PSYCHOSTYMULACYJNA METODA KSZTAŁTOWANIA I ROZWOJU MOWY ORAZ TECHNIKI PSYCHOSTYMULACJI

Transkrypt

1 Agnieszka Michalska Świnoujście Zofia Leciej Edyta Pacura PSYCHOSTYMULACYJNA METODA KSZTAŁTOWANIA I ROZWOJU MOWY ORAZ TECHNIKI PSYCHOSTYMULACJI Metoda psychostymulacyjna jest metodą uniwersalną, gdyż jej cechą jest to, że nie ogranicza się do jednego typu zaburzenia, a pozwala na pracę z dziećmi zaburzonymi emocjonalnie, intelektualnie, ruchowo, z uszkodzonym słuchem, zespołem Downa, autyzmem, niedowidzące, jąkające się czy z uszkodzeniami CUN. Głównym celem pracy tą metodą jest wywołanie i utrwalenie spontanicznej aktywności słownej (S.A.S), która występuje u dziecka wtedy, gdy mówi ono z własnej potrzeby, bez dodatkowych wzmocnień lub instrukcji. Spontaniczna aktywność słowna przyjmuje u dzieci z zaburzeniami dwie formy: ekspresyjną i komunikacyjną. Forma ekspresyjna to słowny wyraz myśli, uczuć, wrażeń i innych stanów psychicznych, natomiast forma komunikacyjna to wypowiedzi skierowane do innych osób. Mowa ekspresyjna występuje w zabawach, będzie to na przykład naśladowanie odgłosów, wydawanie entuzjastycznych okrzyków radości itp. a dziecko nie oczekuje żadnych efektów swoich wypowiedzi w przeciwieństwie do mowy komunikacyjnej. W przypadku dziecka bez żadnych zaburzeń spontaniczna aktywność słowna jest efektem stymulacji ze strony mówiącego otoczenia, czyli osób, które wchodzą z nim w codzienny kontakt. Dla pojawienia się S.A.S muszą być spełnione cztery warunki wyjściowe: 1. Właściwa budowa anatomiczna centralnego układu nerwowego, narządów zmysłów i mowy; 2. Prawidłowe funkcjonowanie wyżej wymienionych układów; 3. Właściwa stymulacja mową ze strony otoczenia społecznego; 4. Podstawowy komfort psychiczny, wynikający z dobrego stanu zdrowia oraz poczucia bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka. Metoda psychostymulacyjna jest ukierunkowana na spełnienie dwóch warunków wymienionych powyżej, czyli:

2 - właściwej stymulacji mową w sytuacjach terapeutycznych i poza nimi (realizowanie z dzieckiem zaleceń terapeutów przez inne osoby kontaktujące się z dzieckiem; - stworzenie warunków dla poczucia pełnego bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka poddanego terapii. Terapia psychostymulacyjna nie ma bezpośredniego wpływu na funkcje cun dzieci oraz na stan ich narządów zmysłów i narządów mowy, działa jednak na nie pośrednio aktywizując wspomniane układy. Zmierzając do wywołania lub wzmożenia S.A.S u dzieci poddanych tej terapii podejmuje się trzy typy działań: 1. Działania zmniejszające ograniczenia w zakresie S.A.S. Stosuje się w tym celu następujące techniki : - ćwiczenia energetyzujące; - ćwiczenia oddechowo głosowe; - ćwiczenia rozwibrowujące. 2. Działania wspierające motywację do mówienia, do których ćwiczenia stosuje się: - zalewanie mową, które stanowi podstawowy rys tej metody; - sytuacje parateatralne; - inspiracje plastyczne, dźwiękowe, głosowe, ruchowe, których celem jest wywoływanie lub wzmocnienie skojarzeń słowno zmysłowych; - zabawy tematyczne. 3. Działania ułatwiające mówienie z takimi technikami jak: - rytmogesty; - kreacje ruchowe; - techniki autoekspresyjne; - ćwiczenia artykulacyjne swoiste dla tej metody. Zaburzenie mowy stanowi potencjalny czynnik stresogenny nie tylko dla dziecka, które jest nim dotknięte ale i dla jego rodziny. Metoda psychostymulacyjna posługuje się również dwoma głównymi środkami budowania pozytywnej energii psychicznej dziecka, które pomagają załagodzić lub zlikwidować stres tzw. komunikacyjny. Są to: tworzenie radosnego klimatu terapii oraz konkretna technika pozytywnego oddziaływania na ciało i psychikę relaks psychostymulacyjny.

3 Teraz pokrótce przedstawię niektóre z wyżej opisanych technik, część z nich pokażemy w działaniu z dziećmi. Relaks psychostymulacyjny zawiera trzy główne elementy: - technikę oddziaływań na ciało dziecka, zharmonizowaną ze specjalnie dobraną muzyką; - muzykę grecką zestaw utworów specjalnie sporządzony dla potrzeb psychostymulacji.stwarza ona pogodny nastrój,co jest podstawowym warunkiem pstchostymulacji, dzięki niej osiąga się, odpowiedni dla psychostymulacji poziom relaksu. - bajkę ze stałymi bohaterami (zwierzętami), o pozytywnej treści, pogodną w nastroju i dostosowaną do potrzeb dziecka (np. ćwiczenia odpowiednich form gramatycznych, pozbywania się lęku). Mogą to być bajki z książek o Misiu Mokrej Łapce autorstwa T.Smereki i M.Młynarskiej lub dowolnie wymyślone przez terapeutę. Relaks psychostymulacyjny usuwa tzw.bloki mięśniowe czyli likwiduje napięcia utrzymujące się w pewnych okolicach ciała ( kark, szyja, barki, brzuch) jako efekt przewlekłego stresu komunikacyjnego. Ćwiczenia energetyzujące oparte są na schematach zachowań zwierząt lub czynności człowieka. Ruch ciała jest sterowany całościowym wyobrażeniem, co sprzyja integracji i koordynacji aparatu mięśniowego. Bardzo ważnym czynnikiem jest aspekt przeżyciowy tych ćwiczeń, wczucie się w odtwarzaną postać, złapanie istoty i charakteru kreowanego ruchu. Mogą one być wykorzystane w terapii indywidualnej i grupowej. Zestaw ćwiczeń energetyzujących zawiera trzy grupy ćwiczeń: - rozgrzewkę służy ona przygotowaniu do zabawy; - ćwiczenia ugruntowujące ciało mają stworzyć u dziecka poczucie silnego oparcia stóp o podłoże, czyli spowodować, że będzie ono pewnie stąpać na własnych nogach. - ćwiczenia koordynacyjne podnoszą świadomość ruchu i zakres jego kontroli, poprawiają współpracę obu półkul mózgowych. Należy zacząć od symetrycznych ruchów obu rąk, potem dochodzić do ruchów asymetrycznych. Ośrodek ruchowy mowy sąsiaduje z ośrodkiem ruchowym ręki, toteż należy oczekiwać udrożnienia czucia mięśniowego narządów mowy jako efektu ćwiczeń koordynacyjnych.

4 Ćwiczenia oddechowo głosowe powinny nastąpić bezpośrednio po relaksie, w pozycji leżącej, na stołku lub desce wibracyjnej. Polegają one na uciskaniu dolnych części żeber i wypowiadaniu w tym samym czasie przez dziecko głoski aaa lub uuu (tzw. pompki). Po nich wykonuje się młoteczki, które są również ćwiczeniami rozwibrowującymi polegają na naprzemiennym uderzaniu dłońmi zwiniętymi w pięści wzdłuż całego kręgosłupa od góry do dołu. Dziecko wydaje przy tym głos, który zaczyna drgać, co jest interesujące dla dziecka i często powoduje wywołanie śmiechu, który potęguje rezonans głosowy. Pomaga to w ustawieniu głosu i utrwaleniu brzuszno dolnożebrowego oddechu, który jest najkorzystniejszy dla człowieka z punktu widzenia komfortu psychicznego. Technika zalewania mową podczas sesji należy dużo mówić omawiając i komentując aktualną sytuację, wykonywane czynności, oglądane obrazki, opowiadać bajkę o wcześniej wspominanym Misiu Mokrej Łapce. Wielokrotnie też należy powtarzać wybrane zdania lub słowa, które chce się utrwalić w pamięci słuchowej dziecka. Możemy też zastosować techniki zabawy tematycznej, zajęcia parateatralne. Działania ułatwiające mówienie i rozumienie mowy rytmogesty i kreacje ruchowe, które polegają na obszernym, płynnym ruchu rąk towarzyszącym mowie. Każda z samogłosek ma swój ruch, który pokażemy w trakcie zajęć. Ćwiczone słowa mówi się i jednocześnie pokazuje rękoma. W fazie początkowej ruch rąk wykonuje się z terapeutą, stopniowo zmniejsza się pomoc terapeuty i dziecko wykonuje rytmogesty samo. Kreacje ruchowe obejmują pokazywanie wyrażeń np. To jest..., gdzie słowu to odpowiada wskazanie przedmiotu, obrazka lub osoby, o których mówi zdanie. Słowu "jest towarzyszy gest złożenia dłoni z lekkim klaśnięciem. Ostatniemu członowi zdania odpowiadają rytmogesty towarzyszące wypowiadaniu nazwy wskazywanego obiektu. Rytmogesty mają wspierać płynność wypowiedzi, jej melodię i rytm. Płynność wypowiedzi wpływa stymulująco na mowę dziecka, ograniczając i likwidując skandowanie, szatkowanie wypowiedzi oraz pomijanie sylab. Rytmogesty uwydatniają rolę samogłosek, poprawiając ogólną wyrazistość mowy. Techniki pracy nad rozwojem struktur zdaniowych stosuje się je wtedy, gdy dziecko ma opanowane mówienie prostych zdań, mają one na celu wydłużanie wypowiedzi. Polegają na zaznaczaniu podczas zabawy ilości słów użytych w zdaniu np. przez robienie kroków i zaznaczanie przebytej trasy, czy dokładanie kolorowych klocków do omawianej ilustracji - jeden klocek odpowiada jednemu słowu.

5 Zakończenie: Metoda terapii mowy powinna zawierać takie formy ćwiczeń i rozmaitych oddziaływań, które stanowią trening obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Te formy ćwiczeń i działań muszą bezpośrednio wiązać się z mową i są możliwe do wprowadzenia nawet tam, gdzie mowa jest w stadium zerowym czy zaburzona poprzez np. jąkanie. Formy i techniki pracy powinny być dobrane do indywidualnych potrzeb i umiejętności dziecka, poza tym niektóre z elementów np. relaks przy greckiej muzyce mogą być stosowane w każdej grupie, a wykonywać go mogą dzieci na dzieciach po kilkakrotnych ćwiczeniach. Literatura: Młynarska M., Smereka T., Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia, WSiP, Warszawa 2000.