50 lat geomorfologii w Uniwersytecie Gdañskim. pod redakcj¹ Stanis³awa Fedorowicza

Transkrypt

1 50 lat geomorfologii w Uniwersytecie Gdañskim pod redakcj¹ Stanis³awa Fedorowicza Gdañsk 2009

2 Recenzent Prof. dr hab. Józef Edward Mojski Redakcja techniczna Wojciech Tylmann Projekt ok³adki Rados³aw Wróblewski Korekta Wojciech Tylmann Sk³ad i ³amanie Urszula Jêdryczka Publikacja sfinansowana ze œrodków Rektora Uniwersytetu Gdañskiego, Dziekana Wydzia³u Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdañskiego oraz Komitetu Badañ Czwartorzêdu Polskiej Akademii Nauk ISBN Wszelkie prawa zastrze one Copyright by Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu Uniwersytetu Gdañskiego Gdañsk, ul. R. Dmowskiego 16a, tel. (+48) geomorf@univ.gda.pl Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdañskiego ul. Armii Krajowej 119/121, Sopot tel./fax: , tel , poligraf@gnu.univ.gda.pl

3 Spis treœci Przedmowa... 7 Stanis³aw Fedorowicz Trochê historii Powstanie i rozwój organizacyjny zespo³u Katedry Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu Uniwersytetu Gdañskiego Piotr Pawe³ WoŸniak Twórcy gdañskiej geomorfologii Prof. dr hab. Boles³aw Augustowski Roman Go³êbiewski Prof. dr hab. Bogus³aw Rosa Stanis³aw Fedorowicz, Roman Go³êbiewski, El bieta Zawadzka-Kahlau Prof. UG dr hab. Roman Go³êbiewski Wojciech Tylmann Problematyka badañ Badania osadów i rzeÿby polodowcowej Piotr Pawe³ WoŸniak Badania procesów i form w strefie brzegowej po³udniowego Ba³tyku Rados³aw Wróblewski, El bieta Zawadzka-Kahlau Badania osadów jeziornych Wojciech Tylmann, Roman Go³êbiewski Datowanie osadów plejstoceñskich i holoceñskich Stanis³aw Fedorowicz, Wojciech Tylmann Edukacja Dzia³alnoœæ dydaktyczna Katedry Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu. 79 Karolina Czarnecka, Janusz Dworniczak Studenckie Ko³o Naukowe Geomorfologów PINGO Ma³gorzata Kinder, Gra yna Wysiecka Wykaz autorów... 97

4 Piotr Pawe³ WoŸniak Badania osadów i rzeÿby polodowcowej Z racji po³o enia oœrodka w s¹siedztwie rozleg³ych obszarów pojeziernych naturaln¹ spraw¹ by³o du e zainteresowanie jego pracowników rzeÿb¹ polodowcow¹ jako przedmiotem badañ. Œwiadczy o tym powstawanie publikacji poœwiêconych tej tematyce ju w pocz¹tkach istnienia kierunku geografia w gdañskiej WSP i to w ró nych zespo³ach, nie tylko w Zak³adzie Geomorfologii oraz w Katedrze Geografii Fizycznej, w której zak³ad siê ukszta³towa³. Wiod¹c¹ rolê w tych latach niew¹tpliwie nale y przypisaæ Boles³awowi Augustowskiemu, nie tylko z racji wieloletniego pe³nienia funkcji szefa zak³adu, ale tak e z uwagi na jego liczne publikacje. Paradoksalnie jednak, pierwsze prace Augustowskiego, który pojawi³ siê w gdañskiej uczelni w 1955, mimo, e traktuj¹ce o rzeÿbie plejstoceñskiej, nie by³y poœwiêcone Pomorzu, lecz terenom na po³udniowym krañcu Wielkopolski. Taka sytuacja nie budzi jednak zdziwienia, gdy weÿmie siê pod uwagê fakt, i nied³ugo po wojnie ukoñczy³ on studia geograficzne w Poznaniu i przez kilka lat pracowa³ jako nauczyciel we Wschowie mieœcie po³o onym w pobli u strefy maksymalnego zasiêgu zlodowacenia Wis³y. W ci¹gu kilku lat drugiej po³owy lat piêædziesi¹tych, ju gdy mieszka³ on w Gdañsku, powsta³ cykl publikacji (Augustowski 1955, 1956a, b, 1959, 1960) poœwiêconych warunkom, procesom i efektom kszta³towania siê systemu odwodnienia Miêdzyrzecza Odrzañsko-Obrzañskiego. Ukoronowaniem tych prac by³a dysertacja doktorska, na podstawie której nadano mu w 1958 roku stopieñ doktora oraz publikacja podsumowuj¹ca kilkuletnie badania (Augustowski 1961). Wœród wa nych osi¹gniêæ zespo³u z pierwszych lat jego istnienia niew¹tpliwie nale y wskazaæ udzia³ jego cz³onków w organizacji VI Kongresu INQUA (sierpieñ wrzesieñ 1961), który by³ doskona³¹ okazj¹ zaprezentowania polskich oœrodków geograficznych w œwiatowym gronie badaczy czwartorzêdu. Pokongresow¹ spuœcizn¹ s¹ liczne publikacje, w tym budz¹cy zainteresowanie do dziœ przewodnik do wielodniowych sesji terenowych (Galon 1961) oraz specjalny tom Zeszytów Geograficznych WSP (nr 3), w których problematyka zwi¹zana ze œrodowiskiem glacjalnym zajmuje poczesne miejsce.

5 50 Piotr Pawe³ WoŸniak Dla wymienionej wczeœniej tematyki kszta³towania siê odwodnienia plejstoceñskiego okolice Gdañska stanowi³y doskona³y obszar badawczy. Bogactwo tutejszych form zwi¹zanych z tymi procesami, od sandrów i pradolin po doliny póÿnoglacjalne, by³o przez wiele lat przedmiotem zainteresowañ przede wszystkim Augustowskiego (m. in.: 1961a, b, c, 1962a, b, 1964, 1965a, b, c, 1967) i Sylwestrzaka (m. in.: 1961, 1969, 1972a, 1973b, 1978a, b, 1979; tak e Augustowski, Sylwestrzak 1973). Niew¹tpliwie szczególnie du o uwagi poœwiêcono Pobrze u Kaszubskiemu i pradolinie Redy eby. Wskazywano m. in. na uwarunkowania rozwoju form pradolinnych od starszych za³o eñ tych obni eñ, przez zwi¹zek z tempem i charakterem deglacjacji, po kierunki mo liwego przep³ywu wód (m.in: Augustowski 1961a, b, c, 1965a, b, c; Go³êbiewski 1988, 1990; Go³êbiewski, WoŸniak 2003a; Petelski 1989; Petelski, Sadurski 1988, 1990; Sylwestrzak, Rachocki 1972). Poniewa prace dotycz¹ce pradoliny Redy eby powsta³y w czasie dziesiêcioleci i by³y dzie³em ró nych autorów, niejednokrotnie opiera³y siê na ró nych, czasem wrêcz przeciwstawnych koncepcjach (zob. m. in. Rachocki 1992). Z odp³ywem wód fluwioglacjalnych w czasie zaniku ostatniego l¹dolodu wi¹zano tak e powstawanie rozleg³ych zastoisk w s¹siedztwie Zatoki Gdañskiej jak pokaza³y badania Petelskiego (1999, 2001) przynajmniej w okolicach Pas³êka nie by³o jednego du ego zastoiska: istnia³y niedu e, izolowane zbiorniki. Inn¹ grup¹ tematyczn¹, która by³a czêstym przedmiotem zainteresowañ pracowników zak³adu, póÿniej katedry, by³y zagadnienia deglacjacji i kszta³towania siê stref marginalnych. Podobnie jak tematyka pradolinna, dawa³a ona mo liwoœæ wysuwania ró nych koncepcji nt. mechanizmów kszta³towania siê rzeÿby, miêdzy innymi z racji rozwa ania samego typu deglacjacji i tego, jakie formy mia³yby wskazywaæ na wiêksz¹ zasadnoœæ przyjêcia któregoœ z proponowanych modeli (zob. m. in. Petelski 1979, 1985; Sylwestrzak 1972b, 1973b, 1979, 1984; WoŸniak 2001). Niektóre z tych prac opiera³y siê na du ym powi¹zaniu z zagadnieniem deglacjacji powy ej omówionej tematyki tzn. kwestii rozwoju sieci odwodnienia; wœród tych zdecydowanie najobszerniejszymi s¹ niektóre wymienione ju prace Sylwestrzaka (1969, 1973b, 1978a). W przypadku stref marginalnych szczególnym zainteresowaniem cieszy³ obszar tzw. lobu gardnieñskiego i jego s¹siedztwa. Najwiêcej uwagi temu terenowi poœwiêci³ Petelski (m. in. 1975, 1976, 1978, 1979, 1985, 1998), ale prowadzili tam badania i zabierali g³os w sprawie tego obszaru tak e inni pracownicy zespo³u (zob. m. in.: Go³êbiewski 2005; Go³êbiewski, WoŸniak 2003b; Rosa 1990; Sylwestrzak 1969, 1970, 1973b). Badania stref marginalnych wi¹za³y siê tak e z ustaleniem pozycji stratygraficznej opisywanych osadów. Zagadnienia stratygrafii osadów plejstoceñskich zawsze by³y jednym z podstawowych przedmiotów zainteresowania pracowników jednostki, jednak e w ostatnich dziesiêcioleciach to zainteresowanie sta³o siê szczególnie szerokie. Niew¹tpliwie za tak¹ sytuacjê w du ej mierze odpowiedzialne jest upowszechnienie siê nowych metod wykorzystywanych do ustalania

6 Badania osadów i rzeÿby polodowcowej 51 pozycji stratygraficznej osadów, które zaczêto stosowaæ tak e w gdañskim zespole geomorfologów. Szczególn¹ rolê zaczê³y odgrywaæ datowania metod¹ TL: od czasu utworzenia w³asnego laboratorium termoluminescencyjnego na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych, powsta³o szereg opracowañ wykorzystuj¹cych wyniki uzyskiwane t¹ metod¹. Ich efektem by³y nie tylko próby ustalenia chronologii powstawania osadów widocznych w wybranych stanowiskach, zw³aszcza wzd³u doliny Wis³y (Drozdowski, Fedorowicz 1985, 1987, Fedorowicz 1990, 1994; Fedorowicz, Drozdowski 1985) i morskich klifów Pobrze a Kaszubskiego (Olszak 1992, 1994, 1996, 1998), ale tak e wnioski dotycz¹ce zasiêgu l¹dolodu w okreœlonym czasie (m. in.: Fedorowicz, Laskowski, Lindner 1995; Fedorowicz, Olszak, Rosa 1987; Lindner, Fedorowicz, 1996; Petelski 1996; Petelski, Olszak 2000, 2002; Sylwestrzak 1986). Publikacje te czêsto traktowa³y o obszarach dalekich od Gdañska, zw³aszcza w œrodkowej Polsce (Fedorowicz, Grzybowski, Marks 1993; Fedorowicz, Laskowski, Lindner 1995; Fedorowicz, Olszak, Rosa 1987; Lindner, Fedorowicz, 1996; Olszak, Fedorowicz, Jereczek 1993) a nawet poza granicami kraju (Marks, Piotrowski, Stephan, Fedorowicz, Butrym 1995; Gaigalas, Fedorowicz 2002; Gaigalas, Fedorowicz, Melesyte 2005). Mimo tego, e z czasem okaza³o siê, i metody TL nie mo na stosowaæ w przypadku tak szerokiego spektrum osadów, jak to wczeœniej czyniono (por. Fedorowicz 2006), w ostatnich latach iloœæ publikacji powsta³ych w zespole przy jej wykorzystaniu znów roœnie. Szczególnej wagi nabra³ dla oœrodka udzia³ w datowaniach materia³u z profili z osadami ekstraglacjalnymi (lessami), g³ównie we wspó³pracy z Uniwersytetem Lubelskim oraz uczelniami ukraiñskimi (zob. m in. Fedorowicz 2007; Fedorowicz, anczont 2007; Fedorowicz, anczont, Muc 2005; anczont, Fedorowicz 2004). Choæ badania palinologiczne, prowadzone w zespole lub we wspó³pracy z pracownikami innych instytucji, najczêœciej dotyczy³y g³ównie materia³u holoceñskiego i póÿnoglacjalnego, czasem wynikami tych analiz posi³kowano siê tak e przy ustalaniu pozycji stratygraficznej starszych osadów plejstoceñskich (Forysiak, Miotk Szpiganowicz, Petera 1999; anczont, Fedorowicz 2004; Petelski, Noryœkiewicz 2000; WoŸniak 2001a, 2002). Drugim nowym nurtem w badaniach prowadzonych w jednostce, wnosz¹cym du o informacji w rozwa aniach natury stratygraficznej dotycz¹cych osadów powsta³ych w œrodowisku glacjalnym, sta³y siê badania sk³adu petrograficznego glin morenowych. Wykorzystywano miêdzy innymi wyniki uzyskiwane we wspó³pracy z innymi oœrodkami badawczymi, czêsto próbuj¹c je ³¹czyæ z rezultatami datowañ TL (zob. m. in.: Mas³owska i in. 2000, 2003; Miotk Szpiganowicz, Olszak, WoŸniak 2001; Olszak, Seul 2004; Seul, Olszak 2004, WoŸniak 2000, 2001a, b; Zaleszkiewicz i in. 2000a, b). W ci¹gu ostatnich kilku lat coraz czêœciej zaczê³y powstawaæ prace oparte na badaniach petrograficznych wykonywanych w zespole: najpierw frakcji 5 10 mm (m. in.: Go³êbiewski, WoŸniak 2003b; WoŸniak 2004, 2006), potem tak e w po³¹czeniu wymienionej metody z metod¹ eratyków

7 52 Piotr Pawe³ WoŸniak przewodnich, stosowanej we wspó³pracy z Uniwersytetem ódzkim (Czubla i in. 2007a, b; WoŸniak i in. 2008, 2009). Ostatnie z wymienionych publikacji zwi¹zane s¹ tak e z badaniami zmierzaj¹cymi do okreœlenia zró nicowania kierunków transportu glacjalnego w pó³nocnej czêœci Pomorza rozpatrywanych w ró nych skalach przestrzennych. Wymienionym pracom towarzyszy nurt badañ natury metodologicznej, zmierzaj¹cy do ustalenia roli i rozmiarów czynników syni postdepozycyjnych modyfikuj¹cych cechy litologiczne osadów lodowcowych (zob. WoŸniak 1999, 2004, 2006; WoŸniak i in. 2009). Przy wnioskowaniu na temat czynników, które wywar³y wp³yw na kszta³towanie siê rzeÿby polodowcowej danego obszaru, doœæ czêsto zwraca siê uwagê na zwi¹zki wspó³czesnej rzeÿby z ukszta³towaniem stropu utworów wystêpuj¹cych w pod³o u, najczêœciej powierzchni podczwartorzêdowej. G³os w tej sprawie zabierali tak e pracownicy zespo³u. Ich publikacje dotyczy³y nie tylko terenów po³o onych w s¹siedztwie Gdañska (m. in.: Augustowski 1960; Go³êbiewski i in. 2005; Petelski 2002; Petelski, Prussak 2001; Sylwestrzak 1970, 1973a, 1978a) lecz tak e pó³nocnej czêœci Pomorza po okolice Koszalina (Petelski, Jurys 1989; Sylwestrzak 1973a) oraz Pojezierza Krajeñskiego (WoŸniak 2001). W przypadku Pojezierza Kaszubskiego i jego najbli szego otoczenia, porównuj¹c wymienione publikacje Petelskiego, powsta³e w oparciu o nowe materia³y uzyskane podczas przygotowywania arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski, ze znacznie starszymi pracami Augustowskiego i Sylwestrzaka, mo na zauwa yæ, jak uzyskany obraz kartograficzny (tu: powierzchni podczwartorzêdowej) zale y od iloœci danych (wierceñ), na podstawie których by³ tworzony. Oprócz publikacji typu artyku³ów naukowych i monografii stricte geomorfologicznych, w zespole na przestrzeni lat powsta³o szereg monografii geograficznych, w zdecydowanej wiêkszoœci pod redakcj¹ prof. Boles³awa Augustowskiego, w których rzeÿba i osady glacjalne na terenie nie tylko wybranych czêœci Pomorza (zob. m. in.: Augustowski 1974, 1982; Augustowski, Sylwestrzak 1979; Rosa 1996, Sylwestrzak 1977), ale tak e obecnie zajêtym wodami Morza Ba³tyckiego (Rosa 1987), s¹ omawiane w ramach pojedynczych rozdzia³ów. Najnowsza praca zespo³u, traktuj¹ca o rzeÿbie plejstoceñskiej w ramach monografii obszarów pojeziernych, dotyczy zlewni górnej Raduni (Go³êbiewski i in. 2005) obszaru szczególnie intensywnych i ró norodnych badañ gdañskich geografów. Nale y równie przypomnieæ, e w ró nych latach funkcjonowania zespo³u, niektórzy jego cz³onkowie brali udzia³ w kartowaniu zwi¹zanym z opracowywaniem seryjnych map geomorfologicznych i geologicznych: najpierw Augustowski (Mapa geomorfologiczna Polski w skali 1: 50000), nastêpnie Sylwestrzak (Mapa geologiczna Polski w skali 1: i Mapa geomorfologiczna Polski w skali 1: 50000), potem Petelski (Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50000). Niezbêdnym dope³nieniem opisu badañ prowadzonych w zespole s¹ informacje nt. zagranicznych wypraw naukowych, tak charakterystycznych dla œrodo-

8 Badania osadów i rzeÿby polodowcowej 53 wiska naukowego geografów. Katedra nie ma wielu osi¹gniêæ w tej dziedzinie, natomiast wszystkie, którymi mo e siê pochwaliæ, zwi¹zane s¹ w³aœnie z badaniami œrodowisk glacjalnych. W 1977 K. Petelski zorganizowa³ wyprawê Uniwersytetu Gdañskiego do pó³nocno-wschodniego Afganistanu. Jej celem by³y badania we wschodnim Hindukuszu (dystrykt Zebak), dotycz¹ce rzeÿby i wspó³czesnych procesów glacjalnych (zob. m. in. Furmañczyk, Petelski, Poczopko 1980; Petelski 1978; Petelski, Poczopko, Furmañczyk 1979). Dwadzieœcia kilka lat póÿniej, w roku 2002 i 2003, pod kierownictwem P. WoŸniaka, odby³y siê wyprawy do krajów skandynawskich i innych pañstw basenu Morza Ba³tyckiego, których podstawowym celem by³o pozyskanie z macierzystych wychodni prób ska³ uznawanych za wskaÿnikowe w badaniach osadów glacjalnych Ni u Œrodkowoeuropejskiego. Ka dorazowo przywieziono po kilkaset kilogramów ska³ (³¹cznie znacznie ponad 100 ró nych rodzajów ska³), które stworzy³y zasadnicz¹ czêœæ kolekcji, wykorzystywanej miêdzy innymi jako zbiór egzemplarzy porównawczych w czasie analiz petrograficznych osadów polodowcowych i badañ archeopetrograficznych. Zmiany, jakie zachodzi³y w ostatnich latach w sk³adzie osobowym katedry, doprowadzi³y do szczególnej sytuacji: znacznie zmniejszy³a siê liczba osób zajmuj¹cych siê badaniami rzeÿby glacjalnej i fluwioglacjalnej oraz cech strukturalnych i litologicznych osadów powsta³ych w œrodowisku glacjalnym i œrodowiskach mu pokrewnych. Mimo wieloletniej tradycji, stopniowo rozbudowuj¹cego siê warsztatu badawczego i równoczeœnie rozleg³ego obszaru potencjalnych badañ oraz wci¹ oczekuj¹cych wielu interesuj¹cych wyzwañ badawczych, grono to ograniczy³o siê do co najwy ej 3 osób, przy czym badania jednego z pracowników koncentruj¹ siê na datowaniach metodami luminescencyjnymi a zainteresowania badawcze drugiego, m³odego pracownika pozostaj¹ wci¹ niesprecyzowane. Czy przyczyna takiej sytuacji tkwi w odpowiedzi na pytanie, które niedawno autorowi niniejszego tekstu zada³ jeden z niemieckich profesorów wspó³pracuj¹cy z zespo³em:...czemu siê zajmujesz tak¹ tematyk¹, czemu ma ona s³u yæ czy nadci¹ga ju nowy l¹dolód?. A mo e to znak czasów - mo e denne badania glin morenowych, jak to ktoœ kiedyœ artobliwie przekrêci³, bardzo pracoch³onne, zazwyczaj nieprzynosz¹ce szybko wyników pozwalaj¹cych stworzyæ now¹ publikacjê, sta³y siê ma³o zachêcaj¹ce do ich podejmowania? Literatura Augustowski B., 1955, Ze strefy kontaktowej zlodowaceñ ba³tyckiego i œrodkowopolskiego w rejonie Wschowy, Sprawozdania Poznañskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk,IiIIkwarta³: 1. Augustowski B., 1956a, Spostrze enia ze strefy kontaktowej zlodowacenia ba³tyckiego i œrodkowopolskiego w okolicy Wschowy, Badania Fizjograficzne nad Polsk¹ Zachodni¹, 3: Augustowski B., 1956b, Tymczasowe wyniki badañ terenowych nad stref¹ kontaktow¹ zlodowacenia œrodkowopolskiego i ba³tyckiego w czêœci zachodniej Miêdzyrzecza Barycko-Obrzañskiego, Sprawozdania Poznañskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk,IiIIkwarta³:

9 54 Piotr Pawe³ WoŸniak Augustowski B., 1959, Kilka uwag o odwodnieniu stadia³u brandenburskiego na obszarze miêdzy Lesznem a Now¹ Sol¹, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 1: Augustowski B., 1960, Stosunek rzeÿby wspó³czesnej do podczwartorzêdowego pod³o a w okolicy Wschowy, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 2: Augustowski B., 1961, Ch³apowo Valley, (w:) R. Galon (red.), From the Baltic to the Tatras. Guide- Book of Excursion, part I, North Poland. INQUA VIth Congress, PWN, ódÿ: Augustowski B., 1961, Fossil slope of the ice marginal stream way of the River P³utnica, (w:) R. Galon (red.), From the Baltic to the Tatras. Guide-Book of Excursion, part I, North Poland. INQUA VIth Congress, PWN, ódÿ: Augustowski B., 1961, Morfologia Doliny Ch³apowskiej na tle rozwoju klifu Kêpy Swarzewskiej, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 3: Augustowski B., 1961, Odkrywka na zachód od Pucka œwiadectwem przetrwa³oœci Pradoliny P³utnicy w okresie ostatnich faz zlodowacenia na Pobrze u Kaszubskim, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 3: Augustowski B., 1961, Rzut oka na fragment rzeÿby Pobrze a Kaszubskiego z terasy w Redzie, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 3: Augustowski B., 1961, Zarys geomorfologii Miêdzyrzecza Odrzañsko-Obrzañskiego, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej Poznañskiego Towarzystwa Przyjació³ Nauk, 3 (2): Augustowski B., 1962a, Przyk³ady kszta³towania siê odwodnienia plejstoceñskiego na Ni u Polskim, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 4: Augustowski B., 1962b, Rozwój odwodnienia plejstoceñskiego na Pobrze u Kaszubskim, Przewodnik VII Ogólnopolskiego Zjazdu PTG w Gdañsku, cz. I: Streszczenia referatów, Oddzia³ Gdañski Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Gdañsk: Augustowski B., 1964, Rola wód fluwioglacjalnych w rozwoju rzeÿby Pobrze a Kaszubskiego, Czasopismo Geograficzne, 33 (2): Augustowski B., 1965, Pattern and development of ice marginal streamways of the Cashubian Coast, Geographia Polonica, 6: Augustowski B., 1965, Rozwój form systemu odwodnienia póÿno glacjalnego na Pobrze u Kaszubskim, Wyd. WSP w Gdañsku, Gdañsk: Augustowski B., 1965, Uk³ad i rozwój pradolin Pobrze a Kaszubskiego, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 7: Augustowski B., 1967, Wybrane zagadnienia z morfologii sandrów, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 9: Augustowski B., 1974, RzeŸba terenu, (w:) J. Moniak (red.), Studium geograficzno przyrodnicze i ekonomiczne województwa gdañskiego, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich, Gdañsk: Augustowski B., 1982, Charakterystyka geomorfologiczna, (w:) B. Augustowski (red.), Dolina Dolnej Wis³y, Ossolineum, Wroc³aw: Augustowski B., Sylwestrzak J., 1973, Z morfogenezy centralnej czêœci Pojezierza Kaszubskiego, Przegl¹d Geograficzny, 45 (1): Augustowski B., Sylwestrzak J., 1979, Zarys budowy geologicznej i rzeÿba terenu, (w:) B. Augustowski (red.), Pojezierze Kaszubskie, GTN, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich, Gdañsk: Czubla P., WoŸniak P. P., Wysiecka G., 2007a, Zapis kierunków transportu glacjalnego w litologii glin morenowych na pograniczu Pobrze y Gdañskiego i Koszaliñskiego, (w:) E. Smolska, D. Giriat (red.), Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych formy rzeÿby i osady, Wydz. GiSR UW, Warszawa:

10 Badania osadów i rzeÿby polodowcowej 55 Czubla P., WoŸniak P. P., Wysiecka G., 2007b, Zró nicowanie sk³adu petrograficznego glin morenowych na pograniczu Pobrze y Gdañskiego i Koszaliñskiego, (w:) P. Molewski, W. Wysota, P. Weckwerth (red.), Plejstocen Kujaw i dynamika lobu Wis³y w czasie ostatniego zlodowacenia, PIG, Warszawa: Drozdowski E., Fedorowicz S., 1985, Nowe datowania TL osadów zlodowacenia Vistulian nad doln¹ Wis³¹, Przegl¹d Geograficzny, 57 (4): Drozdowski E., Fedorowicz S., 1987, Stratigraphy of Vistulian glaciogenic deposits and corresponding TL dates in the lower Vistula region, Northern Poland, Boreas, 16: Fedorowicz S., 1990, Z datowañ vistulianu nad Wis³¹, praca doktorska w archiwum Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. Fedorowicz S., 1994, Z datowañ TL vistulianu nad Wis³¹, Peribalticum, 6: Fedorowicz S., 2005, Korelacja dat TL i OSL próbek z czterech profili lessowych Polski SE i SW, Przegl¹d Geologiczny, 53 (11): Fedorowicz S., 2006, Metodyczne aspekty luminescencyjnego oznaczania wieku osadów neoplejstoceñskich Europy Œrodkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego: Fedorowicz S., 2007, TL and OSL dates as a basis for age correlation of loess with other Pleistocene deposits, Geochronometria, 27: Fedorowicz S., Drozdowski E., 1986, Metoda i pierwsze wyniki datowañ TL osadów Vistulianu uzyskane w laboratorium TL Uniwersytetu Gdañskiego, Zeszyty Naukowe Wydz. BGiO UG, Geografia, 15: Fedorowicz S., Grzybowski K., Marks L., 1993, Warta Glaciation in the Warsaw Region based on recent thermoluminescence datings, Kwart.Geol., 37 (1): Fedorowicz S., Laskowski K., Lindner L., 1995, O mo liwoœci dalszego zasiêgu l¹dolodu zlodowacenia Wis³y w œwietle datowañ TL osadów lodowcowych w pó³nocnej czêœci Wysoczyzny Bia³ostockiej, Prz. Geol., 43 (11): Fedorowicz S., anczont M., 2007, Rate of Loess Accumulation in Europe in the Upper Weichselian (= Upper Vistulian), Geological Quarterly, 51(2): Fedorowicz S., anczont M., Muc A., 2005, Comparison of luminescence (TL and OSL) dating results from selected loess profiles in SE Poland and the NW Ukraine, Geologija, 50: Fedorowicz S., Olszak I. J., Rosa B., 1987, O wieku TL stadium leszczyñskiego Vistulianu w województwach zielonogórskim i leszczyñskim (doniesienie), Zeszyty Naukowe UG, Geografia, 16: Forysiak J., Miotk Szpiganowicz G., Petera J., 1999, Geologic setting and palynologic examination of the Vistulian sediments at KoŸmin near Turek, central Poland, Kwartalnik Geologiczny, 43 (1): Furmañczyk K., Petelski K., Poczopko B., 1980, Photogrametrische Aufnahme des Gletscherreliefs des Yasek-Tals im Afghanischen Hindukusch, Jenaer Rundschau, 25, 1: Gaigalas A., Fedorowicz S., 2002, Thermoluminescence dates of Mid and Late Pleistocene sediments in Vilkiskes exposure, Eastern Lithuania, Geologija, 38: Gaigalas A., Fedorowicz S., Melesyte M., 2005, TL dates of aquatic sandy sediments of Middle Upper Pleistocene in Lithuania, Geologija 51: Galon R. (red.), 1961, From the Baltic to the Tatras. Guide-Book of Excursion, part I, North Poland, INQUA VIth Congress, PWN, ódÿ: Go³êbiewski R., 1988, The morphogenesis of the Arch of Kniewo ( uk Kniewski), Folia Quaternaria 58: 5 12.

11 56 Piotr Pawe³ WoŸniak Go³êbiewski R., 1990, Charakterystyka geomorfologiczna i rozwój paleogeograficzny pó³nocnowschodniej czêœci Pobrze a Kaszubskiego, Pomorania Antiqua, 14: Go³êbiewski R., 2005, Stratigraphic situation of forms related to Gardno Phase, (w:) R. Go³êbiewski (red.), Z problematyki Pobrze y i Pojezierzy Po³udniowoba³tyckich, Peribalticum, 9: Go³êbiewski R., Dworniczak J., Tylmann W., WoŸniak P. P., 2005, RzeŸba zlewni górnej Raduni, (w:) W. Lange (red.), Jeziora górnej Raduni i jej zlewnia w badaniach z udzia³em Stacji Limnologicznej w Borucinie, Badania Limnologiczne, 3, Katedra Limnologii UG, Gdañsk: Go³êbiewski R., WoŸniak P.P., 2003a, Formy kemowe ko³o Lubowidza w aspekcie paleogeografii pradoliny Redy eby, (w:) R. Go³êbiewski (red.), Ewolucja Pojezierzy i Pobrze y Po³udniowoba³tyckich, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk: Go³êbiewski R., WoŸniak P.P., 2003b, Geneza form zaliczanych do tzw. gardnieñskiej moreny czo³owej na przyk³adzie stanowiska w Borku Skórzyñskim, (w:) R. Go³êbiewski (red.), Ewolucja Pojezierzy i Pobrze y Po³udniowoba³tyckich, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk: Lindner L., Fedorowicz S., 1996, Wiek TL osadów plejstoceñskich w Janowie nad Radomk¹ i problem zasiêgu l¹dolodów w czasie zlodowaceñ œrodkowopolskich (Odry, Warty) w strefie NW obrze enia Gór Œwiêtokrzyskich, Przegl¹d Geologiczny, 44 (9): anczont M., Fedorowicz S., 2004, The age of loess deposits at Dybawka, Tarnawce and Zarzecze (SE Poland) based on luminescence dating, Geologija, 47: Marks L., Piotrowski J. A., Stephan H. J., Fedorowicz S., Butrym J., 1995, Thermoluminescence indications of the Middle Weichselian (Vistulian) Glaciation in northwest Germany, Meyniana, 47: Mas³owska M., Olszak I.J., Jurys L., Micha³owska M., 2003, Budowa geologiczna, stratygrafia i paleogeografia osadów po³udniowej czêœci klifu os³oniñskiego, Geologia i geomorfologia pobrze a i po³udniowego Ba³tyku, 5: Mas³owska M., Zaleszkiewicz L., Olszak I. J., Koszka Maroñ D., Micha³owska M., 2000, Charakterystyka geologiczna osadów glacjalnych wybranych odcinków Wybrze a Gdañskiego, (w:) Sz. Uœcinowicz, J. Zachowicz (red.), Stratygrafia czwartorzêdu i zanik l¹dolodu na Pojezierzu Kaszubskim, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddzia³ Geologii Morza PIG, Gdañsk: Zaleszkiewicz L., Mas³owska M., Olszak I., Koszka Maroñ D., Micha³owska M., 2000a, Stanowisko 7: klif w Jastrzêbiej Górze, (w:) Sz. Uœcinowicz, J. Zachowicz (red.), Stratygrafia czwartorzêdu i zanik l¹dolodu na Pojezierzu Kaszubskim, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddzia³ Geologii Morza PIG, Gdañsk: Zaleszkiewicz L., Mas³owska M., Olszak I., Koszka Maroñ D., Micha³owska M., 2000b, Stanowisko 9: klif w Gdyni-Or³owie, (w:) Sz. Uœcinowicz, J. Zachowicz (red.), Stratygrafia czwartorzêdu i zanik l¹dolodu na Pojezierzu Kaszubskim, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddzia³ Geologii Morza PIG, Gdañsk: Miotk Szpiganowicz G., Olszak I., WoŸniak P. P., 2001, Stratygrafia osadów plejstocenu Doliny Œrodkowej Noteci, (w:) J. Badura, B. Przybylski (red.), Serie rzeczne i lodowcowe po³udniowej Opolszczyzny, VIII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, PIG, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, Wroc³aw:

12 Badania osadów i rzeÿby polodowcowej 57 Olszak I. J., 1994, Chronostartygrafia czwartorzêdu zachodniej czêœci klifu jastrzêbskiego, Zesz. Nauk. Polit. Œl¹skiej, Geochronometria, 10: Olszak I. J., 1996, Wiek TL osadów czwartorzêdowych wschodniej czêœci klifu ch³apowskiego, (w:) A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych, t. II, Geografia, 57, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ: Olszak I. J., 1998, Chronostratigraphy of the western part of the cliff of Kêpa Swarzewska near Jastrzêbia Góra (Baltic Coast), Peribalticum, 7: Olszak I. J., Fedorowicz S., Jereczek K., 1993, Wstêpne wyniki datowañ TL osadów zlodowacenia Warty na obszarze pó³nocnej czêœci Niziny Œl¹skiej, Acta Geographica Lodziensia, 65: Olszak I. J., Seul C., 2004, Wiek osadów plejstoceñskich klifu w Niechorzu i Rewal u, (w:) A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych, t. 4, Geografia, 68, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ: Olszak I., 1992, Chronostratygrafia czwartorzêdu klifu Kêpy Swarzewskiej w œwietle termoluminescencji osadów, praca doktorska w archiwum Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. Petelski K., 1975, O budowie geologicznej gardzieñskiej moreny czo³owej w ods³oniêciach klifu miêdzy Dêbin¹ a Podd¹biem na Pobrze u zachodniopomorskim, Zeszyty Naukowe Wydz. BiNoZ UG, Geografia, 5: Petelski K., 1976, Zaburzenia glacidynamiczne w sp¹gu œrodkowego poziomu glin zwa³owych w ods³oniêciach klifu w pobli u wsi Dêbina na Pobrze u Zachodniopomorskim, Zeszyty Naukowe Wydz. BiNoZ UG, Geografia, 6: Petelski K., 1978, Badania nad wspó³czesn¹ glacjaln¹ rzeÿb¹ górsk¹ Hindukuszu Wschodniego w Afganistanie, prowadzone przez wyprawê naukow¹ geografów Uniwersytetu Gdañskiego, (w:) Informacja o Wyprawie Afganistan 77, Szczecin: Petelski K., 1978, Formy akumulacji martwego lodu w niecce koñcowej lobu gardzieñskiego, Kwartalnik Geologiczny, 22, (3): Petelski K., 1979, Gardzieñska morena czo³owa, praca doktorska w archiwum Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. Petelski K., 1985, Budowa geologiczna moreny czo³owej i niecki koñcowej lobu gardzieñskiego, Biuletyn Instytutu Geologicznego, 348: Petelski K., 1989, Morfogeneza pradoliny Redy eby i jej zwi¹zek z rynn¹ Jeziora arnowieckiego, Studia i Materia³y Oceanologiczne, 56 Geologia Morza, 4: Petelski K., 1996, Wiek osadów fazy pomorskiej zlodowacenia Wis³y w obrêbie lobu bytowskiego, (w:) A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych, t. 2, Geografia, 57, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ: Petelski K., 1998, Geological structure of end moraine and terminal basin of the Gardno Lobe. Stop 9 - Smo³dzino, (w:) Field Symposium on Glacial Geology at the Baltic Sea Coast in Northern Poland, The Peribaltic Group, INQUA Commission on Glaciation, Excursion Guide, PIG, Warszawa: Petelski K., 1999, Osady zastoiskowe okolic Pas³êka, Pos. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 55: 167. Petelski K., 2001, Czy Zastoisko Pas³êckie?, (w:) A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych, t. 3, Geografia, 64, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ: Petelski K., 2002, RzeŸba stropu utworów trzeciorzêdu i jej geneza we wschodniej czêœci Pojezierza Pomorskiego, (w:) R. Dobracki, J. Lewandowski, T. Zieliñski (red.), Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddz. Pomorski PIG, Wydz. NoZ UŒ, Szczecin, Sosnowiec:

13 58 Piotr Pawe³ WoŸniak Petelski K., Jurys L., 1989, Geneza pó³nocnej krawêdzi Wysoczyzny S³upskiej miêdzy Wrzeœcem a G³ówczycami, Studia i Materia³y Oceanologiczne, 56 Geologia Morza, 4: Petelski K., Noryœkiewicz B., 2000, Stanowisko osadów interstadialnych w otworze badawczym Wielki Klincz, (w:) Sz. Uœcinowicz, J. Zachowicz (red.), Stratygrafia czwartorzêdu i zanik l¹dolodu na Pojezierzu Kaszubskim, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddzia³ Geologii Morza PIG, Gdañsk: Petelski K., Olszak I. J., 2000, Wiek wielewskiej wyspy morenowej w œwietle dat TL, (w:) L. Andrzejewski, P. Molewski, W. Wysota (red.), Dorobek i pozycja polskiej geomorfologii u progu XXI wieku, V Zjazd SGP, Streszczenia referatów, komunikatów i posterów, Wydawnictwo UMK, Toruñ: Petelski K., Olszak I., 2002, Zasiêg fazy pomorskiej zlodowacenia Wis³y na obszarze wschodniej czêœci Pojezierza Pomorskiego, (w:) R. Dobracki, J. Lewandowski, T. Zieliñski (red.), Plejstocen Pomorza Œrodkowego i strefa marginalna lobu Parsêty, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddz. Pomorski PIG, Wydz. NoZ UŒ, Szczecin, Sosnowiec: 47. Petelski K., Poczopko B., Furmañczyk K., 1979, Mapa geomorfologiczna Karu Doliny Yasek 1:10000, Zak³ad Rozwoju Techniki, Szczecin. Petelski K., Prussak W., 2001, Wp³yw rzeÿby pod³o a osadów czwartorzêdowych na morfologiê Pojezierza Kaszubskiego, (w:) A. Kostrzewski (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzêdowych, t. 3, Geografia, 64, Wyd. Nauk. UAM, Poznañ: Petelski K., Sadurski A., 1988, Geneza pradoliny Redy eby w œwietle teorii dyfuzyjno-konwekcyjnego transportu masy i ciep³a, Czasopismo Geograficzne, 58 (4): Petelski K., Sadurski A., 1990, Problem 2. Pradolina Redy- eby Pobrze e Kaszubskie, (w:) J. E. Mojski, A. Sadurski (red.), Przewodnik LXI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, PIG, AGH, Kraków: Porêba G., Fedorowicz S., 2005, Gamma spectrometry for OSL and TL dating of loess deposits at Dybawka and Tarnawce (SE Poland), Geochronometria, 24: Rachocki A., 1992, Przetrwa³oœæ pradolin Pobrze a Kaszubskiego, Zeszyty Naukowe UG, Geografia, 18: Rosa B., 1987, Pokrywa osadowa i rzeÿba dna, (w:) B. Augustowski, (red.), Ba³tyk Po³udniowy, GTN, Wydz. V Nauk o Ziemi, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich,Wroc³aw: Rosa B., 1990, Problem 1. Chronomorfografia gardzieñskich moren czo³owych (pradoliny, brzeg morski, osady plenivistuliañskie i inne), (w:) J. E. Mojski, A. Sadurski (red.), Przewodnik LXI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, PIG, AGH, Kraków: Rosa B., 1996, RzeŸba terenu, (w:) J. Szukalski (red.), Pojezierze Starogardzkie, GTN, Gdañsk: Seul C., Olszak I. J., 2004, Interpretacja stratygraficzna wyników badañ niektórych cech litologicznych glin zwa³owych klifu Wysoczyzny Rewalskiej, Przegl¹d Geologiczny, 52 (5): Sylwestrzak J., 1961, Morfologia Rynny Raduñskiej, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdañsku, 3: Sylwestrzak J., 1969, Odp³yw wód roztopowych na tle recesji l¹dolodu we wschodniej czêœci Równiny S³upskiej i Wybrze a S³owiñskiego, Zeszyty Geogr.aficzne WSP w Gdañsku, 11: Sylwestrzak J., 1970, Powierzchnia podczwartorzêdowa i jej zwi¹zek z rzeÿb¹ wspó³czesn¹ we wschodniej czêœci Równiny S³upskiej i Wybrze a S³owiñskiego, Zeszyty Naukowe UG, Geografia, 1: Sylwestrzak J., 1972a, Evolution of the Late Glacial drainage system in the NE part of Pomerania, Gegraphia Polonica, 20:

14 Badania osadów i rzeÿby polodowcowej 59 Sylwestrzak J., 1972b, Zagadnienie recesji krawêdzi lodowej lobu bytowskiego i uwagi o rozwoju morfologicznym doliny górnej upawy, Zeszyty Naukowe UG, Geografia, 2: Sylwestrzak J., 1973a, Paleomorfologia powierzchni podczwartorzêdowej pó³nocno-wschodniej czêœci Pomorza, Rozprawy Wydz. III Nauk Matematyczno-Przyrodniczych GTN, 9: Sylwestrzak J., 1973b, Rozwój sieci dolinnej na tle recesji l¹dolodu w pó³nocno-wschodniej czêœci Pomorza, Wydawnictwo UG, Gdañsk: Sylwestrzak J., 1978a, Rozwój sieci dolinnej na Pomorzu pod koniec plejstocenu, Gdañskie Towarzystwo Naukowe, Wydzia³ V Nauk o Ziemi, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich, Gdañsk. Sylwestrzak J., 1978b, Zagadnienie morfologii i typizacji dolin pó³nocnego sk³onu Pomorza, Biuletyn Instytutu Geologicznego, 306, Z badañ czwartorzêdu w Polsce, 21: Sylwestrzak J., 1986, Zagadnienie recesji l¹dolodu w pó³nocno wschodniej czêœci Pomorza w œwietle nowych danych, Przegl¹d Geograficzny, 58 (4): Sylwestrzak J., Rachocki A., 1972, Rozwój dolin Bolszewki i Goœciciny na tle morfologii terenu przyleg³ego, Badania Fizjograficzne nad Polsk¹ Zachodni¹, Seria A, 25: Sylwestrzak, 1977, Morfologia obszaru, (w:) J. Sylwestrzak (red.), Pojezierze Bytowskie: monografia geograficzno-ekonomiczna, Gdañskie Towarzystwo Naukowe, Wydzia³ V Nauk o Ziemi, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich, Gdañsk: WoŸniak P. P., 1999, Cechy diagnostyczne osadów morenowych zlodowacenia Wis³y w po³udniowej czêœci Pojezierza Pomorskiego, Rocznik Fizyczno-geograficzny, 4: WoŸniak P. P., 2000, Litostratygrafia osadów ostatniego glacja³u na Pojezierzu Krajeñskim, (w:) Sz. Uœcinowicz, J. Zachowicz (red.), Stratygrafia czwartorzêdu i zanik l¹dolodu na Pojezierzu Kaszubskim, VII Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski, Oddz. Geologii Morza PIG, Gdañsk: WoŸniak P. P., 2001a, Procesy deglacjacji l¹dolodu ostatniego zlodowacenia w po³udniowo-wschodniej czêœci Wysoczyzny Krajeñskiej, praca doktorska w archiwum Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. WoŸniak P. P., 2001b, Przydatnoœæ wybranych metod badawczych dla rekonstrukcji deglacjacji Pojezierza Krajeñskiego w czasie ostatniego zlodowacenia, (w:) I. Piotrowska i Z. Zwoliñski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów w zró nicowanych warunkach morfoklimatycznych, UAM, Poznañ: WoŸniak P. P., 2002, Podstawy stratygrafii zlodowacenia wis³y dla po³udniowo-wschodniej czêœci Pojezierza Pomorskiego, Posiedzenia Naukowe Pañstwowego Instytutu Geologicznego, 58 (10): WoŸniak P. P., 2004, Przydatnoœæ analiz litologicznych glin morenowych w badaniach geomorfologicznych stref marginalnych ostatniego zlodowacenia, Przegl¹d Geologiczny, 52 (4): WoŸniak P. P., 2006, Interpretational problems induced by regional changeability of petrographic till composition, Archivs für Geschiebekunde, 5 (1 5): WoŸniak P. P., Czubla P., Wysiecka G., 2008, Stop 11: Puck petrographic composition and directional properties of tills in the Puck region, (w:) S. Lisicki (red.), Quaternary of the Gulf of Gdañsk and Lower Vistula regions in Northern Poland: sedimentary environments, stratigraphy, and palaeoegeography, PIG, Warszawa: WoŸniak P. P., Czubla P., Wysiecka G., Drapella M., 2009 in print, Petrographic composition and directional properties of tills on the NW surroundings of Gdañsk Bay, Northern Poland, Geologija, 51 (2).

15 94 Ma³gorzata Kinder, Gra yna Wysiecka Po d³u szej przerwie, wspólnie z pracownikami Katedry Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu zorganizowano wyjazd dydaktyczno-naukowy w Sudety w 2008 r. Za cel postawiono sobie przygotowanie æwiczeñ terenowych specjalizacyjnych z geomorfologii dla studentów I roku MSU na kierunku geografia, które mia³y odbywaæ siê corocznie pocz¹wszy od 2009 roku. Z tego wzglêdu opracowano trasê biegn¹c¹ przez Góry Sowie, Góry Z³ote (ryc. 14) i Masyw Œnie nika, a efektem wyjazdu by³ niewielki skrypt, dokumentacja fotograficzna oraz przywiezione okazy minera³ów i ska³ z Kotliny K³odzkiej. Nie ka dy wyjazd naukowy prowadzi³ SKNG PINGO na po³udnie Polski. W pierwszym roku dzia³alnoœci ko³a powsta³a inicjatywa lepszego poznania okolic Trójmiasta, pod k¹tem nie tylko turystycznym, ale i naukowym. Tak narodzi³a siê idea cyklicznych wycieczek pieszych po szlakach turystycznych województwa pomorskiego pt. Poznajemy Pomorze. Pierwsza z tras, po³¹czona z referatami i dyskusj¹ na temat rozwoju rzeÿby, bieg³a Jarem Raduni, kolejna wzd³u rzeki Wierzycy od Gniewu do Kulic Tczewskich, natomiast ostatnia (jak do tej pory) szlakami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego Wspó³praca Studenckie Ko³o Naukowe Geomorfologów PINGO powsta³o przy Katedrze Geomorfologii i Czwartorzêdu UG, wiêc z t¹ jednostk¹ utrzymuje najœciœlejszy kontakt. W dniach paÿdziernika 2006 roku w Gdañsku odby³a siê IX Ogólnopolska Sesja Naukowa Datowanie minera³ów i ska³, której organizatorem by³a KGiGCz. Cz³onkowie ko³a mieli okazjê uczestniczenia w konferencji, pomagaj¹c równie przy rejestracji uczestników i organizacji poczêstunków w czasie przerw kawowych. Dziêki prof. Romanowi Go³êbiewskiemu SKNG PINGO nawi¹za³o wspó³pracê z Oddzia³em Geologii Morza Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Od 19 marca do 12 czerwca 2007 roku w ramach realizacji programu System Os³ony Przeciwosuwiskowej SOPO Etap I jedenaœcie osób odby³o praktyki zawodowe pod opiek¹ mgr in. Leszka Jurysa. Do zadañ cz³onków ko³a nale a³o dokonanie na podstawie map topograficznych, geologicznych, hydrogeologicznych oraz innych Ÿróde³, typowania obszarów zagro onych wyst¹pieniem ruchów masowych gruntu w województwie pomorskim. Nastêpnie wytypowane obszary zosta³y przez praktykantów przedstawione na mapach topograficznych w skali 1:50000, a dotycz¹ce ich informacje wprowadzone do komputerowej bazy danych. Ze wzglêdu na zainteresowanie studentów, nawi¹zana zosta³a równie wspó³praca z Przedsiêbiorstwem Geologicznym POLGEOL. Praktyki zawodowe dla piêciu studentów odby³y siê w czerwcu 2008 roku w okolicach Górowa I³aweckiego. Uczestnicy praktyk pomagali pracownikom firmy przy pracach terenowych dotycz¹cych kartowania geologicznego. Zakres wykonywanych czynnoœci

16 Studenckie Ko³o Naukowe Geomorfologów PINGO 95 obejmowa³ wykonanie sond mechanicznych oraz odkrywek, sporz¹dzenie opisów litologicznych pobieranych próbek, kartowanie naturalnych ods³oniêæ, analizê geomorfologiczn¹, sporz¹dzenie terenowej mapy geologicznej oraz notatnika terenowego. W ci¹gu trzech lat dzia³alnoœci studenci z SKNG PINGO nawi¹zywali kontakty nie tylko z naukowcami, lecz równie ze studentami z innych kó³, pocz¹wszy od Studenckiego Ko³a Naukowego Geografów UG, z którym wspó³organizowali wyprawê do Indii w 2007 roku. Ostatnio dzia³alnoœæ SKNG PINGO coraz czêœciej krzy uje siê z drogami Ko³a Naukowego Geologów, dzia³aj¹cego przy Zak³adzie Geologii Morza w Instytucie Oceanografii UG, co zaowocowa³o wspólnym wyjazdem do Borucina oraz do kopalni wapieni w Wapiennie. Rozdzia³ niedokoñczony Mimo zaledwie trzyletniej historii, Studenckie Ko³o Naukowe Geomorfologów PINGO ma ju pewne sukcesy, których udokumentowanie znajduje siê w kronice. Miejmy nadziejê, e to, co przez ten czas zosta³o wypracowane, bêdzie nadal funkcjonowa³o, a nowi cz³onkowie bêd¹ chcieli realizowaæ swoje pomys³y i marzenia w³aœnie z PINGO, bo ko³o naukowe to przede wszystkim ludzie i ich pomys³y. Ko³o nie mo e toczyæ siê samo, zw³aszcza jeœli napotyka na górê i ró norakie problemy. Si³¹ napêdow¹ jest wyobraÿnia m³odych umys³ów, których w³aœciciele nie chc¹ studiów po prostu przebiec niezauwa enie, lecz wykorzystaæ do twórczej pracy i rozwijania naukowego doœwiadczenia. Oby studentów z zaciêciem do geomorfologii by³o jak najwiêcej

17 Wykaz autorów Karolina Czarnecka, mgr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geokc@univ.gda.pl Janusz Dworniczak, mgr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, dokjdw@univ.gda.pl Stanis³aw Fedorowicz, prof. UG dr hab., Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geosf@univ.gda.pl Roman Go³êbiewski, prof. UG dr hab., Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geomorf@univ.gda.pl Ma³gorzata Kinder, mgr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, dokmkin@univ.gda.pl Wojciech Tylmann, dr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geowt@univ.gda.pl Piotr Pawe³ WoŸniak, dr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geopw@univ.gda.pl Rados³aw Wróblewski, dr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, dokrw@univ.gda.pl Gra yna Wysiecka, mgr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geogw@univ.gda.pl El bieta Zawadzka-Kahlau, dr, Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzêdu, Instytut Geografii Uniwersytetu Gdañskiego, geoez@univ.gda.pl