populacji dzieci i młodzieży Górnego Śląska Nr 3PO5D06623 w AWF w Katowicach tyg. = 8,6 m-ca, a 15 tyg. = 3,6 m-ca.

Transkrypt

1 STRESZCZENIE Wstęp W dobie coraz większej technizacji i automatyzacji kolejnych sfer życia człowieka, funkcjonują (istnieją) ciągle grupy zawodowe, w których praca wymaga wysokiej sprawności psychofizycznej. Najliczniejszymi wśród nich są formacje żołnierzy, policjantów i innych służb mundurowych. Wymaganiom stawianym kandydatom do pracy w tych służbach podołać mogą jedynie osobnicy z ponadprzeciętnymi możliwościami somatycznomotorycznymi i osobowościowymi. Przykładowo kandydaci do służby w policji pozyskują w trakcie szkolenia zawodowego podstawowego niezbędną wiedzę teoretyczną, a równolegle znaczna część zajęć szkoleniowych, aktualnie jest to 17,5 %, przeznaczona jest na kształtowanie sprawności fizycznej wszechstronnej (zdolności motoryczne) i specjalnej (opanowanie specjalnych umiejętności ruchowych). Szczególnego znaczenia nabiera w tej sytuacji system trafnego doboru oraz szkolenia m.in. na policjantów i żołnierzy, do wszechstronnego i specjalistycznego szkolenia zawodowego. W latach szkoły policji realizowały równolegle dwa szkolenia zawodowe podstawowe różniące się czasem ich trwania (37-tygodniowe szkolenie i 15-tygodniowe szkolenie). W 15-tygodniowych szkoleniach uczestniczyli słuchacze, którzy wcześniej odbyli 12 miesięczny staż w Policji w formie służby kandydackiej, w Oddziałach Prewencji Policji. W trakcie tej służby słuchacze odbywali szkolenie o charakterze ukierunkowanym na kształtowanie specjalnych umiejętności ruchowych podobnych treścią do realizowanych w okresie 37-tygodniowym, lecz jedynie w pierwszych miesiącach pobytu w oddziałach prewencji w wymiarze 57 godzin zajęć. W pozostałym okresie służby kandydackiej zajęcia ruchowe ograniczały się jedynie do 6 godzin w miesiącu. W trakcie zajęć programowych z technik interwencji instruktorzy akcentowali umiejętności związane z posługiwaniem się środkami przymusu bezpośredniego takimi jak siła fizyczna, kajdanki i pałka służbowa w postaci chwytów, dźwigni oraz technik obezwładniania osób. Praktycznie nie prowadzono zajęć ukierunkowanych na kształtowanie parametrów sprawności i wydolności fizycznej. Po okresie odbywania służby kandydackiej duża część jej uczestników podjęła starania wstąpienia w szeregi Policji już na stałe. Aby osiągnąć ten cel musieli, tak jak inni kandydaci ubiegający się o przyjęcie do Policji, przejść postępowanie kwalifikacyjne w wersji zmodyfikowanej obejmującej test sprawności fizycznej, badania psychologiczne i rozmowę kwalifikacyjną. Czas od zakończenia służby

2 kandydackiej do rozpoczęcia szkolenia podstawowego 15-tygodniowego dla tej grupy trwał z reguły od 6 do 12 miesięcy. Dla większości z nich był to prawdopodobnie okres detreningu. W świetle powyższych informacji nasuwa się pytanie o efektywność szkolenia policjantów w zakresie usprawnienia fizycznego w trakcie 15 i 37-tygodniowego szkolenia. Problem badawczy sprowadza się w tym przypadku do próby określenia (oszacowania) wpływu zwiększonej i celowo ukierunkowanej (zaprogramowanej) aktywności fizycznej na sprawność fizyczną oraz wydolność wysiłkową policjantów szkolonych w krótszym i dłuższym okresie czasu. Cel badań Celem poznawczym badań jest wieloaspektowa ocena i porównanie efektów 37 i 15- tygodniowego szkolenia zawodowego podstawowego policjantów w zakresie zmian w budowie somatycznej oraz sprawności i wydolności fizycznej na przykładzie słuchaczy Szkoły Policji w Katowicach. Wymiar aplikacyjny badań sprowadzi się do oceny zasadności zmian w naborze, organizacji i programach szkolenia zawodowego podstawowego policjantów. Materiał i organizacja badań W badaniach wykorzystano wyniki obserwacji prowadzonych w celowo dobranych grupach 143 uczestników szkolenia zawodowego podstawowego w Szkole Policji w Katowicach (grupa eksperymentalna E) oraz 103 osobników reprezentujących populację dorosłych mężczyzn z terenu Górnego Śląska (grupa porównawcza P) 1. Przeciętny wiek badanych z pierwszej grupy zawierał się w przedziale (23,4±2,4) lat, zaś drugiej (20,6±1,1) lat. W grupie słuchaczy Szkoły Policji w Katowicach znalazło się 85 mężczyzn realizujących 37-tygodniowy cykl szkolenia zawodowego podstawowego (E1) oraz 58 uczestników 15-tygodniowego 2 szkolenia (E2). Populację dorosłych mężczyzn z terenu Górnego Śląska tworzyło 47 uczniów V klas Zespołu Szkół nr 5 im. Jana Pawła II w Jastrzębiu Zdroju oraz 39 studentów UŚ i 17 AWF w Katowicach, wylosowanych spośród 1 Materiał badawczy zebrano w ramach realizacji projektu Sprawność funkcjonalna (Heath Related Fitness) populacji dzieci i młodzieży Górnego Śląska Nr 3PO5D06623 w AWF w Katowicach tyg. = 8,6 m-ca, a 15 tyg. = 3,6 m-ca.

3 155 wszystkich badanych w ramach realizacji wspomnianego we wstępie pracy grantu badawczego. Słuchaczy Szkoły Policji w Katowicach uczestniczących w dłuższym i krótszym szkoleniu dla policjantów poddano dwukrotnym pomiarowym wybranych cech i wskaźników budowy somatycznej oraz sprawności i wydolności fizycznej w pierwszym i przedostatnim tygodniu szkolenia. Badania w grupie porównawczej przeprowadzono jednokrotnie w październiku 2005 roku. Wszystkie badania zostały przeprowadzone w hali sportowej Szkoły Policji w Katowicach, przez członków tego samego zespołu badawczego, przy użyciu tych samych narzędzi pomiarowych. Badania uczniów i studentów wykonano w salach gimnastycznych szkoły i uczelni. W pracy zastosowano metodę obserwacji bezpośredniej uczestniczącej z wykorzystaniem technik pomiarów cech i wskaźników budowy somatycznej, testowania poziomu zdolności motorycznych oraz diagnostyki laboratoryjnej wydolności fizycznej badanych mężczyzn (Ryguła 2003). Pomiary przeprowadzono zgodnie z ogólnymi założeniami badań antropometrycznych oraz testowania sprawności i wydolności fizycznej. Wyniki Słuchacze uczestniczący w 37-tygodniowym szkoleniu (E1) przewyższali średnimi wynikami swoich rówieśników (P) we wszystkich parametrach charakteryzujących budowę somatyczną, a także poziomem gibkości. W trzech z pięciu parametrach morfologicznych stwierdzone różnice były znamienne (p<0,001). Przy znacznie większej masie ciała (BM) i wyższym wskaźniku względnej masy ciała (BMI) policjanci byli także bardziej otłuszczeni (FR) niż rówieśnicy z Górnego Śląska. Policjanci szkoleni w 15-tygodnowym okresie czasu (E2) odznaczali się na tle grupy rówieśniczej (P) średnio wyższą wysokością (BH) i masą ciała (BM), wyższym wskaźnikiem masy ciała (BMI) oraz większym udziałem tkanki tłuszczowej (FR) w strukturze komponentów ciała. Różnice międzygrupowe dla ww. wskaźników były istotne statystycznie (p<0,01). Krócej szkoleni policjanci nieznacznie odbiegali od swoich rówieśników poziomem gibkości (FX), różnica nie była jednak statystycznie istotna (p>0,05). Standaryzacja zmiennych pozwoliła na stworzenie profili obrazujących różnice międzygrupowe w poziomie kolejnych wskaźników. Stwierdzono, że największe różnice pomiędzy uczestnikami dłuższego szkolenia, a mężczyznami z grupy porównawczej wystąpiły w masie ciała (BM) i wskaźniku względnej masy ciała (BMI),

4 mniejsze w stopniu otłuszczenia ciała (FR), zaś najmniejsze w odniesieniu do ruchomości w stawach kręgosłupa (FX). Porównania międzygrupowe wskaźników sprawności siłowej i wytrzymałościowo - siłowej mężczyzn z grup E1 i P wykazały średnio wyższe wyniki pomiaru siły statycznej mięśni przedramienia (SS) i eksplozywnej kończyn dolnych (ES) oraz wytrzymałości siłowej mięśni obręczy barkowej (FS) i dużych zespołów mięśniowych (ME) u badanych policjantów realizujących dłuższy kursu szkolenia (E1). W przypadku pierwszej i ostatniej z wymienionych właściwości stwierdzone różnice były statystycznie istotne (p<0,001). Wytrzymałość siłowa mm. brzucha (TS) była jedyną zdolnością w której znamiennie (p<0,001) dominowali osobnicy z grupy porównawczej. Siała statyczna mięśni przedramienia (SS) oraz wytrzymałość siłowa mięśni obręczy barkowej (FS) były właściwościami, których średnie wyniki w grupie P były statystycznie istotnie lepsze (p<0,01) od policjantów zakwalifikowanych do 15-tygodniowego szkolenia podstawowego słuchaczy Szkoły Policji w Katowicach. W odniesieniu do wskaźnika wytrzymałości siłowej mięśni brzucha (TS) zaobserwowano znamienne różnice na korzyść grupy policjantów. Profile obrazujące różnice w poziomie zdolności siłowych i wytrzymałościowosiłowych w grupach E1 i P wskazują, że najbardziej różniły badanych mężczyzn (grupy E1, P) siła statyczna mięśni przedramienia (SS), wytrzymałość siłowa mm brzucha (TS) i dużych zespołów mięśniowych (ME), w mniejszym siła eksplozywna kończyn dolnych, (ES) i wytrzymałość siłowa mm obręczy barkowej (FS). Profile policjantów zakwalifikowanych do 15-tygoniowego szkolenia i mężczyzn z grupy porównawczej różniły się w podobnym wymiarze (stopniu) w zakresie wytrzymałości siłowej mm obręczy barkowej (FS) i siły statycznej mm przedramienia (SS). Wytrzymałość siłowa mięśni brzucha (TS) była właściwością, która najmocniej różnicowała porównywane grupy mężczyzn na korzyść policjantów (E2). Policjanci z grupy E1 przewyższali średnimi wynikami rówieśników z grupy P poziomem pięciu wskaźników koordynacyjnych przydatnych w zawodzie policjanta. W odniesieniu do poczucia równowagi dynamicznej (DB) oraz zdolności szybkiej mobilizacji mięśni (zwinności) (RS) różnice były statystycznie istotne (p<0,01). W wyniku porównań grupy E2 i P stwierdzono znamiennie wyższą (p<0.01) kinetykę szybkości ruchów kończyną górną (SL) oraz zdolności szybkiej koordynacji ruchów całego ciała (QM) u osobników z grupy porównawczej. Znamiennie lepsze poczucie równowagi dynamicznej (DB) oraz możliwości szybkiej mobilizacji mięśni (RS) odnotowano u policjantów krócej szkolonych (p<0.05).

5 Wyższe średnie wyniki dla wskaźników tlenowej i beztlenowej wydolności fizycznej charakteryzowały grupę uczestników dłużej trwającego szkolenia względem rówieśników z Górnego Śląska. Statystycznie istotnymi (p<0,001) były różnice wskaźników absolutnego pułapu tlenowego (AVO 2max, AP max ) w grupach E1 i P. Policjanci odbywający krótsze szkolenie przewyższali w statystycznie istotnym stopniu (p<0.001) rówieśników z terenu Górnego Śląska w poziomie mocy maksymalnej (absolutnej) (AP max ). Natomiast mężczyzn z grupy porównawczej cechowała znamiennie wyższa (p<0.001) kinetyka względnego pułapu tlenowego (RVO 2max ). Ocenę efektów szkolenia zawodowego podstawowego policjantów prowadzonego w dwóch różniących się czasem jego trwania grupach badawczych, dokonano w oparciu o analizę zmian morfologicznych, kondycyjnych, koordynacyjnych i fizjologicznych cech i właściwości osobniczych pożądanych u policjanta. Oceniono rozmiar zmian w ich poziomie (kinetyce), a także tempo (dynamikę) tych zmian oraz ich kierunek (przyrost, spadek). Dla uczestników krótszego szkolenia ujawniono statystycznie istotny (p<0.001) przyrost między pierwszym (I) i drugim (II) badaniem (pomiarem) masy ciała (BM), wielkości wskaźnika względnej masy ciała (BMI), oraz poprawę ruchomości w stawach kręgosłupa (FX). W przypadku wskaźników opisujących budowę somatyczną i gibkość uczestników dłuższego ze szkoleń odnotowano statystycznie istotną tendencję progresywną dla masy ciała (BM), wskaźnika względnej masy ciała (BMI), oraz w ruchomości w stawach kręgosłupa (gibkości) (FX) (p<0.001). Poziom zmiennych charakteryzujących sprawność siłową i wytrzymałościowo-siłową badanych odbywających 37 i 15-tygodniowe szkolenie uległ znamiennej poprawie między I i II badaniem (p<0.001) w przypadku wszystkich sześciu opisujących ją wskaźników. Najmniejszy przyrost poziomu wskaźników w grupie badanych odbywających dłuższe szkolenie, zaobserwowano w odniesieniu do siły statycznej mięśni przedramienia (SS) i wytrzymałości siłowej dużych zespołów mięśniowych (ME), większy dla absolutnej siły mięśniowej (AS), siły eksplozywnej kończyn dolnych (ES) oraz wytrzymałości siłowej mięśni obręczy barkowej (FS), zaś najwyższy w odniesieniu do wskaźnika wytrzymałości siłowej mięśni brzucha (TS). Ocena zmian poziomu zdolności koordynacyjnych wskazuje na istotną poprawę ich poziomu (p<0.001) w efekcie 37 i 15- tygodniowego szkolenia. Poziom wszystkich wskaźników charakteryzujących sprawność koordynacyjną i zwinność badanych policjantów w obu grupach uległ znamiennej statystycznie poprawie w konsekwencji 37 (p<0.001) i 15 (p<0.001) tygodni systematycznych programowych zajęć ruchowych realizowanych w Szkole Policji w Katowicach. Największą

6 progresję w grupie badanych odbywających dłuższe szkolenie odnotowano dla wskaźnika poczucia równowagi dynamicznej (DB), mniejszą dla szybkości ruchów kończyną dolną (SL) i możliwości szybkiej mobilizacji mięśni (RS), zaś najmniejszą w odniesieniu do poczucia równowagi statycznej (GB) oraz szybkiej koordynacji ruchów całego ciała (QM). W rezultacie 15-tygodniowego szkolenia w Szkole Policji w Katowicach odnotowano statystycznie istotną (p<0,05) poprawę wszystkich wskaźników opisujących tlenową i beztlenową wydolność fizyczną badanych policjantów. Natomiast policjanci szkoleni w ciągu 37 tygodni w efekcie prowadzonych zajęć ruchowych zwiększyli istotnie statystycznie swoją absolutną moc maksymalną (AP max p<0,001) i względną moc maksymalną (RP max p<0,001). Porównania efektów dłuższego i krótszego szkolenia policjantów w Szkole Policji w Katowicach dokonano w oparciu o analizę wielkości absolutnych i względnych zmian (przyrost, spadek, stagnacja) poziomu badanych cech i właściwości somatycznych i motorycznych. Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic międzygrupowych w wielkościach bezwzględnych i względnych zmian poziomu parametrów somatycznych w trakcie dłuższego (E1) i krótszego (E2) szkolenia zawodowego policjantów. Stwierdzono statystycznie istotny (p<0,001) większy przyrost wskaźnika absolutnej wytrzymałości siłowej mięśni obręczy barkowej (FS AD) oraz absolutnej (TS AD) i względnej (TS RD) wytrzymałości siłowej mięśni brzucha na korzyść policjantów z grupy E1 (tab.10, ryc.19). W grupie E2 odnotowano wyższą absolutną (ME AD) i względną progresję poziomu wytrzymałości dużych zespołów (grup) mięśniowych (ME RD). Przeprowadzone analizy wykazały znamienne różnice międzygrupowe dla bezwzględnych i względnych wielkości zmian poziomu poczucia równowagi dynamicznej (DB AD p<0,01, DB RD p<0,001), szybkiej koordynacji ruchów całego ciała (QM AD p<0,001, QM RD p<0,001) i zdolności szybkiej mobilizacji mięśni (RS, p<0,05). Dla pierwszej z nich stwierdzone różnice dotyczyły zarówno bezwzględnego jak i względnego wskaźnika zmian poziomu na korzyść szkolonych w dłuższym 37-tygodniowym okresie, dla drugiej zmiennej podobnie ale na korzyść szkolonych w krótszym 15-tygodniowym okresie. W przypadku trzeciej z wymienionych zmiennych różnice dotyczyły tylko wskaźnika bezwzględnego zmian poziomu na korzyść szkolonych w krótszym okresie czasu. Przeprowadzone badania policjantów nie wykazały statystycznie istotnych różnic międzygrupowych w rozmiarze bezwzględnych i względnych zmian poziomu tlenowej

7 i beztlenowej wydolności fizycznej (p>0,05) między policjantami szkolonymi w ciągu 37 i 15 tygodni. Wnioski 1. Policjanci szkoleni w ramach 37-tygodniowym programu zajęć przewyższali rówieśników z terenu Górnego Śląska we wszystkich wskaźnikach budowy somatycznej i gibkości. Podobnymi wynikami w odniesieniu do rówieśników z terenu Górnego Śląska charakteryzowali się policjanci szkoleni w krótszym 15-tygodniowym okresie czasu. Badani policjanci z obu grup byli średnio wyżsi i bardziej atletycznie zbudowani na początku szkolenia zawodowego podstawowego w porównaniu do dorosłych mężczyzn z terenu Górnego Śląska. Wyjątkiem była mniejsza ruchomość (gibkość) w lędźwiowym odcinku kręgosłupa w grupie krócej szkolonych policjantów. 2. Poziom wskaźników sprawności i wydolności fizycznej badanych policjantów rozpoczynających 37 tygodniowe szkolenie zawodowe był w większości przypadków znamiennie wyższy w porównaniu do grupy rówieśniczej z Górnego Śląska. Odwrotne tendencje obserwowano u policjantów rozpoczynających krótsze szkolenie. W efekcie porównywane grupy policjantów różniły się już na początku szkoleń poziomem i strukturą parametrów motorycznych i fizjologicznych. Wskazuje to na lepszy nabór (dobór) do szkolenia w grupie policjantów dłużej szkolonych. Pozwalało to przypuszczać, że i efekty szkolenia w zakresie usprawnienia fizycznego w tej grupie będą wyższe. 3. W obu grupach badanych policjantów zanotowano korzystne efekty szkolenia zawodowego podstawowego w parametrach budowy somatycznej i gibkości kręgosłupa oraz we wskaźnikach sprawności fizycznej. Największe pozytywne efekty szkoleń zanotowano w obu grupach dla zmiennych, których poziom wyjściowy był średnio niższy od rówieśników z terenu Górnego Śląska. Dla dłużej szkolonych znamiennym tego przykładem była wytrzymałość siłowa mięśni brzucha a dla szkolonych przez 15 tygodni szybkość ruchów kończyną górną. W przypadku wskaźników wydolności fizycznej tego typu zmian nie zaobserwowano. U słuchaczy zarówno dłuższego jak i krótszego szkolenia nastąpiła tylko nieznaczna redukcja tkanki tłuszczowej. 4. W przypadku wskaźników sprawności fizycznej nie można jednoznacznie wskazać, które ze szkoleń przyniosło lepsze efekty końcowe gdyż korzystne bezwzględne i względne zmiany w poziomie badanych wskaźników rozkładały się ilościowo po równo na oba szkolenia. Pozwoliło to konstatować, że czas trwania szkolenia nie

8 wpływał na zakres i dynamikę absolutnych i względnych zmian wskaźników budowy somatycznej oraz parametrów sprawności i wydolności fizycznej policjantów. 5. Wyniki badań pozwalają na sugestię natury aplikacyjnej sprowadzającej się do 2 wniosków. Pierwszy dotyczy usprawnienia procesu selekcji do służby w Policji w zakresie oceny siły mięśni obręczy barkowej i mięśni brzucha poprzez dodanie prób obiektywnie oceniających poziom tych wskaźników. Drugi to propozycja zmian w proporcjach struktury treści programowych szkolenia zawodowego podstawowego. Sprowadzają się one do zwiększenia ilości godzin przeznaczonych na kształtowanie sprawności fizycznej słuchaczy z naciskiem na zajęcia rozwijające takie zdolności motoryczne jak siła i wytrzymałość siłowa. Ze zwiększeniem ilości godzin w ramach całego szkolenia powinno pójść również zwiększenie tygodniowej objętości zajęć rozwijających sprawność fizyczną policjantów.