Postawy rodzicielskie i ich wpływ na rozwój dziecka

Transkrypt

1 Postawy rodzicielskie i ich wpływ na rozwój dziecka Nie wszyscy rodzice jednakowo ustosunkowują się do swych dzieci i nie każdy stosunek rodziców do dziecka jest równie wartościowy i korzystny dla jego rozwoju. W pewnych wypadkach mówimy o "wyrodnych rodzicach", w innych o "małpiej miłości". Posługując się analogią do medycyny można powiedzieć, że postawy rodzicielskie mogą być "zdrowe", tj. stwarzające odpowiednie warunki prawidłowego dziecka i "chore", wpływające ujemnie na kształtowanie się jego osobowości. Liczne badania wykazują, że różne postawy rodziców wobec dziecka wywołują określone formy jego zachowania i prowadzą do ukształtowania takich, a nie innych cech osobowości dziecka, a później dorosłego człowieka. Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi dla dziecka najlepsze naturalne środowisko rozwojowe dzięki możliwości otoczenia go indywidualną opieką i zaspokojenia jego potrzeb. Oto podstawowe potrzeby dziecka; a) potrzeba ciepła, życzliwości i miłości- zaspokojenie tej potrzeby stymuluje osiągnięcia rozwojowe. Dziecko lepiej i szybciej się rozwija w zakresie sprawności umysłu, sprawności fizycznej i kontaktów społecznych, pozytywnie kształtuje obrazu samego siebie i świata, który wydaje się interesujący i ciekawy. b) otrzeba samourzeczywistnienia - bardzo ważne jest przy tym dawanie dziecku rozumnej swobody i nieograniczenie jego samodzielnych poczynań: bo się pobrudzi, bo nachlapie, bo mi się spieszy, więc ubiorę go sama, bo więcej zje, gdy go nakarmię. Przy ograniczaniu inicjatywy dziecka i wykonywaniu za nie czynności, staje się ono bierne, niesamodzielne, ciągle ogląda się na rodziców, staje się zależne i opóźnione w rozwoju społecznym. Zaspokajanie tej potrzeby polega m.in. na zwracaniu uwagi na przejawianą przez niego aktywność i umożliwianiu mu czy dostarczaniu tego, czego rzeczywiście w tej chwili potrzebuje, na nieograniczaniu jego swobody, by mogło w przyszłości stać się tym, kim stać się może. c) szacunku dla rozwijającej się odrębnej jednostki. - rodzice zaspokajający tę potrzebę nie krytykują wysiłków dziecka, nie poniżają go, nie naginają siłą do idealnego wzoru, jaki sobie wymarzyli, nie licząc się z indywidualnymi uzdolnieniami i możliwościami swojego dziecka. Zaspokojenie tej potrzeby prowadzi do wytworzenia u dziecka poczucia własnej wartości, wiary we własne siły, pewności siebie, poczucia, że jest się pożytecznym i potrzebnym na świecie. d) potrzeba wzoru - pierwszych wzorów osobowych dostarczają dziecku rodzice. Dla rozwoju jego osobowości potrzebna jest zarówno możliwość identyfikowania się, utożsamiania z jednym z rodziców, jak i odróżniania się od drugiego. Dzieci kilkuletnie wyraźnie manifestują zarówno potrzebę samourzeczywistnienia, jak i wzoru: "jak będę duży, to będę silny jak tatuś", "jak urosnę, to będę prała jak mamusia". Wyobrażenia dzieci o rodzicach są na miarę ich możliwości w danym okresie rozwoju, ale rodzice nie są tworem wyobraźni, ich zachowanie jest realne i wpływa na kształtowanie się osobowości dziecka i

2 jego zachowania w dzieciństwie, a także na formowanie się tych wzorów zachowania, jakie wyniesie z sobą w przyszłość. Co to jest postawa rodzicielska? Za najbardziej rozpowszechnioną w psychologii można przyjąć definicję postawy jako "tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji czy problemu, czyli jakiegoś przedmiotu, na który jest skierowana; jest tendencją do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka. Każda postawa zawiera trzy składniki: myślowy, uczuciowy i działania. Składnik myślowy może być wyrażony słownie w formie poglądu na dziecko, np. "to taki rozumny, miły chłopiec". Składnik działania przejawia się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy, np. gdy matka tuli lub karci dziecko. Składnik uczuciowy znajduje wyraz zarówno w wypowiedziach, jak i zachowaniu przez swoisty rodzaj ekspresji, która im towarzyszy. Postawa rodzicielska nie jest więc tylko mniemaniem o dziecku, że jest takie czy inne. Zawiera ładunek uczuciowy, który wyznacza działanie w stosunku do dziecka. i przez to właśnie działanie, przez zachowanie rodziców w stosunku do dziecka, a także przez to, co mówią o dziecku i jak o nim mówią - możemy poznać ich postawę rodzicielską. Szereg przeprowadzonych dotąd badań empirycznych wskazuje, że określony ładunek emocjonalny, którym nasycone jest postępowanie rodziców wobec dziecka, wywołuje u niego odzew w postaci specyficznego zachowania się. Barbara M.Bishop(1) obserwowała swobodne interakcje między matkami i dziećmi w wieku przedszkolnym w trakcie zabawy w świetlicy eksperymentalnej. Stwierdziła, że przy braku akceptacji przez matkę działań dziecka, występowały u niego silne tendencje do reakcji agresywnych i negatywizmu. Gdy matki przejawiały nastawienie krytyczne wobec działań dziecka, wtrącając się i dyrygując, dziecko reagowało brakiem współdziałania lub niechętną, przyhamowaną współpracą. Jeżeli równocześnie obok wspomnianego nastawienia dyrygująco - krytycznego matka usuwała się od kontaktu z dzieckiem, poza niechęcią do współdziałania przejawiało ono silne agresywne pobudzenie i reakcje odmowy. Badania Laforea(2), przeprowadzone w warunkach domowych, wskazują na podobne zależności. Na zbyt częste wtrącanie się rodziców do dzieci - dzieci najczęściej reagowały oporem. Przy wtrącającym się i dyktującym zachowaniu występowała wrogość wobec nich. Na nastawienie w wysokim stopniu karzące, ganiące, grożące, ponaglające, dzieci reagowały wzmożoną krzykliwością. Rodzice zapominający o dzieciach, zaniedbujący je, doznawali od nich najwięcej dokuczliwości. Utrwalone postawy wobec dziecka sprzyjają powstawaniu pewnych cech osobowości dziecka. Wpływ ten możemy śledzić w zakresie rozwoju sprawności umysłowej, uczuciowości dziecka i aktywności, uspołecznienia, dobrego lub złego przystosowania w szkole oraz stosunku do dorosłych. Baldwin, Kalhorn i Breese(3) stwierdzili istotne statystycznie różnice w rozwoju intelektualnym w zależności od typów postaw rodziców. Najbardziej pobudzającym rozwój umysłowy dziecka był demokratyczny typ zachowania rodziców. Jedynie u dzieci tych rodziców zaobserwowano wyraźny wzrost ilorazu inteligencji po trzyletnim okresie

3 obserwacji dziecka. Zmiana ta nie wiązała się ani z ilorazem inteligencji rodziców, ani z ilorazem inteligencji dziecka, ale z typem zachowania rodziców, jakkolwiek stwierdzono istotną zależność między inteligencją dziecka a inteligencją rodziców. Ponadto myślenie tych dzieci wyróżniało się spośród pozostałych grup wysokim stopniem oryginalności, planowości, wytrwałości, ciekawości fantazji. Rozwojowi umysłowości dziecka sprzyja swoboda, ciepło uczuciowe i stymulacja rozwojowa związana z akceptująco - demokratycznym zachowaniem rodziców. Dzieci rodziców pobłażliwych cechuje brak oryginalności, a także niższy stopień wytrwałości, ciekawości i fantazji. Zbytnie ochranianie dziecka, traktowanie go jako młodszego, ogranicza jego możliwości i nie sprzyja rozwojowi umysłu. Dzieci rodziców odrzucających cechuje tendencja do obniżenia ilorazu inteligencji, co stwierdzono po trzyletnim okresie obserwacji. Charakteryzuje je także słabe wykorzystanie posiadanych zdolności i - podobnie jak grupę dzieci rodziców pobłażliwych- brak oryginalności, niski stopień wytrwałości, ciekawości i fantazji. Liczne badania potwierdziły także hipotezę, że istnieje różnica w zakresie postaw rodzicielskich między rodzicami dzieci, które osiągają powodzenia nauce szkolnej, a rodzicami dzieci, niewykazujących się żadnymi osiągnięciami w tym zakresie. Autorzy badań sugerują, że niektóre negatywne postawy rodziców wobec dzieci mogą prowadzić do wykształcenia u nich negatywnych postaw wobec siebie samych, co z kolei może wpływać na postępy szkolne nawet przy normalnym poziomie sprawności umysłowej. Ponadto wysunięto hipotezę, że we wczesnych latach szkolnych poziom umysłowy dzieci jest pobudzany przez postawę akceptacji ze strony rodziców, a hamowany przez postawę odrzucenia. Znaleziono także istotną statystyczną zależność między czterema postawami matek, a dobrym bądź złym przystosowaniem dzieci w pierwszej klasie. Zarówno postawy uzależniające dziecko od matki, takie jak nadmierna koncentracja na dziecku, opiekuńcza, traktująca dziecko jak dzidziusia, jak i postawy świadczące o odrzuceniu, różnią matki źle przystosowanych od dobrze przystosowanych w pierwszej klasie. Postawy rodziców mają także wpływ na kształtowanie się życia uczuciowego dzieci. Wspomniani już Baldwin, Kalhorn i Breese wykryli istotne różnice w życiu uczuciowym między dziećmi rodziców o postawach aktywnie odrzucających i demokratycznych. U dzieci odrzucanych stwierdzono wysoką afektywność przy niskiej kontroli życia uczuciowego. Były one emocjonalnie niestałe, buntownicze, agresywne i kłótliwe. Natomiast dzieci o postawach demokratycznych cechowało łagodne i pogodne usposobienie. Równocześnie przejawiały one mniejszą aktywność fizyczną, podczas gdy dzieci odtrącone były bardziej aktywne i ożywione. Różnice te zacierały się trochę w wieku szkolnym,, niemniej dzieci odrzucane przez rodziców przejawiały większą energię. Autorzy sądzą, że represje wobec dziecka, związane z jego odtrąceniem, powodują u niego skłonność do wybuchów złości i inne oznaki wzmożonej aktywności. Zaś postępowanie rodziców o postawach demokratycznych niesie ze sobą łagodne usposobienie, spokój i brak podekscytowania, oparte na poczuciu bezpieczeństwa u dziecka.

4 Badano także rozwój społeczny dziecka w zależności od typu postaw rodzicielskich. Wspomniani wyżej autorzy analizowali osobno wpływ postaw rodzicielskich na uspołecznienie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. U dzieci rodziców o postawach demokratycznych rozwój społeczny przebiegał początkowo wolniej - dzieci w wieku przedszkolnym były mniej uspołecznione, za to już w wieku szkolnym osiągały pełną dojrzałość społeczną. Obca im była aktywna, agresywna dominacja - cechował je dobry humor, koleżeńskość, przyjazny stosunek, pomysłowość, i te zalety zapewniały i m popularność i przywództwo w grupie. Dzieci rodziców pobłażliwych były w wieku przedszkolnym bądź koleżeńskie, bądź kłótliwe, ale zawsze mało aktywne, a w wieku szkolnym mniej uspołecznione niż dzieci rodziców o postawach demokratycznych, bardziej od nich niepewne i nieśmiałe, niezbyt koleżeńskie, nieagresywne i nadal mało aktywne. Postawa pobłażliwości ze strony rodziców nie zapewniała im poczucia bezpieczeństwa. U dzieci rodziców odrzucających już w wieku przedszkolnym zaznaczał się sprzeciw wobec dorosłych, który w wieku szkolnym przybierał postać kłótliwości oraz buntu wobec nacisku i ograniczeń ze strony środowiska. Wzrastał opór wobec dorosłych. Obserwowano też silniej zaznaczone wrogie nastawienie wobec rodzeństwa. Poważne trudności w rozwoju dojrzałości społecznej i w przystosowaniu dzieci wywołuje postawa nadmiernej opiekuńczości. Postawę tę cechują: tendencja do przedłużania niemowlęcych form opieki nad dzieckiem, przerost kontroli hamujący jego aktywność, rozwiązywanie za nie trudności. Dzieci tak wychowywane są społecznie niedojrzałe, podatne na frustracje, nieprzystępne, nieopanowane, pobudliwe, o słabej zdolności koncentracji. Pozytywnie oddziałuje na rozwój dziecka postawa akceptacji, sprzyjająca uspołecznieniu, zdolności do współdziałania, kształtowaniu się przyjaznych uczuć i lojalności. Oto zachowania rodziców akceptujące dziecko: - darzą dziecko uczuciem oraz uznają potrzebę i prawo wyrażania tego uczucia, - zostawiają dziecku swobodę w wyrażaniu uczuć, - gdy dziecko przejawia uczucia negatywne, nie zmieniają swego stosunku uczuciowego, są wyrozumiali i odwzajemniają się uczuciem pozytywnym, - utrzymują stały kontakt z dzieckiem, śledzą uważnie wszystko, co wymaga ich interwencji, - obserwują swoisty rozwój dziecka, starają się tę swoistość pielęgnować w granicach zdrowej osobowości i społecznego przystosowania, - uznają u dziecka potrzebę bycia sobą i wyodrębniania się jako samodzielnej jednostki, - kochają dziecko bez zastrzeżeń.

5 Przy tym wszystkim należy jednak podkreślić, że postawy rodziców określają tylko pewne kierunki czy tendencje w kształtowaniu się osobowości dziecka, natomiast nie tłumaczą w pełni jego zachowania się. Reakcje dzieci są bowiem zależne od ich własnej indywidualności oraz od innych - poza rodzinnymi - wpływów środowiska. Niemniej w badaniach stwierdza się istotne związki między postawami rodziców i ich zachowaniem a osobowością dziecka. Czym charakteryzuje się nieprawidłowy stosunek do dziecka? U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich leży na ogół bądź nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka, bądź nadmierna koncentracja na nim. Można więc mówić o następujących nieprawidłowych postawach rodzicielskich: postawa odtrącająca, unikająca, zbyt wymagająca i nadmiernie chroniąca. Dominację, górowanie charakteryzuje twardość w zachowaniu rodziców, tendencja do ograniczeń i surowości. Rygory są narzucane dziecku bądź wymuszane środkami karania. Karanie może być obiektywnie surowe czy nawet brutalne albo pozornie łagodne, ale stanowiące dla dziecka dużą karę dzięki subiektywnemu wrażeniu, jakie na nim wywierają, a więc w obu przypadkach dotkliwe. Dla uległości charakterystyczne są takie cechy postępowania rodziców jak: miękkość, nieudolność czy niezdolność do kierowania dzieckiem. Ich żądania są nieliczne i łagodne. Przy nadmiernym dystansie dążenie od kontaktów z dzieckiem jest niewielkie. Kontakty te są powierzchowne, a rodzice albo obojętni, powściągliwi, nie przejawiający swych uczuć do dziecka, albo też -jawnie je odtrącający, wrodzy. Sam kontakt z dzieckiem sprawia im raczej przykrość, niż daje zadowolenie i satysfakcję. Zaniedbują je, unikają, czy wręcz wykluczają, uważają za ciężkie do zniesienia. Nadmierna koncentracja na dziecku charakteryzuje uczuciowa nierozłączność, pełne nim zaabsorbowanie i to tak dalece, że ojciec czy matka istnieją niemal wyłącznie w roli rodzica, a cały dom obraca się wokół dziecka. Rodzice ci skłonni są do samopoświęcania się i zbyt długich i częstych kontaktów, nie zostawiających dziecku dostatecznej swobody. Swobodny kontakt z dzieckiem, warunkujące go zrównoważenie uczuciowe rodziców i ich autonomia wewnętrzna stanowią podłoże po powstawania prawidłowych postaw wobec dziecka. Do właściwych postaw rodzicielskich należą: 1. Akceptacja dziecka, czyli przyjęcie go takim, jakie ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, z jego możliwościami umysłowymi i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach i trudnościami w innych. Akceptujący rodzice lubią swoje dzieci i nie ukrywają tego przed nimi. Kontakt z nim jest dla nich przyjemnością i daje zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Kiedy jest niegrzeczne lub coś przeskrobie, dają mu do zrozumienia, że naganny jest ten właśnie izolowany fragment jego zachowania, a nie jego osobowość. Starają się poznać jego potrzeby i zaspokoić je. Pozwalają

6 na uczuciową niezależność, akceptują dziecko, dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia. 2. Współdziałanie z dzieckiem, świadczące o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu - odpowiednio do jego możliwości rozwojowych. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. W niemowlęctwie będzie to wrażliwość na bodźce ze strony dziecka i czujność na oznaki nawiązywania kontaktu przez dziecko. W miarę dorastania dziecka będzie to także u rodziców gotowość do wyjaśniania, a wiec rozszerzają oni zasób wiadomości u dziecka, a później wskazują na sposoby zdobywania wiedzy samemu (np.używanie słownika czy encyklopedii). Znajdują którymi trzeba się chronić. 3. Uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice pozwalają na odpowiedzialność za własne działania, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji, zdań. 4. Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku rozumnej swobody. W miarę dorastania rodzice dają coraz szerszy zakres swobody i pozawalają na pracę lub zabawę z dala od nich. Mimo, że pozostawiają dużo swobody, potrafią utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w takim zakresie, w jakim jest to pożądane. Ich niepokój nie przekracza ram zainteresowań o dobry stan ogólny dziecka i dalecy są od przedstawiania dziecku przedmiotów i zjawisk otaczającego świata jako potencjalnych, ale zagrażających niebezpieczeństw, przed Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Stosują też wyjaśnianie i tłumaczenia, a więc intelektualne sposoby oddziaływania. Są gotowi do podawania wyjaśnień i uzasadnień przekazywanych wymagań czy kar, a więc mają tendencje do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach i na racjonalnych podstawach. Dziecko wie, czego rodzice oczekują od niego, a oczekiwania są na miarę jego możliwości. Ogólnie można powiedzieć, że rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka chętnie otaczają je troskliwą opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży "margines" cierpliwości i gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo też nawiązują kontakt dzieckiem. Kontakt ten jest przyjemny dla obu stron i oparty na uczuciu wzajemnej sympatii i zrozumienia. Rodzice o właściwych postawach są zdolni do obiektywnej oceny dziecka z powodu odpowiedniego, umiarkowanego dystansu wobec niego i akceptacji jego osoby. Główne typy postaw rodziców podzielone zostały na: a) właściwe - dawanie dziecku swobody, uznanie jego praw, akceptacja dziecka jako rozwijającej się osobowości i współdziałanie z nim. Postawy te zwykle współwystępują ze sobą i harmonijnie współdziałają. Ten, kto akceptuje swe dziecko, współdziała z nim, darzy je zaufaniem i swobodą oraz poznaje jego prawa i miejsce w rodzinie bez przeceniania czy niedoceniania jego roli. Poszczególne z tych postaw

7 mogą jedynie występować w różnym nasileniu u różnych osób: np. ktoś bardziej współdziała z dzieckiem, inny daje mu większą swobodę, jeszcze inny kładzie nacisk na demokratyczne współżycie w rodzinie. b) postawy niewłaściwe - na każdą z głównych postaw niewłaściwych składa się szereg postaw cząstkowych. Przy nadmiernym dystansie uczuciowym i dominacji rodziców mamy do czynienia z postawą odtrącającą dziecko. Na tę postawę składają się następujące komponenty: nieokazywanie uczuć pozytywnych, a nawet demonstrowanie negatywnych,, dezaprobata i otwarta krytyka dziecka, podejście dyktatorskie, niedopuszczające go do głosu i niewnikające w motywy jego zachowania czy potrzeby, kierowanie dzieckiem przy pomocy rozkazów, liczne i represywne żądania, surowe kary, zastraszania, brutalne postępowanie z dzieckiem. Gdy dziecko przyniesie ze szkoły ocenę niedostateczną, dostaje lanie i awanturę, bo już go mają dosyć. Postawa odtrącająca sprzyja kształtowaniu się u dziecka agresywności, nieposłuszeństwa, kłótliwości, kłamstwa, kradzieży, zahamowania aspołecznego. Może też powodować zastraszenie, bezradność, trudność w przystosowaniu się na skutek zahamowania, czasami otyłość, pozory niedorozwoju, a przy nagłym odtrąceniu - także reakcje nerwicowe. Przy nadmiernym dystansie uczuciowym występuje typ niewłaściwej postawy unikającej. Postawę tę cechuje ubogi stosunek uczuciowy między rodzicami a dzieckiem lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców. Ten typ złożonej postawy zawiera szereg postaw cząstkowych, jak np. jawna lub ukryta beztroska o dobro dziecka aż do braku odpowiedzialności, ignorowanie dziecka, bierność, unikanie ograniczanie kontaktu z nim do minimum, nieangażowanie się w sprawy dziecka. Brak przy tej postawie zainteresowania sprawami dziecka i równocześnie angażowania go w zajęcia i sprawy domu i rodziców, gdy wiec przyniesie złą ocenę, rodzice nawet nie zajrzą do dzienniczka, bo to niewiele ich interesuje. Przy postawie unikającej kontaktu z dzieckiem może ono być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, a wiec uczuciowo niestałe, nastawione antagonistycznie, także do społeczeństwa i jego instytucji, zmienne w swych planach, niezdolne do obiektywnych ocen, skłonne do przechwałek. Może być niezdolne do wytrwałości koncentracji w nauce, nieufne, bojaźliwe lub wchodzące w konflikt z rodzicami i ze szkołą. Nadmierne koncentrowanie się na dziecku oraz uległość sprzyja tworzeniu się innego typu nieprawidłowej postawy - nadmiernie chroniącej. Podejście do dziecka jest wtedy bezkrytyczne, a ono same uważane za wzór doskonałości. Oto postawy cząstkowe: taktowanie dziecka jak dzidziusia, przesadna opiekuńczość i pobłażliwość, niedocenianie możliwości dziecka, szczególnie praktycznych, rozwiązywanie za nie trudności, niedopuszczanie do samodzielności, wścibstwo, nadmierne zaabsorbowanie jego zdrowiem, ograniczanie ruchu dziecka (żeby się nie spociło).jednocześnie matka ulega dziecku, toleruje jego zachcianki i niewłaściwe wyczyny, zaspokaja każdy kaprys i pozwala panować nad sobą i rodziną. Jeśli dziecko otrzymało w szkole niezadowalajacą rodziców ocenę, to winę za to obarczają nauczyciela, gdyż dziecko, jako wzór doskonałości, nie może być winne i można je tylko pocieszać. Postawa ta może powodować u dziecka opóźnienie dojrzałości emocjonalnej,

8 społecznej, zależność dziecka od matki, bierność, brak inicjatywy albo nadmierną pewność siebie, poczucie większej wartości, zuchwalstwo, zarozumialstwo, egoistyczne wymagające nastawienie. Inny typ złożonej postawy rodzicielskiej występuje wtedy, gdy rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku, ale posiadają cechy dominacji. Powstaje wtedy postawa nadmiernie wymagająca, zmuszająca, korygująca. Przy tej postawie dziecko jest zwykle naginane do wytworzonego przez rodziców wzoru dziecka, jakie chcieliby posiadać, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami w ramach fazy rozwoju, w jakiej się ono znajduje. Składa się na nią składa się szereg postaw cząstkowych: stawianie wygórowanych wymagań, narzucanie autorytetu i rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody i zakresu aktywności przez narzucanie i zmuszanie, nagany, stosowanie sztywnych reguł, niedopuszczanie do odstępstw od ustalonej taktyki, a także dążenie do przyspieszonego rozwoju, przesadne nastawienie na osiągnięcia, duża ilość narzucanych propozycji, wyrażanie dezaprobaty i gniewliwość. Dziecko jest traktowane z pozycji autorytetu bez uznania jego praw jako równych w rodzinie i poszanowania jego indywidualności. Złej ocenie przyniesionej ze szkoły zawsze winne jest dziecko i bez wnikania, jak to się stało, otrzymuje mnóstwo wymówek i nagan, że zawsze za mało się uczy, że jest leniwe, nieodpowiedzialne, lekceważy naukę, zostają też zaostrzone rygory i ograniczenia. Postawa nadmiernego wymagania, korygowania, krytyki sprzyja kształtowaniu się takich cech jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie i uległość, pobudliwość, brak zdolności do koncentracji. Mogą powstawać też trudności szkolne bądź w przystosowaniu społecznym. Przypisy: 1 - B. m. Bishop: Mother-Child Interaction and the Social Behavior of Children, Psychol. Monogr." 1951,65, nr G. G. Lahore: Practices of Barents In Dealing with Preschool Children. New York A.L. Baldwin, J. Kalhorn, F.H. Breese: Patterns of Parent Bahavior. Psychol. Minogr., 1945, 58, nr3, s Bibliografia: Czapów Cz., Rodzina a wychowanie. Warszawa Zaborowski Z., O rodzinie. Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. Warszawa Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa Ziemska M., Postawy rodzicielskie, a współżycie w rodzinie, Warszawa 1972.

9 Anna Ciołka Szkoła Podstawowa im. K. Makuszyńskiego w Wiechlicach