Częstość występowania bólu kręgosłupa a sposób spędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży

Transkrypt

1 PRACA ORYGINALNA Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 2, Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży Agnieszka Kędra 1, Dariusz Czarowski 2 1 Zakład Korektywy i Komensacji, Wydział Wychowania Fizycznego i Sortu w Białej Podlaskiej, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie 2 Wydział Fizjoteraii, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, Olsztyn Kędra A, Czarowski D. Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży. Med Og Nauk Zdr. 2013; 19(2): Streszczenie Wstę. Aktywność fizyczna, zdrowie oraz jakość życia są ze sobą integralnie owiązane. Systematyczna aktywność fizyczna nie tylko zaobiega, ale także może hamować roces rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych w tym bólów kręgosłua. Dane eidemiologiczne wskazują, że bóle kręgosłua są oważnym roblemem w gruie młodzieży, a nawet dzieci. Cel. Określenie częstości wystęowania bólu kręgosłua oraz róba rzedstawienia sosobu sędzania czasu wolnego uczniów szkół owiatu bialskiego, odczuwających ból kręgosłua i nieodczuwających bólu. Materiał i metoda. Badaniem objęto gruę 515 uczniów (256 dziewcząt i 259 chłoców) w wieku lat, uczęszczających do szkół odstawowych owiatu bialskiego. Jako narzędzie badawcze zastosowano autorski kwestionariusz ankiety. Do analizy zebranych wyników badań wykorzystano niearametryczny test oarty na funkcji Chi-kwadrat. Jako oziom istotności różnic rzyjęto wartość <0,05. Wyniki. Dolegliwości bólowe kręgosłua o różnej częstotliwości zgłosiło 203 (39,4%) badanych. Ból kręgosłua, który odczuwali resondenci, zlokalizowany był najczęściej w odcinku lędźwiowym, co zgłosiło blisko 63% uczniów i uczennic. Preferowane formy sędzania czasu wolnego rzez uczennice i uczniów odczuwających dolegliwości bólowe kręgosłua to oglądanie telewizji i słuchanie muzyki. Ćwiczenia fizyczne, jako główną formę sędzania czasu wolnego, wskazało onad 80% chłoców i dziewcząt, którzy nie zgłaszają bólu kręgosłua. Wnioski. W badanej gruie dzieci i młodzieży z obszarów wiejskich stwierdzono częste (39,4%) wystęowanie bólów kręgosłua. Ból zlokalizowany był głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłua. Dzieci i młodzież nieodczuwająca bólu kręgosłua referuje aktywne formy sędzania wolnego czasu, w odróżnieniu od badanych odczuwających ból, którzy referują asywne formy wyoczynku. Słowa kluczowe ból kręgosłua, czas wolny, dzieci, młodzież Wstę Czas wolny dzieci i młodzieży należy ostrzegać jako czas oza obowiązkami szkolnymi, domowymi, biologicznymi, w którym mogą oni, rzy arobacie rodziców i oiekunów, odejmować czynności umożliwiające różne formy samorealizacji [1]. Czas wolny, jego zagosodarowanie i sosób sędzania, dotyczy osób w każdym wieku i może wływać ozytywnie bądź negatywnie na stan zdrowia człowieka. To, jakim stanie się dorosły człowiek, zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest styl życia, a w tym głównie aktywność fizyczna [2]. Aktywność fizyczna, zdrowie oraz jakość życia są ze sobą integralnie owiązane [3, 4]. Regularna aktywność fizyczna staje się odstawą otymalnego funkcjonowania, rawidłowego rozwoju oraz zachowania zdrowia fizycznego, jak i sychicznego człowieka. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do dzieci i młodzieży [5, 6]. Z badań rzerowadzonych rzez Bergiera i ws. wynika, że aktywność fizyczna młodzieży olskiej jest niezadowalająca [7]. Adres do koresondencji: Agnieszka Kędra, ul. Akademicka 2, Biała Podlaska agnieszka.kedra@oczta.fm Nadesłano: 10 września 2012; zaakcetowano do druku: 16 stycznia 2013 Systematyczna aktywność fizyczna nie tylko zaobiega, ale także może hamować roces rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym bólów kręgosłua [3, 8, 9, 10, 11]. Wysoki oziom aktywności fizycznej w dzieciństwie może mieć wartość rofilaktyczną rzed wystąieniem bólu kręgosłua (BK) w okresie młodzieńczym [12]. Dane eidemiologiczne wskazują, że bóle kręgosłua (BK) są oważnym roblemem w gruie osób dorosłych, ale również wśród młodzieży, a nawet dzieci [13, 14, 15, 16]. Celem racy było określenie częstości wystęowania bólu kręgosłua oraz róba rzedstawienia sosobu sędzania czasu wolnego uczniów szkół owiatu bialskiego, odczuwających ból kręgosłua i nieodczuwających go. Materiał i metoda Badaniem objęto gruę 515 uczniów (256 dziewcząt i 259 chłoców) w wieku lat. Badani uczęszczali do 6 szkół odstawowych z obszarów wiejskich owiatu bialskiego. Jako narzędzie zastosowano autorski kwestionariusz ankiety. Wszyscy uczniowie wyełniali ankietę w czasie zajęć lekcyjnych w obecności jednego z autorów racy. Ankieta była anonimowa i dobrowolna, a na jej rzerowadzenie uzyskano isemne zgody rodziców/oiekunów rawnych. Electronic PDF security owered by

2 184 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 2 Agnieszka Kędra, Dariusz Czarowski. Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży Kwestionariusz został rzetestowany w badaniach ilotażowych na gruie 40 uczniów (klasa III-VI szkoły odstawowej). Ankieta składała się z 35 ytań i odzielona została na dwie części. I część dotyczyła: aktywności fizycznej w czasie wolnym z uwzględnieniem liczby godzin w ciągu dnia oświęcanych na ćwiczenia fizyczne; czasu oświęconego na oglądanie telewizji oraz korzystanie z komutera w ciągu dnia; liczby godzin oświęcanych racy oraz jej związku z odnoszeniem ciężkich rzedmiotów/ ładunków. II część kwestionariusza dotyczyła bólu kręgosłua: odczuwania bądź nie, dolegliwości bólowych kręgosłua (osoby, które odowiedziały rzecząco na owyższe ytanie nie wyełniały dalszej części kwestionariusza); lokalizacji i częstotliwości odczuwanego bólu; sosobów radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi kręgosłua (używanie leków rzeciwbólowych, kontaktu ze służbą zdrowia, badań radiologicznych kręgosłua); rodzaju sytuacji, w których ojawiły się ierwsze symtomy bólowe; sytuacji, w których ból kręgosłua ograniczał bądź uniemożliwiał codzienną aktywność fizyczną oraz obniżał jakość życia. W niniejszej racy, wykorzystane zostały tylko te ytania, które mają związek z roblematyką i celem racy. Analiza statystyczna Wszystkie dane zostały zaisane w rogramie rejestracji danych. Do analizy zebranych wyników badań wykorzystano niearametryczny test oarty na funkcji Chi-kwadrat. Obliczeń dokonano za omocą akietów statystycznych i obliczeniowych (SPSS 9,0, WINDOWS). Jako oziom istotności różnic rzyjęto wartość <0,05. Wyniki Dolegliwości bólowe kręgosłua o różnej częstotliwości: wystęujące bardzo rzadko, kilka razy w roku, często lub ciągle zgłosiło 203 (39,4%) badanych, w tym 86 (33,2%) chłoców i 117 (45,7%) dziewcząt. Brak dolegliwości bólowych zgłosiło 312 (60,6%) resondentów. Analiza zgromadzonych wyników wykazała, że dziewczęta częściej odczuwają ból kręgosłua niż chłocy, a różnica między nimi jest istotna statystycznie (<0,05) (Tab. 1). Tabela 1. Poziom istotności różnic w częstości wystęowania bólu kręgosłua między dziewczętami a chłocami (n=515) Płeć Odczuwanie bólu Uczniowie [n (%)] [n (%)] (n=312) Chłocy (n=259) 86 (33,2) 173 (66,8) Dziewczęta (n=256) 117 (45,7) 139 (54,3) 0,004 Analizując częstotliwość zgłaszania dolegliwości bólowych można stwierdzić, że największą gruę stanowią resondenci, u których ból ojawia się rzadko, tzn. raz-dwa razy do roku. Takie wyniki zaobserwowano zarówno w gruie dziewcząt, jak i chłoców. Najmniej liczną gruę stanowili uczniowie, których BK miał charakter częsty lub ciągły z okresowymi zaostrzeniami (Tab. 2). Tabela 2. Odczuwanie bólu o różnej częstotliwości z uwzględnieniem łci Częstotliwość Płeć Chłocy Dziewczęta Razem Bardzo rzadko (1 2/rok) 62 (72,1) 65 (55,6) 127 (62,6) 0,702 Kilka razy roku (3 6/rok) 20 (23,2) 39 (33,3) 59 (29,1) 0,007 Częste lub ciągłe z zaostrzeniami 4 (4,7) 13 (11,1) 17 (8,3) 0,025 Ból kręgosłua, który odczuwali resondenci, zlokalizowany był najczęściej w odcinku lędźwiowym. Takie wskazanie zgłosiło 63% dziewcząt i chłoców. Najrzadziej ból zlokalizowany był w iersiowym odcinku kręgosłua (Tab. 3). Tabela 3. Lokalizacja bólu w oszczególnych odcinkach kręgosłua Lokalizacja bólu Dziewczęta Chłocy Razem Odcinek szyjny 48 (41,0) 37 (43,0) 85 (41,9) Odcinek iersiowy 16 (13,7) 15 (17,4) 31 (15,3) Odcinek lędźwiowy 74 (63,2) 54 (62,8) 128 (63,1) * Nie sumuje się do 100%, gdyż ankietowani mogli wskazać więcej niż jedną odowiedź. W dalszej kolejności analizowano formy sędzania i wykorzystania czasu wolnego w badanej gruie uczniów odczuwających i nieodczuwających BK. Preferowane formy sędzania czasu wolnego rzez uczennice i uczniów odczuwających dolegliwości bólowe kręgosłua to oglądanie telewizji i słuchanie muzyki. Ćwiczenia fizyczne, jako główną formę sędzania czasu wolnego, wskazało onad 80% chłoców i dziewcząt, którzy nie zgłaszają bólu kręgosłua. Wykazano różnice istotne statystycznie (<0,05) w liczbie godzin wykorzystanych na wykonywanie ćwiczeń fizycznych w czasie wolnym między gruą uczniów odczuwających i nieodczuwających BK (Tab. 4). Tabela 4. Formy sędzania czasu wolnego z uwzględnieniem łci badanych odczuwających ból i nieodczuwających bólu kręgosłua (n=515) Formy sędzania czasu wolnego Sotkania towarzyskie Chłocy (n=259) bez bólu (n=173) Dziewczęta (n=256) [n%)] bez bólu (n=139) 35 (40,7) 65 (37,6) 0, (51,3) 80 (57,5) 0,235 Słuchanie muzyki 41 (47,7) 89 (51,4) 0, (67,5) 92 (66,2) 0,758 Ćwiczenia fizyczne 34 (39,5) 139 (80,3) 53 (45,3) 116 (83,5) Oglądanie TV 53 (61,6) 23 (13,3) 69 (59,0) 16 (11,5) * Nie sumuje się do 100%, gdyż ankietowani mogli wskazać więcej niż jedną odowiedź. * Electronic PDF security owered by

3 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 2 Agnieszka Kędra, Dariusz Czarowski. Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży 185 Ponad ołowa z gruy resondentów odczuwających BK odejmuje aktywność fizyczną tylko na lekcji wychowania fizycznego. Uczniowie nieodczuwający BK wykonują ćwiczenia fizyczne systematycznie, stan taki zgłosiło onad 90% resondentów (Tab. 5). Tabela 5. Podejmowanie aktywności fizycznej rzez uczniów odczuwających ból i nieodczuwających bólu kręgosłua (n=515) Aktywność fizyczna W dalszej kolejności analizowano ilość czasu sędzanego w ozycji siedzącej w ciągu dnia rzez uczniów odczuwających ból kręgosłua i nieodczuwających bólu. Wykazano różnice istotne statystycznie (<0,05) w liczbie godzin sędzanych w ozycji siedzącej w ciągu dnia między gruą uczniów odczuwających i nieodczuwających ból kręgosłua. Ponad 90% resondentów zgłaszających ból kręgosłua sędza w ozycji siedzącej owyżej 6 godzin dziennie. Blisko 62% resondentów nieodczuwających bólu kręgosłua ogranicza ozycję siedzącą do 6 godzin dziennie (Tab. 6). Kolejną ocenianą zmienną była liczba godzin sędzanych rzed komuterem w ciągu dnia. Wykazano różnice istotne statystycznie (<0,05) w liczbie godzin sędzanych rzed komuterem w ciągu dnia między gruą uczniów odczuwających ból kręgosłua i nieodczuwających bólu. Blisko 90% resondentów zgłaszających ból kręgosłua sędza rzed komuterem onad 3 godziny dziennie. Ponad 75% ankietowanych nieodczuwających bólu kręgosłua ogranicza tę czynność do 3 godzin dziennie (Tab. 7). Dyskusja Uczniowie bez bólu (n=312) W badanej gruie dzieci i młodzieży z obszarów wiejskich owiatu bialskiego dolegliwości bólowe kręgosłua o różnej częstości: wystęujące eizodycznie, kilka razy w roku, często lub ciągle zgłosiło 203 (39,4%) badanych, w tym 117 (45,7%) Uczniowie Tylko na lekcji wych. fiz. 22 (7,1) 118 (58,1) Ćwiczę systematycznie lub trenuję 290 (92,9) 85 (41,9) Tabela 6. Liczba godzin sędzanych w ozycji siedzącej w ciągu dnia rzez uczniów odczuwających ból i nieodczuwających bólu kręgosłua (n=515) Liczba godzin (n=312) Uczniowie oniżej 6 godzin 193 (61,9) 17 (8,4) owyżej 6 godzin 119 (38,1) 186 (91,6) Tabela 7. Liczba godzin sędzanych rzed komuterem w ciągu dnia rzez uczniów odczuwających ból i nieodczuwających bólu kręgosłua (n=515) Liczba godzin (n=312) Uczniowie oniżej 3 godzin 235 (75,3) 25 (12,3) owyżej 3 godzin 77 (24,7) 178 (87,7) dziewcząt i 86 (33,2%) chłoców. Nigdy nie doświadczyło tych dolegliwości onad 60% resondentów. Częstość wystęowania bólu kręgosłua była większa w gruie dziewcząt (<0,05). Nowakowski i ws. wskazują, że rzyczyną tego zjawiska może być słabszy gorset mięśniowy u dziewcząt w orównaniu do chłoców, a co za tym idzie słabsza ochrona kręgosłua [17]. Wyniki naszych badań są zgodne z wynikami innych autorów i dowodzą, że bóle kręgosłua u dzieci i młodzieży są zjawiskiem owszechnym. Olsen odaje, że częstość wystęowania bólów kręgosłua w oulacji młodocianych sięga ok. 30% [18]. Tajmela i ws. rzerowadzili badania wśród 1171 dzieci i stwierdzili wystęowanie bólów kręgosłua już u siedmiolatków (1%) i dziesięciolatków (6%). Wsółczynnik częstości wystęowania BK zwiększał się wraz z wiekiem i omiędzy 14. a 16. rokiem życia wynosił już 18% bez względu na łeć [19]. Gunzburg i jego wsółracownicy rzerowadzili badania dzieci w wieku 9 lat. U 36% z nich (142 osoby) stwierdzono rzebyty rzynajmniej jeden eizod bólowy kręgosłua [20]. Z kolei Leboeuf i ws. objęli badaniem gruę bliźniąt i wskazali, że bóle kręgosłua mają swój oczątek około 10 roku życia (nieco wcześniej u dziewcząt niż u chłoców). Ponad 50% badanych bliźniąt, chociaż raz w życiu odczuwało eizod bólowy kręgosłua lędźwiowego [21]. W dalszej kolejności analizowano lokalizację bólu. Dolegliwości bólowe kręgosłua były umiejscowione najczęściej w odcinku lędźwiowym, co zgłosiło onad 63% badanych na różnych etaach kształcenia. W dalszej kolejności wskazano na ból w odcinku szyjnym (około 42%) i iersiowym (około 15%). Na lokalizację bólu, odobną do rzedstawionego w badanej gruie dzieci i młodzieży, wskazują badania Wagenhausera, który stwierdził, że ból kręgosłua zlokalizowany jest najczęściej w odcinku lędźwiowym (53,5%), nastęnie w okolicy szyjnej (23,4%). Najrzadziej zgłaszano dolegliwości zlokalizowane w odcinku iersiowym (12%) [22]. Styl życia, a głównie aktywność ruchowa, to jeden z czynników mających wływ na zdrowie dzieci i młodzieży, a także dorosłych [23, 24, 25, 26]. Mało higieniczny tryb życia, odgrywa nadrzędną rolę w etiologii wystęowania dolegliwości bólowych kręgosłua [27, 28, 29]. Dlatego analizę stylu życia rozoczęto od orównania sosobów wykorzystania i sędzania czasu wolnego w badanej gruie dzieci i młodzieży. Stwierdzono, iż istnieje różnica istotna statystycznie (<0,05) w sosobie sędzania oraz wykorzystania czasu wolego między uczniami odczuwającymi ból kręgosłua a uczniami, którzy bólu kręgosłua nie odczuwają. Badana grua uskarżająca się na BK charakteryzuje się asywnym sędzaniem czasu wolnego i sedenteryjnym trybem życia. Ponad 90% ankietowanych uczniów sędza w ozycji siedzącej większość dnia. O rzewadze biernych form sędzania czasu wolnego nad aktywnym świadczy dysroorcja między oglądaniem TV a urawianiem sortu i ćwiczeniami fizycznymi. Dla onad 58 % resondentów lekcja wychowania fizycznego jest jedyną formą aktywności ruchowej. Uczniowie nieodczuwający bólu kręgosłua chętniej odejmują aktywność fizyczną. Ćwiczenia fizyczne, jako referowaną formę sędzania czasu wolnego, wybiera onad 90% resondentów. Badani znacznie mniej czasu sędzają w ozycji siedzącej w ciągu dnia, a także rzed komuterem. Ponad 75% uczniów ogranicza liczbę godzin sędzanych rzed komuterem do maksymalnie 3. Electronic PDF security owered by

4 186 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 2 Agnieszka Kędra, Dariusz Czarowski. Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży Długotrwała ozycja siedząca, oglądanie telewizji i związana z tym słabsza kondycja fizyczna, a także niewystarczający gorset mięśniowy uznawane są rzez wielu autorów za jeden z czynników ryzyka bólów kręgosłua [30, 31, 32, 33, 34, 35]. Z badań rzerowadzonych rzez Sheir-Neiss i ws. wynika, że istnieje silna korelacja między czasem sędzanym rzed TV a wystęowaniem dolegliwości bólowych kręgosłua u młodzieży [32]. Z badań aktywności ruchowej Polaków rzerowadzonych rzez Charzewskiego wynika, że 70% dzieci i młodzieży bierze udział w zorganizowanej aktywności ruchowej tylko na lekcji wychowania fizycznego. Oglądanie telewizji w czasie wolnym wybiera 50% młodzieży [36]. Wyniki badań rzerowadzonych w 2002 roku rzez Woynarowską wraz zesołem badawczym wśród uczniów szkół odstawowych oraz gimnazjalnych otwierdzają niewystarczającą aktywność fizyczną większości uczniów, a także wzrost objętości w budżecie dnia zajęć sedenteryjnych (odrabianie lekcji, oglądanie telewizji, korzystanie z komutera). Ćwiczenia fizyczne w czasie wolnym są wykonywane rzez dzieci i młodzież zbyt rzadko (1 raz w tygodniu lub mniej). Jest to grua ryzyka zaburzeń związanych z hiokinezją. Uczniowie wskazują także na nieznajomość działań rofilaktycznych [37]. Wnioski 1. W badanej gruie dzieci i młodzieży stwierdzono częste (39,4%) wystęowanie bólów kręgosłua. Ból zlokalizowany był głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłua. 2. Wykazano różnice istotne statystycznie w częstości wystęowania dolegliwości bólowych kręgosłua między chłocami a dziewczętami. 3. Dzieci i młodzież nieodczuwająca bólu kręgosłua referują aktywne formy sędzania wolnego czasu, w odróżnieniu od badanych odczuwających ból, którzy referują asywne formy wyoczynku. Piśmiennictwo 1. Dąbrowski A. Zarys teorii rekreacji ruchowej. Almamer; Warszawa 2006: Maszorek-Szymala A. Czas wolny dzieci i młodzieży teoretyczne rozważania w różnych asektach Rocz Nauk WSWFiT Białymst. 2010; 6: Przewęda R. Promocja zdrowia rzez wychowanie fizyczne [w:] Promocja zdrowia, red. Karski JB, Ignis, Warszawa Wytyczne UE dotyczące aktywności fizycznej. Zalecane działania olityczne wsierające aktywność fizyczną wływającą ozytywnie na stan zdrowia. Czwarty rojekt skonsolidowany zatwierdzony rzez Gruę Roboczą UE Sort i Zdrowie na zebraniu w dniu 25 września 2008 r., Bruksela 2008, Przewęda R, Dobosz J. Kondycja fizyczna olskiej młodzieży. Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie. Studia i Monografie, Warszawa Świderska-Koacz J, Marcinkowski JT, Jankowska K. Zachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i ich wybrane uwarunkowania, cz. 5: Aktywność fizyczna, Prob Hig Eidemiol. 2008; 89(2): Bergier J, Kaka Skrzyczak L, Biliński P, Parzycki P, Wojtyła A. Physical activity of Polish adolescents and young adults according to IPAQ: a oulation based study. Ann Agric Environ Med. 2012; 19(1): International Obesity Task Force. UE Platform Briefing Paer, March Nosko J. Zachowania a zdrowie: odstawowe zależności. Aktywność fizyczna a zdrowie, [w:] Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, róba charakterystyki zachowań zdrowotnych sołeczeństwa olskiego, red. A. Gniazdowski, Instytut Medycyny Pracy, Łódź Zielona Księga Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: euroejski wymiar zaobiegania nadwadze, otyłości i chorobom rzewlekłym. Komisja Wsólnot Euroejskich, Bruksela Biliński P, Talkowski J, Szymkowiak E. Czy sortowa aktywność fizyczna chroni rzed bólem kręgosłua? Med Sort. 1996; 63: Wedderko N, Kjaer P, Hestbaek L, Korsholm L, Leboeuf-Yde C. High- -level hysical activity in childhood seems to rotect against low back ain in early adolescence. J Sine. 2009; 9(2): Salminen J, Erkintalo M, Laine M, Pentti J. Low back ain in the young. A rosective three-year follow-u study of subjects with and without low back ain. Sine. 1995; 20: Wedderko N, Leboeuf-Yde C, Andersen LB, Froberg K, Hansen HS. Back ain reorting attern in a Danish oulation-based samle of children and adolescents. Sine. 2001; 26: Watson KD, Paageorgiou AC, Jones GT, Taylor S, Symmons DP, Silman AJ, Macfarlane GJ. Low back ain in schoolchildren: occurrence and characteristics. Pain. 2002; 97: Pellisé F, Balagué F, Rajmil L, Cedraschi C, Aguirre M, Fontecha CG, Pasarín M, Ferrer M. Prevalence of Low Back Pain and Its Effect on Health-Related Quality of Life in Adolescents. Arch Pediatr Adolesc Med. 2009; 163: Nowakowski A, Łabaziewicz L, Skrzyek H. Mięśniowo szkieletowy mechanizm bólu krzyża. Chir Narz Ruchu Orto Pol. 1999; 64: Olsen T, Anderson R, Dearwater S. The eidemiology of low back ain in an adolescent oulation, Am J Public Health. 1999; 82: Taymela S, Kujala UM, Salminen JJ, Viljanen T. The revalence of low back ain among children and adolescents. Sine. 1997; 22: Gunzburg R, Balagué F, Nordin M, Szalski M, Duyck D, Bull D, Melot C. Low back ain in a oulation of school children. Eur Sine J. 1999; 8: Leboeuf-Yde C, Kyvik KO. At what age does low back ain become a common roblem. Sine. 1998; 23: Wagenhauser J. Classification acute back ain: a clinical aroach to differential diagnosis. (w:) Current concets and treatment. Pennine Press, Sandoz Frymoyer J. Can low back ain disability by revented? Bailliere s Clin Rheumat. 1992; 6: Blair SN, McCloy CH. Research Lecture: Physical activity, hysical fitness and health. Res Q Exercise Sort. 1993; 67: Corbin CB, Pangrazi RP. The health benefits of hysical activity. Phys Act Fitness Res Digest. 1993; 1: Shehard R. Curricular hysical activity and academic erformance. Pediatr Exerc Sci. 1997; 9: Hoogland T, Senne E. Chronić, ruszać się czy oerować? Münchener Medizinische Wochenschrif (edycja olska); 1996; 4: Harreby M, Neegard K, Hesselsoe G. Are low back ain and radilogical changes during uberty risk factors for low back ain in adult age? A 25-year rosective cohort study of 640 school children. Ugeskr Laeger 1997; 152: Bejia J, Abid N, Svilen K. Low back ain in a cohort of 622 Tunisian schoolchildren and adolescents. Sine 2003; 28: Balague F, Dutoit G, Waldburger M. Low back ain in schoolchildren. An eidemiological study. Scan J Rehab Med. 1988; 20: Ehrmann-Feldman D, Shrier I, Rossignol M, Abenhaim L. Risk factors for the develoment of low back ain in adolescence. Am J Eidemiol. 2001, 154: Sheir-Neiss G, Kruse R, Rahman T, Jacobson L, Pelli J. The association of backack use and back ain in adolescents. Sine. 2003, 28; Jones G, Watson K, Silman A, Symm;ons P, Macfarlane G. Predictors of low back ain in British Schoolchildren: a oulation-based rosective cohort study. Pediatr. 2003; 111: Limon S, Valinsky L, Ben-Shalmom Y. Children at risk: risk factors for low back ain in the elementary. Sine. 2004; 29: Dieenmat A, Wal M, Vet H, Hirasing R. Neck/shoulder, low back and arm ain in relation to comuter use, hysical activity, stress and deression among Dutch adolescents. Pediatr. 2006; 117: Charzewski J. Aktywność sortowa Polaków; Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa Woynarowska B, Mazur J. Zachowania zdrowotne, zdrowie i ostrzeganie szkoły rzez młodzież w Polsce w 2002 r. Raort techniczny z badań. Wydz. Pedagogiczny UW. Warszawa; Electronic PDF security owered by

5 Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 2 Agnieszka Kędra, Dariusz Czarowski. Częstość wystęowania bólu kręgosłua a sosób sędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży 187 Frequency of occurrence of sinal ain and leisure time activities among children and adolescents Abstract Introduction. Physical activity, health and quality of life are interrelated. Regular hysical activity not only revents but may also hinder the develoment of numerous diseases of affluence, including sinal ains. Eidemiological data indicate that sinal ains are a serious roblem among adolescents and even children. Aim. To determine the frequency of occurrence of sinal ains and to resent leisure time activities among adolescents from the Biala Podlaska district suffering from and without sinal ains. Material and method. The study covered a grou of 515 uils (256 girls and 259 boys) aged attending rimary schools in the Biala Podlaska district. A questionnaire was used as the research tool. The collected research results were analyzed with the use of a non-arametric test based on Chi-square function. The level of statistical significance was <0.05. Results. Sinal ains of various frequencies were mentioned by 203 (39.4%) subjects. Sinal ain exerienced by the resondents was usually located in the lumbar segment, mentioned by nearly 63% of female and male uils. The referred leisure time activities among female and male uils suffering from sinal ains included watching television and listening to music. Physical activity as the main leisure time activity was indicated by over 80% of boys and girls who did not comlain of sinal ains. Conclusions. Sinal ain of various frequencies was reorted by 203 uils (39.4%). The ain was located mainly in the lumbar segment of the sine. Children and adolescents who did not exerience sinal ain referred active forms of sending leisure time, unlike those suffering from sinal ain who referred assive leisure time activities. Key words sinal ain, leisure time, children, adolescents Electronic PDF security owered by