Promocja Zdrowia inwestycją w społeczeństwo XXI wieku

Transkrypt

1 Promocja Zdrowia inwestycją w społeczeństwo XXI wieku Prof. Witold Zatoński Warsztaty Promocji Zdrowia, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa, Kielce, r.

2 Cel Wzmocnienie i / stworzenie zespołu ł /ij jego kompetencji w zakresie promocji zdrowia / health lateracy kompetencje zdrowotne / w obszarze funkcjonowania projektu PONS 1

3 Uczestnicy - prezentacja Osoby prowadzące promocję zdrowia w mieście Kielce i w powiecie kieleckim Zespół ekspertów w zakresie promocji zdrowia (prof. Leif Aaro / prof. Reidar Thyholdt / dr Zofia Słońska) Zespół realizatorów projektu PONS 2

4 Plan Warsztaty t będą składały ł się z trzech części: A. Informacja o zdrowiu / HEM / PONS B. Eksperci promocji zdrowia C. Przykłady case study 3

5 Case study Fundacja Promocja Zdrowia tytoń t ń / zmniejszenie / wyeliminowanie szkód zdrowotnych wynikających z inhalowania dymu tytoniowego (aktywne i bierne palenie) Prof. Reidar Thyholdt - The Olweus Bullying Prevention Programs 4

6 Refleksje nad zdrowiem Polaków zdrowe woj. świętokrzyskie i t k ki

7 Wskaźnik Rozwoju Społecznego ang. Human Development Index (HDI) Ocena stopnia rozwoju kraju z uwzględnieniem: PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w USD liczonego wg parytetu nabywczego waluty (PPP $) Ogólnego wskaźnika skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania Oczekiwanej długości życia Oczekiwana długość życia jest więc jednym z elementów wskaźnika rozwoju społecznego według UNDP 6

8 Czynniki kształtujące zdrowie 5-10% czynniki genetyczne 5-10% czynniki środowiskowe 20-25% 25% środowisko społeczne 10-20% medycyna naprawcza 40-60% styl życia Źródło: Lalonde M. AN New Perspective on the Health of Canadians; AW Working Document; Information Canada, Ottawa,

9 Naturalna historia choroby Faza przedkliniczna Faza kliniczna Ekspozycja Choroba Przedkliniczne objawy Objawy kliniczne Punkt końcowy: Leczenie Inwalidztwo Zgon Czas Prewencja pierwotna zapobieganie chorobie Prewencja wtórna (wczesna diagnostyka i Profilaktyka trzeciej fazy (leczenie (ec e ekliniczne) leczenie) Medycyna zapobiegawcza Medycyna kuratywna 8

10 Przyrost zdrowia w XX wieku 9

11 Oczekiwana długość życia w wybranych krajach, obie płcie 80 Szwecja Polska 70 Węgry Rosja Lata Portugalia Korea Płd. 40 Tunezja Źródło: Polish Central Statistical Office; Human Mortality Database; CIA World Fact book; G. Caselli, F. Mesle et J. Vallin: The health transition failures, URL: estimations for Portugal and Russia for 1950; presented data for every 10 years since 1950 to

12 Prawdopodobieństwo zgonu przed ukończeniem 65 r.ż., w krajach UE, 2007* Kobiety 7% 7% 7% 8% 8% 8% 8% 8% 9% 9% 9% 9% 9% 10% 10% 10% 11% 11% 13% 13% 14% 14% 15% 15% 16% 17% 18% 23% Mężczyźni Hiszpani Szwecja 12% Włochy Holandia 13% Grecja Włochy 13% Szwecja Irlandia 15% Francja UK 15% Austria UE15 16% Portugali Hiszpani 16% UE15 Austria 16% Finlandi Niemcy 16% Niemcy Grecja 16% Irlandia Luksemb 17% Holandia Belgia 18% Słoweni Dania 18% Belgia Francja 18% Luksemb Portugali 19% UK Finlandia 19% Czechy Słowenia 21% Dania Czechy 23% Polska Słowacja 30% Słowacja Polska 30% UE10 UE10 31% Estonia Rumunia 32% Bułgaria Bułgaria 32% Rumunia Węgry 35% Węgry Estonia 39% Litwa Łotwa 43% Łotwa Litwa 46% Rosja Rosja 54% Bardzo istotne różnice w Europie: Jedynie 7% kobiet w Hiszpanii umiera przed 65 rokiem życia Ponad 50% mężczyzn w Rosji nie dożywa wieku 65 lat 100% 80% 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 11 * 2004: Belgia; 2006: Dania, Luksemburg, Portugalia, Rosja

13 Transformacja epidemiologiczna 12

14 Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia Polska vs. Anglia i Walia, obie płcie 45% Transformacja epidemiologiczna (choroby zakaźne i pasożytnicze i umieralność niemowląt). Polska Transformacja 40% 35% 30% 25% Angia i Walia 20% W 1950 roku w Polsce około 35% 15% nowonarodzonych dzieci nie dożywa 5 roku życia. 10% 5% 0%

15 Transformacja kardiologiczna w Europie 14

16 Umieralność na choroby układu krążenia, Polska i Finlandia, Mężczyźni, Wzrost umieralności 900 z powodu chorób układu 800 krążenia po II Wojnie 700 Światowej 600 Lata 70-te: Rozejście się 500 trendów umieralności z 400 powodu chorób układu 300 krążenia (CVD) między 200 wschodem a zachodem 100 Europy Finlandia Polska 15

17 Trendy umieralności z powodu chorób układu krążenia, 20+ Przykład spadku 800 umieralności z powodu 700 Finlandia mężczyźni chorób układu krążenia ż Finlandia kobiety Europa Zachodnia (zmiana diety, kontrola palenia, prewencja wtórna)

18 Demokracja jest zdrowsza We wszystkich krajach Europy wschodniej transformacja chorób układu krążenia jest przesunięta w czasie W Polsce wzrost umieralności zakończył się około 1990 roku Wraz z transformacją społeczno-ekonomiczną rozpoczęła się faza spadku 17 Źródło: Richard Peto, CTSU, Univeristy of Oxford, UK

19 IMPACT MODEL, 2010 Explaining The Decline in Coronary Heart Disease Mortality in Poland After Democratic and Economic Transformation Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z powodu chorób wieńcowych serca w Polsce po transformacji społeczno-ekonomicznej Czynniki ryzyka: -54% Liczba zgon nów Leczenie: -37% Prof. Witold Zatoński, Niewyjaśnione: -10% O mniej zgonów w 2005 r rok Między ę 1991 a 2005 rokiem liczba zgonów z powodu chorób wieńcowych 100 zmniejszyła się o 26,202; 15% spadku liczby zgonów wynika z 50 ograniczenia palenia tytoniu u mężczyzn 0 39% spadku liczby zgonów wynika ze zmian w diecie symetrycznie u obu płci; 37% spadku liczby zgonów wynika z Mężczyźni Kobiety postępów w leczeniu, np.: niewydolność serca 12%, leczenie zawału 9%, rewaskularyzacja 6%, leczenie nadciśnienia 2%. Autorzy: Bandosz P, O Flaherty M, Drygas W, Rutkowski M, Koziarek J, Wyrzykowski B, Zdrojewski T, 18

20 Kontrola chorób tytoniowych (zmniejszenie i ekspozycji na dym tytoniowy t palenie aktywne i bierne) 19

21 Wprowadzenie na początku XX wieku do zwyczaju ludzkiego inhalacji dymu papierosowego ( palenia ) zmieniło obraz ludzkiego zdrowia. 20

22 Zawarty w dymie papierosowym kompleks ponad 4000 związków chemicznych, h docierający do najgłębszych tkanek organizmu, upośledza wszystkie procesy życiowe i wszystkie narządy. 21

23 Palenie papierosów doprowadziło do trwającego cały XX wiek systematycznego wzrostu zachorowań i zgonów przede wszystkim z powodu raka płuca, zawału serca, udaru u mózgu oraz przewlekłej e ej obturacyjnej choroby płuc. 22

24 Palenie a ryzyko choroby Alzheimera / chorób otępiennych. Wzrost ryzyka zachorowania z wielkością dawki (liczba papierosów) Ryzyko względne (HR) Niepalący Palący > Choroba Alzheimera Otępienie Otępienie naczyniopochodne Palenie >2 paczek papierosów dziennie znacznie zwiększa (o ponad 100%) ryzyko wystąpienia chorób otępiennych w porównaniu do osób niepalących. Źródło: Rusanen M, Kivipelto M, Quesenberry ChP, Zhou J, Whitmer RA. (2010) Heavy Smoking In Midlife and Longterm Risk of Alzheimer Disease and vascular Dementi. Arch. Inter. Med. (

25 Podsumowanie rozwoju sytuacji w Polsce: trendy czasowe; tytoń, płuco 24

26 Codzienne palenie tytoniu, mężczyźni (Polska ) %

27 Codzienne palenie tytoniu wg wieku, kobiety (Polska ) % % % % % % Źródło: Ogólnopolskie badania ankietowe przeprowadzone przez Centrum Onkologii we współpracy z ośrodkami badania opinii publicznej (OBOP, CBOS, RUN, PENTOR) na reprezentatywnych próbach dorosłej (15+ lub 18+) populacji Polski; dane z r. pochodzą z badania Global Adult Tobacco Survey koordynowanego w Polsce przez Ministerstwo Zdrowia, a wykonanego przez Centrum Onkologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny i PENTOR.

28 Zachorowania raka płuca w Polsce mężczyźni kobiety Std. wsp. zachorowań / 100,000 i linie trendu Std. wsp. zachorowań / 100,000 i linie trendu Std. wsp. zachorowań / 100,000 i linie trendu Std. wsp. zachorowań / 100,000 i linie trendu Project PONS PNRF-228-AI-1/

29 Umieralność na nowotwory złośliwe płuca, Polska i Węgry 14 Mężczyźni, wiek Kobiety, wiek zg gony / 100, zg gony / 100, Polska Węgry Polska Węgry 28

30 Umieralność na nowotwory złośliwe płuca, Polska vs. UE15, w latach, , mężczyźni w grupie wieku ik umieralno ości współczynn Polska UE

31 30

32 Umieralność wwoj woj. świętokrzyskim 2008 Dekompozycja: wg. płci wg. wieku wg. grup chorobowych Porównanie z Norwegią 31

33 Umieralność w woj. świętokrzyskim i t k ki 2008 Oczekiwana długość życia y w woj. świętokrzyskim bardzo blisko oczekiwanej długości życia w Polsce 32

34 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., mężczyźni Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii: Oczekiwana długość życia y przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim: Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu:

35 Grupa wieku Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., mężczyźni Rozkład według grup wieku i przyczyny zgonu Choroby układu Nowotwory Urazy krążenia Choroby zakaźne Inne przyczyny Razem % % % % % % % 34% 17% 18% 0% 32% Razem (0+) % % 46% 15% 15% -1% 25% Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii: Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim: Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu: 7.09

36 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., mężczyźni Rozkład według grup wieku Grupa wieku Razem % % % % %

37 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., mężczyźni Rozkład według grup wieku i przyczyny zgonu Grupa wieku Choroby układu krążenia Nowotwory Urazy Choroby zakaźne Inne przyczyny Razem % % % % % Razem (0+) % % 46% 15% 15% -1% 25%

38 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., kobiety Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii: Oczekiwana długość życia y przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim: Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu:

39 Grupa wieku Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., kobiety Rozkład według grup wieku i przyczyny zgonu Choroby układu Nowotwory Urazy krążenia Choroby zakaźne Inne przyczyny Razem % % % % % % % 56% 29% 1% -1% 15% Razem (0+) % % 122% -2% 1% -5% -15% Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii: Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim: Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu: 2.49

40 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., kobiety Rozkład według grup wieku Grupa wieku Razem % % % % %

41 Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a województwem świętokrzyskim w 2008 r., kobiety Rozkład według grup wieku i przyczyny zgonu Grupa wieku Choroby układu Nowotwory Urazy krążenia Choroby oby zakaźne Inne przyczyny Razem % % % % % Razem (0+) % % 122% -2% 1% -5% -15%

42 Udział tytoniu i alkoholu w różnicy w oczekiwanej długości życia między Polską i UE15, 2002 Różnica przypisana do tytoniu Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do tytoniu (lata) Mężczyźni Grupa % wieku Różnica przypisana do alkoholu Różnica w oczekiwanej długości życia (lata Różnica przypisana do alkoholu (lata) % % Grupa wieku Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Kobiety Różnica przypisana do Grupa tytoniu % wieku (lata) Różnica w oczekiwanej długości życia (lata) Różnica przypisana do alkoholu (lata) % % p % % U mężczyzn przedwczesne zgony z powodu chorób odtytoniowych wyjaśnia ponad 50% różnicy w oczekiwanej długości życia. Alkohol odpowiada za 14% różnicy. U kobiet choroby odtytoniowe odpowiadają za 35% różnicy w oczekiwanej długości życia. Szkody związane z alkoholem l są wyższe u kobiet w Europie zachodniej niż w Europie wschodniej 41

43 Wnioski [1] Medycyna obywatelska vs. prywatna (model w UK, Australii i Kanadzie, krajach skandynawskich vs. model w USA) 42

44 Wnioski [2] Wielopłaszczyznowe podejście: polityka zdrowotna we wszystkich dziedzinach / medycyna jest jednym (nie jedynym) z elementów budowania i ochrony zdrowia / demedykalizacja acja działań dla zdrowia (ale i kontroli zachorowań) / programy lokalne l 43

45 Wnioski [3] Zmiana strategicznych paradygmatów: promocja zdrowia / budowanie zdrowia / akcent na czynniki protekcyjne / dieta / wysiłek fizyczny / a nie tylko leczenie i zapobieganie (m.in. bo bariera ekonomiczna) / edukacja także wychowanie zdrowotne początek u dzieci 44

46 Wnioski [4] Konieczność edukacji - analfabetyzm zdrowotny (np. tytoniowy) 10% nie zna (nie wierzy) w związek przyczynowy palenia z rakiem płuca 20% nie zna związku przyczynowego palenia z zawałem serca 40% nie zna związku przyczynowego palenia z udarem mózgu (wylewem) 45

47 Wnioski [5] Interwencja zdrowotna oparta o dowody naukowe 46

48 Wnioski [6] Choroby przewlekłe wspólny ciąg zdarzeń rak, miażdżyca, COPD, uszkodzenie mózgu (demencja) te same czynniki sprawcze 47

49 Wnioski [7] Co zrobić z paleniem? 48