego rozmieszczenia centrów logistycznych w Polsce. Opracowanie długofalowego programu budowy centrów logistycznych w Polsce. Opracowanie koncepcji i projektu technicznego elektronicznej platformy do obsługi centrów logistycznych. Opracowanie wytycznych technicznotechnologicznych do budowy centrów logistycznych w Polsce. Wdrożenie pilotażowe budowy centrum logistycznego jako inwestycyjnego przedsięwzięcia publiczno-prywatnego (PPP), wspomaganego przez środki finansowe Unii Europejskiej, wyposażonego w internetową platformę elektroniczną. Opracowanie koncepcji i doprowadzenie do integracji polskich centrów logistycznych z siecią centrów logistycznych w Unii Europejskiej. Opracowanie programu edukacyjnego dotyczącego korzyści dla SME w wyniku korzystania z usług logistycznych. Źródło finansowania MNiSW 4 MNiSW ERDF ZPORR 5 ERDF SPO-TGM 6 MiNSW ERDF ZPORR ERDF SPO-TGM ERDF ZPORR ERDF SPO-TGM Środki publiczne i prywatne ERDF ZPORR ERDF SPO-TGM Środki własne jednostek badawczo-rozwojowych i uczelni 4 MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego 5 ERDF ZPORR Fundusz Strukturalny Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 6 ERDF SPO-TGM Fundusz Strukturalny Sektorowy Program Operacyjny Transport i Gospodarka Morska

11 Rozwój centrów logistycznych w Polsce źródła finansowania 363 Zadanie Opracowanie programu edukacyjnego dla operatorów logistycznych dot. korzyści płynących ze wspólnego użytkowania centrum logistycznego. Monitoring efektywności przyjętych rozwiązań. Źródło finansowania Środki własne jednostek badawczo-rozwojowych i uczelni Budżet Ministerstwa Transportu Źródło: B. Liberadzki i L. Mindur (red.), Uwarunkowania, s Zadania przedstawione w tabeli 2 są elementami projektu całościowego programu budowy sieci logistycznych. Występują w nim różnorodne źródła finansowania omówione w niniejszym rozdziale. PODSUMOWANIE Dotychczasowe doświadczenia w finansowaniu budowy i rozwoju centrów logistycznych w Polsce wskazują na konieczność wypracowania nowych metod w tym zakresie. Należy od podstaw opracować nową strategię polityki transportowej, uwzględniającą budowę i rozwój centrów logistycznych na podstawie realnych źródeł finansowania, jak również dążyć do ujęcia ich w odrębnym programie operacyjnym. STRESZCZENIE W artykule omówiono źródła finansowania centrów logistycznych w Polsce. Dotychczasowe doświadczenia w finansowaniu budowy i rozwoju centrów logistycznych w Polsce wskazują na konieczność wypracowania nowych metod w tym zakresie.

12 364 Grażyna Rosa SUMMARY DEVELOPMENT OF LOGISTIC CENTRES IN POLAND SOURCE OF FINANCES The paper considers the sources of financing logistics centers in Poland. Previous experiences in financing the building and development of logistics centers in Poland indicate a need to develop new methods in this area. Translated by Leszek Gracz