Dynamika lobu Wisły podczas ostatniego zlodowacenia w świetle nowych badań

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Dynamika lobu Wisły podczas ostatniego zlodowacenia w świetle nowych badań"

Bogdan Lisowski
7 lat temu
Przeglądów:

1 VIII Zjazd Geomorfologów Polskich ROLA PROCESÓW EKSTREMALNYCH W KSZTAŁTOWANIU RZEŹBY Słupsk, września 2008 Wojciech Wysota, Paweł Molewski, Robert J. Sokołowski Dynamika lobu Wisły podczas ostatniego zlodowacenia w świetle nowych badań Instytut Geografii UMK

2 Loby i dawne strumienie lodowe w lądolodzie skandynawskim podczas LGM Punkari (1993) Marks (2002)

3 P. Woldstedt (1929,1931,1935,1950) Określił w Wielkopolsce i wschodnich Niemczech zasięg maksymalny ostatniego zlodowacenia w fazie leszczyńskiej (brandenburskiej) (m.in. na podstawie kryterium występowania jezior); Po raz pierwszy wysunął on koncepcję lobu Wisły, który prawdopodobnie podczas fazy poznańskiej (frankfurckiej) przekroczył zasięg fazy leszczyńskiej. Lob Wisły a = Brandenburger Stadium, b = Frankfurter Stadium, c = beide zusammengefaßt, d = Pommersches Stadium

4 R. Galon, L. Roszkówna (1961, 1967) W ogólnych założeniach nawiązują oni do granicy zasięgu ostatniego zlodowacenia wyznaczonej przez Woldstedta; Na podstawie kryteriów geomorfologicznych rozdzielają jednak zasięgi faz leszczyńskiej i poznańskiej w lobie Wisły; Przyjmują również transgresyjny charakter fazy poznańskiej.

W nowszych pracach Mojski (1984, 2005) przychyla się do koncepcji, że lob Wisły powstał w fazie

5 J.E. Mojski (1968, 1969, 1984, 2005) Mojski (1968, 1969) wcześniej przyjmował transgresyjny charakter fazy poznańskiej i przekroczenie przez lądolód zasięgu fazy leszczyńskiej w lobie Wisły. W nowszych pracach Mojski (1984, 2005) przychyla się do koncepcji, że lob Wisły powstał w fazie leszczyńskiej, a fazę poznańską należy traktować jako podfazę zaniku lądolodu fazy leszczyńskiej. Mojski (2005) Mojski (1968)

6 S. Kozarski (1986, 1988, 1991, 1995) Kozarski przedstawił nowe ujęcie zagadnienia odnośnie maksimum rozprzestrzenienia i recesji ostatniego lądolodu w obszarze na zachód od Wisły; Uważał on, że po okresie maksymalnego rozprzestrzenienia lądolodu w fazie leszczyńskiej jego czoło wycofało się na nową linię postojową w środkowej Wielkopolsce, a na wschód od Konina czoło lądolodu fazy poznańskiej sięgnęło dalej w wyniku dodatniego bilansu masy (Kozarski, 1991); zatem uznawał fazę poznańską w obszarze lobu Wisły za fazę transgresyjną. Kozarski (1986) Kozarski (1995)

L. Marks (1988, 1991, 2002, 2004, 2005) Marks (1988, 1991) przyjmował funkcjonowanie lobu Wisły podczas nasunięć lądolodu skandynawskiego we wczesnym (W2), środkowym (W3) i późnym vistulianie (W4);

7 L. Marks (1988, 1991, 2002, 2004, 2005) Marks (1988, 1991) przyjmował funkcjonowanie lobu Wisły podczas nasunięć lądolodu skandynawskiego we wczesnym (W2), środkowym (W3) i późnym vistulianie (W4); Marks (2002, 2004, 2005) zakłada, że południowa granica maksymalnego zasięgu lądolodu podczas LGM na obszarze Polski jest asynchroniczna; ostatni lądolód osiągnął maksimum najwcześniej w obszarze lobu Wisły. Marks (1988, 1991) Marks (2005)

8 W. Wysota (2002) Istnieją dowody, potwierdzone datowaniem wieku osadów, na rozdzielność litostratygraficzną faz leszczyńskiej i poznańskiej w płd. części dolnego Powiśla Faza poznańska była odrębnym, ponadregionalnym nasunięciem lądolodu podczas stadiału głównego zlodowacenia wisły, które na wschód od Konina przekroczyło zasięg fazy leszczyńskiej

P. Molewski (2007) Na podstawie zebranych danych Molewski (2007) skłania się do przyjęcia tezy o zasadniczo jednokrotnym nasunięciu ostatniego lądolodu skandynawskiego na obszar Wysoczyzny Kujawskiej.

9 P. Molewski (2007) Na podstawie zebranych danych Molewski (2007) skłania się do przyjęcia tezy o zasadniczo jednokrotnym nasunięciu ostatniego lądolodu skandynawskiego na obszar Wysoczyzny Kujawskiej. Uważa on, że nasunięcie to nastąpiło w fazie leszczyńskiej albo poznańskiej. W pierwszym przypadku rozważa on recesyjny charakter fazy poznańskiej, w drugim zakłada, iż zasięg fazy leszczyńskiej na tym obszarze był znacznie mniejszy niż młodszej transgresji poznańskiej.

10 Główne pytania dotyczące przebiegu zdarzeń glacjalnych w lobie Wisły podczas późnego vistulianu 1) Czy w obszarze lobu Wisły istnieje odrębność litostratygraficzna faz leszczyńskiej i poznańskiej? 2) Jakie są relacje przestrzenne między zasięgami lądolodu podczas faz leszczyńskiej i poznańskiej w lobie Wisły? 3) Czy faza poznańska miała w północnej Polsce charakter ponadregionalnej transgresji? 4) Jaki był wiek nasunięć lądolodu w obszarze lobu Wisły podczas późnego vistulianu?

11 Obszar badań i stanowiska kluczowe

12 Południowa część dolnego Powiśla

Południowa część dolnego Powiśla L3 L4 L5

rozdzielone osadami zastoiskowymi( L3 iły z

13 Południowa część dolnego Powiśla L3 L4 L5 Dwie warstwy glin lodowcowych ze stadiału głównego zlodowacenia wisły (L3 glina z Łążyna i L5 glina ze Starogrodu Zamek), rozdzielone osadami zastoiskowymi( L3 iły z Kiełpia i zdjęcie po prawej) w stanowisku Rzęczkowo.

14 NE Wielkopolska

15 NE Wielkopolska stanowisko Wapienno E W5 W3 W3 W2 W1

16 Kujawy

17 NE Kujawy stanowisko Nieszawa N5 N3 Dwie warstwy glin lodowcowych: N3 ze zlodowaceńśrodkowopolskich (stadiał warty) i N5 ze stadiału głównego zlodowacenia wisły; zwraca uwagę klin z pierwotnym wypełnieniem piaszczystym i bruk głazowy (strzałki).

18 *0 this study; 1 Wysota et al., 2002; 2 Sokołowski, 2007a; 3 Molewski et al., Region Locality Unit Material The southern part of the Lower Vistula valley The NE Great Poland The western Kujawy Wieki TL i OSL Lab number/ Sample code Method Age (kyr) Reference* Chełmno L1 Fluvial silt TOR-33 TL 45 ± 5 1 Chełmno L1 Fluvial sand TOR-34 TL 46 ± 5 1 Kiełp L1 Fluvial sand TOR-31 TL 39 ± 6 1 Kiełp L1 Fluvial sand TOR-32 TL 57 ± 7 1 Łążyn L1 Fluvial silt TOR-28 TL 50 ± 8 1 Łążyn L1 Fluvial sand TOR-27 TL 63 ± 20 1 Rzęczkowo L4 Glaciolacustrine silt TOR-35 TL 19 ± 3 1 Rzęczkowo L4 Glaciolacustrine silt TOR-36 TL 20 ± 2 1 Rzęczkowo L1 Fluvial sand TOR-37 TL 33 ± 3 1 Rzęczkowo L1 Fluvial sand TOR-25 TL 49 ± 6 1 Starogród 1 L4 Glaciofluvial sand TOR-40 TL 27 ± 5 1 Starogród 1 L4 Glaciofluvial sand TOR-41 TL 21 ± 3 1 Starogród 2 L1 Fluvial sand TOR-38 TL 47 ± 7 1 Starogród 2 L1 Fluvial sand TOR-39 TL 49 ± 5 1 Barcin W1 Fluvial sand Barcin C6 OSL 154 ± 16 0 Barcin W1 Fluvial sand Barcin C7 OSL 137 ± Barcin W2 Primary sand wedge Barcin C5 OSL 27.3 ± Wapienno W W1 Fluvial sand GdTL-739 OSL ± Wapienno W W1 Fluvial sand 1/2004 OSL 255 ± 13 2 Wapienno W W1 Fluvial sand 3/2004 OSL 268 ± 11 2 Wapienno E W3 Fluvial sand GdTL-737 OSL 57.7 ± Wapienno E W3 Fluvial sand GdTL-430 OSL 62.4 ± Wapienno E W3 Glaciofluvial sand 19/2004 OSL 18.5 ± Wapienno E W3 Ice-wedge pseudomorph 23/2004 OSL 18.8 ± Wapienno E W2 Primary sand wedge GdTL-736 OSL 20.8 ± Wapienno E W2 Primary sand wedge 27/2004 OSL 25.1 ± Wapienno E W2 Primary sand wedge GdTL-734 OSL 27.5 ± Wapienno E W2 Primary sand wedge 16/2004 OSL 29 ± Wapienno E W6 Glaciofluvial sand 21/2004 OSL 18 ± Gocanówko M2 Fluvial sand T001 OSL ~37** 3 Gocanówko M2 Fluvial sand T002 OSL ~60** 3 Kołuda Mała M1 Fluvial sand T003 OSL >197 3 Kołuda Mała M1 Fluvial sand T004 OSL 278 ± 33 3 Mielnica M3 Lacustrine sand T007 OSL 49 ± 4 3 Mielnica M2 Fluvial sand T006 OSL 85 ± 12 3 Nieszawa N2 Fluvial sand T043 OSL 110 ± 5 3 Nieszawa N2 Fluvial sand T044 OSL 144 ± 11 3 Raciążek N4 Glaciofluvial sand TPN5 OSL 20.9 ± The northeastern Kujawy Raciążek N4 Glaciofluvial sand T005 OSL 20.2 ± 0.6 3

19 Zestawienie profili

20 Nowy scenariusz nasunięć ostatniego lądolodu

21 Diagram czasowo-przestrzenny

22 Podsumowanie 1) W sekwencji glacjalnej późnego vistulianu w obszarze lobu Wisły występuje zapis sedymentologiczny dwóch nasunięć lądolodu o zróżnicowanym zasięgu: starszego korelowanego z fazą leszczyńską i młodszego korelowanego z fazą poznańską. 2) Zasięg nasunięcia lądolodu w fazie leszczyńskiej na tym obszarze był prawdopodobnie znacznie mniejszy niż zakładano dotychczas. Ponowne nasunięcie lądolodu w fazie poznańskiej przekroczyło zasięg starszej fazy zlodowacenia i osiągnęło maksimum w lobie Wisły. 3) Obydwa nasunięcia lądolodu w obszarze lobu Wisły rozegrały się prawdopodobnie w ciągu około 3 tys. lat. Maksimum zasięgu lądolodu w fazie leszczyńskiej szacowane jest na około kyr BP, natomiast w fazie poznańskiej na około kyr BP. 4) Nasunięcia lądolodu podczas obydwu faz ostatniego zlodowacenia charakteryzował szybki ruch lodu, szczególnie podczas fazy poznańskiej. Tempo nasuwania i recesji krawędzi lądolodu podczas tych faz było znacznie większe niż przyjmowano do tej pory. Szybki ruch lodu miał miejsce przede wszystkim podczas nasunięcia lądolodu w fazie poznańskiej (ok. 400 m/rok), co związane było prawdopodobnie z ustrumienieniem lodu na linii doliny Wisły.

Podobne dokumenty

Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej

VII Zjazd Geomorfologów Polskich kraków 2005 Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej zlodowacenia vistuliańskiego w otoczeniu rynny jeziora narie 1. Obszar badań Obszar objęty badaniami znajduje